H E E R L I J K H E D E N

Transcriptie

1 INHOUD Op korte termijn zijn er twee belangrijke activiteiten in het jubileumjaar van de VOHB. Noteert u vooral 14 april en 24 april in uw agenda. Op 24 april a.s. vieren wij officieel ons 60-jarig jubileum (gecombineerd met een korte Algemene Ledenvergadering, zie pagina 55 ) en op 14 april is er een excursie naar het Cruquiusmuseum (zie pagina 85). blz Van het bestuur Uitnodiging jubileumviering 54 Convocatie voor de Algemene ledenvergadering 55 Jaarverslag Financieel jaarverslag 2006 en begroting Wisseling van de wacht 63 Evenementen Jaaroverzicht activiteiten evenementencommissie 85 H E E R L I J K H E D E N Jubileum Als losse bijlage: De eerste nieuwsbrief van de VOHB uit 1973 Behouden en verloren door de jaren heen 65 Het jaar 47: een bijzonder gewoon jaar 72 Lezers over heel de wereld 80 De VOHB geeft antwoord op vele vragen 83 Heemstede en Bennebroek 3½ eeuw Leidsevaart, , deel 2 86 De familie Van Pel van de Prinsenlaan 98 Heemstede Woningstichting Op Eigen Wieken na bijna 70 jaar ter ziele 105 Nieuw boekje over het Molentje van Groenendaal 108 Vaste rubrieken Historische actualiteiten 109 Reacties van lezers 115 Nieuwe leden 116 Illustratie voorzijde: Bronsteeweg 100, één van de vele mooie huizen in Heemstede en Bennebroek. In deze jubileum-heerlijkheden leest u ook over andere fraaie panden in beide gemeenten, die al dan niet behouden zijn. (Foto: Cees Peper) HeerlijkHeden 53

2 De Vredesbrug (Pons Pacis) en het poortgebouw van het Oude Slot. Op deze prachtige historische locatie viert de VOHB haar 60-jarig jubileum. UITNODIGING JUBILEUMVIERING Dit jaar viert de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) haar 60-jarig bestaan. Ter gelegenheid van dit jubileum organiseert de VOHB op dinsdag 24 april 2007 in de middag een feestelijke bijeenkomst. De feestmiddag bestaat uit een reguliere Algemene Ledenvergadering voor de leden en een feestelijk samenzijn voor leden en genodigden. Het programma voor deze middag is als volgt: uur Zaal open uur Aanvang ALV (voor leden). De agenda vindt u aansluitend aan deze uitnodiging uur Pauze / verwelkoming van de gasten uur Aanvang feestmiddag Opening door voorzitter Gerard Brand, terugblik op 60 jaar VOHB. Feesttoespraak van dr. B. de Vet, voorzitter van het Historisch Museum Haarlem, over het belang van historische verenigingen. Onthulling van het door Ellen Wolff vervaardigde bronzen borstbeeld van Adriaan Pauw (17e eeuws staatsman en ambachtsheer van de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek) door de burgemeesters van Heemstede en Bennebroek uur Sluiting officiële gedeelte. Aansluitend receptie. 54 HeerlijkHeden

3 CONVOCATIE VOOR DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VOHB OP 24 APRIL 2007 OM UUR IN HET OUDE SLOT TE HEEMSTEDE De jaarlijkse Algemene Ledenvergadering (ALV) van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) vindt plaats op dinsdag 24 april 2007 om uur in het Oude Slot te Heemstede. De zaal is geopend vanaf uur. Aansluitend vieren wij ons 60-jarig jubileum. De agenda voor deze ALV luidt als volgt: 1 Opening door de voorzitter, Gerard Brand 2 Mededelingen en ingekomen stukken H E E R L I J K H E D E N 3 Verslagen van de ALV verslag van de ALV van 11 mei 2006 (gepubliceerd in HeerlijkHeden 129, augustus 2006) verslag van de ALV van 30 november 2006 (gepubliceerd in Heerlijk- Heden 131, februari 2007) 4 Jaarverslag VOHB over 2006 (opgenomen in deze HeerlijkHeden) 5 Financieel jaarverslag 2006 (opgenomen in deze HeerlijkHeden) toelichting van de penningmeester verslag van de kascommissie en decharge van het bestuur verkiezing van een lid van de kascommissie 6 Verkiezing van twee leden van het bestuur Door het vertrek van de huidige voorzitter ontstaat er een vacature in het bestuur voor het voorzitterschap. Het bestuur stelt de ALV voor in deze vacature te benoemen Jaap Verschoor uit Heemstede. Eind 2007 zal een vacature ontstaan door het vertrek van Anja Kroon uit het bestuur. Het bestuur stelt voor in deze vacature te benoemen Marloes van Buuren uit Heemstede. 7 Rondvraag en sluiting van het formele gedeelte In verband met de viering van het 60-jarig bestaan van de VOHB wordt de ALV uiterlijk om uur afgesloten HeerlijkHeden 55

4 JAARVERSLAG 2006 VAN DE VERENIGING OUD HEEMSTEDE-BENNEBROEK De Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) heeft als statutaire doelstelling: het bevorderen van kennis over en belangstelling voor het verleden, het heden en de toekomst van Heemstede, Bennebroek en omgeving en het bepleiten van het behoud van zaken die van historische, stedenbouwkundige, architectonische en / of landschappelijke betekenis zijn. Het ligt voor de hand dat alle activiteiten van de VOHB in het verlengde liggen van deze doelstelling. In dit verslag wordt aangegeven hoe bestuur en commissies - soms samen met individuele leden - in het jaar 2006 getracht hebben deze doelstelling waar te maken. Dit verslag wil een evenwichtig, maar beknopt beeld geven van de activiteiten van onze vereniging; de wetenschap dat het blad HeerlijkHeden ieder kwartaal de lezer informeert over de belangrijkste gebeurtenissen binnen de VOHB maakt het mogelijk het jaarverslag kort te houden. 1 Het bestuur en de commissies Tot lid van het bestuur is tijdens de ALV van 11 mei 2006 benoemd Marc de Bruijn. Tot zijn taakgebied behoort de marketing voor de vereniging. Hij is benoemd in de vacature die ontstaan was door het vertrek van Hans Krol in Tijdens de ALV van 30 november 2006 trad Alexander Koopman af, die acht jaar lang als penningmeester van het bestuur is opgetreden. In zijn plaats is benoemd Ton Bruseker, die ook de functie van penningmeester op zich heeft genomen. Uit de redactie van HeerlijkHeden is vertrokken Pascale van der Vorst. Naar een vervangend redactielid wordt nog gezocht, bij voorkeur iemand die kan schrijven over de historie van Bennebroek. In de evenementencommissie zijn geen personele wijzigingen. Marijke van Donge vertegenwoordigt deze commissie in het bestuur. In de loop van 2006 heeft het bestuur besloten een nieuwe commissie op te richten, de commissie karakterbehoud. In deze commissie met ruime bevoegdheden is de deskundigheid op dit gebied adequaat gebundeld en wordt deze ingezet voor dit voor de vereniging zo belangrijke aandachtgebied. De commissie adviseert het bestuur over alle aspecten die te maken hebben met karakterbehoud en beeldkwaliteit in beide gemeenten. Van deze commissie zijn lid: Gerard Brand, Michel Bakker, Marijke Meyer, Ron van Straalen, Maarten van Voorst van Beest. 56 HeerlijkHeden

5 2 Activiteiten voor leden De VOHB heeft in 2006 weer twee excursies voor de leden georganiseerd: een kleine excursie naar SEIN / Meer & Bosch in april en een grote jaarexcursie naar Den Bosch in september. Ieder jaar wordt van beide excursies verslag gedaan in HeerlijkHeden. Uit deze verslagen blijkt steeds dat de excursies goed zijn georganiseerd, dat er ruim voldoende belangstelling is en dat de deelnemers tevreden zijn over de kwaliteit van de inhoudelijke informatie die op die dagen wordt verstrekt. Aansluitend aan de ALV van mei heeft Hans Krol in een lezing getiteld Van Diaconessenhuis en Mariastichting tot Spaarneziekenhuis een uitgebreid beeld gegeven van de ontwikkeling van de intramurale gezondheidszorg in Heemstede en omgeving aan de hand van een groot aantal dia s. De premieavond van 30 november werd voor een groot deel gevuld door een inleiding van Johannes van der Weiden over het omgaan met historisch erfgoed. In een goed gedocumenteerde toespraak, omlijst met vele foto s uit Heemstede en Bennebroek, liet hij op soms lichtvoetige wijze zien hoe overheden maar ook particulieren omgaan met waardevolle monumenten en karakteristieke ensembles, zowel in positieve als in negatieve zin. H E E R L I J K H E D E N Tijdens de premie-avond is als jaarpremie de kalender 2007 gepresenteerd met een aantal nog niet eerder gepubliceerde foto s. Het bestuur ervan uitgaande dat deze kalender een bestseller zou worden had de oplage aanzienlijk verhoogd in vergelijking met eerdere jaarpremies. Opvallend was dat deze kalender ook veel aftrek gevonden heeft buiten de vertrouwde kring van de leden van de Vereniging. Dankzij de inspanningen van met name VOHB-voorzitter Gerard Brand was de gehele oplage uitverkocht aan het eind van het jaar. In het vorige jaarverslag is al melding gemaakt van de vernieuwing van de opmaak van ons kwartaalblad HeerlijkHeden. De kwaliteit van deze nieuwe opmaak wordt door velen op prijs gesteld. Bestuur en redactie streven er samen naar dat de onderwerpen en schrijfstijl aansluiten bij de verwachtingen van de lezers. De luxe kalender voor 2007 die de VOHB eind 2006 als jaarpremie uitgaf. Een aparte taak van de VOHB is het beantwoorden van de vele vragen over historische onderwerpen die binnenkomen via , telefoon of brief. Nagenoeg al deze vragen worden beantwoord door Hans Krol, die daarmee zijn functie als vraagbaak van de VOHB meer dan waar maakt. Elders in deze HeerlijkHeden leest u er meer over. De website van de vereniging ( wordt zo veel mogelijk actueel gehouden, dankzij de benoeming van Alexander Koopman tot webmaster. HeerlijkHeden 57

6 3 Contacten met de gemeenten Kort na de gemeenteraadsverkiezingen heeft het bestuur zich gepresenteerd bij de beide Colleges van B&W, en/of bij de betrokken wethouders. In deze kennismakingsgesprekken is gesproken over de wensen van de VOHB en over de adviezen die de VOHB kan geven over beeldkwaliteit. Uiteraard is er vooral gesproken over de wensen ten aanzien van karakterbehoud, maar ook andere op cultuur gerichte zaken zijn aan de orde gekomen. In Heemstede is als vervolg op het in 2005 gevoerde overleg gesproken over de wensen van de VOHB ten aanzien van het behoud van het historische, karakteristieke winkelcentrum van Heemstede aan de Binnenweg en de Raadhuisstraat: het reddingsplan Karakteristiek Centrum Heemstede. Op instigatie van de VOHB is onder voorzitterschap van Martin de Vries een breed samengestelde klankbordgroep in het leven geroepen met als taak de voorstellen van B&W over het ambitieniveau voor de Binnenweg te bezien en daarop commentaar te leveren. In deze klankbordgroep zijn verschillende belanghebbende organisaties vertegenwoordigd, waaronder de VOHB. Naar aanleiding van een reactie van de VOHB op het nieuwe bestemmingsplan in Bennebroek en het daaraan gekoppelde verzoek om haast te maken met de totstandkoming van een gemeentelijke monumentenlijst, heeft de gemeente daadwerkelijk stappen ondernomen om tot een dergelijke lijst te komen. Ook hierin heeft de VOHB niet alleen de aanzet gegeven, de VOHB is ook feitelijk betrokken bij de samenstelling van de lijst. De verwachting is dat deze lijst begin 2007 in het college van B&W en in de Gemeenteraad aan de orde zal komen en vervolgens zal worden vastgesteld. Daardoor zullen meer panden en andere objecten dan tot nu toe kunnen rekenen op extra bescherming ingeval van sloop- of verbouwplannen. DIVERSEN Het onderwijseducatieproject Een activiteit die niet gericht is op de leden, maar wellicht in de toekomst wel nieuwe jonge leden (of hun ouders) kan opleveren, is het onderwijseducatieproject. Dit project komt voort uit een vraag van de Jacobaschool en De Ark. Zij vroegen of de VOHB met de kennis, deskundigheid en middelen waarover zij beschikt een product kon aanbieden dat voor het onderwijs op de basisscholen gebruikt kon worden voor het bijbrengen van historisch besef van de eigen omgeving en dat gedurende vijf jaar kon worden gebruikt. 58 HeerlijkHeden

7 De VOHB heeft het volgende gedaan: 1 Voor groep 6 materialen ontwikkeld die aansluiten bij de gebruikte methodes en die passen in het cultuurbeleid van de scholen. 2 Achtergrondinformatie voor leerkrachten en praktische inleidingen op de projecten gemaakt. 3 De mogelijkheid onderzocht om aansluitend aan de Open Monumentendag ook andere monumenten open te stellen voor groepsbezoek van de groepen 8 van Heemsteedse scholen. 4 Een pilot-project gestart voor de Jacobaschool en De Ark, met de bedoeling ook de andere Heemsteedse scholen te interesseren. Anja Kroon vraagt leerlingen van de Jacobaschool naar hun ervaringen met de wandeling over Raadhuisstraat en Binnenweg, die deel is van het onderwijsproject dat op 25 januari 2007 officieel gepresenteerd werd in café De Eerste Aanleg. Anja Kroon, bestuurslid van de VOHB, is in dit project de drijvende kracht geweest. Inmiddels is op 25 januari 2007 het scholenproject formeel van start gegaan door het aanbieden van het lesmateriaal aan de betrokken wethouder en aan alle Heemsteedse scholen. De locale media hebben hiervan verslag gedaan. Ordekaart voor Stedenbouwkundige zones en architectonische eenheden Om te kunnen bepalen wanneer de Commissie Karakterbehoud van de VOHB zich moet inzetten en aan welke richtlijnen de gemeentelijke ingrepen in gebouwd Heemstede en Bennebroek moeten voldoen, heeft het bestuur opdracht gegeven om een waarderingssysteem te ontwikkelen. Zo n systeem kan zowel op stedenbouwkundige als architectonische aspecten betrekking hebben. Onder stedenbouwkundige zones wordt in dit verband verstaan: pleinen en straten, combinaties of gedeelten daarvan in samenhang met de flankerende bebouwing en de openbare ruimte. De architectonische eenheden HeerlijkHeden 59

8 hebben betrekking op de individuele bouwwerken. Deze waardering wordt met kleuren op kaarten aangegeven. Op grond van de toegekende kwaliteiten kunnen aanbevelingen worden geformuleerd, die in combinatie met elkaar richtlijnen opleveren voor de gewenste aanpak op elke locatie. Het project moet gezien worden als een gedegen en belangrijke eerste stap. De kaart is een groeikaart waarop ook komende veranderingen zichtbaar kunnen worden gemaakt. De verwachting is dat deze kaarten medio 2007 beschikbaar komen. A.J.M. van Unnik, secretaris FINANCIEEL JAARVERSLAG 2006 EN BEGROTING 2007 BALANS ACTIVA Te ontvangen 1.691, ,00 Vooruit betaald 2.250,00 0,00 Liquide middelen , ,43 TOTAAL ACTIVA , ,43 PASSIVA Vermogen 7.998, ,12 Reserve scholenproject 1.626, ,00 Reserve jubileumjaar 5.000, ,00 Reserve Hist. Ordekaart 3.000,00 0,00 Nog te betalen 298, ,31 Vooruit ontvangen 0,00 15,00 TOTAAL PASSIVA , ,43 KOSTEN/BATEN Baten RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT RESULTAAT CONTRIBUTIE , , , ,22 OPBRENGST VERKOPEN 5.327, ,00 550, ,88 RENTE 335,87 400,00 376,67 442,99 SUBSIDIE 1.384, , , ,25 JUBILEUMKALENDER 25,41 TOTAAL , , , ,34 Kosten RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT RESULTAAT ALGEMENE KOSTEN 2.639, , , ,55 HEERLIJKHEDEN , , , ,74 KOSTEN ACTIVITEITEN 159,10 500,00 549,00 338,79 RESERVE JUBILEUMJAAR 2.000, , , ,00 RESERVE HIST. 0RDEKAART 3.000,00 TOTAAL , , , ,08 RESULTAAT 1.915, ,00-776, ,26 60 HeerlijkHeden

9 TOELICHTING 1. Algemeen De jaarrekening 2006 is net zo opgesteld als die van 2005, dwz: Balans Saldi kas en girorekeningen worden getotaliseerd en gepresenteerd als Liquide Middelen Kosten en baten De post Verkopen is gesaldeerd met de kosten die de verkopen met zich meebrachten (inkopen, productie etc). In deze post zijn ook de kosten en opbrengsten van het Monumentenboek II opgenomen. Bestuurskosten, ICT en Archief worden getotaliseerd en vermeld als Algemene Kosten. Productie- en verzendkosten Heerlijkheden worden getotaliseerd. Opbrengsten en kosten evenementen worden eveneens gesaldeerd gepresenteerd. Opbrengsten en kosten jubileumkalender zijn ook gesaldeerd. Waar nodig wordt over deze posten in de toelichting een specificatie gegeven. H E E R L I J K H E D E N 2. Toelichting op de balans Vermogen Eigen vermogen per 1 januari 2006: +/ ,12 bij: exploitatieoverschot / , /+ Eigen vermogen per 31 december 2006: +/ ,34 Bestemmingsreserves De vooruit betaalde kosten hebben betrekking op het jubileumjaar De nog te ontvangen verkopen hebben betrekking op de jubileumkalender De nog te betalen bedragen hebben betrekking op de algemene kosten en het scholenproject. De reserve die was opgebouwd met betrekking tot productie van Monumentenboek II is ten gunste gebracht van de opbrengsten van de verkoop van datzelfde Monumentenboek. Aangezien de VOHB (voorlopig) geen plannen heeft tot het produceren van een Monumentenboek III is deze reserve/voorziening niet verder aangevuld. In 2007 bestaat de VOHB 60 jaar. Het bestuur is niet van plan dit heuglijke feit zomaar voorbij te laten gaan. De gelijknamige reserve is daarom conform de begroting 2006 aangevuld met 2.000,--. Deze aanvulling is ontrokken aan de exploitatie De gemeente Heemstede stelt subsidie beschikbaar met betrekking tot een project voor de basisscholen in Heemstede dat tot doel heeft het historisch bewustzijn van de leerlingen te verhogen. De VOHB heeft hiertoe, in samenwerking met andere instellingen, een erfgoedproject ontwikkeld. Uitgaven die gedaan zijn ten behoeve van het scholenproject zijn ten laste gebracht van deze bestemmingsreserve en zijn derhalve niet terechtgekomen in de exploitatie. De VOHB is bezig met de productie van een cultuurhistorische ordekaart. Deze zal in 2007 het licht zien. Er is een bestemmingsreserve voor dit project van 3.000,--. Deze reserve is onttrokken aan de exploitatie HeerlijkHeden 61

10 3. Toelichting op de kosten/baten-rekening Specificatie kosten: a. Algemene kosten Bestuurskosten 2.079,31 ICT 344,68 Archief: 215, /+ Totaal 2.639,93 b. Heerlijkheden Productiekosten ,28 Verzendkosten 3.070, /+ Totaal ,28 c. Verkopen Reguliere verkopen 668,10 Monumentenboek II 4.659,06 Kosten 0, Saldo +/ ,16 (opbrengsten) d. Activiteiten Opbrengsten 1.563,00 Kosten 1.722, Saldo -/- 159,10 (kosten) e. Jubileumkalender Opbrengsten 8.234,47 Kosten 8.209, Saldo 25,41 (opbrengst) Alexander Koopman penningmeester VOHB 18 januari 2007 BEGROTING 2007 KOSTEN BATEN HH productie HH verzending Contributies Bestuurskosten ICT 500 Archief 200 Gemeentelijke subsidie Activiteiten Rente 300 Eigen bijdragen Jubileum Opbrengsten verkoop 600 Subsidie -/ Voorziening -/ Onderwijsproject Nadelig Saldo 500 Subsidie-/- 800 Voorziening-/ HeerlijkHeden

11 BESTUUR WISSELING VAN DE WACHT Bij mijn vertrek als voorzitter van de VOHB schrijf ik met genoegen in het kort een aantal algemene noties op die in mijn ogen wezenlijk zijn voor de bestaansreden van een historische vereniging. Deze noties zijn de volgende: wij zijn als maatschappelijke organisatie werkzaam voor de gemeenschap door in het krachtenveld van lokale politiek, eigendoms- en andere belangen de noodzaak tot behoud van cultuurhistorische waarden te onderstrepen. De inhoud daarvan overstijgt de waan van de dag, want wij richten ons vooral op het behoud van het historisch erfgoed voor de langere termijn. Dit laatste kan alleen succesvol zijn als het gevoel voor historische waarden bij velen tussen de oren zit en als daarvoor ook buiten de vereniging voldoende draagvlak bestaat. Dit is voor een historische vereniging dan ook zowel het probleem als de uitdaging: hoe vinden we gehoor bij anderen dan de 1100 gezinnen die al lid zijn van de VOHB? Sinds het begin van dit jaar proberen wij door het scholenproject bij de jeugd van Heemstede meer aandacht te krijgen voor de historische waarden van hun woonomgeving. Dat is een goed begin. H E E R L I J K H E D E N Ook de eigendomsbelangen vormen een element in het krachtenveld. In concreto zien wij in onze gemeenten dat de landgoederen die in privé-handen zijn daardoor de beste garantie bieden voor hun behoud in de toekomst. Generaties na ons zullen dankbaar zijn dat de huidige eigenaren zich die inspanning hebben willen getroosten. Anderzijds zijn er ook belangen van eigenaren die minder positief uitwerken, waar het gaat om het behoud van historische waarden. Het blijkt wel eens lucratiever om een karakteristiek pand te slopen dan het te behouden in de oorspronkelijke vorm. De eigenaar beseft dan kennelijk onvoldoende dat zijn eigendom niet alleen een materiële, maar ook een immateriële, cultuurhistorische waarde heeft. Mij is wel eens op de man af gevraagd wat wij als VOHB tot nu toe eigenlijk hebben bereikt, naast het houden van lezingen, het organiseren van excursies en lesprogramma s voor scholen en het uitgeven van boeken en kalenders. In dit jubileumnummer presenteert Frans Harm een overzicht, waaruit blijkt dat onze rol in de maatschappelijke besluitvorming - je mag bijna alles zeggen, maar je hebt weinig te vertellen - tot zodanige resultaten heeft geleid, dat de vereniging als geaccepteerde speler op de kaart is gezet. Onverdroten doorzetten levert soms positieve resultaten op en dat is een uitstekende drijfveer om op de ingeslagen weg door te gaan. HeerlijkHeden 63

12 Er zijn overigens ook teleurstellende ontwikkelingen: zo lijkt het erop dat ons Reddingsplan van maart 2005 voor het behoud van karakteristieke, historische bebouwing aan de Binnenweg en de Raadhuisstraat bij het gemeentebestuur onvoldoende gehoor vindt. Het bestuur heeft de nieuwe voorzitter van de VOHB met enthousiasme binnengehaald. Jaap Verschoor treft een goed functionerende vereniging aan waarin een prettige sfeer heerst en een zekere gedrevenheid (hoe kan het ook anders) van vrijwilligers het zout in de pap vormt. Nu ik zowel mijn voorganger als mijn opvolger heb genoemd is het moment gekomen om er een punt achter te zetten. Het was zeer de moeite waard. Gerard Brand Vertrekkend voorzitter van de VOHB, Gerard Brand. 64 HeerlijkHeden

13 BEHOUDEN EN VERLOREN DOOR DE JAREN HEEN Vanaf het prille begin van de geschiedenis van de VOHB staat karakterbehoud als kerndoelstelling in de statuten. De laatste jaren kwam dat element steeds meer in de belangstelling; niet in het minst door de druk vanwege nieuwbouw in - naar ons oordeel - kwetsbare delen van de gemeente. In de VOHB-tentoonstelling in januari/februari van dit jaar in de bibliotheek van Heemstede is dit met fotomateriaal in beeld gebracht. Wie deze expositie heeft gemist vindt hier een overzicht met beeldmateriaal. Negentien objecten - merendeels panden of ensembles maar ook een enkel ander object - brengen we hier ter sprake. Daarvan konden er elf - dus een meerderheid - behouden blijven; acht andere gingen verloren. Ze werden verwijderd en vervangen door bouwwerken die niet zelden beduidend detoneren met de omgeving. De VOHB heeft in de acties rond het behoud vaak een rol gespeeld, zij het niet altijd een hoofdrol. De opsomming geven we u in chronologische volgorde. H E E R L I J K H E D E N Omdat we het leukste voor het laatst willen bewaren beginnen we met: WAT VERLOREN GING 1. Oranjerie Meer en Berg De oranjerie van Meer en Berg uit 1732 met ornamentering door architect Daniël Marot was een imposant bouwwerk en werd door Ton Koot van Heemschut als de mooiste oranjerie van ons land beschouwd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitse bezetters er lelijk huis gehouden. Voor restauratie was na de bevrijding - toen de prioriteiten anders lagen - geen geld en in 1953 is dit klassieke bouwwerk afgebroken. De oranjerie van Meer en Berg. HeerlijkHeden 65

14 De Belvedère in het Groenendaalse bos in In de zomermaanden was de fraaie uitkijktoren open voor publiek. (Ansichtkaart van 1926 of eerder.) 2. De Belvedère in Groenendaal Eigenaar Adrian Elias Hope liet in 1839 in Groenendaal op een kunstmatige heuvel een uitzichttoren bouwen, bekend als de Belvedère. Deze is in 1864 verhoogd. De bovenste balustrade was even hoog als het dak van de Haarlemse oude Sint Bavo. In de as van het gebouwtje was een wenteltrap van 68 treden geconstrueerd, rustend op ijzeren pijlers. Op de toren was in een steen uitgebeiteld At spes non facta ofwel Nog is de hoop niet verloren, de wapenspreuk van bankiersfamilie Hope. Na aankoop van het wandelbos werd de Belvedère verhuurd en kon men deze in de zomermaanden beklimmen. Omdat de almaar hoger groeiende bomen steeds meer het uitzicht beletten en het bezoekersaantal jaarlijks afnam, was een lonende exploitatie niet meer mogelijk. Niettemin werd een plan gemaakt om de uitzichttoren met een verdieping te verhogen, waardoor weer uitzicht mogelijk zou zijn. In 1965 werd tevens een restauratie dringend noodzakelijk geacht. De totale kosten zouden zeker gulden bedragen. De kosten van sloop werden daarentegen geraamd op ƒ 1.475,-. De toenmalige gemeenteraad koos in meerderheid voor de laatste optie. 3. De koepel in Groenendaal Omdat de weduwe van John Hope aan het huis van Bosbeek de voorkeur gaf, is het herenhuis van Groenendaal omstreeks 1790 afgebroken. Enkel een deel van het pand bleef intact, om te dienen als tuin- of speelhuis. Het bevatte een stucplafond met een witje ofwel grisaille, vervaardigd door Jacob de Wit. De (thee)koepel, met dankzij Jacob van Lennep literair-historische betekenis, had na 1913 geen duidelijke functie meer en raakte in verval. Na nog als verkennershonk te zijn gebruikt was de gemeente niet bereid de koepel te herstellen. Omstreeks 1970 is hij vanwege acuut instortingsgevaar gesloopt. 4. Het Timmerwinkeltje Binnenweg 15 (nu Spaarndam, vloeren, kasten, deuren) Vanaf 1956 was hier Het Timmerwinkeltje van A.W. Schutter gevestigd. Daarvoor waren het woonhuis en de bijgebouwen van wasserij Van der Weijden. In 1985 werd het afgebroken. Het bedrijf van Schutter zat tot 1956 beneden links naast (nu) De Zanderij aan de Zandvaart. 5. Binnenweg 182 t/m 188 (tegenover de Binnendoor) Hier stonden vier karakteristieke huisjes, laag, kleinschalig en dorps. Op nummer 186 het aandoenlijke winkeltje van mevrouw Hageman, die daar tot op hoge 66 HeerlijkHeden

15 leeftijd schoonmaakartikelen en losse petroleum per liter verkocht. De huisjes werden stuk voor stuk opgekocht en vervolgens na vertrek van de bewoners totaal verwaarloosd. De VOHB heeft al in 1994 met de gemeente overlegd of ze niet behouden konden worden. Antwoord: de bestemming van de nieuwe eigenaar past in het plan en de huisjes hebben geen wettelijke bescherming. U kunt nu genieten van 20e eeuwse nieuwbouw, de kledingzaak Cogolain en appartementen. Het Timmerwinkeltje. 6. Binnenweg 81/83 (nu ING-bank) Eind 1995 zijn deze karakteristieke woonhuizen met serre aan de voorzijde gesloopt om plaats te maken voor een kantoor van de ING-bank. 7. Raadhuisstraat 78 (Kaptein) In 1993 pleitte het VOHB-bestuur bij de leden van de Gemeenteraad in Heemstede voor behoud van dit pand, waarin al in 1838 een tapperij gevestigd was en omstreeks 1910 café De Halte van de heer Toledo. Het stond in een authentiek rijtje huizen dat mede de Raadhuisstraat zijn eigen karakter geeft. Al was het exterieur gaaf, het interieur bleek niet meer te voldoen aan de eisen van de tijd en uiteindelijk is een sloopvergunning afgegeven voor dit toentertijd oudste pand van de Raadhuisstraat, om plaats te maken voor een nieuwbouwpand van Kaptein Schoenreparatie. HeerlijkHeden 67

16 8. Raadhuisstraat 130 In mei 2004 werd het VOHB-bestuur opgeschrikt door de publicatie van een bouwplan voor een nieuw bedrijfs- en woninggebouw op de plaats waar één van de nog weinige karakteristieke panden van Heemstede stond. Het vormde met het belendende huisje een beeldbepalend ensemble, dat volgens de VOHB behouden moest blijven. Ondanks een onmiddellijk bezwaarschrift van ons ging de nieuwbouw door, omdat deze in het bestemmingsplan paste en het in 2004 afgebroken pand geen status als monument had. Deze ingreep was voor het bestuur aanleiding met verve actie te gaan voeren tegen verdere aantasting van de Binnenweg en de Raadhuisstraat. De Appelkamer aan de Koediefslaan was rijp voor de sloop. De VOHB maakte zich sterk voor restauratie, met succes. Beide foto s, voor en na restauratie, zijn genomen aan de achterzijde van het pand Koediefslaan (Foto na restauratie: V.C. Klep) 68 HeerlijkHeden

17 WAT BEHOUDEN BLEEF 1. Vredesbrug Oude Slot De eerste bestuursactiviteiten van de in 1947 gestichte VOHB waren bijna helemaal geconcentreerd op de opgravingen rond het Oude Slot en men kon trots melden: Het is ons gelukt burgemeester en wethouders en de raad van Heemstede zodanig voor deze overblijfselen te interesseren dat als uiteindelijk resultaat kon worden bereikt, dat deze overblijfselen met omliggende terreinen door de gemeente zijn aangekocht. Intussen was Adriaan Pauw s naar aanleiding van de Vrede van Munster omstreeks 1647 opgerichte Pons Pacis na drie eeuwen in een deplorabele toestand. Talrijke historische instellingen en verenigingen, inclusief de VOHB, hebben getracht de gemeente te overtuigen van het belang van deze oude renaissancebrug. Toch zou het nog tot 1963/1964 duren toen de gemeenteraad een krediet van meer dan een half miljoen gulden beschikbaar stelde - waarbij het rijk tot een percentage van 50% zou bijdragen - voor restauratie van o.a. het Poortgebouw (Nederhuys) en de Vredesbrug. H E E R L I J K H E D E N 2. De Dorstige Kuil, Koediefslaan 69 Dankzij een bezwaarschrift van de VOHB in 1973 kreeg dit pand de status van rijksmonument en kon voorkomen worden dat het gesloopt zou worden. In 1980 werd de restauratie gestart en werd het voormalige atelier van de schilder Herman Heuff bij de Gerrit Bargerschool (nu Haemstede-Barger) getrokken. 3. De Appelkamer, Koediefslaan Tot 1948 was dit huis onderdeel van de buitenplaats Kennemeroord. In de daarop volgende jaren raakte het ernstig in verval en stond het eind jaren 70 op de nominatie voor sloop. De VOHB heeft zich toen met succes sterk gemaakt voor plaatsing op de rijksmonumentenlijst. Door particulier initiatief van de bewoners volgde er een ingrijpende restauratie zodat het pand -mét de Dorstige Kuil- een mooi onderdeel van deze laan vormt. 4. Meerzicht, Glipperdreef 205 Deze hofstede, genoemd naar het fraaie uitzicht over het toenmalige Haarlemmermeer, maakte deel uit van de buitenplaats Meer en Berg. Na enkele generaties particuliere bewoning - vanaf 1949 was de gemeente eigenaar - stond het gebouw vanaf 1976 leeg. Er waren geen duidelijke toekomstplannen, wat de staat van het pand niet ten goede kwam. In 1979 werd Meerzicht gekraakt door studenten, die woonruimte zochten en hier ook vonden. Dat was aanleiding om de buitenplaats op te knappen en te verbouwen tot één- en tweepersoonsappartementen. In 1983 werd de restauratie voltooid. 5. De Libanonceder voor Bronsteeweg nummer 59 Rechts voor dit karakteristieke pand staat de ceder, die in de winter van 1984 te lijden kreeg van een zware sneeuwlaag, waardoor hij ernstig scheefzakte en als verloren beschouwd werd. Des te treuriger omdat deze boom geplant in 1735, tot de oudste van Nederland werd gerekend. De VOHB startte een inzameling om de boom te (helpen) redden. Met bijdragen van anderen kon de boom gestut worden en staat hij er nog steeds. HeerlijkHeden 69

18 6. Glipperweg 83 Bij de bouw van de wijk Glip 4 ofwel het Prinseneiland dreigde het voormalige politiebureau met woongedeelte (en tot 1924 brandspuitenberging) te worden afgebroken. Aan de zijkant van het pand op de hoek van Dr. J.Th. de Visserstraat, is nog een tralieraampje te zien, waarachter zich een politiecel bevond. Mede door inzet van de VOHB is het van de slopershamer gered. In de voorgevel zijn stenen gemetseld met jaartal 1912 en in de top een kleine plaquette met een merlet. 7. Achterweg 13,15, 17 Voorbij de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein staan deze drie schilderachtige panden. Ook weer zo n beeldbepalend ensemble, voorheen eigendom van de Hervormde Gemeente. Lange tijd was hier het Kerkelijk Bureau gevestigd, tot de Kerkvoogdij in 1991 besloot ze te verkopen. Gelukkig zijn ze toen niet gesloopt en vormen ze nog steeds een sieraad voor het oudste deel van Heemstede. 8. Tegeltableau Peeperkorn, Blekersvaartweg 44 Door een initiatief van de VOHB in 1994 kon dit tableau, dat in de gevel van één van de gesloopte bijgebouwen van de Stoomwasscherij van J. Peeperkorn & Zn. zat, gered worden. Het kon vakkundig en op tijd uit de topgevel losgezaagd en bij de gemeente veilig opgeslagen worden, tot er een nieuwe passende plaats voor was gevonden. Die lag niet erg voor de hand maar nu, in 2007, vindt u het boven de doorgang van het nieuwe appartementencomplex aan de Blekersvaartweg 44, vrijwel precies op zijn oorspronkelijke plaats. 9. Molen De Nachtegaal, Glipperweg, 96 Mede in verband met bouwplannen rond deze karakteristieke molen uit 1760 vroeg de VOHB in 1996 de rijksmonumentenstatus. Dat was niet bepaald een gelopen race. Ten eerste was de eigenaar niet bepaald enthousiast over dit initiatief, maar ook de rijksoverheid was niet meteen overtuigd van het belang. Wij hadden een gedegen rapport opgesteld, waarbij we ook het oordeel van de vereniging De Hollandsche Molen hadden gevraagd. Dat was positief. Pas na zo n drie jaar kwam het bericht dat ons verzoek gehonoreerd was. 10. Raadhuisstraat 1 t/m 7 Begin 2003 bleek dat het gemeentebestuur het pand nr. 7 had aangekocht om er een gemeentelijke dienst in onder te brengen. Er was toen ook sprake van uitbreidingsplannen van het raadhuis en aantasting van dit rijtje karakteristieke huizen leek ons niet denkbeeldig. Het VOHB-bestuur heeft dan ook meteen schriftelijk gereageerd en aangedrongen op behoud van deze huizen. Wij wezen erop dat deze nog maar één van de weinige ensembles vormen die het vroegere dorpse karakter van Heemstede s kern laten zien. Resultaat: ze staan er nog en er zijn geen plannen ze ten behoeve van de uitbreiding te slopen. 70 HeerlijkHeden

19 11. Contouren fundamenten Oude Slot Begin 2005 presenteerde de gemeente een inrichtingsplan voor het gebied rond Het Oude. Slot. Besloten was de exploitatie te privatiseren en om dat te bevorderen moesten het terrein en de toegankelijkheid grondig worden aangepakt. Pas toen deze ontwikkeling begin januari al in een definitief stadium was, kwam het VOHB-bestuur er achter dat de gemeente een unieke kans liet liggen om de fundamenten van het historische kasteel in beeld te brengen. Door in te spreken in de commissievergadering kon deze fout op het laatste moment worden voorkomen. Het resultaat van het daarna op gang gekomen overleg tussen de VOHB en de gemeente is te zien als u het Oude Slot bezoekt. De contouren zijn boven water en op een informatiebord bij de entree tot Het Oude Slot ziet u hoe de indeling van het gebouw in z n glorietijd er uit zag. Tot slot Het laatste ons bekende standpunt van het Heemsteedse gemeentebestuur ten aanzien van behoud van karakteristieke bebouwing in het centrum-binnenweg en Raadhuisstraat - komt er op neer dat zij de voorschriften van het bestemmingsplan ongeveer wil handhaven en geen moeite zal doen om de resterende historische panden te beschermen. Het effect daarvan kunt u zien bij de recente aanwinsten van De Pijp aan de Raadhuisstraat en de firma Hästens aan de Binnenweg. Op zich misschien nog acceptabel, maar niet dáár! Mochten wij over 10 jaar weer zo n overzicht in ons blad opnemen dan wordt de lijst met verloren panden vast langer. U doet er dan ook verstandig aan uw camera bij de hand te houden om nog de laatste stukjes karakteristiek Heemstede voor uw plakboek (of dvd) te redden. De contouren van het vroegere kasteel werden in 2005 blootgelegd. (Foto: Frans Harm, ) H E E R L I J K H E D E N In de volgende aflevering van HeerlijkHeden zullen we aandacht besteden aan de nieuwe monumentenlijst voor Bennebroek en wat er in die plaats verloren ging en behouden bleef. Frans Harm HeerlijkHeden 71

20 HET JAAR 47: EEN BIJZONDER GEWOON JAAR Op woensdagavond 12 maart 1947 werd in het Heemsteedse raadhuis tijdens een door gemeentesecretaris Vos geleide vergadering besloten een historische vereniging op te richten. Doel van deze vereniging zou zijn: het bijeenbrengen en bewaren van voorwerpen uit Heemsteed s geschiedenis. Voorzitter van het voorlopig bestuur was wethouder H. Disselkoen, waarnemend secretaris J.L. Veen. Het bestuur bestond uit drie Heemstedenaren en twee Bennebroekers. 12 maart 1947 is dus de oprichtingsdatum van de Vereniging Oud Heemstede- Bennebroek. Opmerkelijk is dat deze oprichtingsdatum samenvalt met de dag waarop president Truman zijn befaamde doctrine ontvouwde. Deze samenloop van omstandigheden was voor mij aanleiding om te achterhalen welke belangrijke gebeurtenissen er nog meer in 1947 plaats vonden. Daarom een terugblik op het jaar 47 in de afgelopen eeuwen Marshallhulp In 1947 werd de internationale politiek beheerst door de groeiende tegenstelling tussen oost en west. Op 12 maart 1947 hield president Harry S. Truman een rede tot het Congres waarin hij verklaarde dat de Verenigde Staten democratische landen zullen helpen die bedreigd worden door een staatsgreep of burgeroorlog, in het bijzonder als deze communistisch van aard is. Enkele maanden later, op 5 juni 1947, maakte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, George C. Marshall, zijn plan bekend om Europa met Amerikaanse financiële hulp er weer bovenop te helpen. Zijn plan werd in Nederland bekend onder de naam Marshallplan of Marshallhulp. Marshall vond de economische heropleving van de Europese bondgenoten van cruciaal belang voor de VS. Daarnaast vreesde Marshall dat als de Verenigde Staten geen steun zouden leveren, West-Europa in de handen van het communisme zou kunnen vallen. Eerste politionele actie De binnenlandse politiek stond in het teken van Nederlands-Indië dat zich los probeerde te maken van Nederland. Omdat geen overeenkomst kon worden bereikt over de mate van autonomie met de Republiek Indonesië, besloot het kabinet tot een militaire actie. Deze actie begon op 20 juli 1947 met als doel belangrijke economische gebieden te heroveren om de economie weer op gang te brengen. Men gebruikte de term politionele actie om aan te geven dat het een interne Nederlandse zaak betrof. Het militair ingrijpen van Nederland werd door de internationale gemeenschap veroordeeld. Na een oproep van de Veiligheidsraad van de VN werd op 4 augustus 1947 de strijd gestaakt. In 1949 zou Nederland, na een tweede politionele actie, Nederlands-Indië uiteindelijk moeten opgeven. 72 HeerlijkHeden