Buitenstebinnen. Veranderingen in EU-regelgeving. Elite start in fruitgewassen. Suikerbieten in beeld. Nummer 7, december 2016

Transcriptie

1 Buitenstebinnen Halfjaarlijkse uitgave van Naktuinbouw Nummer 7, december 2016 Veranderingen in EU-regelgeving Overzicht Controleverordening, richtlijnen teeltmateriaal en Plantgezondheidsverordening Elite start in fruitgewassen Uitdagend Elite-systeem met wereldwijde eisen Suikerbieten in beeld Wat doen wij in het gewas suikerbiet?

2 Inhoud 7 Kweker of teler houdt zijn bedrijf straks zelf ziektevrij Nieuwe EU-Controleverordening eist meer preventie van teeltbedrijven 10 De 7 belangrijkste veranderingen in de EU-richtlijn fruitgewassen Richtlijn raakt iedere kweker van fruitbomen, onderstammen en uitgangsmateriaal 16 Groene middelen mogen niet in grijs gebied komen Duurzaam produceren met geïntegreerde gewasbescherming: wat zijn de mogelijkheden? Redactie: Naktuinbouw team Communicatie Postbus AA Roelofarendsveen Tel. (071) info@naktuinbouw.nl Druk: Ten Brink, Meppel Ontwerp: Arno Geels, Den Haag Twitter mee: #buitenstebinnen Verder in dit nummer: 4 Rassenonderzoek: suikerbieten 6 Veranderingen in EU-regelgeving 14 Uitdagend Elite-systeem start in fruitgewassen 19 Afscheid Henk Lange en Kees van Ettekoven / Opleidingen 20 Vragen aan een... 2 Naktuinbouw

3 Voorwoord Blokkerende wereldhandel? Verdragen als TTIP en CETA liggen onder een vergrootglas dat als een brandglas zijn werking doet. John van Ruiten Directeur Naktuinbouw Na vele jaren van groei van de internationale handel in tuinbouwproducten lijken we in de wereld in een nieuw tijdperk te belanden. Lang was liberalisering en globalisering de tendens. De EU groeide snel van 6 naar 28 lidstaten. De open grenzen leverden voor de tuinbouw heel veel op. Japan werd in de jaren 80 toegankelijker, met Rusland kwamen na de val van de muur in 89 meer handelsmogelijkheden. En zaken doen met China nam sinds de eeuwwisseling een enorme vlucht. Daarna kwamen veel internationale handelsverdragen tot stand. Hoe anders hangt de vlag er nu voor. Binnen de EU zijn er sterke stromingen die grenscontroles terug willen. Een Brexit met onduidelijke consequenties zit er aan te komen. Met het Rusland van Poetin en Rosselkhoznadzor zijn fytosanitaire conflicten en import-/ exportverboden aan de orde van de dag. Verdragen als TTIP en CETA liggen onder een vergrootglas dat als een brandglas zijn werking doet. En na de verkiezingen in de USA mag verwacht worden dat via Trumponomics ook daar de meer nationalistische tendensen ( eigen productie en werkgelegenheid eerst ) de boventoon gaan voeren. Daar staan we dan, als één van de grootste internationale handelslanden op tuinbouwgebied. Het wordt heel lastig en vereist veel inspanningen om die positie (ook als draaischijf voor bloemen, groenten en fruit), overeind te houden. Zeker als productieland van eind-/consumentenproducten. Voor nieuwe rassen, teeltmateriaal en hoogwaardige tuinbouwtechnologie ligt het wellicht anders, maar ook daar zijn zorgen. Het is dus ongelofelijk belangrijk binnen de EU open grenzen te houden en met derde landen intensief in gesprek te blijven. Zoals met overheid, NVWA, keuringsdiensten en bedrijfsleven. Bestaande internationale verdragen (zoals OECD, IPPC, ISTA en UPOV), moeten we koesteren zodat bedrijven plantenrassen en uitgangsmateriaal wereldwijd kunnen blijven verhandelen. Maar vooral: zorgen dat we zelf (met onze keuringssystemen, bedrijven en producten) aan alle eisen van onze afzetlanden voldoen. Fytosanitair, duurzaam en van onbesproken identiteit en kwaliteit. En méér dan dat. Er ruim aan voldoen, er bovenuit steken en daarmee vertrouwen én de goede handelspositie uitbouwen en versterken. Zodat over Nederlandse producten geen enkele twijfel bestaat! Buitenstebinnen 3

4 Rassenonderzoek Suikerbieten Naktuinbouw voert het registratie- en kwekersrechtonderzoek uit van suikerbieten, grassen en aardappelen. Nieuwe suikerbietrassen beschrijven wij aan de hand van tien kenmerken. Eén daarvan is de kophoogte. Hoe hoog steekt de suikerbiet boven de grond uit? Om dat te meten, ontwikkelden wij een speciaal apparaat. Van elk ras worden voor elke proef 150 planten gemeten. In totaal gaat het elk jaar om circa honderd rassen. De andere kenmerken, zoals suikergehalte en de gehalten aan K+Na en AminoN, worden gemeten in het cultuur- en gebruikswaardeonderzoek (CGO) van het Instituut voor Rationele Suikerproductie (IRS). Als een nieuw ras onderscheidbaar is van bestaande rassen en voldoende gepresteerd heeft in het CGO, plaatst de Raad voor plantenrassen het ras op de Nationale Lijst. 4 Naktuinbouw

5 Buitenstebinnen 5

6 Veranderingen in EU-regelgeving De komende jaren gaat er veel veranderen in de Europese regelgeving voor onze sector. We geven u een overzicht. Controleverordening In de oude Controleverordening uit 2004 was plantgezondheid niet opgenomen. In de nieuwe wel. Het gaat dan om: Het vastleggen van principes en verantwoordelijkheden Eisen aan keuringsdiensten en laboratoria Meer registratie, traceerbaarheid Inzichtelijker maken van importstromen Richtlijnen Er zijn 12 richtlijnen voor de kwaliteit van teeltmateriaal. Helaas is het niet gelukt om deze richtlijnen onder de overkoepelende Controleverordening te laten vallen. Er is gestart met het aanpassen van de richtlijn voor fruitgewassen. Deze is nu in de eindfase (zie artikel p. 10). In 2014 ging deze richtlijn in werking, vanaf 1 januari 2017 is deze van kracht. Plantgezondheidsverordening De fytosanitaire richtlijn zoals die in Nederland is geïmplementeerd via de Plantenziektenwet verandert. Dit wordt een Plantgezondheidsverordening. Een verordening kent geen omzetting in nationale wet- en regelgeving: dit is dus straks voor de hele EU gelijk. De verordening treedt vanaf december 2016 in werking en is vanaf december 2019 volledig van kracht. OUDE controleverordening NIEUWE controleverordening 2004/882/EG Zonder plantgezondheid 2016/.../EG Mét plantgezondheid 12 EU-Richtlijnen kwaliteit teeltmateriaal = Zaaizaad- en plantgoedwet Regeling Verhandeling Teeltmateriaall Keuringsreglement Naktuinbouw 2000/29/EG Fytosanitaire richtlijn = Plantenziektewet ZPW PZW 12 EU-Richtlijnen kwaliteit blijven Voor sector tuinbouw van belang: Groentezaden Groenteplanten Bosbouwkundig materiaal Siergewassen Fruitgewassen 2016/2013/EG Plantgezondheidsverordening ZPW Regeling invoer, uitvoer en verkeer van planten Delegated Acts Implementing Acts 6 Naktuinbouw

7 Teler houdt zijn bedrijf straks zelf ziektevrij Nieuwe Plantgezondheidsverordening eist meer preventie van teeltbedrijven In december 2016 publiceerde de EU de nieuwe Plantgezondheidsverordening (2016/2031/EG). Deze treedt per december 2019 inclusief de daarbij behorende regelgeving in werking, en is strenger dan de huidige Fytosanitaire richtlijn (2000/29/EG). De plantgezondheidsverordening legt op een aantal terreinen meer verantwoordelijkheid bij de kweker. De nieuwe regels gelden voor landen tuinbouw. Het raamwerk van de nieuwe Plantgezondheidsverordening wordt de komende drie jaar verder uitgewerkt in gedelegeerde handelingen (delegated acts) en uitvoeringshandelingen (implementing acts). Van de eerste ligt het initiatief bij de EU-Commissie, van de tweede bij de lidstaten. In december 2019 is naar verwachting de verordening definitief van toepassing. Bedrijfsleven én overheid Wim van den Boomen is voorzitter van de ZLTO-vakgroep glastuinbouw. Hij is nauw betrokken bij de coördinatie van ziektepreventie en -bestrijding. LTO-Nederland bereidt zich voor op inwerkingtreding van de nieuwe Plantgezondheidsverordening. Hij ziet de situatie als volgt: Ook nu al is preventie een collectieve én een individuele verantwoordelijkheid. Collectief, omdat wij als bedrijfsleven gezamenlijk optrekken met de overheid. Individueel, omdat wij ook uitgaan van de eigen verantwoordelijkheid van de teler. We zijn in gesprek met de overheid. Als sector willen wij een goede invulling geven aan de samenwerking voor fytosanitaire controles op plantaardige producten, zoals beschreven in het Wim van den Boomen. Foto: ZLTO Buitenstebinnen 7

8 plantgezondheidsconvenant. Dit is een aantal afspraken tussen brancheorganisaties en de overheid. Daarin wordt gewerkt aan fytosanitaire preventie, waaronder hygiëneprotocollen. Er is ook sprake van een plantgezondheidsregeling voor fytosanitaire calamiteiten, met financiering vanuit overheid en bedrijfsleven. Meer controle plus keuze markt Er gebeurt natuurlijk al het nodige op dit terrein. Maar vanaf december 2019 wordt een aanzienlijk grotere inspanning verwacht van de individuele teler. Naast de maatregelen die iedereen op zijn eigen bedrijf in acht neemt, is het 100% noodzakelijk om te weten waar zaad, stekken en planten vandaan komen. En dat je als gebruiker echt weet hoe daarmee is omgegaan op de productielocatie. Dat is één, zegt Van den Boomen. Punt twee is dat de teler vaker een keuze zal maken om gericht te produceren voor één bepaalde markt of regio. De maatregelen op zijn locatie moet hij zo regelen dat hij bij voorbaat al voldoet aan alle exporteisen naar dat afzetgebied. Met andere woorden, productie voor binnen de EU, of productie voor één of meer landen buiten de EU. ook nodig. Want laat ons niet vergeten dat onze land- en tuinbouw een grote waarde hebben voor de Nederlandse economie. Als er ellende ontstaat die niet goed wordt beheerst, heeft dat grote impact. De plantgezondheidsverordening ziet Van den Boomen als een extra stimulans voor de kweker om serieus bezig te zijn met preventie, in de wetenschap dat als het onverhoopt toch misgaat er compensatie is als het protocol is gevolgd. Het kan gaan om een gedeeltelijke tegemoetkoming, niet een volledige schadevergoeding. Als er een ziekte is, dan ziet Van den Boomen graag een opzet zoals die bij bijvoorbeeld vogelgriep, met een reactieteam van mensen uit bedrijfsleven en overheid. Je ziet dat een gebied dan snel wordt afgezet. Korte lijnen van communicatie en snelheid van handelen wat betreft quarantaine en bestrijding. Zoiets is voor onze sector Belangrijke punten uit de Plantgezondheidsverordening Uitbreiding plantenpaspoortplicht Het plantenpaspoort is straks vereist voor alle voor opplant bestemde planten (plants for planting). Al het teeltmateriaal valt daaronder, ook zaden en eindproducten van pot-, perk- en kuipplanten. Het aantal autorisaties en registraties wordt uitgebreid. De volgende bedrijven krijgen met plantenpaspoortplicht te maken en moeten bij Naktuinbouw geregistreerd zijn: Alle huidige geregistreerde bedrijven die teeltmateriaal verhandelen (± bedrijven) Alle handelsbedrijven (enkele honderden waarvan een deel al bij Naktuinbouw is geregistreerd) Pot- en perkplantentelers (± 900 bedrijven) Format plantenpaspoort Vanaf december 2019 komt er een ander, vast format, met de EU-vlag erop (in kleur of zwartwit) en het woord Plantenpaspoort / Plant passport. Daaronder komen de letters A, B, C, D voor een aantal vaste elementen. Denk aan botanische naam, code lidstaat, registratienummer bedrijf, traceerbaarheidscode, land van productie. De traceerbaarheidscode wordt een belangrijk onderdeel. Traceerbaarheid van producten door de keten krijgt meer aandacht. Alle documenten moeten worden aangepast. In 2018 moeten format en eisen helder zijn. Zo is er voldoende tijd is om documenten en systemen op bedrijven goed voor te bereiden. Import: hoog-risicolijst Er komt een lijst waarop lidstaten hoog-risicoproducten kunnen plaatsen die na evaluatie een voorlopig invoerverbod kunnen krijgen. Na een uitgebreide risicoanalyse bepaalt de EU dan een definitief standpunt. De fytocertificaatplicht bij import wordt hoe dan ook uitgebreid. Datasysteem voor tracering In principe blijft er in de EU een open systeem voor import. Nederland heeft daar erg voor gepleit in Brussel. Alle importen moeten in een datasysteem (IMSOC, Information Management System for Official Controls) worden aangemeld en vastgelegd. Zo wordt het mogelijk 8 Naktuinbouw

9 Overige reacties uit het veld Foto: Ministerie EZ Foto: Plantum Foto René Faas, Bloembollenvisie Philip de Jong Oud-landbouwraad en nu Chief Phytosanitary Officer bij EZ: Marian de Beuze Beleidsmedewerker Plantum: Hendrik Jan Kloosterboer Secretaris Anthos: Bij plantaardige producten is er zo n grote matrix van mogelijke combinaties van ziekten, plagen, locaties en planten, dat export altijd gebaseerd moet zijn op de garantie van een nationale plantenziektenkundige dienst als de NVWA. Op het moment dat de EU minder toegankelijk wordt voor derde landen, ga je dit andersom natuurlijk ook zien. importstromen te monitoren en de handelsstroom te volgen. Nederland wil deze database koppelen aan het eigen CLIENTsysteem, zodat bedrijven geen dubbel werk hoeven te doen. Uitbreiding registratieplicht Alle importeurs, exporteurs, telers en handelaren moeten geregistreerd zijn. Ook telers van het eindproduct. Alle professionele operators zijn zo in één systeem inzichtelijk. Nieuwe indeling organismen Een nieuwe categorie is gereguleerde, niet-quarantaineziekten (RNQP). Dit zijn Ook wij zijn vanaf het begin actief betrokken geweest bij deze herziening. Voor stelt de Europese Commissie een gedetailleerde planning op voor nadere uitwerking. Wij volgen die nauwgezet en leveren input. Daarnaast is een belangrijke zorg voor ons hoe straks het nieuwe elektronische informatie- en managementsysteem IMSOC gaat functioneren. Ons Nederlandse CLIENT-systeem moet daar wel mee kunnen communiceren. organismen die al aanwezig zijn in de EU, waarbij uitroeiing niet meer mogelijk is maar wel ketenbescherming wordt gevraagd. Het organisme verspreidt zich vooral via plantmateriaal. De aanwezigheid van zo n organisme in dat plantmateriaal heeft onaanvaardbare economische gevolgen in de teelt. De maatregelen zoals die nu door de overheid worden genomen voor controle en bescherming van gebieden buiten de kwekerijen (groene ruimten) verdwijnen. Bedrijven krijgen dan zelf meer verantwoordelijkheid om de niet-quarantaineziekten te voorkomen. We waren destijds betrokken bij de analyse door Brussel. Als elke speler hierdoor gelijke kansen heeft, dan is dat een goede zaak. Producenten houden er straks al bij de keuze voor het telen van bepaalde producten al rekening mee waar die producten gezien de fytosanitaire eisen wel of niet heen kunnen. Anthos is geen voorstander van een systeem van pest risk analysis (PRA). Mijn inschatting is dat je voor export naar derde landen nog steeds veldkeuringen door een officiële keuringsinstantie nodig hebt. Wat is anders de onderbouwing om een fytosanitair certificaat af te geven? Dat is wel tegenovergesteld aan de EU-insteek van meer eigen verantwoordelijkheid. Buitenstebinnen 9

10 Nieuwe EU-richtlijn fruitgewassen De 7 grootste veranderingen De nieuwe EU-brede richtlijn voor fruitgewassen raakt iedere kweker van fruitbomen, onderstammen van grootfruit en uitgangsmateriaal voor zachtfruit. Frans Claassen, manager Keuringen bij Naktuinbouw, Mark Kriellaars, eigenaar van Kriellaars Boomkwekerijen voor onderstammen, en Bas van den Boom, directeur bij fruitboomkwekerij Botden & van Willegen, over de zeven grootste veranderingen Botanische naam: Malus domestica Golden delicious Reinders Tussenstam: Onderstam: M 9 Reg.nr.: Partijnr.: Categorie: Gecertificeerd Aantal: 10 Certificaat Naktuinbouw-NL/31 EU-Regelgeving/normen EU-Plantenpaspoort 1. Uniforme Europese aanpak Doel van de nieuwe richtlijn zijn meer uniforme regels voor het certificeren van fruitgewassen. Zodat de kwaliteit van het uitgangsmateriaal in heel Europa beter vergelijkbaar wordt. Het is een richtlijn, geen verordening. Dat betekent dat er niet één Europese wet voor elke lidstaat geldt. Elk land stelt zijn eigen keuringsregels voor fruitgewassen op, in lijn met de richtlijn. Frans Claassen: Nederlandse kwekers van uitgangsmateriaal hoeven nauwelijks extra stappen te zetten om aan het nieuwe reglement te voldoen. Maar het is een misvatting dat Nederland een unieke positie heeft. Ook andere landen waar veel uitgangsmateriaal voor fruitgewassen wordt geteeld hebben goede certificeringssystemen. Ze waren alleen niet onderling vergelijkbaar. Nu wel. Bas van den Boom: Sommige landen mogen de keuring op orde hebben, met het nieuwe blauwe strookje krijgen Nederlandse bomen dezelfde status als bomen uit elke willekeurige lidstaat. Terwijl de kwekers, de vermeerderingstuinen die het uitgangsmateriaal moeten leveren en de keuringsdiensten lang niet overal dezelfde kennis en jarenlange ervaring hebben als in Nederland. Met het nieuwe systeem raken we de herkenbaarheid van de Nederlandse kwaliteit kwijt. Wat dat voor de export betekent moeten we afwachten. Canadezen hebben bijvoorbeeld een sterke voorkeur voor bomen met een oranje strookje. Het is maar de vraag of zij die verbreding naar de hele EU accepteren. 2. Rassen verplicht registreren Het oranje strookje voor gecertificeerd materiaal wordt vervangen door een blauw strookje Alle rassen waarvan planten worden verkocht aan professionele fruittelers (gecertificeerd of CAC), moeten officieel zijn geregistreerd. Vanaf 1 januari start de Europese database Frumatis. Elke lidstaat laadt hierin zijn eigen rassenregister. 10 Naktuinbouw

11 Frans Claassen: Niet alle keuringsdiensten zijn even ervaren. Er moet kennisuitwisseling tussen keurmeesters uit verschillende lidstaten komen. Ook alle rassen die bij CPVO kwekersrechtelijk zijn beschermd komen hierin. In de loop van 2017 is daarmee een Europees rassenregister een feit. Registratie kan in elke EU-lidstaat. Aanmelden van nieuwe rassen kan in Nederland bij de Raad voor plantenrassen. Claassen: Nederland is hier al sinds 2015 mee bezig. Vrijwel alle rassen staan daarom nu al geregistreerd. Maar het blijft voor bedrijven wennen dat je elke bruikbare mutatie moet registreren om er op grotere schaal planten van te kunnen verkopen. 3. Herkomst uitgangsmateriaal moet bekend zijn Van uitgangsmateriaal dat kwekers gebruiken voor vermeerdering (gecertificeerd of CAC) moet de herkomst bekend zijn. Ook als het van fruittelers afkomstig is. Tijdpad Vanaf 1 januari 2017 geldt voor uitgangsmateriaal van fruitgewassen een nieuw Reglement Fruitgewassen Naktuinbouw. Dit reglement baseerde Naktuinbouw op de nieuwe EU-richtlijn, die in 2014 in Brussel is vastgesteld. Vóór maart 2017 neemt Naktuinbouw nog een aantal besluiten over de precieze invulling. Krijgt elke plant een waarmerkstrookje of wordt er per bos van tien gecertificeerd? Moeten kwekers de strookjes bij Naktuinbouw bestellen of komt er een controlesysteem zodat kwekers ze zelf kunnen drukken? In de huidige praktijk zijn al deze werkwijzen gangbaar, afhankelijk van het gewas. Het nieuwe reglement wordt pas echt gebruikt voor het certificeren vanaf oogst Planten die in 2016 geteeld zijn, maar die begin 2017 gerooid worden, krijgen nog het vertrouwde oranje strookje. Buitenstebinnen 11

12 Bas van den Boom: Met het nieuwe systeem raken we de herkenbaarheid van de Nederlandse kwaliteit kwijt. Claassen: De toegang tot plantmateriaal wordt groter door de harmonisatie. Van den Boom: Wij produceren bijvoorbeeld Malus domestica Golden Parsi Da Rosa. Daarvoor kopen we het virusvrije uitgangsmateriaal van een Italiaanse vermeerderingstuin, omdat het in Nederland niet beschikbaar is. Naktuinbouw certificeert tot nu toe alleen plantmateriaal dat afkomstig is van materiaal van Vermeerderingstuinen Nederland. Daarom is dit ras nu CAC-materiaal. Straks kan zo n ras wél gecertificeerd worden. 4. Andere waarmerkstrookjes Naktuinbouw ontwikkelt nieuwe waarmerkstrookjes en kistkaartjes (blauwe kleur voor gecertificeerd materiaal, wit voor basismateriaal) en nieuwe certificaten. Er komt meer informatie op de strookjes, onder meer de naam of het registratienummer van de leverancier, de vermeerderingsgeneratie (in een nieuwe terminologie) en de lidstaat waar het plantmateriaal is geproduceerd. Kriellaars en Van den Boom: Gelukkig staat op het strookje wie de producent is. De meeste van onze klanten kopen meer op naam van de kweker dan op keuringssysteem. Ik hoop wel dat het per stuk plomberen en strookjes bestellen bij Naktuinbouw overeind blijft. Dat is een waterdichte methode om de herkomst te traceren en wekt geen argwaan over fraudegevoeligheid bij afnemers. 5. Meer generaties toegestaan Het maximum aantal generaties (vermeerderingen) in de categorie basismateriaal ligt hoger dan tot nu toe in Nederland gebruikelijk. Voor aardbeiplanten bijvoorbeeld vijf in plaats van drie en voor appel en peer drie in plaats van twee. Kriellaars: Uit kostenoogpunt is zelf een extra generatie mogen telen natuurlijk handig. Maar áls er virusproblemen optreden, zie je dat toch vaak in de latere generaties. Dus uit kwaliteitsoogpunt kun je je onderscheiden door dat niet te doen. 12 Naktuinbouw

13 Mark Kriellaars: Uiteindelijk ben je als kweker natuurlijk zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit. 6. Geen certificeringskeuringen meer in het buitenland Naktuinbouw voert vanaf 2017 geen certificeringskeuringen in fruitgewassen meer uit in andere EU-lidstaten. Ook niet bij Nederlandse bedrijven. Dat doen de lokale autoriteiten. Kriellaars: Wij sorteren veel van onze onderstammen in Polen. Daar ging altijd een Nederlandse keurmeester heen. De vraag is hoe daar straks gekeurd wordt. Uiteindelijk ben je als kweker natuurlijk zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit. Claassen: Niet alle keuringsdiensten zijn even ervaren. Er moet kennisuitwisseling tussen keurmeesters uit verschillende lidstaten komen. Voor kwekers die percelen hebben in landen waar de keuring nog in de kinderschoenen staat, wordt dat een probleem. Die kunnen van die percelen geen gecertificeerd materiaal meer leveren, alleen CAC. Soms kunnen we ontheffing krijgen van buitenlandse keuringsdiensten. Voor enkele percelen die net op Belgisch grondgebied liggen zijn we bijvoorbeeld al in overleg met Belgische collega s, zodat wij daar kunnen blijven keuren. 7. Elite-systeem nader bezien De voorschriften van de EU-richtlijn vertonen veel overeenkomsten met het tot nu toe bestaande kwaliteit-plus-systeem Elite voor softfruit. Daarmee onderscheidt dit systeem zich weinig van de nieuwe EU-certificeringskeuring. Naktuinbouw spreekt met de deelnemers over de toekomstige positie van een Elite-systeem in grootfruit- en softfruitgewassen. Kriellaars en Van den Boom: Het grootste nadeel van de harmonisatie is het verlies van ons onderscheidend vermogen. Wij zijn sterk voorstander van een kwaliteit-plus-systeem om het goede imago van Nederland te behouden. Bovenop het Europese systeem zijn best extra s denkbaar: niet het maximum aantal generaties vermeerderen, alleen uitgangsmateriaal kopen van vermeerderingstuinen die erkend zijn door Naktuinbouw, Xylella-vrij materiaal garanderen. We kunnen beter de eerste zijn die de lat nog wat hoger legt dan dat we straks achter Italië of Frankrijk aanhobbelen. Buitenstebinnen 13

14 Uitdagend Elite-systeem start in fruitgewassen Gericht (internationaal) produceren van hoge kwaliteit teeltmateriaal. Een bedrijf en het productiesysteem zo inrichten dat gezondheid maximaal wordt gewaarborgd. Voldoen aan wereldwijde eisen om materiaal mondiaal te kunnen verkopen. Als kwaliteitsbewust bedrijf zelf de benodigde controles en testen uitvoeren. Dat zijn de uitdagingen waarmee Naktuinbouw al ruim 25 jaar de kwaliteit-plus-systemen Elite, NAL en Select Plant inrichtte. Deze programma s zijn gebouwd bovenop de wettelijke voorgeschreven standaarden met betrekking tot fytosanitaire eisen, identiteit en kwaliteit. De deelname is vrijwillig. Het bestuur van Naktuinbouw stelt de normen vast in overleg met de deelnemers. Bedrijven nemen niet alleen deel om te voldoen aan de eisen, maar ook om daarmee samen met anderen gezamenlijke belangen na te streven. Zoals het werken aan vergroting markttoegang en het gezamenlijk laten uitvoeren van onderzoek. Deelnemers ontwikkelen daarmee samen ook denkkracht. Markttoegang Met de inwerkingtreding van de fruitgewassenrichtlijn in de EU (zie pagina 10) is er een belangrijk moment om de balans op te maken. De tot nu toe bestaande certificering was een Nederlandse aangelegenheid. Het Nederlandse systeem (met eigen waarmerkstrookjes en kistkaarten) stond borg voor hoogwaardig materiaal. Vanwege fytosanitaire betrouwbaarheid opende het systeem deuren naar vele derde landen. Onderscheid Nu een EU-systeem ontstaat met gelijke normen in de hele EU wordt het positieve onderscheid dat Nederlandse bedrijven kenden minder. Het EUsysteem is qua normen overigens op een goed niveau. Maar de uitvoering en controles in de lidstaten zullen wel 14 Naktuinbouw

15 Kernpunten verschillend zijn. Het blijft van groot belang dat Nederlandse bedrijven topkwaliteit leveren en dat ook herkenbaar maken. Vanaf 1 januari 2017 gaat Naktuinbouw het predicaat Elite in fruitgewassen dan ook vernieuwen. Niet alleen voor Softfruit (aardbei, framboos, braam, vaccinium, bessen, etc.) maar ook voor grootfruit (onderstammen, appel, peer, kers, etc.). Deelnemen? De additionele kosten voor deelname in een Elite-systeem zijn overzichtelijk. Beoordelingen worden auditmatig uitgevoerd. Basis is altijd het kwaliteitssysteem van het bedrijf. Elite-deelnemers kunnen het collectieve merk Naktuinbouw Elite gebruiken bij verhandelde planten. Zij zijn als Elite-bedrijf herkenbaar. Elk jaar is er een Elite-deelnemersbijeekomst om het systeem gezamenlijk te evalueren en voorstellen te doen om eventueel eisen aan te passen. Kernpunten in de voorwaarden voor deelname aan Elite die in de komende maanden vastgesteld worden: Bedrijf heeft een degelijk kwaliteitsysteem waarmee eigen controles (door vakbekwame medewerkers), toetsingen (erkende laboratoria) en traceerbaarheid van teeltmateriaal (administratieve systemen) zijn gewaarborgd. Voldoen aan preventieve maatregelen om risico s op het optreden van ziekten en plagen te verkleinen (hygiëne, bedekte teelt, belending, afscheiding van CAC/productie materiaal). Aanvullende zekerheid wordt aan PBM (pre-basismateriaal) gegeven (getoetst op derde landen pathogenen, nieuwe ziekten, pomologische checks op stabiliteit). Gecertificeerd materiaal (in categorieën basis en gecertificeerd) wordt optioneel beoordeeld op eisen die in derde landen exportcertificering all over the world verhandeling mogelijk te maken. Aanvullende optie met betrekking tot kwaliteit en herkomstcertificering. Mogelijkheid tot deelname voor productie buiten Nederland wordt geopend (dit geldt niet meer voor EU-gecertificeerd materiaal). Deelnemers vormen een fonds waarmee onderzoek en/of andere kwaliteitsbevorderende activiteiten kunnen worden gefinancierd. Buitenstebinnen 15

16 Trage aanpassing regelgeving zet rem op geïntegreerde gewasbescherming Groene middelen mogen niet in grijs gebied komen Vergroening van het middelenpakket is een feit. De druk vanuit de samenleving is groot genoeg om het gebruik van chemie terug te dringen. De tuinbouw zoekt naar wegen om duurzaam te produceren met geïntegreerde gewasbescherming. Alleen de stroomlijning van de wetgeving hiervoor volgt in traag tempo, aldus drie vakmensen. 16 Naktuinbouw

17 Foto: Henk Bouwman Jo Ottenheim: Groene middelen kun je niet altijd vergelijken met chemische middelen. Je moet ze dus ook anders inzetten. Plantweerbaarheid is het centrale thema binnen de Publiek-Private Samenwerking (PPS): Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid. Wageningen University & Research probeert in dit onderzoeksprogramma grip te krijgen op processen in de plant, die ziekten en plagen op afstand houden. Laag risico Fabrikanten ontwikkelen steeds meer gewasbeschermingsmiddelen die vriendelijk zijn voor het milieu. Deze middelen kunnen op basis van natuurlijke stoffen de weerbaarheid van planten vergroten, en een aanvulling zijn. Maar soms zijn de verwachtingen te hoog gespannen, vindt Jo Ottenheim, secretaris bij Nefyto. Dit is de branche- organisatie van bedrijven die chemische en biologische gewasbeschermingsmiddelen ontwikkelen voor de Nederlandse markt. We hebben het over een groep laag risicomiddelen die uit de natuur afkomstig is of identiek zijn, zo beschrijft hij de definitie voor groene middelen. Je kan ze niet altijd vergelijken met chemische middelen en je moet ze dus ook anders inzetten. Lastige discussie Jo Ottenheim is bezorgd over het beschikbare middelenpakket. Het aantal chemische middelen met een toelating neemt af, terwijl groene middelen de leemte niet kunnen opvullen. Het is een lastige discussie. Vaak wordt de indruk gewekt dat de tuinbouw erg gefocust is op middelen, terwijl ik het tegengestelde ervaar in de praktijk. Ik zie vooral dat telers erg intensief werken aan geïntegreerde bestrijding: chemische middelen vormen een onderdeel van een totaalaanpak. Dat wordt niet door iedereen zo gezien. Wetgeving is star Staatssecretaris Martijn van Dam trapte onlangs het programma Systeemaanpak Duurzame Gewasbescherming af. In zeven pilots pakken telers met ondersteuning van deskundigen knelpunten aan in geïntegreerde bestrijding. Dit heet Integrated Pest Management genoemd, ofwel IPM. Een belangrijk onderdeel is het delen van ervaring met andere bedrijven en sectoren. De wetgeving rond gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is star en niet van deze tijd, meent de secretaris, zowel voor groene als chemische middelen. Dat denkt hij niet alleen, het komt steeds naar boven in discussies rond praktische toepassingen. Neem nu bijvoorbeeld de restrictie dat een middel twee of vier keer per teelt mag worden gebruikt. In de systeemaanpak wordt nu bijvoorbeeld gekeken of milieu- en gezondheidsrisico s van een meer frequente, maar pleksgewijze toepassing aanvaardbaar zijn. In een spagaat John Potters is teeltspecialist bij Plantenkwekerij Vreugdenhil. Hij loopt tegen dezelfde regelgeving aan, waar de staatssecretaris ook op doelt. De plantenkwekerij heeft enerzijds klanten die een nultolerantie eisen als het om plagen gaat. Anderzijds zijn er klanten die graag al in de opkweekfase biologische bestrijding en biostimulanten inzetten. Wij krijgen vaak de vraag om bepaalde chemische middelen, die echt nodig zijn om planten schoon en ziektevrij te houden, niet te gebruiken. Dat komt omdat het aantal toepassingen van middelen aan banden is gelegd. Dat vormt een spanningsveld, geeft Buitenstebinnen 17

18 John Potters: Wij krijgen vaak de vraag om bepaalde middelen, die echt nodig zijn om planten schoon en ziektevrij te houden, niet te gebruiken. Potters aan. Ook begrijpt hij dat zijn klanten geconfronteerd worden met de soms bovenwettelijke eisen van retailers. Bovendien zijn detectiemethoden tegenwoordig zo nauwkeurig dat zelf het kleinste spoortje van een stof nog traceerbaar is. De plantenkweker wil graag meedenken met zijn klanten, maar voelt zich soms in een spagaat zitten. Bedenk daarbij dat het toepassen van be- paalde middelen in de relatief kleine compartimenten tot een lager middelenverbruik leidt dan op de veel grotere oppervlakte van een kwekerij. Eetbare sierteeltproducten Lichtpuntjes zijn er ook. Naast de opkweek van warme groenteplanten heeft Plantenkwekerij Vreugdenhil een eigen productlijn: Pick-&-Joy. Dit zijn speciaal geselecteerde plukgroenten die passen binnen een gezond voedingspatroon. Het is niet meer dan logisch dat deze planten aan dezelfde eisen moeten voldoen als alle producten in de AGF-sector. Daarom is het bijna tegenstrijdig dat deze planten, die ook vaak in een tuincentrum zijn te vinden, als sierteeltproduct worden aangemerkt. De strenge eisen voor voedselveiligheid zijn daardoor niet van toepassing. Uiteraard moeten consumenten zonder problemen van deze planten kunnen eten. De plantenkwekerij loopt daarom mee in het certificeringstraject MPS- Fruit & Vegetables. Arjan van der Meer is woordvoerder van MPS (More Profitable Sustainability). Hij vertelt dat er inmiddels zo n vijftig sierteeltbedrijven met eetbare producten meedoen. Denk daarbij aan telers van citrusboompjes en kruiden. De belangstelling voor MPS-Fruit & Vegetables neemt toe onder invloed van Europese regelgeving. Transparantie-instrument Een andere trend in de sierteelt is om transparantie te tonen. Wat zit er exact aan middelen met werkzame stoffen op bloemen en planten? Met MPS-Productproof kun je dus aantonen welke werkzame stoffen ontbreken. Het is een transparantie-instrument waarmee telers aan de hand van zes punten kunnen onderzoeken of hun product voldoet aan de hoge eisen van hun afnemers. Het gaat om het garanderen van een duurzame productie. Neonicotinoïden, die in verband worden gebracht met wintersterfte van bijen, vallen bijvoorbeeld niet onder MPS, maar wel onder MPS- Productproof. Dit komt omdat deze groep van werkzame stoffen niet in alle landen verboden is. MPS ABC, het mondiale registratie- en certificeringssysteem beoordeelt bedrijven, terwijl Productproof vooral op productniveau speelt. Meer dan twintig jaar na de lancering van MPS voert ruim 75% van de aanvoerders van Royal FloraHolland dit certificaat. De laatste 25% volgt, maar die is moeilijker binnen te halen. Toch is de noodzaak er, want organisaties als Greenpeace houden de sector scherp, vertelt Van der Meer. Het succes van MPS toont aan dat de sierteeltsector grote stappen heeft gemaakt om duurzaam en transparant te produceren. Het vervangen van chemische door groene middelen past in dat traject. Meststoffen met bijwerking Toelating van nieuwe groene middelen die passen in geïntegreerde bestrijding, is niet eenvoudiger dan de procedure 18 Naktuinbouw

19 Arjan van der Meer: De belangstelling voor ProductProof Uitnodigingen Afscheid voorzitter Henk Lange Minisymposium en afscheid Kees van Ettekoven neemt toe en is inmiddels de pilotfase ontgroeid. Op vrijdag 3 februari 2017 neemt ir. H.J. (Henk) Lange afscheid van Naktuinbouw. Henk Lange spande zich in Naktuinbouw-verband 30 jaar bestuurlijk in voor kwaliteitsverbetering in de tuinbouw. De laatste 15 jaar als voorzitter van Naktuinbouw en de verschillende sectorbesturen. Ter gelegenheid van zijn afscheid organiseert Naktuinbouw een middagprogramma (vanaf uur) met sprekers, bij Naktuinbouw in Roelofarendsveen. Als u hierbij aanwezig wilt zijn en afscheid wilt nemen van Henk Lange, dan bent u van harte welkom. Meld u zich dan aan bij het directiesecretariaat. a.verkuijl@naktuinbouw.nl Kees van Ettekoven stopt op 1 januari 2017 als hoofd van de afdeling Rassenonderzoek. Bert Scholte volgt Kees per genoemde datum op. Kees gaf 40 jaar leiding aan het rassenonderzoek bij Naktuinbouw. Wij willen dit niet ongemerkt voorbij laten gaan. Dat is de reden dat wij u graag uitnodigen voor een minisymposium over de maatschappelijke aspecten rondom kwekersrecht en rassentoelating. Aansluitend houden we een afscheidsreceptie voor Kees. Het symposium en de receptie vinden plaats op vrijdag 20 januari 2017, om uur bij Naktuinbouw in Roelofarendsveen. Komt u ook? Stuur ons dan een naar: plantenrassen@naktuinbouw.nl Data opleidingen & workshops eerste helft 2017 voor chemische middelen. Het zijn complexe stoffen. Soms meststoffen met een bijwerking, waardoor ze eigenlijk gewasbeschermingsmiddel zijn. Er ontstaat een tussencategorie en dat zou eigenlijk niet mogen, vindt Ottenheim, want een grijs gebied werkt misbruik in de hand. Eigenlijk moeten we vooral focussen op de risico s, in plaats van het indelen in bepaalde subcategorieën. Op Europees niveau wordt gewerkt aan de vernieuwing van de meststoffenverordening, waar ook biostimulanten onder gaan vallen. Dat maakt dat de discussie zeer actueel is. Opleiding Bedrijfshygiëne in groente- en siergewassen 26 januari, 2, 9, & 16 feb. Zaadanalyse & Gezondheidsonderzoek Module 1: Inleiding 7 & 14 maart Module 2: Schonings- en vochtonderzoek 21 maart Module 3: Zuiverheidsonderzoek 28 maart Module 4: Kiemkrachtonderzoek 4 & 11 april Module 5: Vigour-bepalingen 18 april Module 6: Toets Bruikbare Planten 2 mei Module 7: Gezondheidsonderzoek 9 mei Examen 16 mei Workshop Bedrijfshygiëne 8 maart Bemonstering van zaden 8 & 22 maart Interne audit kwaliteits-plus-systemen 27 maart & 10 april Zadendeterminatie 27 & 28 mrt, 18 & 19 mei Kwaliteit van boomkwekerijproducten 28 maart Spoor van het zaad 29 maart Wegwijs in kwekersrecht- en toelatingsonderzoek 11 april Bemonstering van grond 10 mei Validatie & Kwaliteitsmonitoring 18 mei Plantspecifieke ELISA-technieken 30 mei, 6 & 13 juni Plant Variety Protection Course 19 t/m 30 juni Buitenstebinnen 19

20 Vragen aan een... Veredelaar van sla Naam: Peter Conijn Leeftijd: 53 jaar Opleiding: HAS - Den Bosch (hbo) Bedrijf: Enza Zaden Plaats: Enkhuizen Hobby: Lid van de Pomologische Vereniging Noord-Holland (POM) Welke hobby zien we op de foto s? POM wil oude fruitrassen behouden en stimuleert de teelt van hoogstam fruitbomen. Op de foto sta ik met diverse oude Noord- Hollandse fruitrassen. Hoe komt u aan deze hobby? Ik kom zelf van de boerderij en ben tussen de fruitbomen geboren. Ik werk al 26 jaar als veredelaar bij Enza Zaden en ruim 20 jaar geleden ben ik actief lid geworden van POM. Het zullen de groene vingers wel zijn. Wat maakt deze hobby voor u bijzonder? Het is belangrijk voor de toekomst van de veredeling dat er een grote biodiversiteit behouden blijft. We sporen dus nog steeds oude fruitrassen op, ondanks dat we al 300 oude fruitrassen in onze collectietuin hebben. Een paar keer per jaar houdt POM een open dag, waarop mensen met fruitrassen langs kunnen komen. Wij bekijken tot welke familie ze behoren. Vaak zijn het bekende rassen. Maar af en toe kom je nog iets bijzonders tegen. Net zoals mijn POM-collega die in Zuid-Afrika een perenboom tegenkwam van een ras dat in Nederland is uitgestorven. Hij nam een takje mee terug en daar is met veel zorg weer een boom uitgegroeid. Wat voor werk doet u bij Enza Zaden? Ik veredel rassen van glassla. De laatste tijd specialiseer ik me daarbij in de waterteelt. Dit is een efficiëntere en schonere teeltwijze dan op de volle grond. Met slateelt op water in de kas, heb je jaarrond bijna hetzelfde groeiseizoen en kwaliteit. Waarvoor heeft u contact met Naktuinbouw? Voor de veredelingsproeven komt Pieter Miedema onze nieuwe rassen beschrijven en beoordelen. Dezelfde proef staat ook bij Naktuinbouw. 20 Naktuinbouw Buitenstebinnen