Wereldwijde doorbraak uit Nederland
|
|
- Johan Janssens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 GEA nog veiliger door gasdetectie voorjaar 2014 Gas geven. In business, zorg, milieu en innovatie Dag diesel Verbod op vervuilende ontgassen van tankschepen Wereldwijde doorbraak uit Nederland Hallo LNG Sterker gras in grootste stadions Ziekenhuis verrast: eigen kamer, douche en toilet UGent: duurzamer wereld door research met isotopen A.Hak IS groeit maar door Blijven leren over gassen
2 Gas maakt de energietransitie mogelijk De combinatie van gas en hernieuwbare energiebronnen houdt onze energievoorziening stabiel en efficiënt 2
3 voorjaar 2014 Gas geven. In business, zorg, milieu en innovatie NieuwsFlow Doorbraak voor Nederlandse uitvinding: stadions als Wembley over op SeeGrow 10 LNG breekt nu echt door 4 Verbod op ontgassen van tankschepen 24 Achtergronden Bedrijfsmatiger ziekenhuis verrast: eenpersoonskamers, luxe en gezonde financiën 16 A.Hak IS groeit tegen de crisis in 28 GEA, marktleider in koudetechniek, geeft extra impuls aan veiligheid 7 UGent: isotopen maken veel mogelijk 22 Linde Cursussen en studiedagen over gassen 27 Lezers van Flow spreken zich uit 30 Mutatis Mutandis: nieuwe benoemingen 30 Algemene informatie over Linde 31 Colofon Internationale registratie door de Koninklijke Bibliotheek: ISSN Jaargang 13 Papier: FSC 100% recycled. Inkt: gebaseerd op plantaardige technologie, vrij van minerale olie. Hoofdredactie Jurjen de Jong Communicatie, Amstelveen +31 (0) info@dejongcom.nl, Redactie Ir. Roos Wolfensberger Ing. Pieter Vogelaar Marjolein van Westrenen Vormgeving Jurjen de Jong Communicatie Cover: Rob Maan BNO Productie Jurjen de Jong Communicatie Opmaak/litho/druk Bek maakt communicatie, Veghel Secretariaat/abonnementen/informatie Linde Gas Benelux Afd. Communicatie, Postbus 78, 3100 AB Schiedam +31 (0) flow.lg.nl@linde.com Flow geeft individuen en organisaties de ruimte voor het delen van hun inzichten en visies. Die komen uiteraard voor rekening van de geinterviewde(n) en/of de auteur(s) zelf. Zij staan los van de eventuele mening van (onderdelen van) The Linde Group. We hebben geprobeerd houders van copyright op beeldmateriaal te achterhalen. Overname van artikelen en/of afbeeldingen uit Flow is uitsluitend toegestaan na toestemming. 3
4 In Nederland rijden zo n honderd trucks op LNG. Schoner en stiller dan op diesel. Voor internationale transportbedrijven is LNG pas interessant als in heel Europa voldoende tankstations staan. Daarom wil de Europese Commissie in 2020 om de vierhonderd kilometer een LNG-station zien. In Rotterdam wordt het dit jaar al geregeld. door Jurjen de Jong LNG tanken kan nu al in Engeland, Nederland, Scandinavië en Spanje, maar vrijwel alleen bij lokale initiatieven voor eigen gebruik. In de Botlek, vlak bij de hoofdverkeersader A15, komt nu een LNG-pomp aan de openbare weg. Die is medio dit jaar operationeel. Deze locatie is gekozen vanwege de Rotterdamse haven en de Maasvlakte, vertelt Pieter Declerck, general manager IDS. Wat hierbij hielp is de eis van de overheid dat je de Tweede Maasvlakte alleen op mag met de schoonste categorie trucks (Euro 6-norm). Dit eerste LNG-station is een vingeroefening. Daarna gaan we het aantal stations in Europa flink uitbreiden. 4 4
5 breekt nu door Feiten & cijfers LNG-tank bij pompstation Botlek: liter. Groot genoeg om alle bestaande LNG-trucks van de Benelux te laten tanken gemiddelde LNG-tank van een truck: 500 liter (ongeveer 280 kg) actieradius op LNG: 1000 km (vergelijkbaar met diesel) tanksnelheid: enkele minuten voor volle tank (vergelijkbaar met diesel) FOTO s: HANS DE LIJSER Zo ziet het er binnenkort uit bij dit tankstation in de Botlek, vlakbij open afritten van de drukke A15. Ook andere partijen uit uiteenlopende sectoren hebben dergelijke plannen. Ballast Nedam en GdF Suez zijn al van start in respectievelijk Zwolle en Duiven (bij Arnhem). Shell levert nu LNG aan schepen en kondigde aan de komende jaren zeven LNG-tankstations te gaan openen voor het wegtransport. Vos Logistics heeft het zelf geregeld voor eigen gebruik. Koplopers in het gebruik van LNG zijn IDS, International Diesel Service onderdeel van Q8 moedermaatschappij: Kuwait Petroleum Corporation levert 24 uur/dag uitsluitend aan trucks producten: diesel, Adblue en straks ook LNG alle producten op de bestaande IDS-tankpas claimt best beveiligde tankpassysteem op de markt te hebben aantal landen: 21, allemaal in Europa aantal klanten: aantal tankstations: 550 waarvan in de Benelux: bijna
6 Tankstations, transporteurs, truckbouwers en overheid in beweging onder meer transportbedrijven die de stad in moeten, bijvoorbeeld voor het beleveren van winkels. Dat mag maar een beperkt aantal uren vanwege scherpe milieunormen voor geluid of uitstoot. LNG-vrachtwagens leveren op dit punt minder problemen op. Vos Logistics: 22 LNG-trucks Declerck: Ook bedrijven die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben, behoren tot de pioniers. Om de uitstoot te verminderen zijn ze de wagens efficiënter gaan laden en met grotere trucks gaan rijden. Maar op een bepaald moment valt daarmee geen winst meer te behalen. Daarom is Vos Logistics in 2005 begonnen met LNG, middels een eigen LNG-station. In 2007 hebben ze de eerste truck laten zien op een beurs, in 2012 hadden ze twaalf trucks op LNG, in 2013 tweeëntwintig. Veel efficiënter en sterker Aanvankelijk werden bestaande trucks voor LNG omgebouwd. Door de ombouwing verlies je pk s. Dat leidt soms tot problemen op lange afstanden of in de bergen. Inmiddels bestaan er ook trucks die echt ontwikkeld zijn om op LNG te rijden. Die zijn veel efficiënter en sterker dan de omgebouwde wagens. Dus de verwachting is dat we daar veel meer van gaan zien. Allemaal indicaties dat de overstap op Hoe schoon is rijden op LNG? Water uit de diepere lagen van een meer Liquid Natural Gas, vloeibaar aardgas, is veel milieuvriendelijker dan diesel: geen uitstoot van zwavel nauwelijks uitstoot van stikstofoxide minder CO 2 -uitstoot minder roetdeeltjes motor is stiller Allemaal voordelen bij de verbranding van LNG. Toch is LNG niet helemaal groen, want het is wel een fossiele brandstof. Bovendien kost het vloeibaar maken veel energie; waarschijnlijk zonder groene stroom. Pieter Declerck General manager bij IDS sinds juli Daarvoor diverse marketing- en salesfuncties bij Q8, Tango en ExxonMobil. Opleiding political and social sciences, international politics aan de universiteit van Antwerpen plus MBA. LNG een grote beweging gaat worden. De aanschaf van LNG-trucks vergt wel een forse investering. Ook al is LNG goedkoper dan diesel, die investering haal je er niet uit. De Nederlandse overheid komt ze enigszins tegemoet door subsidie te geven aan transportbedrijven die de omslag maken. Maar dat is geen garantie voor succes. Nederland en Spanje voorop Zo n innovatie breekt alleen door als er veel partijen bij betrokken zijn: fabrikanten van vrachtwagens, transporteurs, oliemaatschappijen... Zij moeten overleggen met elkaar in een nationaal platform, onder andere voor het bepalen van standaarden. De roemruchte Nederlandse overlegcultuur werkt hier in het voordeel: Nederland is koploper op LNGgebied. Duitsland is op dit vlak nog helemaal niet ver. Spanje wel, ondanks de crisis. Veel investeringen waren daar al eerder gestart. En Spanje heeft grote havens waar de mammoettankers hun LNG kunnen brengen. Het is efficiënt om LNG-tankstations vlak bij die havens te bouwen, zodat de transportkosten van LNG laag zijn. Declerck: Q8 komt uit Koeweit en heeft daar geen LNG. Dus we moeten het in- kopen en transporteren. Het gaat om een extreem koude vloeistof. Daar hebben wij geen ervaring mee. Dus zochten we een partner die daarin thuis is. Dat werd Linde. Partner met ervaring Zij zijn in andere landen betrokken bij de productie van LNG. Samen met hen bouwen we het tankstation in de Botlek. Linde zorgt straks ook voor het transport van LNG van de haven naar het gezamenlijke tankstation. Linde heeft geen tankstations aan de openbare weg, dus het is voor beide partijen een primeur. Grootste aardgasbron ter wereld De Europese vraag naar aardgas groeit. Dat heeft uiteenlopende oorzaken: het opraken van de gas- en oliereserves, de groeiende vraag naar minder vervuiling en de wens van diverse landen om minder afhankelijk te zijn van Russisch gas. Het grootste aardgasveld ter wereld ligt in de Arabische Golf, bij Qatar. Het heeft ongeveer tien keer de omvang van de oorspronkelijke voorraad in Groningen. In dit gebied is al een overvloed aan gas en olie, en er zijn weinig afnemers. Om dat te exporteren naar de hele wereld kun je het gas het beste vloeibaar maken via extreme koeling. Daardoor neemt de omvang ervan af met een factor 600 en kan het als Liquid Natural Gas op transport. En als aardgas dan toch al compact gemaakt is, kun je het ook vloeibaar houden tot in de tank van een auto of schip. Het wereldwijde transport vergt wel zeer speciale mammoettankers en LNG-terminals, maar die zie je in steeds meer havens, zoals die van Rotterdam en Zeebrugge. Op andere plaatsen in de wereld wordt aardgas uit de zee gehaald en direct vloeibaar gemaakt op drijvende fabrieken (FLNG s). In Europa staat een grote LNG-fabriek in het Noorse Hammerfest. Linde ontwerpt en bouwt dergelijke fabrieken voor zowel FLNG-projecten als Hammerfest. 6
7 Alle materialen en apparatuur controleren, repareren, kalibreren en certificeren. Dit is de jaarlijkse One Stop Shop van GEA Refrigeration. Marktleider in koudetechniek: Geef medewerkers zelf regie over veiligheid Hoe laat je monteurs veilig werken op uiteenlopende locaties als chemische bedrijven, vistrawlers en vrachtschepen? Door hen zelf de regie over hun eigen veiligheid te laten voeren, zegt veiligheidsmanager Henri Verbruggen van GEA Refrigeration. Bovendien hebben ze de jaarlijkse One Stop Shop en een veiligheidscampagne. door Jurjen de Jong, foto s Hans de Lijser Laat ik een stuk van de steiger afhalen zodat die onder de leiding door past, dacht de monteur die zelf boven op de steiger zat. Vervolgens verwijderde hij een steunbalk, waardoor het hele gevaarte in elkaar klapte Het is echt gebeurd helaas, vertelt Verbruggen. Vaak kun je de oorzaak van ongevallen bij de mens zelf leggen. Ik had het kunnen 7
8 weten, zeggen mensen dan. Inderdaad, achteraf. Vandaar dat GEA de zogeheten bronaanpak als speerpunt heeft: monteurs moeten vooraf zelf kunnen inschatten of ze veilig aan de slag kunnen. Dat zij op uiteenlopende locaties werken, maakt dat extra urgent. Verbruggen: Als management geven wij algemene veiligheidsregels, maar onze mensen werken nogal eens in bijzondere, afwijkende situaties. Vergeet ook niet dat zij vaak komen als er een storing is. Dus dan staat er al extra druk op. Daarbij heeft veiligheid ook een subjectieve kant, benadrukt Verbruggen. Het gaat erom dat je acceptabele risico s neemt. Maar wat acceptabel is, verschilt per persoon. Zo heeft iedereen last van hoogtevrees. Alleen vindt de een twee meter al hoog en wordt de ander pas bang op tien meter. Dat maakt nogal uit, want als iemand zich niet veilig voelt, verkrampt Gasdetectie, stationair en mobiel In diverse situaties is gasdetectie wettelijk verplicht. Steeds meer organisaties (zoals GEA) nemen sowieso het zekere voor het onzekere. Linde biedt gasdetectoren die tijdig waarschuwen: de stationaire Airmaster II en de mobiele G-Tecta. Nadere informatie: tel. +31(0) , info.lgc.nl@linde.com Zie ook de rubriek Blijven leren op pag. 27. hij. En dat komt de veiligheid zeker niet ten goede. One Stop Shop De tien dagen durende One Stop Shop is een van de manieren waarop GEA de monteurs bewust probeert te maken. In shifts komen zij dan met hun wagens naar Den Bosch. Zij parkeren in de eigen hal van GEA en halen gereedschappen en veiligheidsmiddelen uit hun bus. Specialisten van buiten, zoals leveranciers, gaan met al die voorwerpen aan de slag. Controleren, repareren, kalibreren en certificeren. Aan het eind van de dag is alles tiptop in orde. De monteurs zijn daar niet bij, die krijgen tegelijkertijd het periodiek medisch onderzoek en diverse trainingen. Tijdens de One Stop Shop gaat de veiligheidscampagne Safety First van start. De aftrap van de campagne doen managementteamleden met Verbruggen. Het doel is uiteraard om met de monteurs het veiligheids- 8
9 Specialisten van buiten, zoals leveranciers, aan de slag met de complete inhoud van de GEA-bussen. GEA Refrigeration Netherlands is... Marktleider industriële koudetechniek in de Benelux. Op de acht vestigingen werken 330 mensen. Onder hen 150 monteurs, van wie er 120 met een eigen bus rondrijden. In Nederland was GEA eerder bekend onder namen als Grasso en Grenco. Veiligheidsmanager Henri Verbruggen: We gingen op zoek naar een persoonlijke gasdetector die zuurstof, CO 2 en ammoniak meet. Koudetechniek is een van de zes segmenten van de Duitse GEA Group die met mensen actief is in 50 landen, hoofdzakelijk in de voedingsindustrie. bewustzijn te vergroten. Gevaarlijke situaties en bronaanpak staan tijdens die dagen centraal. Veiligheid is een piramide, licht Verbruggen toe. Onderaan heb je alle gevaarlijke situaties. Daarvan mondt een aantal uit in een ongeval. Je moet dus die hele onderkant van de piramide aanpakken. Maar dan moet je die wel kennen! We vragen onze mensen daarom steeds weer om alle potentiële risico s te melden, liever te veel dan te weinig. Veiligheidscommissie: gasdetectie Enkele monteurs zijn lid van de VGWM-commissie en daardoor van begin af aan betrokken bij belangrijke beslissingen op dit terrein. Mede op hun aandringen heeft GEA een jaar geleden nieuwe persoonlijke gasdetectie geselecteerd en aangeschaft. Verbruggen: We hebben ons altijd hard gemaakt voor natuurlijke koudemiddelen, zoals ammoniak en CO 2. Voordeel daarvan is dat ze niet schadelijk zijn voor het milieu (in tegenstelling tot chemische koudemiddelen). Toch zijn natuurlijke koudemiddelen niet ongevaarlijk. CO 2 ruik je niet. Als je in een afgesloten ruimte bent waar het vrijkomt, kan het dodelijk zijn. En als je een volgelaatsmasker ophebt met een ammoniakfilter, kun je een omgeving ingaan waar ammoniak aanwezig is en ook niets ruiken. Je mag blootgesteld worden aan een bepaalde hoeveelheid, daarboven is het gevaarlijk. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een persoonlijke gasdetector die zuurstof, CO 2 en ammoniak meet. Hij ziet eruit als een grote mobiele telefoon en je draagt hem op je kleding. Het apparaat begint te piepen als je omgeving gevaarlijk wordt. Wij hebben overleg gevoerd met de branchevereniging om hierover uniforme afspraken te maken. Dat is nog niet gelukt. Maar ik vind dat je hiermee niet voorzichtig genoeg kan zijn! Het allergrootste risico Dan de hamvraag: heeft al die aandacht voor veiligheid effect? We streven naar nul ongevallen, antwoordt Verbruggen, zover zijn we echter nog niet. Maar even afkloppen we hebben nog geen ernstige ongelukken gehad. Routine is en blijft een groot risico. Daarom moeten we het veiligheidsbewustzijn verder vergroten. Tijdens de start van de veiligheidscampagne gaven we alle monteurs een stootpet, een soort baseballpet met een harde schil erin die bescherming biedt. Zo blijven we op veiligheid hameren. Herhalen, blijven herhalen. Ik voel me soms een soort pastor. 9
10 Millennium, Wembley, Nog kort voor de finale van de Champions League 2013 waren de groundsmen van Wembley bezig met het SeeGrow-systeem om het veld in optimale conditie te krijgen. FOTO: SEEGROW Doorbraak voor Wembley zei ja. Daardoor hebben nu stadions uit de hele wereld grote belangstelling voor SeeGrow, de Nederlandse uitvinding die grasmatten sterk verbetert. Bovendien is het product milieuvriendelijker en goedkoper. De essentie komt uit de glastuinbouw: een tent met lampen en CO 2. door Jurjen de Jong Groundsmen weten allemaal dat planten groeien door water, voedsel, licht, warmte en CO 2. De vijf componenten van fotosynthese. Water en voedsel geven groundsmen zelf al. Wij komen met lampen. Die hadden ze vaak ook al. Onze tent houdt de warmte beter vast. Dat vinden ze logisch. Maar wat alsmaar ontbrak in de sportgraswereld was die laatste component: CO 2, vertelt Steve Noel, die de internationale verkoop van SeeGrow verzorgt. De groundsmen zoeken voortdurend de juiste balans tussen alle componenten. En die 10
11 rest van de wereld Nederlandse uitvinding FOTO: GETTY IMAGES/THE FA balans wisselt per seizoen en per dag. Dankzij SeeGrow hebben ze nu eindelijk enige controle over alle vijf componenten. Het verhaal kan helemaal kloppen, maar de voetbalwereld staat bekend als zeer conservatief. Hoe breek je die open? Ik had feiten en cijfers uit onze jarenlange ervaring bij FC Groningen. En ik had uitgezocht dat een van de donkerste stadions het Millennium in Wales is, met zitplaatsen. Daar zijn veel rugbywedstrijden, wat natuurlijk zwaar is voor het gras. Dus zij hebben echt een probleem. In december 2012, in de winterstop, mochten we in het Millennium een test doen. Ze gaven ons het slechtste deel van het veld. Dat is de Dragons Mouth, de enige toegang naar het veld. Daar was helemaal geen gras meer over. Hier moest eerst nieuw zaad in de grond en daarna begon de SeeGrow-aanpak. Na drie dagen kwam dat zaad uit en heel snel daarna was het veld voor 100% bedekt met gras. In de winter! Dat was daar nog nooit gelukt. We moch- ten meteen blijven tot in maart. Intussen bleek het management te overwegen om in dit stadion over te stappen op een kunststof veld. Dat zou betekenen dat voor het eerst ter wereld een groot internationaal rugbystadion op kunstgras over zou gaan. Wij hadden intussen al maanden foto s van al onze resultaten uit het Millennium Stadium op Linkedin en Twitter laten zien. Daar kregen we een enorme respons op. Dat heeft er misschien wel toe bijgedragen dat dat plastic veld er nooit is gekomen. 11
12 Beter gras door CO 2 De belangstelling voor SeeGrow is groot en groeiend. Vanuit Frankrijk, Spanje, Nederland, Canada, Japan, Oost-Europa en Rusland. Deze foto toont een test in Ierland. Enig idee wat voor mensen dat waren, die die enorme respons gaven? Veel groundsmen van andere stadions. Dat zijn echt vakmensen, die zijn erg geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen. Daar komt nog iets heel anders bij: in veel stadions hebben groundsmen een laag aanzien. Ze zijn die man met die grasmaaier. En als de club verliest, dan ligt het natuurlijk aan het veld, toch? Misschien wel mede daardoor hebben groundsmen vanouds des te meer contact met elkaar. Ze hebben een traditie van informatie met elkaar delen en die heeft een enorme boost gekregen door social media. Dus zodra een paar van hen eenmaal de foto s hadden gezien van het Millennium Stadium stuurden ze links naar elkaar door en was er heel snel een buzz ontstaan. Even later, in januari 2013, was ik op de jaarlijkse beurs voor groundsmen. Veel groundsmen wisten toen al via social media wie we waren en wat we konden. Nu zagen ze het voor het eerst in het echt. Ik werd daar door iemand voorgesteld aan de groundsmanager van Wembley Stadium, dat met zitplaatsen het een na grootste stadion van Europa is. Die man was daar met een hele staf. Zij bleken precies te weten wat het Millennium in Wales voor problemen met gras heeft. Dus die snapten allang hoe bijzonder het is wat wij daar bereikten. Als je het donkerste stadion al met succes gehad hebt, is de rest van Engeland dus een inkopper. Nee, want met elk stadion is weer iets anders aan de hand. Wembley heeft als bijzonderheid roosterproblemen. Het is daar zo ontzettend druk met wedstrijden, concerten en evenementen. Daar kan het gras niet tegenop groeien. Eind maart zouden we er een proef doen. Wat bleek...? Het voorjaar van 2013 was het koudste in veertig jaar. Dat was voor ons fantastisch. Niets wilde groeien. Ze hebben er natuurlijk wel zo n rek met lampen boven het gras hangen, zoals alle grote stadions. Zo n duizend watt per lamp, dus dat geeft wel wat licht en warmte. Maar dat lampensysteem is niet overdekt. Warmte stijgt op; hoe kouder de lucht hoe sneller dat gaat. Dus die warmte woei daar grotendeels weg, zonder ooit het gras te bereiken. Dan ontbreekt meteen een basisvoorwaarde voor plantengroei. We gingen een vergelijkend onderzoek doen: een stuk gras voor ons, een stuk voor hun lampen. Nou... na twee weken waren ze over the moon. En toen gingen specialisten van Wembley ons helpen met verder verbeteren van het systeem. Vooral de mobiliteit van de tent. Zij willen heel snel het veld op en af kunnen rijden. Dus de wielen zijn flink aangepakt. Het zijn nu zwenkwielen geworden en ze zijn nog grasvriendelijker. Zij gaven kennis en ervaring en wij investeerden veel geld in deze nieuwe verbeteringen. Toen begonnen de voorbereidingen voor de Champions League-finale van Ze gebruikten SeeGrow om het gras te optimaliseren. Ja, een FOTO s: SEEGROW Extreem lage variant met een batterij LED s. De kleur van het licht is afgestemd op het optimum voor plantengroei, zo n 85 procent rood en 15 procent blauw. LED heeft normaliter als voordeel dat er vrijwel geen warmte bij vrij komt. Hier is dat een nadeel, dus moest er een kacheltje bij. Desondanks is deze variant energetisch gunstiger. Door het veel kleinere formaat is minder warmte nodig. En het matglas isoleert veel beter dan plastic tentzeil.
13 Hybride veld Millennium Stadium, Manchester City en Wembley hebben inmiddels een hybride veld. Dat is gemaakt door Desso, ook uit Nederland en bekend van de vloerbedekking. Zij leveren echte grasvelden met drie procent kunststof voor versteviging. Ondergronds slingeren de wortels zich rond het plastic, zodat het één geheel wordt. Steve Noel: Dat is nu nog heel kostbaar, maar die kant gaan we wel op. Want het gaat langer mee en in combinatie met SeeGrow kun je veel meer evenementen of wedstrijden per jaar toelaten. Dan verdien je het wel terug. Nederlandse uitvinding zorgde voor de mat waarop de Nederlander Arjan Robben even later het winnende doelpunt scoorde voor Bayern München. Ik verzin het niet, dat is hoe het ging. Ben je zelf ooit bij wedstrijden aanwezig? Ja, pfff, dat is een ervaring. Meteen in het eerste stadion, het Millennium. Halverwege een wedstrijd gaan de groundsmen altijd het veld bestuderen en repareren. Ik wilde alles leren en ging met ze mee. Als je er binnengaat, word je meteen overvallen door de immense omvang ervan. Maar als je het gras op gaat terwijl de tribunes vol zitten, is dat totaal anders. Opeens is die ontzettend grote ruimte veel kleiner geworden. Het voelt alsof je een kamer in loopt. Dat was angstaanjagend. Je bent je bewust dat alles wat je doet door bijna mensen gezien wordt. Althans je denkt dat die allemaal naar jou zitten te kijken. Dus ik zei de hele tijd tegen mezelf: Kijk niemand in de ogen! Maak geen fouten. En struikel vooral niet! Het is een ongekende ervaring. Het bleef niet bij Wembley. Heel kort daarna kwam Real Madrid, dat zitplaatsen heeft. Zij hadden ons ook ontdekt via Twitter en wilden met ons praten op de jaarlijkse beurs van het Institute of Groundsmanship. Wij waren daar inmiddels ook lid van. De Head Groundsman van Real Madrid is een Engelsman die hiervoor bij Arsenal werkte. Hij geeft leiding aan zo n Steve Noel (tweede van rechts) geeft dagelijks uitleg aan groundsmen en management van stadions. Ook tijdens deze sessie in Spanje gaat het over snellere groei van het gras en sterke verlaging van energiekosten. Steve Noel is luchtvaartingenieur. Ging ijs (bevroren water) en droogijs (bevroren CO 2 ) maken. Zowel voor de luchtvaartcatering als milieuvriendelijke reiniging (droogijsstralen) van de Londense metro. Breidde het bedrijf uit naar Qatar en Singapore. Kocht apparatuur bij Linde. Leerde zo ruim vijftien jaar geleden de uitvinder van SeeGrow kennen, Peter Krabbendam van Linde. vijftig mensen die de velden en de groenvoorziening verzorgen. Dat gesprek heeft drie uur geduurd en we hadden nog wel drie uur door kunnen gaan. Daaruit kwam onze eerste test in het stadion Bernabeu in Madrid voort. Ben je in Bernabeu vooral in Spanje, of vooral in de voetbalwereld? Dat laatste. Je denkt meteen: het is er warmer. Maar voetbal blijft een wintersport en rond Madrid is de winter kouder dan in Engeland. Daarom hebben ze bijvoorbeeld hetzelfde gras als in Noord-Europa. Maar dat gras heeft het daar wel lastiger door die enorme temperatuurverschillen tussen zomer en winter. En de schaduw geeft hetzelfde probleem daar als overal. Een stadion is gewoon een van de slechtste plekken
14 Luchtiger kunnen we het niet maken Er zijn leveranciers van gassen die hun online-bestelsite de hemel in prijzen, hoewel die eigenlijk qua mogelijkheden gebakken lucht is... Bij Linde Gas Benelux kunt u méér doen dan alleen maar gascilinders en koudemiddelen bestellen. Want als u eenmaal een klantnummer bij ons hebt, kunt u ook terug in de tijd: de historie van al uw bestellingen, afleverdocumenten en facturen online inzien! Gewoon als service. Voor onze Healthcare-klanten Bestel uw medische gassen op Vraag dus vandaag nog uw eigen gebruikersnaam en wachtwoord aan, om uw cilindertransacties makkelijker én completer te beheren. En dat is géén luchtkasteel. Linde Gas ideas become solutions. Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1, Postbus 78, 3100 AB Schiedam Telefoon , Fax lindegasonline.lg.nl@linde.com 14
15 om gras te kweken. Ook in Singapore, waar ik laatst ging kijken. Daar is het wel echt warm, maar moet je toch met schaduwgras werken. Dus ze gebruiken allemaal dezelfde grassoort, raaigras. We blijven al onze stappen op social media zetten en hebben nu ook aanvragen uit Frankrijk, Spanje, Nederland, Canada, Japan, Oost-Europa en Rusland. Je bent nu een expert, maar je komt noch uit de hoek van de kwekers, noch van de sport. Hoe begon dit avontuur voor jou? Ik kende Peter Krabbendam, de uitvinder hiervan. Hij wilde Engeland veroveren, waar nu eenmaal meer kansen liggen dan in Nederland. Hij besefte dat een Engelsman dat zou moeten doen. Hij liet me kijken in het enige stadion waar hij toen actief was, bij FC Groningen. En het was inderdaad allemaal nieuw voor me. Ik liep daar het veld op. Keek naar links, keek naar rechts. Ook als leek zag je in een flits waar SeeGrow actief was. Maar door allerlei organisatorische kwesties kregen we het niet snel van de grond. Zodra het woord voetbal valt, duikt iedereen erbovenop. Iedereen vindt het sexy en denkt dat het makkelijk is. Maar ze vergeten: een voetbalveld is een factor in een spel rond vele miljoenen aan tv-reclameopbrengsten. En degene die waakt over de kwaliteit van dat veld is de groundsman. Die laat niemand een stap FOTO: HANS DE LIJSER op dat veld zetten. Het is een soort heilige grond. Met elke groundsman moet je een vertrouwensrelatie opbouwen. Dat is in het begin echt niet makkelijk. Sommige stadions doen tegenwoordig aan energiebesparing en vergroening. Hoe verhoudt zich dat tot SeeGrow? CO2 is een afvalproduct van de industrie. Dus dat wordt op deze manier hergebruikt. De tent houdt de warmte beter vast dan een kaal lampensysteem. Door onze warmte boven op het gras kan die veldverwarming een tandje lager of zelfs uit. Warme grond is sowieso niet zo n voordeel Peter Krabbendam Uitvinder van het inmiddels gepatenteerde SeeGrow. Manager bij Linde Gas Benelux, waar hij in 1988 in dienst trad. Hij leidt een afdeling die (innovatieve) gastoepassingen in alle mogelijke sectoren bedenkt en/of begeleidt. Zeven jaar geleden begon hij met grasverbetering. Hij heeft onder meer onafhankelijke tests laten uitvoeren in een Duits lab en gezorgd voor de samenwerking met FC Groningen. Sinds Steve Noel de verkoop op zich heeft genomen, kan Krabbendam zich weer toeleggen op verder verbeteren van SeeGrow, onder andere de automatisering ervan. voor de wortels. Dat scheelt alles bij elkaar heel veel energie. De operationele kosten van een SeeGrow-veld zijn een vijfde van die van een veld met het bestaande lampensysteem. Ja, we veranderen echt iets in de sportwereld. Beter gras. Meer duurzaamheid. Geen plastic veld. Wees eerlijk, er zal toch wel ooit iemand ontevreden zijn? O zeker, dat zijn die groundsmen die net meer dan een miljoen geïnvesteerd hebben in een lampensysteem en bij lange na niet de 10 mm per etmaal halen die wij leveren. FC Groningen blijft R&D-centrum Bij FC Groningen stonden in 2008 de eerste tenten op het veld. Hun stadion is nog steeds dé plek voor innovaties. Zo heeft SeeGrow er een bedrijf binnengehaald dat is gespecialiseerd in meet- en regeltechniek in de kassenbouw. Samen werken ze aan de optimalisering van de fotosynthese die planten doet groeien. Concreter: waarden invoeren voor de gewenste hoeveelheid licht, CO 2, warmte en water, en vervolgens de computer de uitvoering laten regelen. Groningen heeft nu ook een tent die een stuk lager is dan de eerste. Dat scheelt natuurlijk in CO 2 en warmte. Een andere belangrijke vernieuwing is de introductie van ledverlichting. Dat bespaart natuurlijk veel stroom, maar levert ook minder warmte op. Dus om toch warmte te krijgen, moest iets gevonden worden wat de energiekosten niet net zo hard weer doet stijgen. Want SeeGrow wil nadrukkelijk een milieuvriendelijk alternatief zijn. Dat was het overigens al, doordat het zorgt dat het gras het broeikasgas CO 2 eet kwh gedaald Daardoor past SeeGrow ook perfect in de policy van FC Groningen, vertelt André Snakenborg, hoofd Accommodatie Zaken van FC Groningen en afkomstig van BAM Techniek. SeeGrow is duurzaam en innovatief. Dat zijn twee van de vier kernwaarden van onze club. We waren ook de eerste met zonnepanelen. Het energieverbruik hadden we al met kwh teruggebracht door gezond verstand en alertheid. Vandaar dat wij hier heel graag aan meewerken. Bovendien: traditionele systemen zijn duur in de aanschaf en hebben hoge operationele kosten. SeeGrow werkt op huurbasis. Allemaal prachtig, maar toch... FC Groningen staat toch helemaal niet bekend om het goede veld? Snakenborg: Dit seizoen was bijzonder lastig voor het hoofdveld door veel neerslag tijdens wedstrijden. Dankzij SeeGrow kunnen we het seizoen toch op deze grasmat afronden. Dan nog houden we het punt dat de ondergrond van het veld helaas te zanderig is. We zouden dat graag aanpakken met een renovatie, maar dat vraagt een zeer grote investering
16 Bedrijfsmatiger ziekenhuis verrast Eenpersoonskamers, lu 16
17 Meander Medisch Centrum 200 medisch specialisten, 1000 verpleegkundigen en ruim 2000 overige professionals en medewerkers lid van de Samenwerkende Topklinische opleidingsziekenhuizen (STZ); voor veel medische specialismen heeft Meander MC opleidingen in huis in 2012 nummer 1 in de Ziekenhuis Top 100 van het Algemeen Dagblad 3500 ruimten in het gebouw vloeroppervlakte: zo n vierkante meter warmtewisselaar met twee natuurlijke bronnen, 128 meter onder het maaiveld, naast reguliere verwarming en koeling ontwerp: architectenbureau Atelier PRO uit Den Haag rondom het ziekenhuis het Meanderpark 100 kastjes in de gevel voor bedreigde gierzwaluwen met: xe en gezonde financiën 17
18 ING, Rabobank en Bank Nederlandse Gemeenten hebben het hele bouwproces gevolgd Iedere patiënt een eenpersoonskamer met eigen badkamer en wc. Schitterende moderne architectuur. Waar doet het nieuwe Meander MC dat van? De kosten van de zorg staan toch zwaar onder druk? Ziekenhuizen moeten tegenwoordig toch aan de tucht van de markt gehoorzamen? In Amersfoort laten ze zien hoe je daar slim mee om kunt gaan. Deze ruimte zweeft in de centrale hal. Er komen allerlei functies samen. Mensen overleggen, wachten, lunchen, lezen, werken op de laptop... Ook in deze ruimte geldt: kijk je naar buiten, dan zie je groen. door Jurjen de Jong, foto s Hans de Lijser Het gebouw verraadt de hand van een vaardig architect. Het gebruikte materiaal is van topklasse. De omgeving is al net zo verzorgd: waar je ook kijkt, zie je bomen. Patiënten, bezoekers en medewerkers kunnen door het omliggende park naar de Oude Eem lopen, die vlakbij stroomt. Prachtig. In het collectieve geheugen van Nederland zit al een mooi en luxe ziekenhuis. Dat staat in Sittard en ging na de opening in 2006 binnen een jaar failliet. Daarna hadden nog allerlei andere ziekenhuizen grote financiële problemen. Dus nu krijgt ieder mooi nieuw ziekenhuis vroeg of laat vragen als: Wordt dit het nieuwe Sittard? Kapitaallasten driemaal zo hoog Ook bij Meander MC kwam tijdens de bouw de pers aan de deur. Het bestuur antwoordde met termen als kerngezond, meer dan voldoende reserves en Denk maar niet dat de banken anders met ons in zee waren gegaan. Belangrijker nog dan die stevige taal: er kwamen concrete cijfers op tafel. De totale kosten van de nieuwbouw bleken 340 miljoen euro te zijn. Waar men ook geen doekjes om wond: de jaarlijkse kapitaallasten zijn nu met 28 miljoen euro driemaal zo hoog als in de oude situatie, toen het ziekenhuis twee vestigingen in Amersfoort had. We praten over deze en andere cijfers met Hennie van Pinxteren, vijftien jaar werkzaam in de ziekenhuiswereld. Tegenwoordig als manager techniek bij Meander MC en dus heel nauw betrokken bij deze nieuwbouw. Hij kan complexe financiële plaatjes heel beeldend maken: Wij kunnen natuurlijk niet opeens zeggen: een hernia-operatie is nu anderhalf keer zo duur omdat die in een nieuw gebouw plaatsvindt. Immers de zorgverzekeraars hebben de touwtjes en daarmee de tarieven stevig in handen. Zij hebben ook al vanaf het begin mee om de tafel gezeten, toen we plannen maakten om naar hier te verhuizen. Als ondernemer de markt op Verwijzingen naar ziekenhuizen die in financiële problemen raakten, daar doet 18
19 Hennie van Pinxteren, manager techniek bij Meander Medisch Centrum: Wij moesten echt als ondernemer met marketingplannen de markt op. Van Pinxteren niet aan. Maar ook zonder die te noemen, legt hij wel overtuigend uit dat de situatie van een aantal jaren geleden niet te vergelijken is met die van nu: Tot 2008 moest je je elk halfjaar verantwoorden bij het Bouwcollege als je een nieuw ziekenhuis wilde bouwen. De overheid stond tot dat tijdstip garant voor de rente en afschrijvingslasten van het ziekenhuis. Voor ons geldt dat niet meer. Wij hebben de financiering helemaal in het nieuwe systeem rond moeten krijgen. De gebouwgebonden kosten dienen dan ook vanuit de omzet te worden gedekt. Wij moesten echt als ondernemer met marketingplannen de markt op. Gelukkig zijn er drie banken geweest die ons het vertrouwen hebben gegund: ING, Rabobank en de Bank Nederlandse Gemeenten. Zij hebben met ons het hele bouwproces gevolgd, uiteraard inclusief alle financiële stromen. Verder hadden we steeds goed overleg met de zorgverzekeraars. En dat is niet gestopt: verzekeraars, banken en Meander zitten nog steeds frequent om de tafel. Ondanks de verschillende insteken streven partijen hetzelfde doel na: het financieel gezond en kwalitatief goed exploiteren van het nieuwe ziekenhuis. Daarbij grijpt alles heel nauw in elkaar. 600 eenpersoonskamers De kwaliteit van de zorg zie je onder meer terug in de aantrekkelijke en bijzondere keuze van Meander voor zeshonderd eenpersoonskamers. Van Pinxteren: De patiënt heeft een eigen ruimte, met eigen douche, toilet, tv en telefoon. Hij voelt zich daardoor beter dan wanneer hij dat allemaal moet delen en geneest zo eerder. Bovendien: patiënten kunnen een bron van besmetting zijn. We doen er alles aan om het ziekenhuis brandschoon te houden, maar de mensen die hier binnenkomen dragen ziektes bij zich. Met eenpersoonskamers hopen wij besmetting beter onder controle te houden. Het concept heet healing environment, komt uit Amerika en is evidence based. Uiteraard vergt dit wel een grotere investering dan zalen voor vier of meer patiënten. 19
20 Word bedrijfsambassadeur en steun het Bio Vakantieoord Op het Bio Vakantieoord kan een gezin met een ernstig gehandicapt kind even samen zijn en geheel tot rust komen. Een uniek vakantiepark waar werkelijk alle kinderen onbeperkt kunnen genieten en veilig spelen. Meer informatie? 20
Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieLNG is meer dan een nieuwe brandstof Het is pure concurrentiekracht... LNG, de brandstof van de toekomst is nu beschikbaar
LNG is meer dan een nieuwe brandstof Het is pure concurrentiekracht... LNG, de brandstof van de toekomst is nu beschikbaar De transportsector stapt over op LNG... De brandstof van de toekomst Liquefied
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieLNG IS MEER DAN EEN NIEUWE BRANDSTOF... HET IS PURE CONCURRENTIEKRACHT DE LNG SPECIALIST LNG LNG, DE BRANDSTOF VAN DE TOEKOMST SOLUTIONS
DE LNG SPECIALIST LNG IS MEER DAN EEN NIEUWE BRANDSTOF... HET IS PURE CONCURRENTIEKRACHT LNG, DE BRANDSTOF VAN DE TOEKOMST LNG SOLUTIONS DE TRANSPORTSECTOR STAPT OVER OP LNG... DE BRANDSTOF VAN DE TOEKOMST
Nadere informatieLiever investeren in energiebesparing dan in zonnepanelen
De Trias Bavarica van directievoorzitter Jan-Renier Swinkels: Liever investeren in energiebesparing dan in zonnepanelen 10 oktober 2013 Geen Trias Energetica maar de Trias Bavarica. Oftewel: liever zoveel
Nadere informatieDe SLIMME KEUZE voor
Aardgas voor voertuigen De SLIMME KEUZE voor uw onderneming DATS 24, meer dan brandstof alleen DATS 24 maakt deel uit van Colruyt Group en zet ook resoluut in op duurzaamheid. DATS 24 draagt dus graag
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieVloeibaar aardgas - Liquid Natural Gas (LNG) Voordelen en uitdagingen. Jan Van Houwenhove 3 December 2015
Vloeibaar aardgas - Liquid Natural Gas (LNG) Voordelen en uitdagingen Jan Van Houwenhove 3 December 2015 Agenda Cryo Advise Aardgas - eigenschappen Voordelen Uitdagingen Cryo Advise advies voor LNG systemen
Nadere informatieInleiding Ab van Marrewijk, directeur Wematrans
Inleiding Ab van Marrewijk, directeur Wematrans Mij is gevraagd iets te vertellen over onze pogingen om rendement in de bedrijfsvoering te verbinden met duurzaamheid. Dat is vooral een kwestie om met boerenverstand
Nadere informatieWij informeren u graag over de mogelijkheden, tips en handige weetjes op het gebeid van duurzaamheid en vooral wat ook zelf kunt doen.
Investeren in duurzaamheid In de samenleving is er steeds meer aandacht voor duurzaamheid en energiebesparing. We gaan de komende jaren actief inzetten op duurzaam beheren. Energiezuinig wonen. Niet alleen
Nadere informatieFOSSIELE BRANDSTOFFEN
FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieSpreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013
Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Welkom allemaal! Om te beginnen fantastisch dat we met zo n grote groep en uit diverse geledingen hier bij elkaar zijn
Nadere informatieLes Energie besparen LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Energie besparen Werkblad Les Energie besparen Werkblad Stel je voor dat fossiele brandstoffen morgen bijna op zouden zijn. De huizen zouden koud blijven. Er zou geen energie
Nadere informatieDuurzame systemen. Comfortabel genieten, maximale energiebesparing. Het goede gevoel, het juiste te doen. 01-10 - 2015
Duurzame systemen Comfortabel genieten, maximale energiebesparing 01-10 - 2015 Het goede gevoel, het juiste te doen. Onbezorgde luxe, duurzaam leven! Energiezuinig dankzij bodem-, lucht- en zonnewarmte
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatieNaast kwaliteit, kijken we ook altijd naar kosten. Arjan Dogterom Head of IT. Vast Mobiel VastMobiel
Naast kwaliteit, kijken we ook altijd naar kosten Arjan Dogterom Head of IT Partner Logistics is altijd bereikbaar en bespaart op telefoonkosten met Intercity Zakelijk Partner Logistics is een bedrijf
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatiearotherm Energiebesparend, geschikt voor iedereen Het goede gevoel, het juiste te doen
arotherm Energiebesparend, geschikt voor iedereen 01-09 - 2016 Het goede gevoel, het juiste te doen. Volop comfort Verwarmen, koelen én heerlijk warm water Volop aangename warmte in huis tijdens de winter
Nadere informatieWarmtepompen besparen op energie, niet op comfort
WARMTEPOMPTECHNIEK Warmtepompen besparen op energie, niet op comfort Voor verwarming en productie van sanitair warm water in nieuwbouw en renovatie Warmtepomptechniek in nieuwbouwprojecten Nieuw bouwen?
Nadere informatieWilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken?
you make it work Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? ERIKS levert werktuigbouwkundige componenten in alle industriële sectoren. Maar we gaan verder dan dat. Als specialist
Nadere informatieENERGIE & KLIMAATBESCHERMING
Om bij te dragen aan de bescherming van het klimaat, beperken we de CO2-voetafdruk in onze gehele waardeketen. Daarbij kijken we verder dan alleen onze eigen activiteiten. Ook door nauw samen te werken
Nadere informatieIntroductie Presentatie aan Bewonersorganisatie. Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen
Introductie Presentatie aan Bewonersorganisatie Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen Wie ben ik? Mijn naam is Graham Degens Ik heb >30 jaar in de olie industrie gewerkt, om olie en gas optimaal
Nadere informatieDeze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien.
DE ENERGIECOACH Wat doet een energiecoach Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. Een opmerking vooraf : Het
Nadere informatiePREVIEW. Probeer nu 1 dag DAVID DE JONGE JAREN VAN VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN
PREVIEW Probeer nu 1 dag DE JONGE JAREN VAN DAVID VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN DAG 1 GOD ZIET JOU ZITTEN! Het is niet leuk om buitengesloten te worden,
Nadere informatieExact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.
BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor
Nadere informatieGeen uitstoot meer. Wubbo Ockels gaat elektrisch. Werknemers opgelet! 1500 euro om jezelf te ontwikkelen
Alles wat je moet weten over metaalbewerking najaar 2007 www.metaaljournaal.nl WIN DEZE BEACHCRUISER Geen uitstoot meer Wubbo Ockels gaat elektrisch Werknemers opgelet! 1500 euro om jezelf te ontwikkelen
Nadere informatieDe Energiezuinige Wijk - De opdracht
De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien
Nadere informatieDeNOx-installatie. Onmisbaar voor schone lucht
DeNOx-installatie Een DeNOx-installatie is niets meer dan een uit de kluiten gewassen autokatalysator. Net als de installatie onder uw vierwieler zorgt een DeNOx-installatie ervoor dat schadelijke stoffen
Nadere informatieaurostep plus zonneboiler
aurostep plus zonneboiler Veel warm water dankzij zonne-energie 01-09 - 2015 Het goede gevoel, het juiste te doen. Meer comfort terwijl u energie bespaart Duurzaam verzekerd van veel warm water Open de
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de leraar ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste leerkracht, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor basisschool groepen
Nadere informatieEen mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken
Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van een duurzame werkplek
De toegevoegde waarde van een duurzame werkplek Zó maakt u automatisering onderdeel van uw duurzaamheids-doelstelling Dat duurzaamheid een belangrijke kernwaarde is binnen het bedrijfsleven spreekt voor
Nadere informatieNee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. GROEP 7-8
Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. GROEP 7-8 Hé. Hallo! Wat ontzettend leuk dat je naar mij kijkt. Ja, je ziet het goed. Ik ben een pet. Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet.
Nadere informatieCO2 uitstoot per klant Tolheffingen per klant Lege kilometers Gereden kilometers per stop en klant Transport- of voertuigkosten per stop en klant
Hoe kun je de race tegen de klok winnen? HOE KUN JE DE RACE TEGEN DE KLOK WINNEN? PTV. The Mind of Movement De PTV Group levert software en consultancy diensten voor transport, logistiek en geomarketing.
Nadere informatieBETER ZORGEN VOOR ONSZELF EN ONZE PLANEET
BETER ZORGEN VOOR ONSZELF EN ONZE PLANEET Meer dan 550.000 gezinnen hebben al een milieubewuste en verantwoorde kijk op energie. Omdat je energiebudget steeds belangrijker wordt, biedt Lampiris je verschillende
Nadere informatieDe Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!
De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even
Nadere informatieNee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier.
Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. Hé. Hallo! Wat ontzettend leuk dat je naar mij kijkt. Ja, je ziet het goed. Ik ben een pet. Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van
Nadere informatieDe Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!
De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even
Nadere informatieGa jij ook voor een baan die iedereen energie geeft?
Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Netwerkbedrijf Endinet, de werkgever met energie Maar liefst 416.000 klanten in Zuidoost Brabant krijgen via kabels en leidingen van Endinet stroom
Nadere informatieZero emissie busvervoer in Limburg Pilot lijn 4 in Maastricht
Zero emissie busvervoer in Limburg Pilot lijn 4 in Maastricht P.F.C.W. Van der Broeck, 15-03-2013 1 Waarom Zero Emissie Busvervoer? 1. Verbeteren luchtkwaliteit Maastricht (fijn stof); 2. Klimaatdoelen
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieDe Jong Zuurmond lanceert met GoodFuels en MAN eerste private blendingstation voor Renewable Diesel (HVO) in Nederland.
De Jong Zuurmond lanceert met GoodFuels en MAN eerste private blendingstation voor Renewable Diesel (HVO) in Nederland. Beesd/Amsterdam, 10 April 2017 In Beesd hebben De Jong Zuurmond en GoodFuels het
Nadere informatieNEW BUSINESS. Guy Konings
2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE. Eric Schoones
ALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE Eric Schoones 150 Mondial Aad de Wit Verhuizingen elektrisch verhuizen Verhuizer in transitie Mondial Aad de Wit Verhuizingen elektrisch verhuizen
Nadere informatieChecklist voor Succesvol Ondernemen
Kruis aan wat voor jou van toepassing is om een overzicht te hebben van waar je mee aan de slag kunt om meer klanten te krijgen en meer geld te verdienen. SuccesHoek 1: Actiegerichte Focus Ik besteed meestal
Nadere informatieEen ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.
8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat
Nadere informatieMijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.
Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het
Nadere informatieWelkom, Gezien de kritiek gisteren uit de krantenwereld doen we het als NOS kennelijk nog niet zo slecht. Wellicht zelfs wel iets te goed. Althans in de ogen van sommigen. Ik heb nieuws voor jullie. We
Nadere informatieRijden op H2 is meer dan een andere bus Op weg naar een schone toekomst. Kivi Niria congres Sustainable Mobility
Rijden op H2 is meer dan een andere bus Op weg naar een schone toekomst Kivi Niria congres Sustainable Mobility Rob van der Sluis 1 Van fossiel naar duurzaam Andere brandstof / energiedrager Andere infrastructuur
Nadere informatieEvaluatie CO 2 -footprint en besparingsplan CO 2 -prestatieladder 2016
Evaluatie CO 2 -footprint en besparingsplan CO 2 -prestatieladder 2016 Inleiding In dit document wordt de evaluatie van de CO 2 -footprint en het CO 2 -besparingsplan van SUEZ Nederland weergegeven. De
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatieOns antwoord op de meest gestelde vragen Zit ik vast aan de slimme meter? Over Oxxio Welkom bij Oxxio! Wanneer start Oxxio met de energielevering?
Welkom bij Oxxio! Uw overstap naar Oxxio: een slimme keuze Welkom bij Oxxio. Net als u hebben al vele particuliere en zakelijke klanten inmiddels ontdekt dat overstappen naar Oxxio een slimme keuze is.
Nadere informatieVerover Europa via Amazon
Verover Europa via Amazon Verover Europa via Amazon Zonder investeringen en taalbarrières verkopen over de grens. Het handboek dat precies vertelt hoe. Marco Coninx Verover Europa via Amazon Copyright
Nadere informatieUniek systeem voor verduurzaming van opslag en vervoer van Vluchtige Organische Stoffen(VOS).
Pagina 1 van 5 Uniek systeem voor verduurzaming van opslag en vervoer van Vluchtige Organische Stoffen(VOS). Het VentoClean-System is een speciale machine voor het ontgassen en terugwinnen van resten Vluchtige
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine?
Thema Op het werk. Lesbrief 13. Hoe werkt de machine? is op het werk. moet aan de machine werken. De chef vertelt eerst hoe de machine werkt. Dan werkt met de machine. De machine doet het niet. roept een
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van
Nadere informatieDe Groningen weg van Broem naar Zoem
NVRD Noord Nederland 14 maart 2019, Resato, Assen De Groningen weg van Broem naar Zoem Gerrit Griffioen Hoofd Materieel gemeente Groningen 1 Brandstof gerelateerd equipment Gemeente Groningen heeft ongeveer
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieVerwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie
Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen
Nadere informatieDe CO2-footprint is weer bekend!
De CO2-footprint is weer bekend! Energiebeleid In het eerste half jaar van 2018 is Gebr. van der Lee ook weer actief bezig om hun CO2- footprint in kaart te brengen. Hierbij wordt opnieuw gebruik gemaakt
Nadere informatieGREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT
12 GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen staan bij Greenportkas ondernemer Joep Raemakers hoog aangeschreven. De ondernemer wil tomaten telen, de uitputting
Nadere informatieOns milieu, een kostbaar goed
1 Ons milieu, een kostbaar goed Datum Blz. 1. Inleiding 4 2. Soorten vervuiling 5 2.1. Luchtverontreiniging 5 2.2. Bodemvervuiling 6 2.3. Lichtvervuiling 7 2.4. Geluidsoverlast 7 2.5. Watervervuiling 8
Nadere informatieEen nieuwe kijk op houtenergie
Een nieuwe kijk op houtenergie HOUT EEN MODERNE ENERGIEBRON AUTHENTIEK EN TOEKOMSTGERICHT In Europa is hout de primaire bron van duurzame energie. Duizenden gezinnen hebben een houtkachel ter beschikking.
Nadere informatieJohannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons
Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps
Nadere informatieSámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming
Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB Gemeenten hebben forse ambities op het gebied van duurzaamheid, innovatie en lokale
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieWONEN MET EEN GROEN WOONT ENERGIE NEUTRAAL COMFORTABEL WONEN EN TOCH GELD BESPAREN. Lodewijk Hoekstra NIEUW! DE ENERGIE-EXPERT Steeds meer
ELEKTRISCH RIJDEN ZONNEPANELEN DE ENERGIE-EXPERT 64 39 26 Steeds meer Kosten, opbrengst & Nul-op-de-meter in betaalbare modellen salderingsregeling een jaren 80-woning NIEUW! Lodewijk Hoekstra WOONT ENERGIE
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per
Nadere informatieNaam: WATER. pagina 1 van 8
Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te
Nadere informatieLes 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Nadere informatiemaak kennis met TOM Een afvalpers voor openbare ruimten MORE INTO LESS
maak kennis met TOM Een afvalpers voor openbare ruimten MORE INTO LESS 02 maak kennis met tom TOM is het nieuwste en vernuftigste lid van de TOMRA familie. Deze alles-eter bespaart tijd, ruimte, energie
Nadere informatieHVAC (verwarming, ventilatie en airconditioning) en Koeling zijn essentiële elementen voor gezondheid, welzijn en comfort in ons dagelijks leven
HVAC en Koeling HVAC (verwarming, ventilatie en airconditioning) en Koeling zijn essentiële elementen voor gezondheid, welzijn en comfort in ons dagelijks leven Huizen, commerciële en industriële gebouwen
Nadere informatieDuurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie
Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieDe meest gehoorde vraag is ; hoe lang de WhisperGen wel niet moet draaien om voldoende energie te leveren voor een gehele installatie.
Veel gestelde vragen Er worden ons veelvuldig vragen gesteld over de werking en toepassing van de WhisperGen in scheeps- en woning installaties. De meest voorkomende ze zullen hieronder behandeld worden.
Nadere informatie(autogas en propaan)
Petitie Geen accijnsverhoging LPG (autogas en propaan) De Vereniging Vloeibaar Gas (VVG) vraagt u de voorgenomen accijnsverhoging op LPG met 0,07 per liter naar 0,18 per liter per 1 januari 2014 niet door
Nadere informatie4 INZICHTEN. De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek,
4 INZICHTEN De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek, waarbij 37 trainers en coaches een seizoen lang intensief zijn gevolgd. Dit onderzoek
Nadere informatieKuwait Petroleum Europoort, Q8KPE
SPREEKBEURT 1/8 Kuwait Petroleum Europoort, Q8KPE Q8KPE is gelegen in Rotterdam Europoort. De locatie Europoort heeft de grootste haven ter wereld waar veel producten worden gemaakt en verhandeld. Voor
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatie.22. Hoe ziet een centrum eruit?
Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen
Nadere informatieActieplan CO 2 -prestatieladder
Actieplan CO 2 -prestatieladder 2017-2019 Inleiding Dit actieplan CO 2 -prestatieladder beschrijft de doelstellingen voor de reductie van scope 1, 2 en 3 emissies over een periode van drie jaar en wordt
Nadere informatieSterk in innovatie Kennis op hoog niveau Maximale ondersteuning
Sterk in innovatie Kennis op hoog niveau Maximale ondersteuning Baanbreke X2com X2com levert professionele telecom diensten aan bedrijven en instellingen. De organisatie is in 2008 in Nederland opgericht.
Nadere informatieMeer succes met je website
Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?
Nadere informatielevend en dood tegelijk
levend en dood tegelijk levend en dood tegelijk lezing over NAH in een gezin 9 april 2015 Carina van Welzenis alias Karin van Leeuwen 28 december 2004 rtl nieuws Twee bomen geraakt Een enorme klap, daarna
Nadere informatieAllereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven
Toespraak staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens het bedrijvencongres Samen scholen, pure winst! op 11 september 2009 in Eindhoven. Dames en heren, Allereerst wil ik de
Nadere informatieHoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school.
Startactiviteit groep 1/2 Hoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school. Subdoelen 1. Leerlingen en leraren worden zich bewust van welke apparaten
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieBij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.
Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral
Nadere informatieDatacenterkoeling zonder F-gassen: uw data center het gehele (!) jaar compressorloos geklimatiseerd. Spreker: Marius Klerk
Datacenterkoeling zonder F-gassen: uw data center het gehele (!) jaar compressorloos geklimatiseerd Spreker: Marius Klerk ZONDER F-GASSEN STAAT UW DATACENTER STIL! F-gassen? gefluoreerde broeikasgassen,
Nadere informatie