Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool"

Transcriptie

1 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool Monique Heemskerk, 1, Mandy van den Brink, 1 Ingrid Steenhuis, 3 Michiel de Boer, 3 Gea Breebaart 1 In dit artikel wordt het effect beschreven van alcoholvoorlichting met behulp van het lespakket Alcohol een ander verhaal op leerlingen van groep acht in het basisonderwijs in West-Friesland. Aan het vergelijkend onderzoek met een quasiexperimenteel design hebben negen experimentele scholen, met 09 leerlingen, en acht controlescholen, met 169 leerlingen, deelgenomen. Gegevens zijn verzameld met vragenlijsten die door de leerlingen tweemaal, met een interval van drie tot vier weken, in de klas zijn ingevuld. Alcohol een ander verhaal leidt tot meer kennis over alcohol, de gevolgen van alcoholgebruik en de specifieke gevolgen ervan bij jongeren. Ook hebben leerlingen als gevolg van het project vaker een gesprek en een afspraak met hun ouders over de leeftijd waarop ze mogen gaan drinken. Voor attitude ten aanzien van alcoholgebruik door jongeren werd een klein maar ongunstig significant effect gevonden. Er kon geen significant effect worden aangetoond op de subjectieve norm van ouders en van vrienden, op self-efficacy en op de intentie om op de korte termijn geen alcohol te gaan drinken. Trefwoorden: effectevaluatie, alcoholvoorlichting, schoolgerichte preventie, basisschool, kinderen 1 GGD Hollands Noorden GGD Zaanstreek-Waterland 3 Vrije Universiteit Amsterdam, Afdeling Gezondheidswetenschappen en EMGO Institute for Health and Care Research. Inleiding Landelijk onderzoek laat sinds het begin van de jaren negentig een voortdurend stijgend alcoholgebruik (jonger, vaker, meer) door jongeren zien. 1, Vooral onder 1- tot 15-jarigen is de toename sterk. 1 Sinds 003 lijkt er sprake van een verandering: hoewel de alcoholconsumptie van jongeren vanaf 15 jaar onveranderd hoog blijft, lijken 1- tot 15-jarigen minder te gaan drinken. 3 Desondanks is het alcoholgebruik bij de 1- tot 15-jarigen nog steeds te hoog. 3 Eengrootdeelvandejongerenbegintteexperimenteren met alcoholgebruik in de eerste klas van de middelbare school. In West-Friesland, in 005, is de gemiddelde leeftijd waarop kinderen beginnen met drinken 1,1 jaar en heeft 7% van de tweedeklassers van het voortgezet onderwijs in de afgelopen vier weken minimaal eenmaal vijf of meer alcoholhoudende drankjes gedronken tijdens één gelegenheid ( binge drinken ). 4-6 Alcoholgebruik op jonge leeftijd vergroot de kans op ernstige, alcoholgerelateerde gezondheidsproblemen in de toekomst en op risicovol gedrag op de korte termijn. 1,3,7 Nederlandsejongerenschattenderisico svan alcoholgebruik echter laag in. 8 Ouders, die een belangrijke rol spelen bij het drinkgedrag van hun kind in het algemeen en bij de startleeftijd van alcoholgebruik in het bijzonder, tonen zich tolerant. 5,9-1 Vijftig procent van de Westfriese kinderen uit de tweede klas van het voortgezet onderwijs geeft aan dat hun ouders het goed vinden dat zij alcohol gebruiken. Nog eens 17% geeft aan dat hun ouders er niets over zeggen. 4 Diverse studies hebben uitgewezen dat het stellen van duidelijke en strenge regels door ouders omtrent het alcoholgebruik, effectief is in het uitstellen van de leeftijd waarop kinderen beginnen met het drinken van alcohol. 11,1 In 005 besluit het kabinet om landelijk te streven naar alcoholmatiging onder jongeren en naar uitstel van de beginleeftijd van alcoholgebruik tot het zestiende levensjaar. 13 De negen gemeenten van West-Friesland en de gemeente Schagen, de GGD Hollands Noorden, het GGZ-centrum Westfriesland, Bureau Jeugdzorg West- Friesland en Brijder Verslavingszorg omarmen dit besluit en starten in 007 het intensieve samenwerkingsproject Jeugd en Alcohol Westfrisland. Het Westfriese project kenmerkt zich door een geïntegreerde aanpak met activiteiten op het gebied van preventie, bewustwording en hulpverlening gericht op het terugdringen van het alcoholgebruik door jongeren in de regio. 14 Als onderdeel van dit project is Alcohol een ander verhaal (AEAV) in zeven gemeenten in West-Friesland en Schagen, op de basisscholen uitgezet. 15 tsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 159 /

2 Kernpunten Interventie AEAV is een op alcoholvoorlichting gericht lespakket voor de laatste groepen van het basisonderwijs. Het is als onderdeel van De Gezonde School en Genotmiddelen (DGSG)doorhet Trimbos-instituut ontwikkeld. AEAV wordt binnen het Jeugd en Alcohol Westfrisland project gebruikt als een eerste stap in het voorlichtingstraject dat uiteindelijk moet leiden tot uitstel van het eerste gebruik van alcohol door jongeren tot de leeftijd van 16 jaar én matiging van het alcoholgebruik vanaf het zestiende jaar. AEAV is, conform DGSG geplaatst binnen het kader van het Attitude, Sociale invloed, Eigen-effectiviteitsverwachting (ASE) model Het ASE model onderscheidt voor de verklaring van intentie en gedrag de volgende drie determinanten. 16,17 1. Attitude, iemands eigen opvattingen over het gedrag in kwestie;. Sociale invloed, de invloed van de sociale omgeving. Hieronder valt de subjectieve norm (de ervaren verwachting van belangrijke anderen, 0 sociale steun of sociale druk en modelling (voorbeeldgedrag van anderen); Self-efficacy, de mate waarin jongeren inschatten er in te slagen om in allerlei situaties het gewenste gedrag te vertonen. 17,1 AEAV richt zich op kennis en op de drie determinanten van het ASE-model. 15, Kennis van de risico s van alcoholgebruik op jonge leeftijd ontbreekt veelal bij zowel kinderen als ouders. 4 Deze kennis is een voorwaarde om te komen tot een negatieve attitude ten aanzien van alcoholgebruik op jonge leeftijd. 3 Self-efficacy is nodig om in moeilijke situatie weerstand te kunnen bieden aan sociale druk van vrienden. 16 Sociale invloed kan twee kanten op werken, modelling en negatieve sociale druk van bijvoorbeeld vrienden om wel te drinken moet worden weerstaan. Sociale steun van ouders of belangrijke anderen kan helpen om vast te houden aan goede voornemens. 4 AEAV werkt volgens het principe van Verhalend Ontwerpen. 5 Dit is een lesmethode waarbij de leerlingen op zoek gaan naar informatie, leren zich een mening te vormen, met behulp van rollenspellen vaardigheden trainen, zich richten op een norm en op de intentie om niet te gaan gebruiken; allemaal ingrediënten waarvan is aangetoond dat zij de effectiviteit van interventies vergroten. 6,7 Voor AEAV zijn drie verhaallijnen ontwikkeld. 15,,8,9 In het verhaal van het voorlichtingsbureau bijvoorbeeld, richten de kinderen een bureau op dat alcoholvoorlichting geeft aan klanten. Kinderen zijn zowel baliemedewerker als klant.voor het voorlichtingsbureau geldt als indicatie dat 1 à 14 lesuren in de klas nodig zijn om het hele lespakket uit te voeren. De lessen richten zich achtereenvolgens op de start van het bureau, het verzamelen en verwerken van informatie en tips voor klanten, de organistie van de. Door Alcohol een ander verhaal hebben kinderen meer kennis gekregen over de risico s van alcoholgebruik op jonge leeftijd.. Ouders praten door Alcohol een ander verhaal vaker met hun kinderen over alcoholgebruik en maken vaker afspraken over de leeftijd waarop hun kind mag gaan drinken.. Het lespakket Alcohol een ander verhaal kan voor kinderen van groep acht van de basisschool en hun ouders gebruikt worden als een eerste stap in het voorlichtingstraject gericht op alcoholmatiging onder jongeren. avond met de ouders en de feitelijke ouderavond. Als voorbereiding op de lessen verzorgt Brijder Verslavingszorg in West-Friesland een scholing voor de leerkrachten. De inhoud van deze cursus is beschreven door het Trimbos-instituut. 30 Op de afsluitende avond van het project geven de kinderen presentaties voorhunouders.eenpreventie werker van Brijder Verslavingszorg is op de avond aanwezig om informatie te geven over alcohol en opvoeding. AEAV is niet eerder op effect geëvalueerd. In dit artikel wordt het onderzoek naar het effect van AEAV op leerlingen van groep acht van de basisschool beschreven. De effectevaluatie richt zich op de volgende concrete vragen: verschillen leerlingen, als gevolg van AEAV en in vergelijking met leerlingen die AEAV niet hebben gevolgd:. in kennis over alcohol, de gevolgen van alcoholgebruik en de specifieke gevolgen ervan bij jongeren?. in attitude ten aanzien van alcoholgebruik door jongeren?. in self-efficacy ten aanzien van nee zeggen tegen druk van vrienden?. in ervaren sociale invloed op het voorkómen van drinken vóór het zestiende jaar?. in intentie om op korte termijn geen alcohol te gaan drinken?. Tot slot: hebben leerlingen als gevolg van AEAV vaker of minder vaak een gesprek en een afspraak met hun ouders over het gebruik van alcohol. Methode Design, metingen en onderzoekspopulatie Deze studie betreft een vergelijkend onderzoek met een quasi-experimenteel design met een voor- en een nameting. Deelnemers zijn leerlingen uit groep acht van basisscholen in West-Friesland. Negen experimentele basisscholen uit drie gemeenten zijn vergeleken met acht controle scholen uit drie andere gemeenten in het schooljaar Scholen die ingepland stonden om AEAV te gaan doen, zijn benaderd voor deelname aan de experimentele groep. Scholen die ingepland stonden om AEAV later in het schooljaar te gaan doen zijn benaderd voor de controle groep. Bij de samenstelling van de twee groepen is rekening gehouden met de grondslag van de school (1), beide groepen bevatten scholen op Rooms Katholieke, Openbare of Protestants Christelijke grondslag; met het opleidingsniveau van de moeder (), in beide groepen is naar schatting 35 tot 40% van de moeders laag opgeleid 31 en met de grootte van de gemeente (3), er zijn geen scholen uit de grootste gemeente van de regio benaderd voor deelname. tsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 160 /

3 Werving van de experimentele groep vond plaats op de voorbereidende scholing van de leerkrachten door Brijder, via de leerkracht van groep acht. Werving van de controlegroep verliep via contact met de schoolleider en de leerkracht. De leerlingen hebben twee maal met een tussenpauze van drie á vier weken, in de klas, vragenlijsten ingevuld. Na het invullen zijn de vragenlijsten door de leerling zelf in een envelop gedaan en dichtgeplakt. Aan de hand van school, groep, geboortedatum en geslacht, zijn de vragenlijsten van de eerste en de tweede meting door de GGD per leerling gekoppeld. Informed consent De leerlingen hebben voor de start van het onderzoek via de leerkracht een brief van de GGD ontvangen voor hun ouders. De brief bevatte informatie over het evaluatieonderzoek en de vraag om toestemming voor deelname door het kind aan het onderzoek. Ouders zijn in de gelegenheid gesteld de te gebruiken vragenlijsten op school in te zien. Zij konden desgewenst contact opnemen met de GGD. Voor alle leerlingen is toestemming verkregen. De vragenlijst Bij het opstellen van de vragenlijst is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande vragen en vragenlijsten. 9,18,3,33 Zo nodig zijn formuleringen aangepast aan de leeftijd van de kinderen. Daarnaast zijn nieuwe vragen over kennis en over gesprekken en een afspraak met de ouders opgesteld. De vragenlijst bestond tijdens de eerste meting uit 43 vragen. De vragenlijst tijdens de tweede meting was voor de controlegroep identiek aan de eerste vragenlijst. In de experimentele groep is bij de tweede meting een set vragen toegevoegd ten behoeve van de procesevaluatie. De resultaten van de procesevaluatie zijn apart beschreven in een factsheet. 34 Uitkomstmaten Kennis over alcohol (vier vragen), de gevolgen van alcoholgebruik (zes vragen) en de specifieke gevolgen ervan bij jongeren (zes vragen) is gemeten met zestien vragen met drie antwoordcategorieën. Iedere goed beantwoorde vraag levert een punt. De punten samen vormen één somscore voor kennis. Attitude ten aanzien van alcoholgebruik is gemeten met vijf vragen. De inhoud van de vragen is overgenomen van de DGSG vragenlijst. 18,33 De vragen zijn gericht op de beliefs die kinderen aan het drinken van alcohol verbinden, zoals bijvoorbeeld alcohol drinken vind ik gezellig. De antwoorden zijn gewaardeerd op 5-puntsschalen. De punten van de vijf vragen samen vormen een somscore voor attitude. Op basis van de berekende Cronbach s alpha (0,75) is de schaal voldoende betrouwbaar geacht. Self-efficacy is gemeten met drie items, waarmee het geschatte succes wordt gemeten van niet drinken ondanks de druk van vrienden/vriendinnen in verschillende situaties (op een feestje, tijdens een logeerpartij). De antwoorden zijn gewaardeerd op 5-puntsschalen. De drie vragen samen vormen een betrouwbare schaal (Cronbach s alpha 0,85). Voor de sociale invloed van de omgeving is gevraagd naar de subjectieve norm van ouders en naar de subjectieve norm van vrienden. De subjectieve norm is een samengestelde maat. De maat is het product van de uitkomsten van twee vragen. Voorbeeld: de eerste vraag is hoe zouden je ouders/verzorgers het vinden als jij drinkt of zou drinken vóór je zestiende en de tweede vraag is hoeveel trek jij je aan van wat je ouders/verzorgers vinden van drinken vóór je zestiende. De subjectieve norm van vrienden is op gelijke wijze berekend. De maat meet de reactie van de leerling op zijn of haar sociale omgeving, niet de sociale omgeving zelf. 33,35 De intentie om binnenkort alcohol te gaan drinken is gemeten met een 5-puntsschaal en verwerkt als dichotome uitkomstmaat. Het percentage kinderen dat én rapporteertmethun ouders een gesprek te hebben gevoerd over alcoholgebruik én rapporteert een afspraak te hebben gemaakt over het tijdstip waarop zij mogen (gaan) drinken is berekend en verwerkt als dichotome uitkomstmaat. Pretest De vragenlijst is voorafgaand aan het onderzoek getest bij twee groepen leerlingen die AEAV al uitgevoerd hadden. De vragen en de instructies zijn doorgesproken met twee leerkrachten,derangevandebehaaldepuntenisper onderdeel bekeken en de interne consistentie (Cronbach s alpha) per schaal berekend. Van de kennisvragen bleek één vraag te moeilijk en één vraag niet eenduidig. Deze twee vragen zijn vervangen. Ook bleek het op inhoudelijke gronden beter om de subjectieve norm van ouders en de subjectieve norm van vrienden apart te verwerken. Met de resultaten van de pretest zijn powerberekeningen uitgevoerd. Statistische analyse Gegevens zijn geanalyseerd met SPSS 17.0, tenzij anders wordt vermeld. Omdat we gebruik hebben gemaakt van een quasiexperimenteel design zijn de mogelijk beïnvloedende variabelen en de baseline metingen van uitkomstmaten uitgebreid beschreven (percentages, gemiddelden) en bekeken op verschillen tussen de experimentele en de controlegroep. Vervolgens zijn in de analyses multilevel regressie technieken toegepast om te corrigeren voor het feit dat data van leerlingen binnen een school niet onafhankelijk zijn. Meer specifiek is de fixed regressie coëfficiënt uitgebreid met een random school effect. Behalve voor de onafhankelijkheid van gegevens binnen een school is ook gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, de baseline metingen van de onderzochte uitkomstmaat en voor variabelen die de relatie tussen AEAV en de uitkomstmaat veranderden met >10%. 36 Uitkomstmaten zijn kennis, attitude, selfefficacy, subjectieve norm ouders, subjectieve norm vrienden,deintentieomniettegaandrinkenenhet hebben van een gesprek en een afspraak over alcoholgetsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 161 /

4 bruik met de ouders. Mixed model analyses zijn uitgevoerd met SPSS 17.0, mixed logistic regressie met behulp van Mlwin.0. Subgroepanalyses zijn gedaan voor leerlingen met lage scores op kennis en attitude tijdens de voormeting. In alle analyses is gewerkt met een significantie niveau van 5%. Resultaten Respons Van de achttien scholen die zijn gevraagd om aan het onderzoek deel te nemen zag één school af van deelname in verband met tijdgebrek. Alle overige scholen wilden deelnemenenhebbenhetonderzoekookafgerond.de steekproef bestond uit negen experimentele scholen (elf klassen en 09 leerlingen) en acht controlescholen (negen klassen en 169 leerlingen). In totaal 378 groep acht leerlingen. Er waren geen leerlingen die niet mee mochten doen of niet mee wilden doen. Van veertien kinderen (zeven uit de experimentele groep (3%) en zeven7 uit de controlegroep (4%)) zijn door afwezigheid tijdens één van de twee meetmomenten (van tien leerlingen geen tweede vragenlijst en van vier geen eerste) geen gegevens opgenomen in het databestand. De meest genoemde reden voor afwezigheid was ziekte. Vanwege het geringe percentage leerlingen (4%) dat niet in de analyse is terecht gekomen en vanwege de informatie van de leerkrachten dat uitval vooral door ziekte werd veroorzaakt, is verder geen aandacht besteed aan de resultaten van de uitvallers. Kenmerken van de experimentele- en de controlegroep De experimentele en controlegroep verschillen tijdens de voormeting niet voor de mogelijk beïnvloedende variabelen of uitkomstmaten (tabel 1). De gemiddelde leeftijd van de leerlingen is 11,6 (SD 0,4) jaar. Zeven procent van de leerlingen heeft af en toe, maar niet elke week, een heel glas alcohol gedronken. De baseline waarden van attitude (4,1 (SD 0,7)) en self-efficacy (4,3 (SD 0,9)) vallen hoog binnen de mogelijke range van 1-5. Van de leerlingen denkt 8% binnenkort waarschijnlijk/zeker geen alcohol te gaan drinken. Effect van AEAV De resultaten van de Multi level effect analyses staan samengevat in tabel. Een significant effect (p<0,001) van AEAV is gevonden voor kennis over alcohol, de gevolgen van alcoholgebruik en de specifieke gevolgen er van bij jongeren. Leerlingen die AEAV hebben gevolgd scoren gemiddeld 3,5 punten hoger op kennis tijdens de nameting, na correctie voor leeftijd, geslacht en kennis gemeten tijdens de voormeting. Daarnaast modificeert kennis tijdens de voormeting het effect van AEAV op kennis tijdens de nameting met meer dan 10%. Kinderen die voorafgaand aan AEAV minder weten over alcohol hebben meer baat bij AEAV voor wat betreft de toename van kennis. Leerlingen in de experimentele groep hebben als gevolg van AEAV, significant vaker een gesprek en een afspraak met hun ouders over de leeftijd waarop ze mogen gaan drinken (41%), dan kinderen die AEAV niet hebben gedaan (9%) (OR 1,95, p<0,05). Voor attitude is, na correctie voor leeftijd, geslacht en de score voor attitude en kennis tijdens de voormeting, Tabel 1 Mogelijk beïnvloedende factoren en uitkomstmaten van interventie en controle groep tijdens de voormeting Beïnvloedende factoren Totaal n= 378 AEAV groep n= 09 Controle groep n=169 Leeftijd in jaar (gemiddeld, SD) 11,6 (0,4) 11,6 (0,4) 11,5 (0,4) Jongens (%) Eerder alcoholgebruik (%) -nooit - nee, maar wel eens een slokje - af en toe, maar niet elke week Ervaren steun van ouders (gemiddeld, SD) 3,9 (1,1) 4,0 (1,0) 3,8 (1,1) Ervaren druk van vrienden (gemiddeld, SD) 4,9 (0,4) 4,9 (0,4) 4,9 (0,3) Vrienden drinken (%) - vaak - soms, af en toe -nooit Baseline waarden uitkomstmaten Kennis totaalscore, (gemiddeld, SD) ,8 (,) ,0 (,3) ,6 (,1) Attitude totaal*, (gemiddeld, SD) 4,1 (0,7) 4, (0,7) 4,1 (0,7) Self-efficacy*, (gemiddeld, SD) 4,3 (0,9) 4,3 (0,9) 4, (0,9) Subjectieve norm ouders**, (gemiddeld, SD) 1,3 (,0) 1,4 (1,9) 1,1 (,) Subjectieve norm vrienden**, (gemiddeld, SD) 0, (1,5) 0, (1,4) 0, (1,6) Intentie binnenkort alcohol te drinken (%) -zeker - waarschijnlijk - misschien wel, misschien niet - waarschijnlijk niet - zeker niet 0, , Gesprek en afspraak met ouders over alcoholgebruik (%) AEAV= Alcohol een ander verhaal. De range per uitkomstmaat loopt van minst gewenste antwoord naar meest gewenste antwoord. * = schaal van 1-5. ** = schaal van -4 tot +4. tsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 16 /

5 Tabel. Uitkomstmaten tijdens de voormeting (T0) en de nameting (T1) per studie groep en verschil in gemiddelde verandering (BI 95%) AEAV groep a Controle groep a B-waarden b (BI 95%) B-waarden c (BI 95%) T0 T1 T0 T1 Kennis 9,0 (,3) 11,9 (,3) 8,6 (,3) 8,5 (,4) 3,60 1 (,47 tot 4,74) 3,54 1 (,44 tot 4,66) Attitude 4, (0,7) 4,1 (0,8) 4,1 (0,7) 4, (0,7) -0,16 (-0,4 tot 0,09) -0,19 (-0,36 tot -0,0) Subjectieve norm ouders 1,4 (1,9) 1,6 (1,7) 1,1 (,) 1,6 (,1) 0,0 (-0,59 tot 0,63) -0,14 (-0,61 tot 0,33) Subjectieve norm vrienden 0, (1,4) 0,3 (1,4) 0, (1,6) 0,5 (1,9) -0,19 (-0,57 tot 0,0) -0,5 (-0,67 tot 0,17) Self-efficacy 4,3 (0,9) 4,4 (0,8) 4, (0,9) 4,3 (0,9) 1,00 d (0,94 tot 1,07) 1,00 d (0,94 tot 1,07) OR s b (BI 95%) OR s c (BI 95%) Intentie geen alcohol te drinken 8% 83% 80% 81% 1,1 (0,64 tot 1,95) 1,05 (0,50 tot,0) Gesprek en afspraak met ouders 1% 41% 19% 9% 1,71 (1,11 tot,64) 1,95 (1,04 tot 3,66) BI 95%: Betrouwbaarheidsinterval van 95% 1 p<0,001; p < 0,05. a gemiddelden en standaarddeviaties / percentages per groep tijdens de voor- en nameting. b B-waarden en Odds Ratio s (OR s) in kolom 6 geven de ruwe relatie tussen AEAV en de uitkomstmaat weer, gecorrigeerd voor de afhankelijkheid van de gegevens van leerlingen binnen scholen. c B-waarden en OR s in kolom 7 zijn gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd en de T0-waarde van de uitkomstmaat. OR s voor Intentie en Afspraak met ouders zijn tevens gecorrigeerd voor eerder alcoholgebruik. d Om te voldoen aan de eisen van normaliteit zijn de waarden van self-efficacy loggetransformeerd. De gepresenteerde waarden voor self-efficacy zijn de teruggetransformeerde B-waarden. Dit betekent dat de gemiddelde self-efficacy bij kinderen die AEAV hebben gevolgd 1,00 keer zo groot is als bij kinderen uit de controlegroep. een klein (B=-0,0) maar significant effect (p<0,05) gevonden. AEAV leidt tot gemiddeld 0, punten achteruitgang in attitude (op een schaal van 1 tot 5). Tevens modificeert attitude tijdens de voormeting het effect van AEAV op attitude tijdens de nameting met meer dan 10%. Kinderen met een vooraf minder gewenste attitude ten aanzien van alcoholgebruik door jongeren hebben minder baat bij AEAV. Geen effect van de interventie is gevonden voor de subjectieve norm van ouders, de subjectieve norm van vrienden, self-efficacy en de intentie om binnenkort géén alcohol te gaan drinken. Discussie AEAV in groep acht van de basisschool leidt tot meer kennis over alcohol, de gevolgen van alcoholgebruik en de specifieke gevolgen ervan bij jongeren. Kennis verbeterde op alle drie de onderdelen samen en op ieder onderdeel apart. Tevens toont het onderzoek aan dat AEAV tot gevolg heeft dat leerlingen vaker een gesprek en een afspraak hebben met hun ouders over de leeftijd waarop ze mogen gaan drinken. Voor attitude ten aanzien van het drinken van alcohol werd een klein maar ongewenst effect gevonden. Er kon geen effect worden aangetoond op de sociale invloed, self-efficacy van de leerlingen en de intentie om binnenkort al dan niet te gaan drinken. Zoals verwacht leidde AEAV tot een duidelijk verbeterde kennis. In AEAV gaan de kinderen actief op zoek naar feitelijke informatie. De gevonden informatie verwerken zij in hun verhaal. Zo zijn zij in het voorlichtingsbureau bijvoorbeeld een baliemedewerker die deskundig antwoord geeft aan klanten met alcoholgerelateerde problemen. Als gevolg van AEAV hebben de kinderen vaker een gesprek en een afspraak met hun ouders over de leeftijd waarop het kind mag gaan drinken. Voor het behalen van dit resultaat lijkt de afsluitende avond van AEAV cruciaal. De verhaallijnen van AEAV werken toe naar een eindoptreden van de leerlingen. In de verhaallijn het voorlichtingsbureau bijvoorbeeld nodigen de kinderen, vanuit hun rol, hun ouders uit voor de feestelijke opening van het bureau. Deze aanpak heeft ertoe geleid dat van 79% van de leerlingen die AEAV hebben gedaan een ouder naar de afsluitende avond is gekomen. Voor deze avond worden ook preventiewerkers van Brijder Verslavingszorg uitgenodigd. Zij geven voorlichting over alcoholgebruik en opvoeding. De boodschap om afspraken te maken ten aanzien van alcoholgebruik door het kind komt kennelijk goed over. Tegen de verwachtingen in en niet passend bij het theoretisch model is de bevinding dat attitude ten aanzien van het drinken van alcohol door jongeren ongunstiger werd. Het verschil was gering, 0, op een schaal van 1 tot en met 5, met weinig praktische relevantie, maar significant. Kinderen kregen door AEAV een minder gewenste houding (gezellig, erbij horen, stoer, lekker) ten aanzien van zelf alcohol drinken. Voor sociale invloed, self-efficacy en intentie om binnenkort niet te gaan drinken werd geen effect gevonden. Een mogelijke verklaring voor het uitblijven van aantoonbare verbetering van attitude, self-efficacy en intentie kan gelegen zijn in de gemiddeld hoge waarden voor deze determinanten tijdens de voormeting. Door de goede score voorafgaand aan de interventie is verbetering moeilijk (plafond-effect). Het plafond-effect alleen verklaart het geringe ongunstige effect op attitude echter niet: uit subgroep analyse met alleen kinderen met een minder gewenste attitude (=< 4) tijdens de voormeting blijkt dat AEAV ook bij deze kinderen een gering, maar significant negatief effect (Bwaarde -0,36 (-0,64 tot -0,09) heeft. Gezien de hoge beginwaarden voor attitude zou AEAV op deze leeftijd mogelijk winnen aan effectiviteit door meer nadrukkelijk te werken aan het versterken van de bestaande attitude. Dit kan bijvoorbeeld door de keuze van een verhaallijn die hierop is gericht, door te werken met rollenspellen en oefeningen gericht op weerstand bieden aan tegenargumenten en druk van leeftijdsgenoten. 6;37 Het lespakket biedt hiervoor ruime mogelijkheden. Leerkrachten zouden hierop kunnen worden getraind. tsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 163 /

6 Geen effect kon worden aangetoond van AEAV op de sociale invloed van ouders en vrienden. Uit andere interventies in het voortgezet onderwijs blijkt dat de sociale invloed van ouders en vrienden, succesvol te beïnvloeden is. 6 Op de middelbare school neemt de invloed van peers op gebruik van middelen toe. 35,38 In een vervolg interventie op de middelbare school dient dit aspect opnieuw en met nadruk te worden opgenomen. Ook eerdere schoolgerichte preventieprogramma s tonen een positief effect op de kennis van scholieren over genotmiddelen en slechts kleine effecten op de attitude ten aanzien van alcoholgebruik en op de intentie om alcohol te gaan gebruiken. 6 Onderzoek naar het effect van DGSG op middelbare scholen toont eveneens een verbeterde kennis en geen verschil in de attitude en selfefficacydiejongerenhebbentenaanzienvanalcohol. 19 Desondanks neemt, op scholen waar de interventie plaatsvond, in vergelijking met scholen zonder interventie, het alcoholgebruik onder de leerlingen af. Het onderzoek naar het effect van Alcohol een ander verhaal is een pragmatische studie. Er is onderzocht wat het effect van AEAV is, als het conform de praktijk van alle dag wordt uitgevoerd en de leerkrachten naar eigen inzicht invulling geven aan het lespakket. Vrijwel alle scholen, leerkrachten, ouders en leerlingen die zijn benaderd voor deelname aan de evaluatie, hebben meegedaan. Slechts één school zag af van deelname. Ook de uitval was gering. De kans op vertekening door selectieve deelname is dus gering. Het onderzoek kent enkele minder goede punten. Allereerst is de effectevaluatie uitgevoerd met een quasiexperimenteel design. Scholen die ingepland stonden om AEAV te gaan doen, zijn benaderd voor deelname. De controlegroep is daar, aan de hand van drie criteria, bijgezocht. Afgaand op de gegevens van de voormeting, lijkt het design tot weinig vertekening te hebben geleid. Toch past voorzichtigheid met betrekking tot de conclusies. Een tweede punt is dat alle effecten zijn gemeten binnen een week na afronding van de interventie. Bekend is dat de effecten van preventieprogramma s in ongeveer ééntot twee jaar uitdoven. 18,7 Hoe snel dat met de effecten van AEAV gebeurt, wordt in deze studie niet duidelijk. Uit eerdere studies gericht op de preventie van roken, blijkt dat het herhalen van voorlichting de eerdere effecten van preventie activiteiten bestendigt. 39 Conclusie Uit deze studie blijkt dat kinderen door AEAV meer te weten komen over alcohol en de gevolgen van alcoholgebruik voor jongeren. Ook blijkt dat door AEAV ouders en kinderen vaker met elkaar praten over het gebruik van alcohol en vaker afspraken maken over de leeftijd waarop het kind mag gaan drinken. Daarnaast leidt AEAV tot een gering ongunstig effect op attitude ten aanzien van alcoholgebruik door jongeren. Geen effect van AEAV kon worden aangetoond op sociale invloed, self-efficacy en de intentie om niet te gaan drinken vóór deleeftijdvan zestien. AEAV kan voor kinderen van groep acht van de basisschool en hun ouders gebruikt worden als een eerste stap in het voorlichtingstraject gericht op alcoholmatiging onder jongeren. Om de opgedane kennis en afspraken tussen ouders en kinderen te bestendigen en uit te bouwen richting daadwerkelijk uitstel van alcoholgebruik tot de leeftijd van zestien jaar verdient het aanbeveling om binnen twee jaar een aanvullende interventie te doen. Abstract Alcohol een ander verhaal : effect evaluation of an alcohol prevention project for primary schools The aim of this study was to assess the effects of the alcohol prevention project Alcohol een ander verhaal (Alcohol an other story) implemented in the highest classes of primary schools in the West-Friesland area. A quasi-experimental study design was used in which 09 pupils of nine schools were compared with 169 pupils of eight control schools. Data was collected in the classroom by means of written questionnaires. The interval between baseline and post-test questionnaires was three to four weeks. Multilevel mixed regression analyses revealed beneficial effects on knowledge of the risks of alcohol use at a young age, on the percentage of children who communicate about alcohol use with their parents and on the percentage of children whose parents set rules about the age at which children start drinking. The effect on the attitude towards drinking alcohol was statistically significant, though very small, in an undesirable direction. There were no changes found in self-efficacy, social impact and intention not to drink alcohol in the near future. Alcohol een ander verhaal is a good first step as part of a prevention programme intended to delay the initiation of adolescent alcohol use. The small unwanted effect on attitude asks for attention and special methods within the programme to strengthen existing favourable attitudes. Keywords: effect study, alcohol prevention, school-based prevention, primary school, children Literatuur 1. Monshouwer K, Dorsselaar S, van, Gorter A, Verdurmen J, Vollebergh W. Jeugd en riskant gedrag. Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek 003. Utrecht: Trimbos-instituut, Monshouwer K, Dorsselaer S, van, Verdurmen J, Graaf R, de, Os J, van, Vollebergh W. Trends in adolescent alcohol user. Findings from 199 to 003 from the Dutch National School Survey on substance use. Utrecht: Trimbos-instituut, Monshouwer K, Verdurmen J, Dorsselaar S, van, Smit E, Gorter A, Vollebergh W. Jeugd en Riskant Gedrag 007. Kerngegevens van het Peilstationsonderzoek Scholieren. Roken, drinken, drugsgebruik en gokken onder scholieren vanaf 10 jaar. Utrecht: Trimbos-instituut, Adriaensens L, Duin-de Boer E, Waardenburg C. Jongerenenquête West-Friesland 005; een onderzoek naar tweede- en vierdeklassers in het voortgezet onderwijs via E-MOVO. Hoorn: GGD West-Friesland, Waardenburg C, Lempens A. Alcoholgebruik Westfriese jongeren. Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord, Holzmann M, Haan B, de, Bouwmeester J, Lempens A. Jeugdtsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 164 /

7 monitor West-Friesland, 10- tot en met 15-jarigen. I&O Research Verdurmen J, Abraham M, Planije M et al. Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar. Utrecht: Trimbos-instituut, Hibell B, Andersson B, Bjarnason T et al. The ESPAD Report 003. Alcohol and Other Drug Use Among Students in 35 European Countries. The Swedish Council for Information on Alcohol and Other Drugs (CAN) and the Pompidou Group at the Council of Europe. Stockholm, Sweden Bot M. Jeugdenquête 0-1 jaar West-Friesland 007. Schagen: GGD Hollands Noorden, Pol M, van der, Duijser E. Meting alcoholgebruik jongeren. Onderzoek onder Nederlandse jongeren 10 t/m 15 jaar. Amsterdam: NIPO, Vorst H, van der, Vermulst A, Dekoviç M, Meeus W, Engels R. Identification and prediction of drinking trajectories in early and mid adolescence. Alcoholism Clin Exp Res 008; Vet R, Eijnden R, van der. Het gebruik van alcohol door jongerenenderolvanouders:resultatenvantweemetingen. Rotterdam:IVO, VWS, Alcohol en Jongeren; Brief van de minister van VWS. Den Haag: ministerie van VWS, Breebaart G. De West-Frisse Jeugd 007. Hoorn: GGD Hollands Noorden, Vlokhoven B, van. Alcohol een ander verhaal, informatiekatern, Voorlichting met de methode verhalend ontwerpen. Utrecht: Trimbos-instituut, Vries H, de, Dijkstra M, Kuhlman P. Self-efficacy: the third factor besides attitude and subjective norm as a predictor of behavioural intentions. Health Educ Res 1988;3: Lechner L, Kremers S, Meertens R, Vries H, de. Determinanten vangedrag.in:brugj,assemapv,lechnerl,editors. Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering. Assen: van Gorcum, 007, p Jonkers R, Weerdt I, de, Nierkens V, Jongkind S. Degezonde school en genotmiddelen ; Eindevaluatie. Haarlem: ResCon, research & consultancy, Cuijpers P, Jonkers R, Weerdt I, de, Jong A, de. The effects of drug abuse prevention at school: the Healthy School and Drugs project. Addiction 00; 97: Ajzen I. The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes 1991; 50: Bandura A. Social foundations of thought and action. A social cognitive theory. Erlbaum, Vlokhoven B, van. Het voorlichtingsbureau, Alcohol een ander verhaal. Utrecht: Trimbos-instituut, Weinstein N. The precaution adoption process. Health Psychol 1988; 7: Vorst H,van der, Engels R, Meeus W, Dekovic M, Leeuwe J, van. The role of alcohol-specific socialization in adolescents drinking behaviour. Addiction 005; 100: Vos E, Dekkers P, Reehorst E. Verhalend Ontwerpen, een draaiboek. Groningen: Wolters-Noordhoff, Cuijpers P, Scholten M, Conijn B. Verslavingspreventie. Een overzichtsstudie. ISBN-13: ed. Den Haag: ZonMw, Tobler N, Roona M, Ochshorn P, Marshall D, Streke A, Stackpole K. School-based Adolescent Drug Prevention Programs: 1998 Meta-Analysis. J Primary Prevention 000;0: Vlokhoven B,van. Randy en Lea, Alcohol een ander verhaal. Utrecht: Trimbos-instituut, Vlokhoven B, van Afscheid van groep 8, Alcohol een ander verhaal. Utrecht: Trimbos-instituut, Beschrijving inhoud deskundigheidbevorderende cursus voor de leerkrachten van Alcohol een ander verhaal. Utrecht: Trimbos-instituut Waardenburg C. Uitdraai SPSS: Basisschool en opleiding moederinviercategorieën. Gegevens uit PGO s van JGZ van 005 en 006 van de GGD Hollands Noorden. Schagen, Bruil J, Dijkstra N, Jacobusse G et al. Handleiding Vragenlijsten Schoolgezondheid Basisonderwijs "Wat doe jij voor je gezondheid?". Utrecht: GGD Nederland, versie Goossens F, Lammers J, Meijer A, Graaf L de. Voorkomen is beter dan genezen. Aanbevelingen ten behoeve van de ontwikkeling van klassikale genotmiddelenpreventieprojecten in het basisonderwijs. Utrecht, Breebaart G, Brink M van, Heemskerk M. Alcohol(voorlichting): een ander verhaal! Resultaten van het evaluatieonderzoek in 008/009. Factsheet, Schagen: GGD Hollands Noorden, Crone M, Reijneveld S, Willemsen M, Van Leerdam F, Spruijt R, Hira Sing R. Prevention of smoking in adolescents with lower education: a school based intervention study. Epidemiol Community Health 003; 57: Twisk J. Applied Multilevel Analysis. 007 ed. Cambridge: Cambridge University Press, Tormala Z, Petty R. What doesn t kill me makes me stronger: The effects of resisting persuasion on attitude certainty. J Personal Soc Psychol 00;83: De VriesH,CandelM,EngelsR,MerckenL.Challenges to the peer influence paradigm: results for 1-13 year olds from six European countries from the European Smoking Prevention Framework Approach study. Tobacco Control 006;15: Dijkstra M, Mesters I, De Vries H. Effectiveness of a social influence approach and boosters to smoking prevention. Health Educ Res 1999;14: Correspondentieadres Monique Heemskerk, Bergenvaarderstraat 15, 1181 SJ Amstelveen, tel , moniqueheemskerk@planet.nl tsg jaargang 89 / 011 nummer 3 Alcohol een ander verhaal, een gecontroleerde effectevaluatie op de basisschool - pagina 165 /

Alcohol(voorlichting): een ander verhaal!

Alcohol(voorlichting): een ander verhaal! Alcohol(voorlichting): een ander verhaal! Resultaten van het evaluatieonderzoek in 2008/2009 Achtergrond De negen gemeenten van West-Friesland, de gemeente Schagen, organisaties in de preventieve gezondheidszorg,

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning Van wetenschap naar praktijk: Preventie van Alcoholgebruik Ina Koning Drinkt onze jeugd? Een impressie... i.koning@uu.nl We weten dat De feiten... Vroegtijdig drinken (Verdurmen et al., 2012): 13 jaar

Nadere informatie

Alcoholpreventie in Nederland en Zweden: It takes two to tango

Alcoholpreventie in Nederland en Zweden: It takes two to tango kind en adolescent jaargang 30 (2009), nr. 4,p.260 265 www.kindenadolescent.nl Alcoholpreventie in Nederland en Zweden: It takes two to tango Reisverslag Ina M. Koning Inleiding Eind 2007 bood Kind en

Nadere informatie

Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten

Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Difference in Perception about Parenting between Parents and Adolescents and Alcohol Use of Adolescents

Nadere informatie

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar

Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar - Factsheet - Trendonderzoek: Alcoholkennis bij jongeren tussen 12 en 25 jaar NIGZ, Project Alcohol Voorlichting en Preventie 3 juli 2003 Inleiding Het NIGZ voert elk jaar, als onderdeel van het Alcohol

Nadere informatie

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen Effectevaluatie Door: Rienke Bannink (Erasmus MC) E-mail r.bannink@erasmusmc.nl i.s.m. Els van As (consortium Rivas-Careyn),

Nadere informatie

Alcoholgebruik Westfriese jongeren

Alcoholgebruik Westfriese jongeren Alcoholgebruik Westfriese jongeren Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord November 2007 Colofon Uitgave I&O Research BV L. Meliszweg 1 1622 AA Hoorn tel. (0229) 282555 Rapportnummer 2007-1513

Nadere informatie

Effectiviteit van de Wiet-Check

Effectiviteit van de Wiet-Check Improving Mental Health by Sharing Knowledge Effectiviteit van de Wiet-Check FADO 17 november 2011 Anouk de Gee Cannabis gebruik & jongeren Actueel gebruik (laatste maand) 5,3 % van 12-16 jarigen 20,7

Nadere informatie

Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1

Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1 Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1 Relatie tussen Attitude, Sociale Invloed en Self-efficacy en Intentie tot Contact tussen Ouders en Leerkrachten bij Signalen van Pesten

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

De Invloed van Familie op

De Invloed van Familie op De Invloed van Familie op Depressie- en Angstklachten van Verpleeghuisbewoners met Dementie The Influence of Family on Depression and Anxiety of Nursing Home Residents with Dementia Elina Hoogendoorn Eerste

Nadere informatie

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Improving Mental Health by Sharing Knowledge Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Alcohol en opvoeding 15 Ouders rond 2008 onderschatten alcoholgebruik van hun kinderen

Nadere informatie

Factsheet alcohol. Think Before You Drink

Factsheet alcohol. Think Before You Drink Factsheet alcohol Think Before You Drink Jongeren drinken te vroeg, te veel en te vaak. Ook in West-Brabant is dit het geval. Bovendien tolereren veel ouders dat hun kinderen onder de 16 jaar alcohol drinken.

Nadere informatie

Inhoudsopgave Samenvatting Summary Inleiding Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Inhoudsopgave Samenvatting Summary Inleiding Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Evaluatieonderzoek naar de Effectiviteit van de Zomercursus Plezier op School bij Kinderen met Verschillende Mate van Angstig en Stemmingsverstoord Gedrag en/of Autistische Gedragskenmerken Effect Evaluation

Nadere informatie

ONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN BASISONDERWIJS DEN HAAG 2003

ONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN BASISONDERWIJS DEN HAAG 2003 RIS128575b_10-JUN-2005 ONDERZOEK GENOTMIDDELENGEBRUIK SCHOLIEREN BASISONDERWIJS DEN HAAG 2003 Beknopt verslag ten behoeve van de deelnemende scholen April 2005 Dienst OCW / GGD Den Haag Epidemiologie en

Nadere informatie

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Influence of Mindfulness Training on Parental Stress, Emotional Self-Efficacy

Nadere informatie

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van het I-change Model The explanation of the physical activity of elderly by determinants of the I-change Model Hilbrand Kuit Eerste begeleider:

Nadere informatie

Het beleid van scholen rond tabak, alcohol en cannabis

Het beleid van scholen rond tabak, alcohol en cannabis Factsheet Het beleid van scholen rond tabak, alcohol en cannabis Deze factsheet rapporteert (de veranderingen in) het beleid van scholen voor Voortgezet Onderwijs (VMBO, HAVO, VWO) rond het gebruik van

Nadere informatie

Jongerenonderzoek in (inter)nationaal verband

Jongerenonderzoek in (inter)nationaal verband Improving Mental Health by Sharing Knowledge Jongerenonderzoek in (inter)nationaal verband Peilstationsonderzoek scholieren HBSC en Espad Saskia van Dorsselaer NPSO-symposium, Amsterdam 28 mei 2013 Jeugdstudies

Nadere informatie

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken 1 Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken Smoking Cessation in Cardiac Patients Esther Kers-Cappon Begeleiding door:

Nadere informatie

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start

Nadere informatie

DOORDRINKEN DOORDRINGEN. Effectevaluatie Halt-straf Alcohol Samenvatting. Jos Kuppens Henk Ferwerda

DOORDRINKEN DOORDRINGEN. Effectevaluatie Halt-straf Alcohol Samenvatting. Jos Kuppens Henk Ferwerda DOORDRINGEN of Effectevaluatie Halt-straf Alcohol Samenvatting DOORDRINKEN Jos Kuppens Henk Ferwerda In opdracht van Ministerie van Veiligheid en Justitie, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum,

Nadere informatie

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD 1 Opvoedstijl en Externaliserend Probleemgedrag en de Mediërende Rol van het Zelfbeeld bij Dak- en Thuisloze Jongeren in Utrecht Parenting Style and Externalizing Problem Behaviour and the Mediational

Nadere informatie

Veranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau

Veranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau Marlous Tuithof, Saskia van Dorsselaer, Karin Monshouwer Veranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau Kernpunten Roken Sinds 23 is de prevalentie van roken

Nadere informatie

SeCZ TaLK: wie gaat het bordspel toepassen?

SeCZ TaLK: wie gaat het bordspel toepassen? SeCZ TaLK: wie gaat het bordspel toepassen? Heleen van der Stege, Sander Hilberink, Adriaan Visser & AnneLoes van Staa Hogeschool Rotterdam, Kenniscentrum Zorginnovatie Bespreekbaar maken van seksualiteit

Nadere informatie

verslavingspreventie binnen het onderwijs

verslavingspreventie binnen het onderwijs verslavingspreventie binnen het onderwijs In dit overzicht is per type onderwijs en de verschillende leeftijdsfasen te zien welke preventieve interventies er ingezet kunnen worden. De richtlijnen geven

Nadere informatie

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility. RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede

Nadere informatie

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers ummery amenvatting Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers 207 Algemene introductie Werkgerelateerde arm-, schouder- en nekklachten zijn al eeuwen

Nadere informatie

Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen.

Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. Februari 2013 Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. In Rotterdam heeft een kwart van de basisschoolkinderen overgewicht, met alle gezondheidsrisico

Nadere informatie

Samenvatting. In hoofdstuk 1 wordt een algemene introductie gegeven over de onderwerpen die in dit proefschrift worden behandeld.

Samenvatting. In hoofdstuk 1 wordt een algemene introductie gegeven over de onderwerpen die in dit proefschrift worden behandeld. 155 Sport- en spelactiviteiten bevorderen over het algemeen de gezondheid. Deze fysieke activiteiten kunnen echter ook leiden tot blessures. Het proefschrift beschrijft de ontwikkeling en evaluatie van

Nadere informatie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een Vergelijking met Rusten in Liggende Positie The Effectiveness of a Mindfulness-based Body Scan: a Comparison with Quiet Rest in the Supine

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en Bevlogenheid Emotional Labor, the Dutch Questionnaire on Emotional Labor and Engagement C.J. Heijkamp mei 2008 1 ste begeleider: dhr. dr.

Nadere informatie

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety

Nadere informatie

Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1. De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress. en Energie bij Moeders

Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1. De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress. en Energie bij Moeders Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1 De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress en Energie bij Moeders The Effect of MBSR-training on Mindfulness, Perceived Stress

Nadere informatie

Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding. Relation between Cyberbullying and Parenting. D.J.A. Steggink. Eerste begeleider: Dr. F.

Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding. Relation between Cyberbullying and Parenting. D.J.A. Steggink. Eerste begeleider: Dr. F. Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding Relation between Cyberbullying and Parenting D.J.A. Steggink Eerste begeleider: Dr. F. Dehue Tweede begeleider: Drs. I. Stevelmans April, 2011 Faculteit Psychologie

Nadere informatie

Op weg naar een generatie Nix? Vandaag: HBSC-landen in de studie. Trends in middelengebruik onder scholieren. Tom ter Bogt Wilma Vollebergh

Op weg naar een generatie Nix? Vandaag: HBSC-landen in de studie. Trends in middelengebruik onder scholieren. Tom ter Bogt Wilma Vollebergh Op weg naar een generatie Nix? Trends in middelengebruik onder scholieren Tom ter Bogt Wilma Vollebergh Vandaag: HBSC: de studie Middelengebruik: trends 2001-2013 Ouders en middelengebruik Indicatoren

Nadere informatie

'Doe er nog maar een! Steeds meer jeugd raakt in coma door alcohol' NRC-Next, 26 november 2007

'Doe er nog maar een! Steeds meer jeugd raakt in coma door alcohol' NRC-Next, 26 november 2007 'Hollandse scholier drinkt het meest' NRC Handelsblad, 14 december 2004 'Nederlander drinkt meer, blowen is uit' De Volkskrant, 21 april 2004 'Steeds jonger, steeds meer' De Volkskrant, 8 december 2007

Nadere informatie

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effects of Contact-oriented Play and Learning in the Relationship between parent and child with autism Kristel Stes Studentnummer:

Nadere informatie

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Expertmeeting Alcohol en Zwangerschap 6 december 2012

Expertmeeting Alcohol en Zwangerschap 6 december 2012 Expertmeeting Alcohol en Zwangerschap 6 december 2012 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap 2008-2012 Nickie van der Wulp, MSc 12, Ciska Hoving, PhD 2, Wim van Dalen, MSc 1, & Hein de Vries, PhD 2 1 Nederlands

Nadere informatie

Running head: WERKZAAMHEID CLIËNTGERICHTE SPELTHERAPIE 1. Werkzaamheid van Cliëntgerichte Speltherapie bij Kinderen met Internaliserende

Running head: WERKZAAMHEID CLIËNTGERICHTE SPELTHERAPIE 1. Werkzaamheid van Cliëntgerichte Speltherapie bij Kinderen met Internaliserende Running head: WERKZAAMHEID CLIËNTGERICHTE SPELTHERAPIE 1 Werkzaamheid van Cliëntgerichte Speltherapie bij Kinderen met Internaliserende Problematiek: De Mediërende Invloed van de Ouder-Therapeut Alliantie

Nadere informatie

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping The Relation Between Personality, Stress and Coping J.R.M. de Vos Oktober 2009 1e begeleider: Mw. Dr. T. Houtmans 2e begeleider: Mw. Dr. K. Proost Faculteit

Nadere informatie

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats The Relationship between Physical Health, Resilience and Subjective Wellbeing of Inhabitants

Nadere informatie

Determinanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting. aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen

Determinanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting. aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen Determinanten en Barrières van Seksuele Patiëntenvoorlichting aan Kankerpatiënten door Oncologieverpleegkundigen Determinants and Barriers of Providing Sexual Health Care to Cancer Patients by Oncology

Nadere informatie

gedrag? Wat is de invloed van gender op deze samenhang? gedrag? Wat is de invloed van gender op deze samenhang?

gedrag? Wat is de invloed van gender op deze samenhang? gedrag? Wat is de invloed van gender op deze samenhang? Is er een samenhang tussen seksuele attituden en gedragsintenties voor veilig seksueel Is there a correlation between sexual attitudes and the intention to engage in sexually safe behaviour? Does gender

Nadere informatie

Een ervaringsdeskundige voor de klas: werkt het? Mail Bas voor het rapport

Een ervaringsdeskundige voor de klas: werkt het? Mail Bas voor het rapport Een ervaringsdeskundige voor de klas: werkt het? Mail Bas voor het rapport Bas van den Putte (s.j.h.m.vandenputte@uva.nl) Tessa Rutten Anneke de Graaf Gert-Jan de Bruijn Een ervaringsdeskundige voor de

Nadere informatie

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol 1 (19) Onderzoek Inwonerspanel Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 5 december kregen de panelleden van 12 tot en met 18 jaar (280 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst

Nadere informatie

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Een onderzoek naar de invloed van cognitieve stijl, ziekte-inzicht, motivatie, IQ, opleiding,

Nadere informatie

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit 1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan

Nadere informatie

Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie?

Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie? Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie? Maartje van Stralen: Mine Yildirim: Femke van Nassau: Mia Kösters: Hoe evalueer ik hoe mijn interventie werkt? Analyse van mediatoren Hoe evalueer

Nadere informatie

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 (SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 Psychologische Inflexibiliteit bij Kinderen: Invloed op de Relatie tussen en de Samenhang met Gepest worden en (Sociale) Angst Psychological

Nadere informatie

. Preventie van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Nickie van der Wulp

. Preventie van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Nickie van der Wulp . Preventie van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap Nickie van der Wulp 7-02-2014 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

Internetpeiling Attitudes Alcoholgebruik

Internetpeiling Attitudes Alcoholgebruik Internetpeiling Attitudes Alcoholgebruik Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord November 2007 Colofon Uitgave I&O Research BV L. Meliszweg 1 1622 AA Hoorn tel. (0229) 282555 Rapportnummer

Nadere informatie

Effecten Omgevingsinterventie en Fysieke Activiteit 1. Hoofdeffecten en Mediators van een Omgevingsinterventie op Maat ter Bevordering van

Effecten Omgevingsinterventie en Fysieke Activiteit 1. Hoofdeffecten en Mediators van een Omgevingsinterventie op Maat ter Bevordering van Effecten Omgevingsinterventie en Fysieke Activiteit 1 Hoofdeffecten en Mediators van een Omgevingsinterventie op Maat ter Bevordering van Fysieke Activiteit bij Ouderen Main Effects and Mediators of a

Nadere informatie

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten?

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten? De Modererende rol van Persoonlijkheid op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten 1 Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve

Nadere informatie

Mentaal Weerbaar Blauw

Mentaal Weerbaar Blauw Mentaal Weerbaar Blauw de invloed van stereotypen over etnische minderheden cynisme en negatieve emoties op de mentale weerbaarheid van politieagenten begeleiders: dr. Anita Eerland & dr. Arjan Bos dr.

Nadere informatie

Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en. Consumptie van (On)Gezonde voeding

Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en. Consumptie van (On)Gezonde voeding Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en Consumptie van (On)Gezonde voeding Fear-arousing communication on Children: Pilot Study into

Nadere informatie

Master thesis. Naam student: S. Friederichs Studentnummer: Afstudeerrichting: Klinische Psychologie

Master thesis. Naam student: S. Friederichs Studentnummer: Afstudeerrichting: Klinische Psychologie Effects of motivational interviewing and self-determination theory in a web-based computer tailored physical activity intervention: a randomized controlled trial Master thesis Naam student: S. Friederichs

Nadere informatie

Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek. 12 maart 2015

Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek. 12 maart 2015 Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek 12 maart 2015 Opbouw presentatie Waarom onderzoek Voorgaand onderzoek naar Smaaklessen Resultaten van het Smaaklessen groentemenu onderzoek Waarom effectonderzoek?

Nadere informatie

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd oinleiding 1 c Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inneming (via de voeding) hoger is dan het energieverbruik (door lichamelijke activiteit). De laatste decennia zijn er veranderingen opgetreden

Nadere informatie

Stoppen-met-roken Begeleiding door Cardiologie Verpleegkundigen: Intentie, Gedrag en Determinanten

Stoppen-met-roken Begeleiding door Cardiologie Verpleegkundigen: Intentie, Gedrag en Determinanten Stoppen-met-roken Begeleiding door Cardiologie Verpleegkundigen: Intentie, Gedrag en Determinanten Smoking Cessation Guidance by Cardiac Nurses: Intention, Behavior and Determining Factors Jan van Riet

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen

De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development

Nadere informatie

Master Thesis. Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models. Using an Item Response Approach.

Master Thesis. Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models. Using an Item Response Approach. 1 Master Thesis Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models Using an Item Response Approach. Burnout onder Beginnende Nederlandse Verpleegkundigen: een Vergelijking van Theoretische

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R

K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R ROKEN EN ALCOHOLGEBRUIK Jeugd 2010 5 K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R Kinderenonderzoek 2010 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland

Nadere informatie

Testattitudes van Sollicitanten: Faalangst en Geloof in Tests als. Antecedenten van Rechtvaardigheidspercepties

Testattitudes van Sollicitanten: Faalangst en Geloof in Tests als. Antecedenten van Rechtvaardigheidspercepties Testattitudes van Sollicitanten: Faalangst en Geloof in Tests als Antecedenten van Rechtvaardigheidspercepties Test-taker Attitudes of Job Applicants: Test Anxiety and Belief in Tests as Antecedents of

Nadere informatie

DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1

DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1 DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1 Dankbaarheid in Relatie tot Intrinsieke Levensdoelen: Het mediërende Effect van Psychologische Basisbehoeften Karin Nijssen Open Universiteit

Nadere informatie

DISCLOSURE BELANGEN SPREKER. (potentiële) belangenverstrengeling

DISCLOSURE BELANGEN SPREKER. (potentiële) belangenverstrengeling DISCLOSURE BELANGEN SPREKER (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld ZonMw RIVM TNO Geen Bedrijfsnamen EFFECTIVITEIT VAN

Nadere informatie

OInleiding1c Psychische ongezondheid Psychische problemen Ervaren gezondheid Eenzaamheid

OInleiding1c Psychische ongezondheid Psychische problemen Ervaren gezondheid Eenzaamheid OInleiding 1 c Depressie is één van de belangrijkste psychische stoornissen waar met preventie gezondheidswinst is te behalen. Depressie is daarom als landelijk speerpunt gekozen. In deze factsheet zal

Nadere informatie

Wat werkt voor de oudere werknemers?

Wat werkt voor de oudere werknemers? Wat werkt voor de oudere werknemers? Hoe houdenwe mensenlangergezondaanhet werk Drs Wendy Koolhaas Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Disciplinegroep Gezondheidswetenschappen, Sociale Geneeskunde

Nadere informatie

Trimbos-instituut Binge drinken bij jeugd. Prof dr. Rutger Engels. Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Trimbos-instituut Binge drinken bij jeugd. Prof dr. Rutger Engels. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Trimbos-instituut 2015 Binge drinken bij jeugd Prof dr. Rutger Engels Improving Mental Health by Sharing Knowledge 1. Verandering in maatschappelijke normen over alcohol 2. Stijging in startleeftijd 3.

Nadere informatie

Jongeren en de sociale druk om (niet) te roken

Jongeren en de sociale druk om (niet) te roken Jongeren en de sociale druk om (niet) te roken Veranderingen tussen 1998 en 2005 Cyrille Koolhaas en Dr. Marc Willemsen Dit is een publicatie van STIVORO voor een rookvrije toekomst Correspondentieadres

Nadere informatie

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A.

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A. Bent u gemotiveerd? Een Experimenteel Onderzoek naar de Invloed van een op het Transtheoretisch Model Gebaseerde Interventie op de Compliance bij de Fysiotherapeutische Behandeling van Psychiatrische Patiënten

Nadere informatie

Financiering Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)

Financiering Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Financiering Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Team HBSC-Nederland Universiteit Utrecht, faculteit Algemene Sociale Wetenschappen Prof. Dr. W.

Nadere informatie

verslavingspreventie binnen het onderwijs

verslavingspreventie binnen het onderwijs verslavingspreventie binnen het onderwijs In dit overzicht is per type onderwijs en de verschillende leeftijdsfasen te zien welke preventieve interventies er ingezet kunnen worden. De richtlijnen geven

Nadere informatie

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010

Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010 Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010 Aanwezig: Nicole Buné, Mark Gortemaker, Dirk Hoek, Rolanda Dijkman, Ineke Odink,

Nadere informatie

Alcoholmarketing in Europa en Nederland

Alcoholmarketing in Europa en Nederland Alcoholmarketing in Europa en Nederland Presentatie van onderzoek naar de effecten van alcoholreclame op het drinkgedrag van Europese jongeren en met name in de Nederlandse situatie. Dominique Lenssen,

Nadere informatie

De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten. een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te.

De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten. een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te. De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te Stoppen The Influence of the Innovation Characteristics on the Intention of

Nadere informatie

Opinies en attitudes jeugd & alcohol in noordelijk Noord-Holland. Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord Juni 2012

Opinies en attitudes jeugd & alcohol in noordelijk Noord-Holland. Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord Juni 2012 Opinies en attitudes jeugd & alcohol in noordelijk Noord-Holland Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord Juni 2012 Colofon Uitgave : I&O Research BV Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

D 12jaar. Groepsdruk en 'gezellig meedoen'

D 12jaar. Groepsdruk en 'gezellig meedoen' .. alcoholgebruik op jonge leeftijd de ontwikkeling van de hersenen verstoort? Hierdoor kan het leervermogen en geheugen van het kind worden aangetast.... jongeren die vaak drinken meer kans hebben om

Nadere informatie

icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence,

icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence, icoach, een Web-based en Mobiele Applicatie voor Stoppen-met-roken: Verschillen tussen Gebruikersgroepen, Beïnvloedende Factoren voor Adherence, en het Verband tussen Adherence en Effect icoach, a Web-based

Nadere informatie

Open en Alert. en drugsgebruik door (delinquente) jongeren met LVG. Els Bransen, projectleider

Open en Alert. en drugsgebruik door (delinquente) jongeren met LVG. Els Bransen, projectleider Improving Mental Health by Sharing Knowledge Open en Alert Aanpakken van alcohol en drugsgebruik door (delinquente) jongeren met LVG Els Bransen, projectleider ebransen@trimbos.nl Jeugd en middelengebruik

Nadere informatie

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Bottlenecks in Independent Learning: Self-Regulated Learning, Stress

Nadere informatie

Running head: EFFECT VAN IB-CGT OP SEKSUELE DISFUNCTIES BIJ VROUWEN

Running head: EFFECT VAN IB-CGT OP SEKSUELE DISFUNCTIES BIJ VROUWEN Running head: EFFECT VAN IB-CGT OP SEKSUELE DISFUNCTIES BIJ VROUWEN Het Effect van Online Cognitieve Gedragstherapie op Seksuele Disfuncties bij Vrouwen The Effectiveness of Internet-based Cognitive-Behavioural

Nadere informatie

Onderzoeksrapport. Hou vol! Geen alcohol. Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders.

Onderzoeksrapport. Hou vol! Geen alcohol. Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders. Onderzoeksrapport Hou vol! Geen alcohol Een alcohol preventieprogramma gericht op basisschool leerlingen en hun moeders. Suzanne Mares, MSc Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Prof. Dr. Rutger Engels Inleiding

Nadere informatie

Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling?

Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling? Welke Factoren hangen samen met Kwaliteit van Leven na de Kanker Behandeling? Which Factors are associated with Quality of Life after Cancer Treatment? Mieke de Klein Naam student: A.M.C.H. de Klein Studentnummer:

Nadere informatie

Verschillen tussen Allochtone- en Autochtone Jonge Studerende Moeders in het Ervaren van Dagelijkse Stress en het Effect ervan op de Stemming

Verschillen tussen Allochtone- en Autochtone Jonge Studerende Moeders in het Ervaren van Dagelijkse Stress en het Effect ervan op de Stemming Verschillen tussen Allochtone- en Autochtone Jonge Studerende Moeders in het Ervaren van Dagelijkse Stress en het Effect ervan op de Stemming Differences between Immigrant and Native Young Student Mothers

Nadere informatie