Schoolportretten van de scholen uit Expeditie durven, delen, doen

Transcriptie

1 Van scholen leren over innoveren Schoolportretten van de scholen uit Expeditie durven, delen, doen Expeditie durven, delen, doen Mieke Aarts Sietske Waslander durven delen doen Een publicatie in de reeks van Leren over Innoveren.

2 Colofon Deze publicatie is gemaakt in opdracht van het Innovatieproject van de VO-raad. Eén van de meest in het oog springende activiteiten van het Innovatieproject is Expeditie durven, delen, doen. Van scholen leren over innoveren is een publicatie over de voortgang van Expeditie durven, delen, doen. Eerder verscheen in deze reeks de publicatie Leren over innoveren. Overzichtsstudie van wetenschappelijk onderzoek naar duurzaam vernieuwen in het onderwijs van prof. dr. Sietske Waslander. Meer informatie over het Innovatieproject vindt u op De publicatie is via deze website te bestellen. Tekst Mieke Aarts schoolportretten Sietske Waslander (RuG) theoretisch kader Redactie Marieke Bongaards m.m.v. Jelma Hoekstra en Maartje Smeets (Innovatieproject) Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp Fotografie Harro Bannink, Enno Keurentjes en Getty Images Met dank aan De scholen die foto s voor de publicatie beschikbaar gesteld hebben. Utrecht, november Leren over innoveren

3 Woord vooraf Van scholen leren over innoveren. Een titel bedenken voor op een boek of een mooie kop boven een artikel, vind ik een vak apart. Ik heb dan ook bewondering voor de bedenker van deze titel. Hij rijmt niet alleen mooi, maar geeft ook in één zin duidelijk de twee boodschappen van deze brochure aan. Ten eerste kunt u door het lezen van deze brochure leren van scholen die in de afgelopen jaren zijn gestart met grote of kleine innovaties. Zo worden leerlingen uitgedaagd om hun talenten te ontdekken in TOPklassen, zijn docenten bezig met het ontwikkelen van lesmateriaal om hun taak interessanter te maken en tegelijkertijd beter onderwijs te bieden en lukt het cluster 4-leerlingen om met een steuntje in de rug een vmbo-diploma te halen. Ten tweede zegt de titel iets over de inbreng van scholen bij het bepalen van nieuwe inzichten over het onderwijs. In het verleden zijn er boekenkasten vol geschreven over zinvolle innovaties. Deze boekjes kwamen vaak achter een bureau tot stand. Nu zijn scholen actief betrokken bij onderzoek. Ze innoveren namelijk niet alleen, ze willen ook weten of deze innovaties leiden tot beter onderwijs. De vragen die de scholen bezig houden, variëren van worden leerlingen daadwerkelijk meer uitgedaagd door de wijze waarop wij onderwijs bieden?, tot kunnen we door onze methode echt beter in kaart brengen welke verborgen talenten een leerling heeft? en heeft onze aanpak een positief effect op de motivatie van leerlingen om school wel af te maken? Door de antwoorden op dergelijke vragen te zoeken, kunnen we ook van scholen leren over innoveren. Een mooie titel is leuk, maar het gaat natuurlijk om de inhoud. Ik kan u zeggen, ook die is zeker de moeite waard. Wilma van Velden Directeur VO-raad/ VO-project Leren over innoveren 3

4 Inhoudsopgave Een ware Expeditie 5 Theoretisch kader 7 Opzet onderzoek 8 Onderzoek naar talentontwikkeling 9 Onderzoek naar motivatie, betrokkenheid en uitval 10 Onderzoek naar docenten en professionalisering 12 Duurzaam vernieuwen: zeven maal C 13 Schoolportretten 15 Programma Nederland talentenland: het maximale bereiken Burgemeester Harmsmaschool, Gorredijk 16 Corlaer College, Nijkerk 18 City+ College en Varias College, Den Haag 20 Da Vinci College, Leiden 22 IJburg College, Amsterdam 24 OSG Nieuw Zuid, Rotterdam 26 Picasso Lyceum, Zoetermeer 28 Piter Jelles!mpulse, Leeuwarden 30 Willem Lodewijk Gymnasium, Groningen 32 Programma Met plezier naar school: bij de les blijven Amadeus Lyceum, De Meern 34 St. Ursula, Heythuysen 36 Programma Onderwijs is populair: personeel is trots KIOSC, samenwerkingsverband van zes scholen 38 Montaigne Lyceum, Den Haag 40 Over het Innovatieproject van de VO-raad 42 4 Leren over innoveren

5 Een ware Expeditie Wat hebben Amadeus, Da Vinci en Picasso gemeen? Het zijn drie van de achttien scholen voor voortgezet onderwijs die deelnemen aan Expeditie durven, delen, doen. Deze scholen volgen hun onderwijsinnovaties sinds oktober 2007 met wetenschappelijk onderzoek in de school. Een uniek project, met recht een expeditie, een ontdekkingsreis. Expeditie durven, delen, doen is een initiatief van de Programmaraad Innovatie en het Innovatieproject van de VO-raad. De Expeditie beoogt duurzame vernieuwingen in het voortgezet onderwijs te bevorderen. De Expeditiescholen werken aan een van de drie maatschappelijk relevante programma s Nederland talentenland, Met plezier naar school en Onderwijs is populair. Ze bepalen zelf wat ze in drie jaar willen realiseren, hoe ze dat willen aanpakken en met wie. Ze stellen hun eigen onderzoeksvraag en werken samen met onderzoekers in de school aan het beantwoorden van die vraag. Ook vindt er een overkoepelend wetenschappelijk onderzoek plaats naar processen en effecten van vernieuwingen op scholen. Zo krijgen de ervaringen van enkele scholen meerwaarde voor de hele onderwijssector. De Expeditiekaravaan is nu een jaar onderweg. Het eerste jaar is veelal gebruikt door de scholen en onderzoekers om een samenwerkingsritme te vinden. De onderzoeken zijn vormgegeven en uitgezet. De innovaties zijn voor zover dat nog niet het geval was verankerd of uitgebreid. Resultaten beginnen zich af te tekenen. De Expeditie levert niet alleen cijfers op, maar ook kwalitatieve onderzoeksopbrengsten. Ervaringen waarvan we veel kunnen leren. De opbrengsten van Expeditie durven, delen, doen worden breed verspreid, onder meer via de publicatiereeks Leren over innoveren. In september 2007 verscheen de eerste publicatie in de reeks. Prof. dr. Sietske Waslander gaf in deze review een beknopt en toegankelijk overzicht van onderzoek uit binnen- en buitenland op de terreinen van de drie programmalijnen van de Expeditie en het overkoepelende thema duurzaam vernieuwen. In deze tweede publicatie in de Expeditiereeks: Van scholen leren over innoveren, vindt u in het eerste gedeelte een samenvatting van de review van Sietske Waslander. In het tweede gedeelte vindt u schoolportretten van de Expeditiescholen. Daarin leest u over de innovaties en onderzoeken van de scholen en wat het voor hen betekent om op Expeditie te zijn. Op iedere school is een sleutelfiguur geïnterviewd over zijn of haar ervaringen tot nu toe. Deze publicatie is een bron van informatie en inspiratie voor uw eigen Expeditie(s). Leren over innoveren 5

6 6 Leren over innoveren

7 Theoretisch kader Leren over innoveren 7

8 Opzet onderzoek Bij de start van Expeditie durven, delen, doen in september 2007 verscheen de publicatie Leren over innoveren van Sietske Waslander, hoogleraar sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het is een overzichtsstudie naar beschikbaar wetenschappelijk onderzoek over onderwijsvernieuwingen in binnen- en buitenland. Omdat de Expeditie zich richt op waarneembare processen en effecten van innovaties hebben Waslander en haar medewerkers alleen publicaties geselecteerd die handelen over empirisch onderzoek. Na selectie zijn pakweg tweehonderd wetenschappelijke publicaties overgebleven, variërend van case-study s tot grootschalig onderzoek. De meeste publicaties zijn verschenen na De programmalijnen zijn: Nederland talentenland: het maximale bereiken Hoe kunnen scholen talenten van leerlingen meer tot ontwikkeling brengen, zodat meer leerlingen excelleren? En hoe kunnen scholen meer soorten talenten aan bod laten komen, bijvoorbeeld op het gebied van sport, ambachtelijke vaardigheden of cultuur? Met plezier naar school: bij de les blijven Wat kunnen scholen doen om leerlingen meer te motiveren en meer betrokken te maken bij het leren? En wat kunnen scholen doen om te voorkomen dat leerlingen de school of zelfs het onderwijs verlaten? In de review ligt de focus op onderzoek naar factoren die door de mensen binnen de school te beïnvloeden zijn: de school is het aangrijpingspunt voor verandering. Theoretische bijdragen, beleidsanalyses en studies over de achtergronden van onderwijshervormingen zijn bewust niet opgenomen. Waslander koppelt in haar studie de resultaten van onderzoek aan de drie programmalijnen van Expeditie durven, delen, doen en aan het overkoepelende thema duurzaam vernieuwen. Onderwijs is populair: personeel is trots Hoe kunnen scholen professionalisering van docenten stimuleren? En wat is er voor nodig om binnen een school een professionele cultuur te ontwikkelen, te bevorderen en te behouden? Talentontwikkeling blijkt het meeste empirisch onderzoek op te leveren. Dat komt toeval of niet overeen met de themakeuze van de Expeditiescholen: negen van de dertien innovaties zijn gericht op dit thema. 8 Leren over innoveren

9 durven delen doen Om misverstanden te voorkomen is een heldere afbakening van het begrip innovatie onontbeerlijk. Waslander hanteert de volgende definitie: In het onderwijs manifesteert een innovatie zich uiteindelijk altijd in gedrag: hetzij van een individu, hetzij van een groep mensen. Bij innovatie gaat het om activiteiten die samen een concept of een idee omvatten, de praktische vertaling daarvan en de daadwerkelijke uitvoering. Een innovatie is geen doel op zich, maar impliceert zowel een probleem als de oplossing voor dat probleem. Daarmee is ook gezegd dat een innovatie iets toevoegt, dat het meerwaarde genereert en dat het gericht is op de toekomst. Het woord verwijst bovendien naar iets wat nieuw is. Dat kan een nieuw idee zijn, maar ook een combinatie van wat al bestaat. Bovendien is pas sprake van een innovatie als het nieuwe gedrag van mensen is ingebed in een dagelijkse routine. Duurzaam innoveren is zo beschouwd een pleonasme: innoveren impliceert al dat het om duurzame vernieuwing gaat. Innoveren en duurzaam vernieuwen zijn synoniemen voor elkaar en zo gebruiken we die woorden hier ook. Onderzoek naar talentontwikkeling Nederland talentenland, de eerste programmalijn van Expeditie durven, delen, doen, betreft de zoektocht naar manieren om te stimuleren dat talenten van leerlingen meer tot ontwikkeling komen en dat meer verschillende talenten tot ontwikkeling komen. In de Verenigde Staten lopen al decennia lang programma s om talentontwikkeling te stimuleren. Een voorbeeld hiervan is de federale onderwijswet No Child Left Behind die in 2002 van kracht werd en die scholen verplicht om alle leerlingen een minimum reken- en taalniveau te laten bereiken. Het zal geen verbazing wekken dat de ene school daar sneller en beter in slaagt dan de andere. Maar hoe komt dat? Waarom presteren vergelijkbare leerlingen op de ene school beter dan op de andere? Daar is in verschillende landen veel onderzoek naar gedaan. Scholen met hoge leerlingprestaties zijn te vangen onder de noemer excellente scholen. Ze voldoen gelijktijdig aan een aantal kenmerken, een enkel kenmerk volstaat niet: Ze zijn sterk missiegedreven, alles is doordrenkt van de overtuiging dat álle leerlingen kunnen presteren; Docenten gebruiken effectieve vormen van instructie; Leerlingen worden op hun individuele niveau gestimuleerd tot vervolgstappen; Er zijn nauwe relaties tussen docenten en leerlingen en ook tussen school en ouders; Er is oog voor het leren van docenten en voor het lerend vermogen van de school; Zaken die niet goed gaan, worden in openheid besproken; Onderzoek wordt ingezet om dingen te verbeteren; Er is sprake van sterk leiderschap. Leren over innoveren 9

10 Het meeste onderzoek concentreert zich op taal- en rekenprestaties. Er is weinig onderzoek gedaan naar manieren om de hele waaier aan talenten van leerlingen tot ontwikkeling te brengen. Waslander gebruikt de metafoor van twee benen om de weg tot verbetering te bewandelen. Het ene been representeert de technische kant van het onderwijs, het andere been de sociale kant. De technische kant betreft de inhoud van het onderwijs en alles wat nodig is opdat leerlingen kúnnen leren. Denk aan goed lesmateriaal, logische opbouw van het curriculum, deskundige docenten, zinvolle variatie in instructievormen met passende roostering en doordachte groeperingsvormen. De sociale kant van het onderwijs raakt aan de relaties binnen en buiten de school; relaties tussen leerlingen, docenten, schoolleiding en ouders. Positieve factor blijkt een hechte pedagogische relatie tussen leerlingen en docenten, bijvoorbeeld dankzij kleinschaligheid of door docententeams meer jaren met dezelfde groepen leerlingen te laten werken. Saillant onderzoeksresultaat: indirecte, subtielere vormen van ouderbetrokkenheid (alledaagse gesprekken tussen ouders en kinderen) werken krachtiger dan directe, zichtbare vormen (ouderavond bijwonen). Bij talentontwikkeling is het dus zaak een aanpak te kiezen die zich gelijktijdig op verschillende onderdelen van de school richten. De gangbare naam voor deze benadering is Comprehensive School Reform (CSR). Het eerder genoemde programma No Child Left Behind is een voorbeeld van CSR. Een interessant voorbeeld, vindt Waslander, omdat veel en longitudinaal wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de implementatie en de effecten van dit programma. De Expeditiescholen kunnen profiteren van deze ervaringen. De betere leerlingprestaties op scholen met CSR-programma s lijken verklaarbaar uit de coherente aanpak, net als op de excellente scholen. Onderzoek naar motivatie, betrokkenheid en uitval In de tweede programmalijn van Expeditie durven, delen, doen gaat het om motivatie, betrokkenheid en uitval. Wat kunnen scholen doen om de motivatie en betrokkenheid van leerlingen bij het leren te vergroten en de kans op uitval te verkleinen? Twee Expeditiescholen hebben dit tot thema van hun innovatietraject gekozen. Waslander zet de lezer meteen op scherp: Als onderzoek naar voortijdig schoolverlaten een ding duidelijk maakt, dan is het wel dat leerlingen niet op een bepaald moment uitvallen. Uitval is het resultaat van een langdurig proces waarbij leerlingen de school in toenemende mate mentaal, emotioneel en feitelijk de rug toekeren. 10 Leren over innoveren

11 durven delen doen Onderzoeken laten zien dat een sterke intrinsieke motivatie vaak samengaat met hoge leeropbrengsten. Onderzoek naar extrinsieke motivatie levert tegenstrijdige uitkomsten op. Sommige onderzoeken tonen aan dat ook extrinsieke motivatie tot hogere leeropbrengsten kan leiden. Uit andere onderzoeken blijkt juist het tegendeel. Uit de publicaties geraadpleegd voor de review valt hiervoor geen verklaring te destilleren. Wel is in de wetenschap veel bekend over het effect van belonen. Zo leidt belonen niet vanzelfsprekend tot meer intrinsieke motivatie. Verbale beloning positieve feedback werkt alleen bevorderend voor de intrinsieke motivatie als de ontvanger de boodschap als oprecht ervaart en de feedback over zaken gaat waar de leerling zelf iets aan kan doen. Anders kan verbale beloning de motivatie zelfs verminderen. Wetenschappers maken onderscheid tussen motivatie en betrokkenheid. Betrokkenheid heeft een ruimere betekenis dan motivatie en omvat drie componenten: cognitie, de inhoud interessant vinden of weten dat het nodig is; emotie, je verbonden voelen met andere mensen op school; en gedrag, doen wat van je verwacht wordt en je inzetten. Per component kan de betrokkenheid variëren: een leerling kan de stof totaal oninteressant vinden (cognitie), maar goed meedoen met een groepsopdracht (gedrag). Beschikbaar onderzoek maakt niet duidelijk of alle vormen van betrokkenheid even belangrijk zijn voor schoolsucces. Wel lijkt de gedragscomponent een relatief grote rol te spelen bij uitval. Om de betrokkenheid van leerlingen te vergroten speelt dezelfde driedeling een rol. De gedragscomponent wordt bijvoorbeeld positief beïnvloed door leerlingen vragen te laten stellen. De cognitieve betrokkenheid is groter als leerlingen een opdracht als authentiek ervaren en de emotionele betrokkenheid neemt toe als een leerling zich gesteund weet door zijn leraar of medeleerlingen. Bij demotivatie brokkelen de motivatie en betrokkenheid af. Waslander ontleedt het begrip demotivatie tot vier aspecten: onvermogen, het gevoel het niet te kunnen; de verwachting de benodigde moeite niet meer op te kunnen brengen; desinteresse, schoolwerk is saai; en geen waarde hechten aan schoolwerk. Wat de vier aspecten gemeen hebben, is dat ze allemaal voortkomen uit een gevoel van controleverlies, van er zelf niets meer aan kunnen doen. Succesvolle aanpakken om uitval te voorkomen lijken een aantal kenmerken gemeen te hebben. Ze geven de leerling de kans om succes te ervaren op school. Daarnaast merkt de leerling dat er op school volwassenen zijn die om hem geven. Ook ziet de leerling de verbinding tussen wat hij op school doet en zijn toekomstplannen. Hij realiseert zich dat een diploma halen zin heeft. Leren over innoveren 11

12 Onderzoek naar docenten en professionalisering De derde programmalijn van Expeditie durven, delen, doen verlegt de aandacht van de leerling naar de docent: onderwijs is populair, personeel is trots. Hoe kunnen scholen professionalisering van docenten stimuleren? En wat is er voor nodig om binnen een school een professionele cultuur te ontwikkelen, te bevorderen en te behouden? In twee Expedities staat de docent centraal in de innovatieplannen. Zonder gemotiveerde docenten is een geslaagde implementatie van vernieuwingen onmogelijk, bewijst onderzoek keer op keer. Van een vernieuwing die niet leidt tot ander gedrag van docenten valt geen enkel effect te verwachten. Dat impliceert niet dat docenten de uitgangspunten van de verandering ook altijd moeten onderschrijven, zoals onderzoek naar de introductie van het studiehuis laat zien. Tegenstanders hadden geen grotere kans op een burn-out dan voorstanders. Wat wel uitmaakte, is of docenten er vertrouwen in hadden hun nieuwe rol in het studiehuis te kunnen vervullen. Docenten die het gevoel hebben zelf invloed te kunnen uitoefenen op veranderingen en op hun werk in het algemeen voelen zich minder vaak overbelast. Zij doen ook vaker mee aan professionaliseringsactiviteiten. Toch is dit niet het hele verhaal, zoals blijkt uit het al eerder genoemde programma No Child Left Behind. Onderzoekers volgen al jaren de implementatie ervan op een groot aantal Amerikaanse basisscholen. Ruimte voor eigen invulling blijkt niet voldoende. Docenten moeten de tijd krijgen zich de vernieuwing toe te eigenen. Pas als het gevoel van eigenaarschap ontstaat, zijn docenten bereid dingen anders te doen dan voorheen. En pas dan kan een verandering de gewenste effecten krijgen. Dit eigenaarschap is niet af te dwingen, welke vormen van sociale druk ook worden toegepast. Een vergelijkend Europees onderzoek toont eveneens iets interessants aan: de cruciale rol van docenten bij veranderingen staat tamelijk los van het onderwijssysteem in een land. Zowel in landen waar docenten van oudsher veel professionele autonomie hebben als in landen waar dat niet zo is, zijn docenten de spil van de verandering. Waarin uit zich dan de cruciale rol van docenten bij de implementatie? Uit een grote overzichtsstudie komen vijf succesen faalfactoren naar voren die raken aan de docent. De eerste sleutelfactor is specificiteit. Hoe concreter een aanpak is uitgewerkt, hoe beter de implementatie verloopt. De tweede sleutelfactor is consistentie. De kans op een succesvolle implementatie is groter als de aanpak aansluit bij wat er verder in de school gaande is. Anders is de kans groot dat er een geïsoleerd eilandje van verandering ontstaat. Gezag is de derde succes- of 12 Leren over innoveren

13 durven delen doen faalfactor. Waslander definieert gezag hier als de invloed die uitgaat van normen, percepties en opvattingen van mensen, niet te verwarren met macht: gezag werkt door overtuiging, macht door middel van dwang. Ook docenten kunnen een vernieuwing gezag geven door hun expertise en door verantwoordelijkheid te nemen. De vierde factor continuïteit vraagt om beperkte mobiliteit. De schatting is dat het vijf tot tien jaar duurt voordat een grote vernieuwing ook tot zichtbare effecten voor leerlingen leidt. Grote mobiliteit van het personeelsbestand doet de implementatie geen goed. De vijfde en laatste sleutelfactor is de professionele gemeenschap. Veel innovaties raken aan de professionele identiteit van docenten. Vernieuwen vereist professionaliseren. Als de school een professionele leergemeenschap vormt,met ruimte voor initiatief en inbreng van docenten en passend leiderschap, stimuleert dat hun professionalisering. Duurzaam vernieuwen: zeven maal C Het overkoepelende thema van Expeditie durven, delen, doen is duurzaam vernieuwen in het voortgezet onderwijs. Onderwijsvernieuwingen vergen een heel lange adem. Effecten zijn vaak pas na jaren zichtbaar. Bij duurzaam vernieuwen gaat het dus per definitie over tijd. Omdat longitudinale implementatieonderzoeken in het voortgezet onderwijs schaars zijn, betrekt Waslander ook onderzoeksgegevens uit het primair onderwijs in haar review. Ze maakt een driedeling bij de factor tijd: tijd binnen de school, tijd buiten de school en tijd voor afstemming. Tijd binnen de school heeft betrekking op aspecten als het juiste startmoment voor de innovatie, het vertrek van docenten en inwerken van nieuwe mensen, wisselingen in leiderschap en het vervliegen van aandacht voor de plannen. Tijd buiten de school raakt aan de belangrijke rol die externe veranderingen spelen. Denk aan de invloed van demografische en economische ontwikkelingen op het functioneren van scholen en nog bepalender wijzigingen in overheidsbeleid. Dichterbij gaat het om commitment van partijen als schoolbestuur, lokale overheid en ouders. Onderzoeken geven de indruk dat de omgeving van de school belangrijker wordt naarmate de tijd voortschrijdt. Tijd voor afstemming heeft betrekking op de inbedding van een duurzame vernieuwing binnen het dagelijkse schoolleven. Bij duurzaam vernieuwen krijgen scholen onvermijdelijk te maken met gebrek aan consistentie en continuïteit van andere partijen. Het vereist pragmatisme, flexibiliteit en afstemming om de eigen koers vast te houden. In haar review stelt Waslander zich de vraag of uit alle onderzoeken terugkerende aandachtspunten voor scholen te destilleren zijn. Bij het bestuderen van Leren over innoveren 13

14 de grote hoeveelheid wetenschappelijke literatuur vielen haar zeven factoren op waarvan keer op keer het belang werd onderstreept. Ze formuleert deze aandachtspunten in de vorm van zeven C s. verandering moet kunnen bouwen op enige hechtheid in de sociale infrastructuur. De kracht van een gemeenschap wordt een zwakte als hechte relaties open communicatie verhinderen. 1 Concentratie Activiteiten gericht op het verbeteren en vernieuwen van scholen hebben focus en een duidelijk doel nodig. Dat doel moet verbonden zijn met leren en doceren. De uitwerking moet rekening houden met het noodzakelijke evenwicht tussen de technische en de sociale kant van het onderwijs. 2 Coherentie Het is zaak de coherentie tussen verschillende activiteiten in de school blijvend te bewaken. Coherentie is ook nodig tussen het doel van plannen en de inzet van faciliteiten om die plannen te realiseren. 3 Commitment Commitment en eigenaarschap van docenten en schoolleiding is essentieel. Duurzaam vernieuwen is ook sterk gebaat bij commitment van mensen buiten de school, zoals schoolbesturen, overheden en ouders. 5 Continuïteit Het succesvol implementeren van veranderingen binnen scholen duurt jaren. Duurzaam vernieuwen vereist continuïteit, zowel in het docententeam als in de schoolleiding. 6 Consistentie Duurzaam vernieuwen in scholen is gebaat bij consistentie in de omgeving. Scholen worden geholpen als organisaties die invloed uitoefenen op scholen hun beleid op elkaar afstemmen. 7 Contextmanagement Scholen die erin slagen duurzaam te vernieuwen blijven trouw aan hun eigen uitgangspunten en houden de regie in eigen hand. Ze betrekken anderen bij hun plannen en stemmen die voortdurend af op hun omgeving. Zij slagen er in de omgeving voor hen te laten werken. 4 Community Scholen die een (leer)gemeenschap vormen, faciliteren het leren en verminderen de kans op uitval. Dat geldt voor leerlingen én docenten. Een 14 Leren over innoveren

15 Schoolportretten Leren over innoveren 15

16 Burgemeester Harmsmaschool, Gorredijk Talentontwikkeling door middel van een flexibel aanbod Innovatie De Burgemeester Harmsmaschool is een plattelandsschool met een heterogene leerlingenpopulatie (vmbo en havo-onderbouw). In de onderbouw zitten de leerlingen van lwoo tot havo bij elkaar in stam- en tafelgroepen. Daarbinnen werken ze op gedifferentieerde wijze. Sinds 2004 loopt het project Talent op Profiel (TOP), een verzameling onderwijsinhoudelijke en organisatorische proeftuinen die appèl doen op de sterke kanten van elke leerling. Om dit initiatief om te zetten in een duurzame ontwikkeling is een vervolg nodig: TOP-2. Uitgangspunt blijft de gedifferentieerde aanpak voor de leerlingen. In de bovenbouw werken leerlingen in lespleinen óók voor de avo-vakken, aan intersectorale programma s en echt geprofileerde eindexamens. De school doet dit met behulp van modularisering van het onderwijsaanbod. De innovatie moet leiden tot meer talentontplooiing en motivatie, een veiliger pedagogisch klimaat, een hoger afsluitniveau en een betere voorbereiding op vervolgonderwijs. Onderzoek De school wil onderzoeken hoe de implementatie van de plannen verloopt. In welke mate en op welke manier lukt het de gekozen aanpak te realiseren? Hoe effectief zijn de innovaties? Welke effecten zijn er op de tevredenheid van de leerlingen? Welke effecten zijn er op de tevredenheid en het professioneel handelen van docenten en schoolleiding? Wat leveren de innovaties aan spin-off voor het curriculum van de lerarenopleiding van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, waarmee de school intensief samenwerkt? Twee onderzoekers van Oberon volgen de school tijdens de Expeditie. 16 Leren over innoveren

17 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website Burgemeester Harmsmaschool Gorredijk vmbo / havo onderbouw / bovenbouw durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van directeur Michiel Brouwer: De Expeditie vormt voor ons geen start- en eindpunt. We zijn voortdurend bezig met innoveren en doen dat steeds vanuit dezelfde visie. We kunnen onze plannen nu voortvarender uitvoeren. Met het extra geld huren we ondersteuning in en reserveren we taakuren om plannen te ontwikkelen en uit te voeren. De Expeditie helpt ons ook de lijn in de vernieuwingen vast te houden, vooral dankzij het wetenschappelijk onderzoek dat eraan gekoppeld is. Het is de bedoeling dat de Expeditiescholen van elkaar leren, maar dat verloopt nog moeizaam. Elke school heeft toch zijn eigenheid en de scholen denken verschillend over talentontwikkeling. Ik vind de looptijd van de Expeditie te kort. Onderzoek wijst uit dat je pas na enige jaren een goed rendement kunt realiseren. Alle lespleinen zijn nu klaar. Daarmee is aan de fysieke voorwaarde van onze innovatie voldaan. Onze volgende stap is de leerstof zo te veranderen dat er gedifferentieerd gewerkt kan worden, vooral via modules. Dat is nog een hele klus. Daarna is de nieuwe rol van de docent aan de beurt en als laatste gaan we de organisatie van de school aanpassen. Leerlingen zullen in dagdelen werken onder leiding van lespleinteams. We zijn blij met de onderzoekers van Oberon. Onderzoek geeft structuur aan de innovatie en maakt haar minder vrijblijvend. In het eerste Expeditiejaar hebben de onderzoekers een nulmeting uitgevoerd: hoe wordt er bij ons gewerkt? Wat is de rol van de docent? Hoe is de stand van zaken in de lespleinen? Tegelijk werkt de school ook met een eigen onderzoeksgroep. Drie docenten en twee lio s doen ondersteunend onderzoek. Om hen daarvoor beter te equiperen, worden ze gecoacht. Ze leren onder andere systematisch te werken en op de juiste manier conclusies te trekken. Ze onderzoeken nu de nieuwe mogelijkheden van gymnastiek in het lesplein Sport, in onze nieuwe sporthal. We willen dat onze leerlingen per vak hun talenten ontwikkelen en op een zo hoog mogelijk niveau eindigen. Een vmbo-leerling moet in een of meer vakken op havo-niveau examen kunnen doen, al ligt de wet nog dwars op dit moment. Drie jaar geleden zijn we gestart met een junior-klas, een lwoo-achtige klas met leerlingen die nog niet aan het voortgezet onderwijs toe waren. Drie leerlingen uit die klas zitten nu in de theoretische leerweg. Flexibel aanbod werkt. Leren over innoveren 17

18 Corlaer College, Nijkerk Expeditie Corlaer: leef je in, leef je uit Innovatie Sinds schooljaar zijn 120 leerlingen van het Corlaer College drie jaar lang op Expeditie. Havo- en vwo-leerlingen zitten door elkaar en zijn verdeeld over acht teams van vijftien leerlingen met een docent als vaste teamcoach. De Expeditieteams werken vanaf de tweede klas een dag per week aan een zelfgekozen, maatschappelijk relevant project, bijvoorbeeld rond een weeshuis in Oost-Europa, wetlands in Canada of kleinschalige landbouw in Afrika. Het project moet iets van blijvende waarde opleveren voor de mensen ter plekke en moet de leerlingen van het Corlaer College helpen hun kwaliteiten te ontdekken en te ontwikkelen. Grondgedachte achter de Expeditie is: door iets te doen voor een ander ontwikkel je jezelf. De innovatie is ingegeven door de ervaring van de school dat zij in het verleden de talenten van leerlingen onvoldoende wist aan te spreken en door de wens de vervlakking en ik-gerichtheid in de samenleving te keren. De school heeft een eigen Expeditiesite: Onderzoek De innovatieplannen vereisen een cultuuromslag van doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg naar excelleren is heel gewoon. Vandaar de centrale onderzoeksvraag: op welke manier kun je zo n cultuuromslag voor elkaar krijgen? De Expeditie is ook een zoektocht naar manieren om leerlingen effectief te coachen, als individu en binnen groepen. Als de Expeditie slaagt, dus als het lukt de 120 leerlingen uit te dagen hun talenten in te zetten, wil de school de opgedane ervaringen gebruiken om excelleren duurzaam te verankeren in alle leerlijnen. Twee wetenschappers van Oberon en een docentonderzoeker van Corlaer voeren het onderzoek uit. 18 Leren over innoveren

19 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website Corlaer College Nijkerk havo / vwo onderbouw / bovenbouw / durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van Ronald Schaefer, projectleider Expeditie en docent: Voor ons is de Expeditie een kans om een cultuuromslag in school voor elkaar te krijgen. We willen voor onze leerlingen een leerklimaat dat neerkomt op: uitblinken mag. Ze leren hun sociale verantwoordelijkheid te nemen en tegelijkertijd proberen we ze het maximale uit zichzelf te laten halen. Het eerste Expeditiejaar hebben de teams samen met hun teamcoach een maatschappelijk project gekozen. Daaraan werken ze de hele looptijd van de Expeditie. Het is de kapstok voor hun talentontwikkeling. Dat het project twee lesuren extra per week kost, vinden de meeste leerlingen prima, net als het overgrote deel van de ouders. Ieder teamlid heeft een rol gekregen op grond van de junior-belbintest. Bedrijfsman, plant en waarschuwer zijn een paar van de mogelijke rollen. Soms blijkt gedurende het project dat een andere rol passender is. Wisselen is dan mogelijk. De acht teamcoaches, die ieder een dag per week aan hun teamexpeditie kunnen besteden, kwamen al snel bij me met vragen: Leuk, maar hoe gaan we die teamontwikkeling en het projectmatig werken managen? Hoe krijgen we het eigenaarschap van deze werkwijze bij de leerlingen? We hebben een communicatiebureau en een onderwijskundig adviesbureau gevraagd ons te helpen. Samen met hen werken we talenten van leerlingen uit, koppelen er rubrics (analytische beoordelingssystemen) aan en geven we inhoud aan ons projectmatig onderwijs. We delen het verloop van de maatschappelijke projecten met de buitenwereld via onze website. Een goede ict-omgeving is belangrijk voor onze teamexpedities. Via Sharepoint kunnen we snel nieuwe groepen aanmaken, er een platform aanhangen, film- en geluidsfragmenten en documenten toevoegen, skypen, presentaties maken en portfolio s bijhouden. Aan het einde van de Expeditie hopen we inzicht te hebben in hoe talentontwikkeling verloopt en hoe je die kennis het beste overdraagt aan collega s. Én willen we een perfecte ict-omgeving voor projectonderwijs hebben. Leren over innoveren 19

20 City+ College & Varias College, Den Haag Talentencentrum Innovatie Talenten van álle kinderen herkennen, erkennen en ontplooien, dat is het doel van het project Talentencentrum op twee scholen van de Johan de Witt Scholengroep. De ambitie begint en eindigt niet bij de eigen school: het is de bedoeling de leerlingen een doorlopende leerlijn te bieden van basisschool tot en met mbo en hbo. De scholen proberen leerlingen zo snel mogelijk op de juiste plek in school terecht te laten komen: in de onderbouw door te schakelen naar het per leerling geschiktste niveau, in de bovenbouw door individuele leerroutes met onderscheid in tempo en niveau. Om dit goed te doen, ontwikkelt de school een leerbiografie, een eigen, completere variant op het leerlingvolgsysteem. Door een nauwkeurige intake en regelmatige voortgangsgesprekken wordt gezocht naar de goede leerroute op het hoogst mogelijke niveau. Overstap naar een hoger niveau wordt gerealiseerd via schakelprotocollen. De innovatie vraagt van docenten inzicht in het herkennen van de potentie van leerlingen en in de verschillende leerniveaus. Onderzoek De Johan de Witt Scholengroep onderzoekt of er een goed hanteerbare leerbiografie ontworpen kan worden die geschikt is om competenties en leerintenties van leerlingen systematisch in kaart te brengen en om verborgen talent te signaleren en in kaart te brengen. De school wil ook achterhalen of de leerbiografie en het schakelprotocol voor docenten volstaan om leerlingen effectief te laten schakelen. Het Talentencentrum fungeert als virtuele uitvalsbasis voor alle innovatieactiviteiten. Een belangrijk doel van het centrum is om theoretische inzichten toe te passen in de dagelijkse onderwijspraktijk. Dat gebeurt met hulp van wetenschappers, studenten en promovendi van het SCO-Kohnstamm Instituut en de Universiteit Leiden. Ook docenten krijgen tijd om onderzoek te doen. 20 Leren over innoveren

21 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website City+ College en Varias College (Johan de Witt Scholengroep) Den Haag vmbo / havo / vwo onderbouw / bovenbouw durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van Kars Veling, rector: Het verhaal achter ons plan voor een leerbiografie is om leerlingen op meer individuele basis te geven wat ze nodig hebben. Bij confectiewerk mis je kansen van kinderen. Zeker bij onze leerlingen, veelal migrantenkinderen die soms slecht Nederlands spreken en weinig steun van thuis krijgen. Maar maatpakken zijn duur. Daarom zijn we blij met de financiële mogelijkheden van de Expeditie. Het is eigenlijk heel basaal: via een goede intake, een schakeltraject, persoonlijke ontwikkelingsplannen en oprechte interesse in de kinderen willen we hen zo ver mogelijk brengen. We werken al langer samen met wetenschappers van de Universiteit Leiden en sinds de Expeditie ook met onderzoekers van het SCO-Kohnstamm Instituut. Over de methodologie van samenwerken tussen scholen en onderzoeksinstituten zou nog wel eens een publicatie mogen verschijnen. Die samenwerking is niet simpel, ook met de beste bedoelingen en veel wederzijds vertrouwen niet. Scholen en onderzoekers hebben ieder zo hun eigen ritme en belang. Soms moet een onderzoek in mei klaar zijn, omdat de student zijn studiejaar wil halen. Werken met controlegroepen is lastig voor leerlingen en docenten. Onderzoekers zijn erop getraind te focussen, terwijl een docent handelt naar wat de dagelijkse praktijk van hem vraagt. Ik ben graag in contact met wetenschappers, omdat ze kunnen meedenken en kunnen helpen ons inzicht te vergroten. Ik wil ook dat onze docenten participeren in de onderzoeken. Ze hoeven geen volwaardige onderzoeker te worden, maar ik wil wel dat ze snappen wat de betekenis ervan is voor onze school. Dat is niet vanzelfsprekend, want we hebben niet zoveel academici in dienst. Ik zie de Expeditie als een soort atelier waarin drie groepen samenwerken: mensen uit de praktijk, pedagogen en onderzoekers. Ik snap dat de overheid graag zo n eenmalige impuls geeft, dat doet het publicitair en politiek goed. Iets structureel bekostigen is niet spannend. Het heeft geen zin daarover te klagen. Drie jaar is niet lang, maar ik wil elk vleugje wind vangen dat zich aandient. Nu is dat de VO-raadwind. Leren over innoveren 21

22 Da Vinci College, Leiden Leer Werk Leef Samen! Innovatie Het Da Vinci College wil leerlingen helpen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen door samenwerking met de directe omgeving en de maatschappij: ouders, basisscholen, zorginstellingen, bedrijven, hogescholen en universiteiten. Leren houdt niet op buiten de schoolmuren, leerlingen hebben behoefte aan een betekenisvolle context. Daarom positioneert het Da Vinci College zich als Transparante School, die op een open manier in de samenleving staat. De muren van de school worden als het ware afgebroken, zodat de buitenwereld binnenkomt en de stap naar buiten gemakkelijker wordt. Zo verzorgen externe experts lessen tijdens TOP-trajecten, geven leerlingen van het Da Vinci College les aan kleine groepjes basisschoolleerlingen in het programma Leerlingen en Onderwijzend Leren en is het Peer Support-project bedoeld om leerlingen te stimuleren elkaar te ondersteunen op het gebied van kennis, vaardigheden en sociale ontwikkeling. Zo ontstaat binnen school een sfeer van zorg, respect en betrokkenheid naar elkaar. De school heeft een speciale Expeditiewebsite: Onderzoek De onderzoeksvraag van het Da Vinci College luidt: welke invloed heeft het benutten van buitenschools potentieel op de ontwikkeling van talenten van leerlingen? De school wil onder meer beter zicht krijgen op effectieve manieren om mogelijke partners te laten deelnemen, op kwaliteitsvoorwaarden voor het nieuwe onderwijsaanbod, op de voorbereidingstrajecten en op de logistieke randvoorwaarden. Het onderzoek moet kennis verschaffen over de kwaliteit van het nieuwe onderwijsaanbod en handvatten aanreiken voor het optimaal benutten van talenten van leerlingen. De school heeft vanaf de start zelf enquêtes uitgevoerd en leerlingen laten evalueren. Nu de innovatie een vlucht heeft genomen in de hele school volstaat dat niet meer en is professioneel onderzoek zeer gewenst. Vanuit onderzoeksinstelling ILO (UvA) werken twee wetenschappers daaraan, samen met vijf docentonderzoekers van Da Vinci. 22 Leren over innoveren

23 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website Da Vinci College (locatie Kagerstraat) Leiden vmbo / havo / vwo onderbouw / bovenbouw durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van Sander Galjaard, consultant en extern projectleider Expeditie: Dankzij de Expeditie kunnen we ons een goede organisatievorm voor de innovatie permitteren en komen de al ingezette onderwijskundige ontwikkelingen in een stroomversnelling. Om het primaire proces heen ligt een schil van tien stuurgroepleden. Zij houden zich bezig met overkoepelende aandachtsgebieden als het leerlingportfolio, professionalisering, relatiemanagement en het vermarkten van de onderwijsproducten die de vernieuwing oplevert. Dat is onder andere mijn rol, commercieel denken inbrengen. Een school als Da Vinci heeft een rijkdom aan kennis. Als de subsidiegelden op zijn, kan een eigen expertise- en innovatiecentrum extra inkomsten genereren. De stuurgroep is heel divers samengesteld en dat helpt om het eigenaarschap van de innovatie zo breed mogelijk in de school te krijgen, evenals het werk van de vijf docentonderzoekers van Da Vinci daarbij helpt. De docentonderzoekers krijgen scholing in onderzoeksvaardigheden en gaan nu samen met de wetenschappers onderzoeken hoe het buitenschoolse onderwijs in de deelprojecten verloopt en wat het leerrendement ervan is. De ondersteuning vanuit de Expeditie maakt het niet alleen mogelijk om reeds ingezette vernieuwingen verder te onderzoeken en te verdiepen, maar geeft docenten ook ruimte en tijd om nieuwe innovatieprojecten te bedenken. Zo heeft een docent een project theatertechniek opgezet en heeft een ander een virtueel museum bedacht waarin leerlingen over kunst leren, zelfgemaakt werk tentoonstellen en zelfs verkopen. Relatiemanagement is een belangrijk maar bewerkelijk aspect van de innovatie op Da Vinci. De vernieuwing slaagt niet zonder medewerking van individuen en bedrijven van buiten. Je moet je relaties blijven informeren en duidelijk blijven maken waarom je een aantrekkelijke partner bent. Dat relatiemanagement moet nog beter. We willen niet alleen met meer instellingen in contact komen, we willen de relaties ook verdiepen en warmer maken. Daarnaast willen we een goede relatiedatabase aanleggen. De samenwerking met externe relaties moet de leerlingen uiteindelijk een krachtige leeromgeving opleveren. Leren over innoveren 23

24 IJburg College, Amsterdam IJburg College Y-gen-wijs Innovatie IJburg College is een nieuwe school in een nieuwe wijk. Sinds de start in 2006 werkt de school aan de vorming van een heterogene leergemeenschap van vmbo tot vwo. Dit gebeurt vanuit een eigen onderwijskundig concept, gericht op talentontwikkeling en gestoeld op vijf pijlers: altijd interactie van hoge kwaliteit; heldere en ambitieuze doelen; zoveel mogelijk echte opdrachten in de werkelijkheid; rekening houden met verschillende leervoorkeuren; trots kunnen zijn en leren door reflectie. Leerlingen worden steeds op hun eigen niveau uitgedaagd. Een op excelleren gerichte professionele cultuur, een heterogene leerlingenpopulatie en een stimulerend leerklimaat met vaste werktijden voor leerlingen en docenten zijn volgens de school randvoorwaarden om tot talentontwikkeling voor elke leerling te komen. In de onderbouw wordt vorm gegeven aan het themaleren : leerlingen leren in periodes van vijf weken aan vakoverstijgende thema s op drie verschillende niveaus basis, gevorderd en academisch. Onderzoek De school wil onderzoeken of het IJburg-concept daadwerkelijk werkt. Dat wil zeggen: zorgt het ervoor dat leerlingen minimaal op het niveau van het basisschooladvies presteren? Lukt het hen zich daar bovenop extra te ontwikkelen en te excelleren? Bijvoorbeeld op het gebied van metacognitieve vaardigheden, algemene ontwikkeling of talentontwikkeling binnen een leergebied? En excelleren leerlingen op kwaliteiten waar deze leergemeenschap speciaal op stuurt, zoals initiatief nemen, verantwoordelijkheid dragen en verantwoording afleggen? Al vanaf de start werkt de school samen met wetenschappers van de lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam (ILO). De vijf ontwerpprincipes van het onderwijsconcept zijn op onderzoek gebaseerd. Praktijk en theorie gaan zo hand in hand: de school kan uit onderzoek bewezen principes direct vertalen naar haar eigen onderwijspraktijk. Daarnaast krijgt een aantal medewerkers van de school tijd om zelf onderzoek te doen. 24 Leren over innoveren

25 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website IJburg College Amsterdam vmbo / havo / vwo onderbouw durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van Arnold van Gessel, directeur: Plat gezegd is geld onze motivatie voor deelname aan de Expeditie. Een nieuwe school opzetten met een nieuw concept vanuit de reguliere bekostiging is ondoenlijk. Naast Durven, delen, doen hebben we nog een substantieel bedrag aan andere externe bronnen gevonden, onder andere bij het Ministerie van Economische Zaken. Op ons totale budget is dat veel. We zorgen ervoor dat alle tijdelijke projecten gekoppeld worden aan ons duurzame onderwijsconcept om continuïteit te waarborgen. We gebruiken het geld en het onderzoek van de Expeditie voor het bedenken, schrijven en evalueren van thema s binnen de leergebieden Mens & Maatschappij en Mens & Natuur. Alles wordt gevolgd via actieonderzoek. Aan het einde van de Expeditie zijn er twaalf thema s ontwikkeld en hebben we drie keer een jaarcyclus kunnen draaien en onderzoeken. Al vanaf dag een volgt Sarah Blom van het ILO onze school. Ze komt ongeveer een keer per week, maakt video-opnamen van stukjes les en geeft constant feedback. Dat leidt tot aanpassingen en discussies, maar altijd met een koppeling naar onze missie en onderwijskundige uitgangspunten. Bij de ontwikkeling van ons concept betrekken we onze docenten, leraren in opleiding, onderzoekers, vakdidactici en begeleiders van SLO en APS. Samen komen we tot sleutelinzichten voor de verschillende thema s, de belangrijke inzichten die de kern vormen van zo n thema. Verantwoording afleggen over de resultaten van je school en de kwaliteit van je onderwijs vind ik belangrijk. Toen ik rector was op een gewone school in Zutphen kreeg ik bijna nooit vragen over het onderwijsconcept. Als rector van het IJburg College moet ik voordurend verantwoording afleggen en vragen beantwoorden. Een goede zaak! Wel of geen goede school zijn staat overigens los van het onderwijsconcept. Een goede school is een school die kan aantonen dat haar onderwijs effectvol is. Leren over innoveren 25

26 OSG Nieuw Zuid, Rotterdam Missie geslaagd! Innovatie De uittocht naar andere Rotterdamse wijken en buurgemeenten stoppen en zoveel nieuwe leerlingen uit de buurt werven dat zelfs een wachtlijst ontstaat. Dat wil OSG Nieuw Zuid binnen drie jaar voor elkaar krijgen op de vmbo-locaties Putsebocht en Hillevliet. De school wil een aantrekkelijke brede school worden met een ultramoderne leeromgeving en focusprogramma s naast het reguliere curriculum. Focusprogramma s zijn bedoeld om de kennis, vaardigheden en motivatie van de vmbo ers sterk te laten groeien, bijvoorbeeld door Focus op Multimedia. Extra aanbod is er ook na schooltijd, met veel sport- en cultuuractiviteiten. De innovatie is vooral bedoeld om de achterstandsleerlingen uit de buurt een positiever en kansrijker toekomstperspectief te bieden, maar ook om kinderen te trekken uit de middenklasse, waarop de nieuwbouwprojecten in de wijk zich richten. Door deze mix zullen de leerlingen gemakkelijker de kennis en vaardigheden opdoen die de samenleving vraagt. Onderzoek OSG Nieuw Zuid wil graag onderzocht zien of achterstandsleerlingen inderdaad een hoger niveau bereiken dankzij de innovaties. Verlaten ze de school straks met meer kennis en vaardigheden dan het geval zou zijn zonder de nieuwe leerprogramma s, de hoogwaardige leeromgeving en het hoge ambitieniveau? De school wil ook achterhalen welke onderdelen van de nieuwe leeromgeving ervoor zorgen dat de leerlingen maatschappelijk gewenst gedrag ontwikkelen. De school werkt samen met onderzoeksinstituut Oberon, dat onder andere de ontwikkeling van het leerlingenportfolio onder de loep neemt. Docentonderzoekers nemen enquêtes af om de ontwikkeling en uitwerking van de focusprogramma s te volgen. De school heeft al eerder geparticipeerd in een onderzoek. Dat richtte zich op leerlingbegeleiding en droeg bij aan een nieuwe zorgstructuur. 26 Leren over innoveren

27 School Plaats Schooltype Bouwsoort Website OSG Nieuw Zuid (locatie Putsebocht) Rotterdam vmbo onderbouw durven delen doen Nederland talentenland De Expeditie door de ogen van Roelie Keizer, sectordirecteur vmbo: De leerlingen uit de mediaklas lopen heel anders rond in school dan vroeger: veel gemotiveerder. Docenten praten weer over onderwijs en leerlingen. Dat bewijst voor mij dat de Expeditie leeft op school. In onze masterclass willen we vmbo`ers naar een hoger niveau brengen dan het advies van de basisschool doet verwachten. En dan bedoelen we niet alleen cognitief hoger, maar ook sociaal. Jezelf goed leren kennen is hier het motto. Bij aanvang van de Expeditie is de eerste masterclass gestart en dertig procent is na het tweede leerjaar naar een hogere leerweg doorgestroomd dan verwacht. Dit jaar is een tweede masterclass gestart. Onderzoekers van Oberon monitoren alle leerlingen drie jaar lang. De leerlingen vinden het interessant dat ze gemeten worden en brengen ook kritische vragen naar voren. Ik had niet zo n duidelijk beeld van de meerwaarde van onderzoek toen we met de Expeditie begonnen. Het blijkt ontzettend leuk, het houdt je scherp en helpt de innovatielijn vast te houden. De mensen van Oberon hebben tijdens een workshop een kleine onderzoeksopdracht gegeven aan docenten, om ze te laten proeven aan het doen van onderzoek. Ik wil dat mijn docenten hun blik verruimen door nieuwe kennis op te doen. Iedereen moet dit schooljaar individueel of in teamverband een voorstel indienen voor externe expertise. Ze moeten zelf uitzoeken welke instelling die expertise het best kan leveren. Ook aan de ontwikkeling van het leerlingportfolio een belangrijk onderdeel van onze innovatie moet iedereen meewerken, ook de oudere docenten. Ik wil iedereen meenemen in de Expeditie. Ik zit zelf in de stuurgroep om inhoudelijk te kunnen sturen en commitment te verwerven. Dat gaat niet vanzelf met ons personeelsbestand, waarvan meer dan drievijfde boven de 55 jaar is. Die eenzijdige leeftijdsopbouw raakt straks natuurlijk ook aan de continuïteit van de innovatieplannen. Bovendien wachten we al dertien jaar op nieuwbouw. Hoewel formeel nu eindelijk alles rond is, zit er nog geen paal in de grond. Gelukkig richt de gemeente Rotterdam zich de laatste tijd erg op de ontwikkeling van Rotterdam-Zuid. Zodra dat echt gaat lopen, zal OSG Nieuw- Zuid daar ook profijt van hebben. En mijn ambitieniveau ligt hoog. Onze innovatie heet niet voor niets Missie Geslaagd! Leren over innoveren 27

28 Picasso Lyceum, Zoetermeer Talenten Ontwikkelen tot Prestaties (TOP) Innovatie Ieder kind heeft talenten die in aanleg aanwezig zijn, ieder mens heeft behoefte zijn talenten te kennen en te ontwikkelen. Vanuit die overtuiging wil het Picasso Lyceum het onderwijs zo inrichten dat de talenten van leerlingen ook echt ontdekt en ontwikkeld worden: Talenten Ontwikkelen tot Prestaties (TOP). Het huidige onderwijs maakt te weinig gebruik van het talentenpotentieel van elke leerling. De school streeft naar een betere talentontplooiing via TOPklassen (science, cultuur, sport en ict) en door meer maatwerk te bieden. Zo doet de school mee aan de Pilot Meerdere Examenmomenten. Het onderwijsconcept stoelt op drie pijlers: samenhang in het onderwijsprogramma, zelfstandigheid in leren en werkhouding en een op coaching gerichte interactie tussen leerling en leraar. De innovatie moet er onder meer toe leiden dat leerlingen beter leren om keuzes te maken, beter en sneller doorstromen naar het examen en een hoger opleidingsniveau bereiken. Daarnaast leidt de innovatie tot zelfbewuste jongeren die communicatief en sociaal vaardig zijn. Onderzoek De centrale onderzoeksvraag luidt: Hoe kunnen we als school de leerling het beste ondersteunen bij zijn talentontwikkeling? Daaronder liggen vragen als: wat zijn hierbij succesfactoren of valkuilen? Wat levert het werken aan talentontwikkeling op in termen van zelfinzicht, bewuste keuzes maken en vaardigheden op verschillende domeinen? Het SCO-Kohnstamm Instituut doet onderzoek naar de effecten van de TOPklassen. Door middel van interviews met leerlingen en docenten hopen de onderzoekers bijvoorbeeld te achterhalen wat de oorzaken zijn van het verloop van leerlingen en hoe de aanpak aangescherpt kan worden. Het Picasso Lyceum is tevens aangesloten bij het NIVOZ-netwerk van Luc Stevens, van waaruit onderzoek naar de nieuwe onderwijspraktijk verricht wordt. 28 Leren over innoveren