Inleiding: Semantiek

Transcriptie

1 Betekenis 1

2 Inleiding: Semantiek Semantiek: de studie van betekenis in taal Doel: modelleren hoe de betekenis van een zin of woordgroep is opgebouwd uit de betekenissen van de woorden.

3 Inleiding: Drie niveaus 1. Semantiek op het niveau van woorden (lexicale semantiek) 2. Semantiek op het niveau van zinnen en woordgroepen 3. Semantiek op het niveau van teksten en discourse (dynamische semantiek, pragmatiek)

4 Inleiding: Drie colleges (Lexicale semantiek: doen we nu niet) Algemene begrippen (di 2 juni, delen uit hoofdstuk 17) Lambda-abstractie (do 4 juni, delen uit hoofdstuk 18) Aspecten van discourse (di 9 juni)

5 Inleiding: Boek Uit Hoofdstuk 17 (The Representation of Meaning) lees je: Lees alvast , maar echte uitleg van lambda-abstract komt in volgende college

6 Inleiding: Dit college Uitgangspunten Predikatenlogica Vertaling Events, tijd, aspect Grenzen aan PL

7 Uitgangspunten Voor het soort semantiek dat we hier behandelen (logische semantiek, formele semantiek) zijn een aantal uitgangspunten van belang. Er zijn ook andere benaderingen van semantiek die die uitgangspunten niet delen (cognitieve semantiek).

8 Uitgangspunten Compositionaliteit (Freges principe): de betekenis van een woordgroep is een functie van de betekenis van de samenstellende delen en de manier waarop ze zijn samengesteld. Voorbeeld: de betekenis van een S moet worden berekend uit de betekenissen van NP en VP. Meer daarover in H18, volgende college.

9 Uitgangspunten Waarheidscondities: een logische vertaling legt precies de condities vast waaronder een zin waar is. Wanneer weet je wat een zin betekent? Als je weet onder wanneer die zin waar is of niet.

10 Uitgangspunten Vertaling: De betekenissen van zinnen en woordgroepen kunnen worden gemodelleerd door ze te vertalen in formules van een logische taal. Vaak is dat de predikatenlogica (firstorder logic), vaak zijn rijkere logische talen nodig.

11 Uitgangspunten Gevolgtrekkingen (entailments): een logische vertaling verantwoordt gevolgtrekkingen van een zin: Vergelijk: Plato is een Griekse filosoof (impliceert: Plato is een filosoof) Plato is geen Griekse filosoof (impliceert dat niet)

12 Uitgangspunten Logische constanten: belangstelling van de semantiek gaat vooral uit naar functiewoorden. Bijvoorbeeld niet, en, of, als, elke, een, de hij, zichzelf werkwoordstijden comparatieven, superlatieven

13 Uitgangspunten Zie 17.1 voor meer uitgangspunten, met een wat meer computationeel karakter verifiability non-ambiguity canonical form inferences expressiveness

14 Predikatenlogica: Vocabulaire Logische ingrediënten Individuele constanten: a, b, c,.. Individuele variabelen: x,y,z,.. Predikaatconstanten: P(s), R(x,y),.. Connectieven:,,,, Kwantoren:,. Functies: f, g Eerste orde logica!

15 Predikatenlogica: Eerste orde Eerste-orde predikatenlogica: Alleen variabelen en kwantificatie over variabelen voor individuen ( Dus niet X X(j) ) Predikaten kunnen alleen worden toegepast op variabelen en individuele constanten, niet op andere predikaten ( Dus niet C(P) )

16 Predikatenlogica: Interpretatie Vertalingen worden zelf weer geïnterpreteerd in een model. Een model kun je zien als een abstracte weergave van (een stukje van) de werkelijkheid. Waarheidscondities van formules: ten opzichte van het model.

17 Vertaling: van eigennamen Eigennamen individuele constanten Socrates s Plato p Individuele constanten verwijzen naar individuen in het model.

18 Vertaling: Eenplaatsige predikaten filosoof F Socrates is een filosoof F(s) denken D Plato denkt D(p) wijs W Alexander is wijs W(a) Koppelwerkwoord, lidwoord, tijd?

19 Vertaling: Relaties bewonderen B Plato bewondert Socrates B(p,s) jaloers op J Alexander is jaloers op Brutus J(a,b) groter dan G Rome is groter dan Carthago G(r,c) in I Athene is in Griekenland I(a,g)

20 Vertaling: Conjunctie Socrates is een Griekse filosoof G(s) F(s) NIET G F(s)! Rome en Carthago zijn steden S(r) S(c) NIET S(r c)! Rome is een stad in Italië S(r) I(r,i) Plato is een filosoof die zichzelf bewondert F(p) B(p,p)

21 Vertaling: Geen conjunctie Wat is hier mis? Socrates en Plato zijn vrienden V(s) V(p) Niet alle voorkomens van en zijn te vertalen als

22 Vertaling: Disjunctie Logische disjunctie ( ) is inclusief: de disjuncten kunnen allebei waar zijn Het woord of is vaak exclusief: Wilt u soep of salade? Strategie: toch vertalen met, exclusief volgt uit regels voor gebruik (pragmatiek)

23 Vertaling: Negatie Socrates is geen sofist S(s) Athene is niet groter dan Rome G(a,r) Het is niet zo dat Socrates geen sofist is S(s) Socrates is een ongelovige wijsgeer W(p) G(s)

24 Vertaling: Negatie Wat is de vertaling van: Socrates is geen gelovige wijsgeer?

25 Vertaling: Determiners Hoe worden determiners vertaald? Determiners zijn uitdrukkingen die van een N een NP maken: de, het, een, elke, iedere, alle, sommige, enkele, precies één, tenminste zeven, de meeste, de helft van de, veel, Eerste-orde predikatenlogica biedt vertalingen voor een aantal van de determiners

26 Vertaling: Met kwantoren Iedere wijsgeer is een sofist x ( W(x) S(x) ) is de universele kwantor bindt de variabele x iedere correspondeert met de combinatie van en iedere, elke, alle

27 Vertaling: Met kwantoren Plato las een boek x ( B(x) L(p,x) ) is de existentiële kwantor een correspondeert met de combinatie van en een, tenminste één, sommige Enkelvoud/meervoud: onvertaald

28 Vertaling: Dubbele negatie Als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden Wat is er aan de hand met de twee niemand? Niet x y Luisteren(x,y) Maar x y Luisteren(x,y)

29 Vertaling: Met kwantoren Sommige determiners zijn te definiëren in de predikatenlogica (met =): De premier is gelukkig: x (P(x) G(x) y (P(y) y=x)) Tenminste twee : x y ( x y ) Maar veel determiners juist niet!

30 Vertaling: Bereiksambiguïteit Iedere filosoof spreekt één taal x ( F(x)!y ( T(y) S(x,y) ))!y ( T(y) x ( F(x) S(x,y) )) (! betekent: precies één) Geen lexicale of structurele ambiguïteit Dus drie soorten ambiguïteiten. Grote uitdaging voor de afbeelding tussen syntaxis en semantiek.

31 Vertaling: Anaforen Anafoor: uitdrukking die voor zijn interpretatie afhankelijk is van een andere uitdrukking (antecedent). Twee soorten: reflexieven (zichzelf) en pronomina (hij, zij) Verwarrend: soms wordt anafoor ook specifiek gebruikt voor reflexief.

32 Vertaling: Anaforen Elke wijsgeer bewondert zichzelf x ( W(x) B(x,x) ) Een wijsgeer leest elk boek dat hij koopt x ( W(x) y ( ( B(y) K(x,y)) L(x,y))) (let op generiek een!) Antecedent bindt anafoor.

33 Vertaling: Boek en oefening All vegetarian restaurants serve vegetarian food. (17.26) xvegetarianrestaurant(x) Serves(x,VegetarianFood) (17.27) hint voor oefening 17.3

34 Events en tijd Davidson: Event-variabelen Traditionele vertaling John kissed Mary. K(j,m) Met variabele over events e ( K(e,j,m) ) of zelfs: e ( K(e) A(e,j) P(e,m) ) A = Agent, P = Patient

35 Events en tijd Waarom is dat beter? Objecten en bepalingen kunnen allemaal behandeld worden als predikaten over de event-variabele. Jan kuste Marie op het balkon in de nacht bij maneschijn. Hoe ziet dat eruit?

36 Events en tijd Eén mogelijkheid: e ( K(e) A(e,j) P(e,m) O(e,b) I(e,a) B(e,m) )

37 Events en tijd Tot nu toe hebben we tijd en ook werkwoordstijd steeds genegeerd. Jan kuste Marie vertaald als K(j,m) of e ( K(e,j,m) ) Events kunnen gerelateerd zijn aan tijdstippen. Zie boek pagina 601 en corrigeer fouten

38 Grenzen aan PL Wat voor soort natuurlijke taal uitdrukkingen kunnen we niet beschrijven met de middelen van de eerste-orde predikatenlogica (PL)? Vergelijk dit met de syntactische vraag (over finite state, context-vrij)!

39 Grenzen aan PL Andere argumenten dan individuele variabelen. Jan denkt dat hij gelukkig is. D(j, G(j) ) Jenny houdt van schaatsen. H(j, S) Niet mogelijk in PL! [propositie] [predikaat]

40 Grenzen aan PL een Nederlandse taalkundige. x (T(x) N(x) ) intersectief een grote muis Niet: x (M(x) G(x) ) Wel: x (G(M)(x) ) een valse munt Niet: x (M(x) V(x) ) Wel: x (V(M)(x) ) niet PL! niet PL!

41 Grenzen aan PL Jan heeft alle eigenschappen van Sinterklaas. X (X(s) X(j)) een variabele over predikaten Sinterklaas is vrijgevig V(s) Jan is vrijgevig V(j) Hogere-orde logica

42 Grenzen aan PL De meeste studenten zijn tevreden. Meer dan 80% van de Democraten heeft gestemd op Kerry. Niet: variant op x of x. Maar: een relatie tussen verzamelingen Dit brengt ons bij de theorie van Gegeneraliseerde kwantoren

43 Oefeningen Doe oefening 17.3, 17.4, 17.5, 17.6 Je kunt ook oefenen op sectie 3.2 let goed op de andere notatie die gebruikt wordt