Graven naar Handel. Ook op opgravingen vinden we sporen van handel.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Graven naar Handel. Ook op opgravingen vinden we sporen van handel."

Transcriptie

1 1 Graven naar Handel Ook op opgravingen vinden we sporen van handel. "Handel drijven doen mensen al heel lang. Want niet iedereen kan en doet alles. Sommige mensen zijn gespecialiseerd in het maken van kledij, anderen in het hoeden van dieren. Wanneer de veehoeder kleren wil, kan hij ruilen met de kleermaker voor een dier. Dat is het eenvoudige principe waar handel op gebaseerd is. Toen geld uitgevonden werd moest men niet meer altijd producten ruilen, alles heeft sindsdien een waarde in geld. Als archeoloog vinden we vaak aanwijzingen van hoe mensen vroeger handel dreven. Dat kunnen munten zijn, scheepswrakken, havens, teksten en zoveel meer." Lees telkens bij elke hoek in stilte de tekst door. Vul daarna de vragen in. Vergeet niet de begrippenlijst per hoek aan te vullen. Je kiest zelf welke begrippen, die in het vet geschreven staan, je er in opneemt.

2 HOEK 1: Betaalmiddelen doorheen de tijd o 2 LEES DE TEKST EN LOS DAARNA DE VRAGEN OP Vandaag wordt de waarde van alles uitgedrukt in geld, bvb.: 1 blik cola = 1,2. Dat is een goed systeem en maakt kopen en verkopen gemakkelijk. Men gebruikt het systeem bijna overal ter wereld. Maar vroeger lag dat anders. Geld is pas uitgevonden in de 7 de eeuw v.c., daarvoor bestond enkel ruilhandel. Als je een kip wilde, dan moest je afspreken met de eigenaar van een kip hoeveel potten graan je ervoor in de plaats moest geven. Toch waren er ook toen vaste betaalmiddelen (=primitief geld), enkele voorbeelden: Koeien: Een koe is veel geld waard en blijft (zolang de koe leeft) ook voor een lange tijd die waarde behouden. Het werd daarom als vast betalingsmiddel gebruikt. Je koopt een huis: "dat is dan zeven koeien a.u.b." Schelpen: Bepaalde soorten schelpen die moeilijk te vinden zijn in de zee waren in het verleden heel handig als betaalmiddel. Je kan ze gemakkelijk opbergen en ergens mee naartoe nemen, met een koe is dat iets moeilijker. Zout: Heel bekend is het betalen in zout. Zout produceren is duur, maar omdat het uit kleine korreltjes bestaat, heel gemakkelijk af te wegen. De Romeinen gebruikten het ondermeer om hun soldaten te betalen: 1 maandloon = 1,5 kg zout. Hoeveelheid zilver of goud: Vooral edelmetalen waren zeer gemakkelijk te gebruiken als betalingsmiddel. Ze zijn zeldzaam en duur, dus bepaalde hoeveelheden ervan kunnen gebruikt worden om iets aan te kopen. In Mesopotamië bewijzen spijkerschriftteksten uit het 3 de millennium v.c al dat zilver en goud alledaagse betaalmiddelen waren. De grote verandering kwam er toen men munten is gaan gebruiken, dat gebeurde voor het eerst rond 700 v.c. in de stad Sardes in Turkije. Eigenlijk waren deze voor een lange tijd niets meer dan een welbepaalde hoeveelheid van een metaal, meestal goud of zilver. Er werd in een schijfje metaal een afbeelding geslagen en iedereen wist hoeveel elke munt met een bepaalde afbeelding erop waard was. We noemen dat standaardiseren. De schat van Ambiorix: In 2000 groef men te Heers 102 gouden munten op. Het zijn munten die in Vlaanderen geslagen werden. Ze bewijzen dat ook in België al in de 1 ste eeuw v.c. munten gebruikt werden om handel te drijven. Munten worden gemaakt uit metaal, maar metaal is duur, het weegt veel en heeft nog vele andere gebruiksmogelijkheden. Daarom is men geld gaan maken van papier, voor de eerste maal rond 600 n.c. in China (hierboven een voorbeeld van dat oudste geld uit papier). Het probleem bij geld uit papier is dat het papier geen waarde heeft. Vroeger bij munten uit metaal was dat wel zo. Daarom dat men probeert om geld uit papier zo moeilijk mogelijk namaakbaar te maken.

3 3 Op geld uit papier kan je heel grote bedragen drukken. Dat stukje papier heeft dan die waarde. Als alles goed gaat en iedereen heeft vertrouwen in de economie en de staat die de biljetten drukt, is er geen probleem. Maar toch gaat het wel eens mis. In het Afrikaanse land Zimbabwe was het geld uit papier op een bepaald ogenblik niets meer waard. Men drukte daar biljetten die dollar waard waren. Alleen niemand vertrouwde dit nog, waardoor die dollar eigenlijk niet meer dan 1 waard waren. Handel drijven met geld berust dus ook vooral op vertrouwen. Tastbaar geld blijft door de meeste mensen gebruikt worden. Toch is er nog een andere vorm. Nog weinig mensen krijgen vandaag hun loon in tastbaar geld uitbetaald. Hun loon wordt door hun werkgever gestort op hun bankrekening. Dit niet-tastbaar geld wordt door banken beheerd, de eigenaars kunnen het afhalen wanneer ze dat willen, bijvoorbeeld via een geldautomaat. Daar wordt het niet tasbare geld omgezet in tastbaar geld. Veel mensen denken dat in de toekomst ook het tasbare geld zal verdwijnen. VRAGEN In welk land gebruikte men voor het eerst geld in de vorm van munten. Je kan doorheen de tijd enkele grote stappen onderscheiden in het gebruik van betaalmiddelen. Vul de onderstaande tekst correct aan. Eerst dreef men handel door goederen te. Toch gebruikte men toen al voorwerpen, grondstoffen en zelfs dieren als vaste betaalmiddelen, we noemen dat. Goud en zilver zijn veel waard, daarom gebruikt men ze graag om er goederen mee te betalen. In 700 v.c. ging men deze metalen gebruiken om te slaan, deze waren de eerste betaalmiddelen die we echt geld kunnen noemen. De volgende stap in de evolutie is het drukken van geld op. Tot op heden worden alle grote geldbedragen op deze manier tastbaar gemaakt. Vandaag zijn we al weer een stap verder. Geld dat op een bankrekening staat is niet geld. We kunnen het wel nog terug tastbaar maken, door het af te halen aan een geldautomaat. WEET JIJ wat de naam was van het geld dat we in België gebruikten voor het gebruik van de euro? de Begrippenlijst! Vul jullie begrippenlijst (laatste pagina) aan met 2 nieuwe begrippen. Zoek de betekenis op in een woordenboek en in de bovenstaande tekst.

4 4 HOEK 2: De Beurs LEES DE TEKST EN LOS DAARNA DE VRAGEN OP De beurs is een instelling waar je goederen of financiële producten kan kopen en verkopen. Er bestaan goederenbeurzen, waar goederen verhandeld worden, en effectenbeurzen, beurzen die beleggingsproducten verhandelen, zoals aandelen van bedrijven. De belangrijkste beurs ter wereld is Wall Street te New York in de Verenigde Staten. Ook in Brussel hebben we een beurs. Een speciale beurs vinden we in Antwerpen. Op deze beurs worden enkel diamanten verhandeld, dit is een voorbeeld van een goederenbeurs. Hoe kan je handel drijven op de beurs? De mogelijkheden zijn zeer uitgebreid, wij bespreken er hier één aan de hand van een voorbeeld. Op de beurs van Brussel kan je aandelen van bedrijven kopen. Zo kan je telkens een beetje eigenaar worden van een echt bestaand bedrijf. Bezit je aandelen en worden ze duurder, dan kan je ze tegen winst verkopen. Als een bedrijf winst maakt, deelt ze voor een deel deze winst met haar aandeelhouders. Als aandeelhouder kan je jaarlijks ook op deze manier geld verdienen aan je aandelen. Wat is een aandeel? Als je aandelen hebt van een bedrijf, dan bezit je een deel van het bedrijf. Om 100% eigenaar te zijn van het bedrijf, moet je alle aandelen bezitten. Meestal is dat niet zo en bezit je een zeer klein percentage van de aandelen van het bedrijf. Als aandeelhouder ben je dus voor een deeltje mede-eigenaar van dat bedrijf. De prijs van aandelen wordt voor elk bedrijf bepaald door de 'wet van vraag en aanbod'. Wat wil dat zeggen? 1. De vraag is groot maar het aanbod is klein: Als er veel mensen appelen willen kopen, maar er zijn weinig appelen te koop, dan zal de prijs van de appelen stijgen. Gevolg: Doordat de prijs stijgt, zijn er steeds minder mensen die er zoveel geld voor over hebben. de vraag naar appelen daalt. 2. De vraag is klein maar het aanbod is hoog: Er zijn heel veel appelen te koop, maar weinig mensen willen ze kopen, dan zal de prijs van de appelen dalen. Gevolg: Doordat de prijs daalt, zijn er steeds meer mensen die dat kleine bedrag willen betalen. de vraag naar appelen stijgt. Hierboven twee illustraties om te zien hoe de "wet van vraag en aanbod" werkt. Bij het kopen en verkopen van aandelen op een beurs werkt het precies zo. Als aandelen goedkoop zijn, dan kopen er veel mensen die aandelen (=vraag is groot). Maar doordat de vraag groot is, stijgt de waarde van de aandelen, ze worden duurder. Hoe duurder de aandelen worden, hoe minder

5 5 mensen die aandelen willen kopen (= vraag is klein). Hierdoor daalt waarde van de aandelen terug, ze worden goedkoper. De oudste beursgebouwen ter wereld staan in België en Nederland. Het is in steden als Brugge, Antwerpen Rotterdam en Londen dat kooplieden tussen 1300 en 1600 n.c. voor het eerst samen kwamen in gebouwen om er waardepapieren te verhandelen. Dat had grote voordelen. Anders moesten handelaren de goederen naar een marktplaats brengen, wat een heel karwei is. In deze eerste beurzen was dat niet meer het geval. Daar verhandelde men enkel nog papier dat een bepaalde waarde had. Een voorbeeld van een waardepapier is een aandeel. VRAGEN Op de beurs kan je een deeltje van een bedrijf kopen. Hoe heten deze deeltjes? De eerste beurs ter wereld, nu nog steeds te zien te Brugge. Op de beurs stijgt en daalt de waarde van de verhandelde producten voortdurend. Dat gebeurt volgende de Wet van vraag en aanbod. Enkele oefeningetjes over deze wet (schrap wat niet past): Het aandeel van de bank KBC is vandaag duur. Weinig mensen willen het daarom aankopen. Dat wil zeggen dat de vraag klein / groot is, en dus, dat de waarde van het KBC aandeel zal dalen / stijgen. De waarde van het aandeel van de warenhuisketen Colruyt is vandaag laag. Daardoor zijn er veel mensen dat het aandeel willen kopen. Dat wil zeggen dat de vraag klein / groot is, en dus, dat de waarde van het Colruyt aandeel zal dalen / stijgen. Gisteren is de waarde van het aandeel van het bedrijf Bekaert gestegen. Dat wil zeggen dat er gisteren veel / weinig vraag was naar het aandeel van dit bedrijf. Artikel uit Het Belang van Limburg (22-23 augustus 2009)

6 6 Koop zelf aandelen op de beurs Neem een krant bij de hand en ga naar de sectie waar de aandelen van bedrijven, verhandeld op de beurs van Brussel, staan. Je krijgt Kijk naar de kolom "slot" en koop van twee bedrijven aandelen. Vul de gegevens in de onderstaande tabel en schrijf onder de tabel voor hoeveel geld je geen aandelen gekocht hebt. (gebruik een rekenmachine) Controleer over een week wat de nieuwe waarde van de aandelen is die je gekocht hebt? Bereken hoeveel je winst of verlies is. Naam bedrijf 1 Slotwaarde van aandeel Aantal aandelen dat je wilt kopen Slotwaarde x aantal aandelen Slotwaarde 1 week later Nieuwe waarde x aantal aandelen Winst Naam bedrijf 2 Slotwaarde van aandeel Aantal aandelen dat je wilt kopen Slotwaarde x aantal aandelen Slotwaarde 1 week later Nieuwe waarde x aantal aandelen Winst Geld dat je over hebt euro Wat is de datum van de krant: Begrippenlijst! Vul jullie begrippenlijst (laatste pagina) aan met 2 nieuwe begrippen. Zoek de betekenis op in een woordenboek en in de bovenstaande tekst.

7 HOEK 3: Globalisering van de Handel o 7 LEES DE TEKST EN LOS DAARNA DE VRAGEN OP Door handel te drijven kan je goederen kopen die je zelf niet hebt. Maar zowaar nog belangrijker, je kan ook aan producten komen die niet uit jouw regio komen. Om wereldhandel mogelijk te maken is het vooral belangrijk de goederen die verhandeld worden te transporteren. Dat transport moet veilig zijn en gebeurt liefst in grote hoeveelheden. In het verleden was daarom vooral handel met schepen de favorieten manier van transporteren die handelaren gebruikten. Eén van de eerste plaatsen waar veilige handel met schepen over grote afstand gebeurde, was de Middellandse Zee. We hebben daar ook bewijzen van. Zo vonden archeologen voor de kusten van Turkije (te Uluburun) het wrak van een cargoschip uit de 13 de eeuw v.c. In het ruim van dat schip vonden ze handelsproducten terug die afkomstig waren van langs de kusten verspreid over de volledige Middellandse Zee. Waarschijnlijk voeren schepen in die tijd van haven naar haven. In elke haven kochten ze nieuwe producten en verkochten ze een deel van hun lading. De havens waar de schepen aanmeerden, werden zo voor hun regio het centrum van het handel. Uluburun Een deel van de Middellandse Zee, schepen varen met hun lading van haven naar haven. Een eerste grote stap in de globalisering van de handel.

8 8 Objecten die archeologen te Tell Tweini opgegraven hebben. Ze bewijzen allemaal hoe internationale handel toen al in de 13 de en 8 ste eeuw v.c. bestond. Aardewerk uit Cyprus en de Griekse Wereld, bronzen beeldje met koper uit Cyprus en tin uit het Oosten (brons is een samensmelting van de metalen koper en tin) een beeldje uit ivoor afkomstig uit Egypte en een zegel eveneens afkomstig uit Egypte. De handel werd voor het eerst wereldhandel toen in de 15 de tot 18 de eeuw n.c. de Europese landen, zoals Spanje, Portugal, Frankrijk, Groot Brittannië en de Verenigde Nederlanden de volledige wereld ontdekten en er overal handelskolonies stichtten. Handelsverenigingen zoals de Verenigde Oostindische Compagnie, beheerden grote handelsvloten die de wereldzeeën bevoeren en handel dreven met alle grote volkeren ter wereld. Europa werd in die tijd het centrum van deze wereldhandel. Op de markten van de Europese steden konden zo goederen uit zowel India, China, Indonesië, Zuid-Afrika en Zuid- Amerika gekocht worden. Door deze mondiale handel veroverden producten zoals de aardappel, thee, peper, tabak en koffie Europa. De wereldhandel brengt producten van over ter wereld naar Europa, zoals thee, koffie, peper en tabak. Tegen het midden van de 20 ste eeuw zijn alle zeilschepen uit het verleden vervangen door snelle schepen met dieselmotoren. Ze vervoeren zeer grote hoeveelheden goederen naar alle landen ter wereld. Grote bedrijven (= multinationals) bouwen fabrieken verspreid over de aardbol. Wat ze fabriceren in China, België of de Verenigde Staten transporteren ze met die snelle oceaanreuzen naar de andere kant van de wereld. De Westerse landen, samen met Japan, domineren de handel in de wereld. Het grootste deel van de rijkdom in de wereld bevind zich in deze landen. Vanaf het begin van de 21 ste eeuw komen er nog enkele andere economieën op. Landen als China, India en Brazilië worden steeds belangrijker in de wereldeconomie. Enkel de Afrikaanse landen blijven problemen hebben om hun plaats te vinden in wereldhandel. Auto's, speelgoed, tv's, gereedschap, bananen, zowat alles wordt vandaag van en naar overal ter wereld verhandeld.

9 9 Iedereen drijft vandaag handel met iedereen over de ganse wereld. Deze globalisering heeft gevolgen. Het grootste deel van de rijkdom in de wereld bevindt zich in de Westerse wereld in het Noorden. In het Zuiden zijn de mensen veel armer. Zij kunnen niet concurreren met de machtige economische landen uit het Noorden. Globalisering heeft zijn voor en nadelen, hieronder twee meningen: JA Gert (19), is arbeider (bekister) bij een bouwfi rma «De wereld is zo groot, een mens kan moeilijk van alles op de hoogte blijven. Bovendien ben ik sowieso niet geïnteresseerd in politiek. Volgens mij zijn westerlingen meer met zichzelf begaan dan met de armoede van het Zuiden. De meeste mensen vinden het wel erg wat er met de wereld gebeurt, maar ondernemen zelf niks. Het is de moeite waard om armoede aan te pakken: als die afneemt, zal ook het aantal conflicten in de wereld dalen en zal het terrorisme verdwijnen.» NEEN Lien (19) studeert rechten in Gent «Hoe meer ik mij informeer over globalisering, des te meer besef ik dat ik weinig weet. Ik werk als vrijwilligster in de wereldwinkel en neem deel aan betogingen. Als peuter ging ik al met mijn ouders mee naar de betogingen tegen racisme. Veel jonge mensen willen niet weten wat er in de wereld aan de gang is, omdat ze het hier te veel naar hun zin hebben. Toch geloof ik in de macht van het publiek. Consumenten kunnen signalen uitzenden naar bedrijven zodat die gestimuleerd worden om striktere arbeidsregels toe te passen.» bron: archief: Maks VRAGEN Waarom spelen schepen zo een belangrijke rol in de globalisering van de handel. Wat denk jij van een wereld waar iedereen met iedereen handel drijft? Wat zijn volgens jou de voordelen van de globalisering? Wat zijn volgend jou de nadelen van de globalisering? VOORDELEN NADELEN Begrippenlijst! Vul jullie begrippenlijst (laatste pagina) aan met 2 nieuwe begrippen. Zoek de betekenis op in een woordenboek en in de bovenstaande tekst.

10 HOEK 4: Op zoek naar grondstoffen o 10 LEES DE TEKST EN LOS DAARNA DE VRAGEN OP Een belangrijke reden waarom mensen handel drijven, is om aan grondstoffen te komen. Als je iets wil maken, dan heb je namelijk grondstoffen nodig. Een aantal van deze grondstoffen kan je vinden in je omgeving. Door bomen te hakken verkrijg je hout om huizen te bouwen, of je kan het hout als brandstof gebruiken in een oven om metaal te smelten. Maar niet alle grondstoffen komen voor in de regio waar je leeft. Enkele voorbeelden: Wie marmer wilt moet naar de Ardennen, of zelfs naar Carrara in Italia, waar ze mooi wit marmer hebben. Wie goud wil moet naar Zuid-Afrika, Australië of Indonesië. In grote mijnen in openlucht vinden ze daar veel goud. Wie aardolie wil om benzine of kunststoffen te maken, moet het gaan oppompen uit de Noordzee, uit de olievelden in het Midden Oosten of van nog verder. Wie koffiebonen wil om koffie te maken, moet het importeren uit Afrika, Zuid- Amerika of Indonesië. Als men in China, Canada of België chocolade wil eten, dan moeten ze de bonen gaan kopen in West-Afrika. Denk maar eens na, al die onderdelen, soms uit ijzer, anderen uit rubber of textiel, waar komen de grondstoffen allemaal vandaan? Als mensen iets willen maken dan hebben ze grondstoffen nodig. Wil je een trui maken, dan is er bvb. enkel wol of katoen nodig. Dat is eenvoudig. Maar wat als je een auto wilt fabriceren? Een auto bestaat uit veel verschillende onderdelen. Als een auto in een grote fabriek in België gemaakt wordt, dan moeten al deze onderdelen naar die ene fabriek gebracht worden. De grondstoffen om al die onderdelen te maken, komen van over de ganse wereld.

11 Een voorbeeld uit Tell Tweini: Dit beeldje werd gevonden te Tell Tweini tijdens archeologische opgravingen. Het is gemaakt uit brons. o 11 TIN KOPER Koper en tin werden niet op dezelfde plaats in mijnen gevonden. Koper kwam meestal uit Cyprus en Tin uit Centraal Azië. Te Tell Tweini werd het dan versmolten tot brons en maakte men er een beeldje van. BRONS Brons komt niet voor in de natuur. Het wordt gemaakt door mensen. Het is een legering (versmelting)van twee metalen, namelijk koper (90%) en tin (10%). Handel in grondstoffen is niet alleen belangrijk, het is ook zeer winstgevend. Grondstoffen zijn namelijk altijd nodig om iets te fabriceren. Het zijn basismiddelen, de economie kan niet zonder. Door veel grondstoffen naar één plaats te brengen (zoals een fabriek), kunnen producten met machines in grote hoeveelheden geproduceerd worden, dat noemen we massaproductie. VRAGEN De balpen waarmee je schrijft, waar is deze van gemaakt? Weet je ook welke grondstof(fen) er nodig is (zijn) om deze balpen te maken? Soms ze op. Zoek op in de krant: De prijs van een vat ruwe olie De prijs van een ounce goud

12 Producten dat we dagelijks gebruiken zijn telkens gemaakt uit welbepaalde grondstoffen. Weet jij welke? Link de onderstaande producten met een grondstof en een plaats in de wereld waar deze grondstof vandaan komt. o 12 ZAND Oppompen van olie in Irak STAAL VAN IJZER Zandwinning in Nederland VANILLESTOK IJzerertsmijn in Zweden OLIE Vanillebonen uit Madagaskar (Afrika) Begrippenlijst! Vul jullie begrippenlijst (laatste pagina) aan met 2 nieuwe begrippen. Zoek de betekenis op in een woordenboek en in de bovenstaande tekst.

13 Begrippenlijst o 13 Hoek Hoek Hoek Hoek 4 1 2

Tijdelijk Museum. Het spel

Tijdelijk Museum. Het spel Tijdelijk Museum Het spel Welkom in de Nationale Bank van België! De Nationale Bank van België is geen gewone bank! Jij kan hier immers geen bankrekening openen. Alleen de gewone banken kunnen dit. Bovendien

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

De leerkracht zorgt ervoor dat alle leerlingen een gatentekst en een ontdekkaart hebben.

De leerkracht zorgt ervoor dat alle leerlingen een gatentekst en een ontdekkaart hebben. Thema/ onderwerp: Ontdekkaart 1.1 Slavenkralen Korte samenvatting van de leeractiviteit: De leerlingen vullen de woorden op de goede plek in in de gatentekst. De leerlingen bevragen de kralen en maken

Nadere informatie

Graven naar Handel Begeleiding

Graven naar Handel Begeleiding Graven naar Handel Begeleiding Vak Onderwijsvorm Onderwerp Beginsituatie Eindtermen Vakgebonden Eindtermen Vakoverschrijdend Lesdoel Schoolagenda Media Economie ASO, TSO De verschillende aspecten van handel

Nadere informatie

Inhoudsopgave atlas. Aardrijkskunde. Vraag 1 van 12

Inhoudsopgave atlas. Aardrijkskunde. Vraag 1 van 12 Vraag 1 van 12 Inhoudsopgave atlas kaart 1 De Aarde Godsdiensten kaart 2 De Aarde Ziekenhuizen per land kaart 3 De Aarde Talen kaart 4 Azië Grote steden kaart 5 Azië Telefoons kaart 6 Amerika Auto's en

Nadere informatie

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6 Naam: De Romeinen De Romeinse bouwkunst. De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis. Ze bouwden tempels, riolen, waterleidingen, wegen, kanalen, huizen, aquaducten, havens, bruggen en

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau Voor de docent Inhoud In 214 en 215 maakte de olieprijs in de een vrije val: in juli 214 kostte een vat olie nog ruim 1 dollar, in januari 215 nog maar 47 dollar. De prijs is sindsdien wel weer iets gestegen,

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID? Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA INHOUD 1 WAAR LIGT HET? Hoe ziet de aarde eruit? 6-7 Hoe vind je de weg op aarde? 8-9 Afstanden 10-11 De zes continenten 12-13 Oceanen en zeeën 14-15 Waar leven walvissen en haaien? 16-17 De grootste rivieren

Nadere informatie

HANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart.

HANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. Regenten en vorsten LES 2 HANDEL 1600 Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. 1700 JE LEERT waarom de moederhandel zo belangrijk is; hoe de VOC werkt; hoe de WIC werkt.

Nadere informatie

Valutamarkt. De euro op koers. Havo Economie 2010-2011 VERS

Valutamarkt. De euro op koers. Havo Economie 2010-2011 VERS Valutamarkt De euro op koers Havo Economie 2010-2011 VERS 2 Hoofdstuk 1 : Inleiding Opdracht 1 a. Dirham b. Internet c. Duitsland - Ierland - Nederland - Griekenland - Finland - Luxemburg - Oostenrijk

Nadere informatie

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk Werkstuk door een scholier 1433 woorden 1 november 2017 7 6 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Inleiding; Wat zijn handelsstromen? Wat zijn kolonies? Chronologisch

Nadere informatie

SPEL VAN DE GOUDEN EEUW - LESMATERIAAL

SPEL VAN DE GOUDEN EEUW - LESMATERIAAL Amsterdam in 1594, aan het begin van de Gouden Eeuw. De Nederlandse kunst, wetenschap en vooral de economie bloeien op. Ondernemers krijgen nieuwe kansen en kunnen steeds grotere investeringen doen. De

Nadere informatie

Kinderen zonder papieren

Kinderen zonder papieren VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.

Nadere informatie

Wie weet wat Avri doet?

Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?

Nadere informatie

Euro en andere valuta vmbo-b34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Euro en andere valuta vmbo-b34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 27 September 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62253 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis C Deze les bestaat uit 16 vragen over de zeescheepvaart. De meeste vragen hebben ook met aardrijkskunde en geschiedenis te maken. Als je deze les af hebt, weet je alles over de scheepvaart! eerkeuzevragen

Nadere informatie

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs ntwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs Vraag 1: Zoek op de kaart van Nijmegen op welke straten er nog meer een naam hebben met een kolonie erin. Vraag 2a: Gezegde of spreekwoord met peper Vraag

Nadere informatie

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 April- 30/04/ 12 Artikel 1. Jean-Luc Dehaene van de CD&V kan bijna 3 miljoen euro opstrijken. Door een aantal jaar geleden een pakket aandelenopties te kopen

Nadere informatie

[MONEY, MONEY, MONEY,

[MONEY, MONEY, MONEY, PAV [MONEY, MONEY, MONEY, ] INLEIDING Geld maakt niet gelukkig, zegt het spreekwoord. Dat klopt, maar het helpt wel. En zeker in onze tijd. Want zonder geld kun je de spullen niet kopen die je elke dag

Nadere informatie

Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld?

Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld? Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld? Opdracht 1: Bestudeer de tekst op blz 20 en maak daarvan hier onder een samenvatting.

Nadere informatie

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?...

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?... Naam: DE VERENIGDE OOSTINDISCHE COMPAGNIE (VOC) In 2002 was het 400 jaar geleden dat de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd opgericht. Dit werd in binnen- en buitenland op diverse manieren herdacht.

Nadere informatie

Naam: Vakantie. Vraag 1. Ben je weleens op vakantie geweest? Waarheen? Werkblad vakantie - Aardrijkskunde groep 5 - Niveau blauw.

Naam: Vakantie. Vraag 1. Ben je weleens op vakantie geweest? Waarheen? Werkblad vakantie - Aardrijkskunde groep 5 - Niveau blauw. Naam: Vakantie _ Een groot aantal Nederlanders gaat ieder jaar één keer op vakantie. Vaak gaat de reis naar het buitenland, bijvoorbeeld naar Duitsland, Frankrijk, Spanje, of nog verder. Maar Nederlanders

Nadere informatie

Aanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op?

Aanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op? Ondergronds Opdrachten groepen 5, 6 en 7 In Ondergronds gaan kinderen aan de slag als een echte archeoloog. Ondergronds is een reconstructie van een archeologische opgraving. De leerlingen werken met echte

Nadere informatie

Valuta U verkoopt U koopt. Amerika - dollar 1,2444 1,1488. Australië - dollar 1,7232 1,5296. Canada - dollar 1,5658 1,3893

Valuta U verkoopt U koopt. Amerika - dollar 1,2444 1,1488. Australië - dollar 1,7232 1,5296. Canada - dollar 1,5658 1,3893 Koersen lezen Valuta U verkoopt U koopt Amerika - dollar 1,2444 1,1488 Australië - dollar 1,7232 1,5296 Canada - dollar 1,5658 1,3893 China - yuan renminbi 11,0400 9,0700 Denemarken - kroon 7,9794 7,0811

Nadere informatie

Inhoudsopgave atlas. antwoorden met uitleg voorbeeldopgaven Aardrijkskunde. Wereldorientatie-pabo antwoord 1 van 12

Inhoudsopgave atlas. antwoorden met uitleg voorbeeldopgaven Aardrijkskunde. Wereldorientatie-pabo antwoord 1 van 12 antwoord 1 van 12 Inhoudsopgave atlas kaart 1 De Aarde Godsdiensten kaart 2 De Aarde Ziekenhuizen per land kaart 3 De Aarde Talen kaart 4 Azië Grote steden kaart 5 Azië Telefoons kaart 6 Amerika Auto's

Nadere informatie

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam:

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam: Werkblad 7 Ω Over Indië en Suriname Ω Les : Van Batavia tot Jakarta VOC Schepen van de VOC varen naar Indië om specerijen te halen. Specerijen zijn bijvoorbeeld peper, kruidnagel en nootmuskaat. De reis

Nadere informatie

Beursdagboek 12 September 2013.

Beursdagboek 12 September 2013. Beursdagboek 12 September 2013. De Amerikanen lieten tijdens de herdenking van 9-11 de markten voor de derde achtereenvolgende dag fors stijgen. Gisterenavond Tijd 22:10 uur. Zoals ik al schreef in mijn

Nadere informatie

Hand-out digiboard presentatie

Hand-out digiboard presentatie Hand-out digiboard presentatie Bij werkboekje Groepen 6, 7 en 8 basisonderwijs Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 In Rivierenland zamelt AVRI afval in. Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 Opdracht 2 Woordweb

Nadere informatie

Lesbrief Iedereen betaalt belasting

Lesbrief Iedereen betaalt belasting Lesbrief Iedereen betaalt belasting inleiding Iedereen betaalt belasting» waar komt het geld vandaan?» waar gaat het geld naar toe?» nederland, europa en de wereld» Iedereen betaalt belasting 1 Iedereen

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per

Nadere informatie

.22. Hoe ziet een centrum eruit?

.22. Hoe ziet een centrum eruit? Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen

Nadere informatie

Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie

Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie Steven Smit Voor de mens in organisaties Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie Door Steven Smit 2008 Steven Smit BV voor de mens in organisaties Chopinstraat 148 1817 GD

Nadere informatie

De tussenstand VOLG DE WEDSTRIJD VIA

De tussenstand VOLG DE WEDSTRIJD VIA LES 2 De tussenstand Wat gaan we doen vandaag? MEER LEREN OVER TEXTIELAFVAL KENNISMAKEN MET VERSCHILLENDE SOORTEN TEXTIEL EEN EIGEN KWARTETSPEL MAKEN (EN ZO BONUSPUNTEN VERDIENEN VOOR AFVAL THE GAME!)

Nadere informatie

Lou en Lena in Ecuador

Lou en Lena in Ecuador Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena in Ecuador Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, wij zijn Lou en Lena! Kom, we nemen je mee naar

Nadere informatie

Op de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden!

Op de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! Op de vlucht 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! 2) Waar komen de vluchtelingen vandaan? Syrië Sinds in

Nadere informatie

LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1

LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1 12/11/14 1 LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1 1. (lezen) Ik.... een lange tekst. 2 Hij.... een moeilijk boek. 3. Zij.... een gemakkelijk tekstje. 4..... jullie veel? Ja, wij.... graag kinderboeken.

Nadere informatie

Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING.

Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING. Voorbeeld van mensen die een tweedehands wagen wensen aan te kopen die ouder is dan 2 jaar met een lening bij ING. Bij deze data moeten we het 1 en ander uitleggen. Jouw geld dat je hebt ontvangen, maakt

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers Tourism in Figures. Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016

Toerisme in Cijfers Tourism in Figures. Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016 2016 Toerisme in Cijfers Tourism in Figures XL Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016 Juli 2017 AANTAL AANKOMSTEN PER MAAND, 2016 Tabel P. Table NUMBER OF ARRIVALS BY MONTH,

Nadere informatie

EURO. Vanaf januari 2002 betalen we in Nederland en in veel andere Europese landen met de euro.

EURO. Vanaf januari 2002 betalen we in Nederland en in veel andere Europese landen met de euro. EURO Vanaf januari 2002 betalen we in Nederland en in veel andere Europese landen met de euro. Muntgeld Bankbiljetten EURO Hadden jullie al gezien dat er 2 briefjes zijn van 5 euro? oud briefje nieuw briefje

Nadere informatie

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent.

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent Zo! Goedemorgen of goedemiddag, wat is t? Ik moet zo de koeien weer melken, dus... Excuus, dat ik wat stink. Ik heb het zo

Nadere informatie

Oost-West wat je van ver haalt. Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw

Oost-West wat je van ver haalt. Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw Oost-West wat je van ver haalt Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw zaal 3 zaal 4 zaal 5 4 5 Oost-West wat je van ver haalt zaal 2 2 3 zaal 1 1 Ingang Uitgang begane grond Nederlanders zijn

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

1 Belangrijk in deze periode

1 Belangrijk in deze periode 1 Belangrijk in deze periode Het is niet zo makkelijk voor de wetenschappers om het leven van de eerste mensen correct voor te stellen. Het is ook al heel lang geleden. De mensen van toen lieten geen dagboeken

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende

Nadere informatie

Vervangende les 2 Wat is geld waard?

Vervangende les 2 Wat is geld waard? Vervangende les 2 Wat is geld waard? Leerdoelen Je leert wat het verschil tussen directe en indirecte ruil is. Je begrijpt waarom indirecte ruil handiger is dan directe ruil. Je kent de twee soorten geld.

Nadere informatie

Gastles: Hoe word ik rijk?

Gastles: Hoe word ik rijk? Gastles: Hoe word ik rijk? Hoe word je rijk? Dat willen we natuurlijk allemaal weten. In deze presentatie krijg je veel tips. Eerst een quiz om te kijken hoe veel jullie weten. Wie weet er veel? Pak je

Nadere informatie

Activiteitenschema Archeologie

Activiteitenschema Archeologie Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten

Nadere informatie

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen. 5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-BB 2004

Examenopgaven VMBO-BB 2004 Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 11.30 13.00 uur ECONOMIE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit

Nadere informatie

Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen

Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen Spreekbeurtinformatie Millenniumdoelen Informatie voor basisschoolleerlingen uit groep 5 t/m 8 Wat kun je hier vinden? 1. Jouw spreekbeurt over de Millenniumdoelen 2. Waarom zijn er Millenniumdoelen 3.

Nadere informatie

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Door: F. De Smyter en P. Holvoet 1. Geef een correcte omschrijving van de volgende economische begrippen: a) Globalisering:.

Nadere informatie

Doelgroep: groep 5 t/m 8 (vraag 9 is vooral geschikt voor groep 7/8. Groep 5/6 kan deze vraag overslaan)

Doelgroep: groep 5 t/m 8 (vraag 9 is vooral geschikt voor groep 7/8. Groep 5/6 kan deze vraag overslaan) UITLEG VOOR DE LEERKRACHT In deze lessenserie hebben leerlingen van alles geleerd over archeologie en het leven van vroeger. Met deze quiz kunnen ze hun kennis testen. Opmerking: De leerlingen hebben tot

Nadere informatie

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali PrO -weekkrant Week 45 november 2013 Voor jongeren in het praktijkonderwijs 4-1 0 november 2013 Eenvoudig Communiceren Nederlandse soldaten naar Mali Foto: ANP In Mali helpen buitenlandse soldaten de inwoners.

Nadere informatie

Geld Wat is de index?

Geld Wat is de index? Centrum Basiseducatie Brusselleer Oefenmap lezen en schrijven p. 1 Geld Wat is de index? Het leven wordt steeds duurder. Een brood kost vandaag meer dan vorig jaar. Het index-cijfer is gestegen, is dan

Nadere informatie

Procenten 75% 33% 10% 50% 40% 25% 50% 100%

Procenten 75% 33% 10% 50% 40% 25% 50% 100% Procenten 50% 75% 25% 100% 10% 40% 50% 33% Uitleg procenten & Hoofdstuk 1A: hele procenten Uitleg : Procent betekent: 1/100 deel Bij procentrekenen werken we met HOEVEELHEDEN Bij een hoeveelheid van iets

Nadere informatie

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. De grote foto op de grond is gemaakt in 1930. Toen was Schokland nog een eiland. Waarom

Nadere informatie

Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk. in de klas. schooljaar

Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk. in de klas. schooljaar Deel 2 Opdrachtfiches hoekenwerk in de klas schooljaar 2017-2018 www.havencentrum.be Opdrachtfiches In dit bestand vind je de opdrachtfiches en andere documenten om je hoekenwerk vorm te geven. De fiches

Nadere informatie

WERKBLAD. Naam: Namen van de andere leerlingen uit jouw groepje:

WERKBLAD. Naam: Namen van de andere leerlingen uit jouw groepje: Jouw wereld op de kaart WERKBLAD Groep 7 en 8 Recht zo die gaat! Varen op de kaart van Mercator Deze tentoonstelling gaat over Mercator, een beroemde kaartenmaker uit de 16de eeuw. Zijn wereldkaart wordt

Nadere informatie

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste

Nadere informatie

MIJN LAND. Oh mijn land. Ik mis het echt. Elke dag heb ik heimwee. Elke nacht droom ik erover. Ik mis mijn land. Ik mis elke straat. Ik mis alles.

MIJN LAND. Oh mijn land. Ik mis het echt. Elke dag heb ik heimwee. Elke nacht droom ik erover. Ik mis mijn land. Ik mis elke straat. Ik mis alles. MIJN LAND Oh mijn land Ik mis het echt. Elke dag heb ik heimwee. Elke nacht droom ik erover. Oh mijn land Ik mis mijn land. Ik mis elke straat. Ik mis alles. Oh mijn land Ik mis mijn familie. Mijn vrienden,

Nadere informatie

De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus).

De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). 1 En toen was er IJzer! Dat moeten de boeren aan het eind van de Bronstijd 2 hebben gezegd. Er is een metaal gevonden dat iedereen kan gebruiken. Brons 3 was

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw

Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw Werkstuk door een scholier 1373 woorden 1 december 2004 5,2 619 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Deelvraag 1: Wat is de geschiedenis van de VOC? De VOC (Verenigd

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

DE PIEK KOMT ERAAN 1

DE PIEK KOMT ERAAN 1 DE PIEK KOMT ERAAN 1 Ook al praat niemand over een naderende oliekrapte, de prijs per vat wil maar niet onder de 100 dollar zakken. Kopers van olie hebben kennelijk iets door wat de rest van ons lijkt

Nadere informatie

Leembouw en vakwerkbouw

Leembouw en vakwerkbouw Leembouw en vakwerkbouw 1. Leem? Leem! Deze gebouwen zien er alle vijf heel verschillend uit. Ze zijn dan ook gebouwd op vier verschillende continenten, in verschillende tijdperken en met verschillende

Nadere informatie

WERKBLAD. De Hanze. Naam: Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle

WERKBLAD. De Hanze. Naam: Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle WERKBLAD De Hanze Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle Naam: 1 1. Wat was de Hanze Een Hanze was een naam voor de samenwerking van handelaren en steden tijdens de middeleeuwen. De mensen werkten

Nadere informatie

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep.

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. DOE KAART 1 Bevolkingsgroepen Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. Zoek 6 verschillende bevolkingsgroepen op. Kies 1 bevolkingsgroep uit waar je meer over wilt

Nadere informatie

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs

Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom

Nadere informatie

Die overkant was een streek waar veel niet-joodse mensen woonden. Vreemd gebied.

Die overkant was een streek waar veel niet-joodse mensen woonden. Vreemd gebied. e Opstandingskerk - 15 maart 2015 4 zondag van de veertig dagen - Laetare Lezing: Johannes 6, 1-15 Gemeente van Christus, Het is kort voor het paasfeest. Jezus gaat naar de overkant van het Meer van Galilea.

Nadere informatie

Beursdagboek 24 Mei 2013.

Beursdagboek 24 Mei 2013. Beursdagboek 24 Mei 2013. Loopt Abenomics nu al op zijn laatste benen! Tijd 10:30 uur. Het was afgelopen nacht in Japan een angstige sessie voor de handelaren. Na eerst een winst van drie procent vlogen

Nadere informatie

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 13 Zomervakantie 1 31 Juli 2007

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 13 Zomervakantie 1 31 Juli 2007 Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 13 Zomer 1 31 Juli 2007 1 onderzoeksgegevens mogen alleen gebruikt worden onder vermelding van YoungVotes en de VARA Factsheet Jongeren en Aan 592 jongeren in de leeftijd

Nadere informatie

Essay door Jojanneke Scheepers

Essay door Jojanneke Scheepers Waarom is er (nog steeds) op grote schaal honger en armoede in de wereld en hoe kunnen armoede en onderontwikkeling worden bestreden in een globaliserende wereld? Essay door Jojanneke Scheepers September

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.2 Het moderne imperialisme

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.2 Het moderne imperialisme Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen? Kenmerkende aspect: De moderne vorm van imperialisme die verband hield met

Nadere informatie

6,9. Werkstuk door een scholier 1550 woorden 3 april keer beoordeeld. De euro

6,9. Werkstuk door een scholier 1550 woorden 3 april keer beoordeeld. De euro Werkstuk door een scholier 1550 woorden 3 april 2002 6,9 53 keer beoordeeld Vak Economie De euro Sinds 1 januari 2001 betalen we met de Euro. De euro is de gemeenschappelijke munt voor de landen die lid

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

WEEK MAANDAG WOENSDAG DINSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZONDAG ZATERDAG. Vul het juiste voorzetsel in. Nico fietst elke dag (aan, naar, op) de cursus.

WEEK MAANDAG WOENSDAG DINSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZONDAG ZATERDAG. Vul het juiste voorzetsel in. Nico fietst elke dag (aan, naar, op) de cursus. Vul het juiste voorzetsel in. Nico fietst elke dag (aan, naar, op) de cursus. 1 Voeg een woord aan de zin toe zodat hij correct wordt. Micky werkt graag in tuin. Verbeter de fout in de zin. Floortje leeft

Nadere informatie

Op zoek naar Dorestad

Op zoek naar Dorestad Dit speurboekje is van 1 2 Inhoudsopgave 2 Colofon Samenstelling: Marjolein den Ouden, Marieke Peters, in samenwerking met Bureau Nebti, Hilversum Redactie: Annemarieke Willemsen, Tanja van der Zon Illustraties:

Nadere informatie

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding. Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het

Nadere informatie

Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. GROEP 7-8

Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. GROEP 7-8 Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. GROEP 7-8 Hé. Hallo! Wat ontzettend leuk dat je naar mij kijkt. Ja, je ziet het goed. Ik ben een pet. Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet.

Nadere informatie

!"#$%&'&(%)*#+&,-#./##

!#$%&'&(%)*#+&,-#./## Brandaan samenvatting groep 6 Mijn Malmberg!"$%&'&(%)*+&,-./ :%$)-%330); (%)*+&0)&1$23.*%$!"$%&%'%"()%"$%%%*++%,$-%$%,./"$%%",)01%"2%./"3,)014/"$%.5./"$6785(%,$/8+/54%( 9%"(,*8'/"$%4/"$%.67.'/"/:;11%"1>>?.)%$%"*)($%4%.%+%,%.$"//,$%&%5(/$6

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.

Inhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz. Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De

Nadere informatie

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het

Nadere informatie

Crisis in de EU docentenhandleiding

Crisis in de EU docentenhandleiding Crisis in de EU docentenhandleiding In deze les vergelijken leerlingen de economische situatie van verschillende EU-leden met elkaar. Daarbij maken zij gebruik van de interactieve kaart en grafiek Economische

Nadere informatie

Beursdagboek 10 September 2013.

Beursdagboek 10 September 2013. Beursdagboek 10 September 2013. Morgen is het al weer 12 jaar geleden. Gisterenavond Tijd 20:16 uur. Op het moment van sluiten van onze beurs gisteren stond de Dow op +86 punten. Op dit moment zien we

Nadere informatie

Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier.

Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van een Douanier. Hé. Hallo! Wat ontzettend leuk dat je naar mij kijkt. Ja, je ziet het goed. Ik ben een pet. Nee, ik ben niet pet. Ik ben EEN pet. De Pet van

Nadere informatie

Docentenhandleiding Trigamo

Docentenhandleiding Trigamo Docentenhandleiding Trigamo Wat is Trigamo? Trigamo betekent letterlijk het drie-spellen-spel. Het is een combinatie van TRIviant, GAnzenbord en MOnopoly. De leerling maakt in groepjes aan de hand van

Nadere informatie

BOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:...

BOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:... BOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:..................... INLEIDING Dit werkboek hoort bij de website Boer in de buurt (www.boerindebuurt.nl). Op deze website vind je filmpjes, illustraties en opdrachten

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie