Jaarverslag over het functioneren van de certificeringsregelingen ERM

Transcriptie

1 Jaarverslag 2015 over het functioneren van de certificeringsregelingen ERM Vastgesteld door de Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit op 17 juni

2 Inhoud 1. Inleiding Samenvatting Ontwikkeling en beheer richtlijnen Verslag certificering 2015 per branche Ontwerp (architecten) Bouwtechnisch advies en Molenadvies Leidaken Metselwerk Molens Restauratiebouwbedrijven (hoofdaannemers) Schilderwerk Smeedwerk Steenhouwwerk Timmerwerk Voegwerk Bijlage 1: Overzicht ERM-richtlijnen (per )

3 1. Inleiding De certificerende instellingen rapporteren ieder jaar aan het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Restauratiekwaliteit over de door hen uitgevoerde toetsing op de geldende beoordelings- en uitvoeringsrichtlijnen ondergebracht bij Stichting ERM. Het jaarverslag stelt het CCvD in staat om het functioneren van de richtlijnen in praktijk te beoordelen en op basis daarvan zo nodig aanvullende afspraken te maken over inhoud of gebruik van de richtlijnen. In dit document wordt verslag gedaan over het jaar 2015, met name voor welke richtlijnen in 2015 audits zijn uitgevoerd en wat daarbij de bevindingen waren. Ook wordt ingegaan op het ontwikkelen van documenten voor de (rest van de) restauratieketen. Het jaarverslag 2015 is het derde jaarverslag. De foto s bij paragraaf 4.1 en 4.5 zijn van Klaas Boeder, die in 4.2 van Miranda Maring en die in 4.4, 4.7 en 4.10 van Esther Wieringa. De geïnterviewden leverden een eigen foto aan. De overige foto s zijn aangeleverd door Evert-Jan Nusselder. Richtlijnen en certificatie In samenwerking met de brancheorganisaties zijn uitvoerings- en beoordelingsrichtlijnen vastgesteld (of in ontwikkeling) op grond waarvan individuele bedrijven erkend kunnen worden wat betreft het leveren van Restauratiekwaliteit (zie bijlage). Een erkenningsregeling bevat de afspraken die gemaakt zijn over de juiste manier om onderhoud en restauratie aan monumenten uit te voeren (norm) en over het aantoonbaar en het systematisch borgen van die kwaliteit (borging). In veel gevallen is de norm beschreven in een apart document (uitvoeringsrichtlijn). Het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit stelt de regelingen vast en doet zo nodig uitspraken over de juiste toepassing van de regeling. Het toezicht op het hanteren van de afspraken in praktijk berust bij een onafhankelijke partij, de certificerende instelling. Vijf certificerende instellingen Kiwa, Hobéon, SKH, Stichting Keurmerk Branches en SKG- IKOB verzorgden in 2015 de zogeheten audits ter beoordeling van aanvragen en continuering van deze certificaten. Gecertificeerde bedrijven mogen (sinds 1 juli 2012) het keurmerk Restauratiekwaliteit voeren. Met het keurmerk en bijbehorend logo is het bedrijf ook visueel herkenbaar als bedrijf dat voldoet aan de kwaliteitseisen die aan vakkundige restauratiebedrijven worden gesteld. Het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit Het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit is verantwoordelijk voor het juist functioneren van de erkenningsregelingen en andere documenten die onder haar beheer zijn gebracht. Het College stelt (wijzigingen van) de tekst van de documenten vast. Het Centraal College van Deskundigen Restauratiekwaliteit is breed samengesteld zodat alle partijen die bij de kwaliteit van restauraties betrokken zijn, zich in het college vertegenwoordigd kunnen voelen. Het college bestaat uit brancheorganisaties van uitvoerende bedrijven zoals leveranciers van diensten (aannemers, architecten, specialisten), opdrachtgevers (zowel publieke als private opdrachtgevers) en gemeenten in de rol van bevoegd gezag en andere betrokkenen zoals de provincies en de RCE. Een (jaarlijks wisselende) vertegenwoordiging van de certificerende instellingen neemt deel als toehoorder. Het college heeft een onafhankelijke voorzitter. Het bureau van de ERM verzorgt het secretariaat van het Centraal College van Deskundigen. 3

4 De samenstelling van het College van Deskundigen was gedurende het verslagjaar 2015 als volgt: Naam Dhr. R. van Hees Dhr. W. de Koning Dhr. M. van Roosmalen Dhr. R.A. Slotema Dhr. G. Ottevanger Dhr. R. Spaan Dhr. G. Tutert Dhr. J. Roest Dhr. K. Burgy Dhr. M. van Milt Dhr. M. van Hunen Dhr. A. van der Drift Mw. M. Maring Vertegenwoordigde partij Voorzitter Secretaris ERM-bureau RVB Rijksvastgoedbedrijf FGM (Federatie Grote Monumentengemeenten) Provincie Zuid-Holland Particuliere opdrachtgevers Boei Particuliere opdrachtgevers SBKG VAWR (Vereniging Architecten Werkzaam in de Restauratie) Vakgroep Restauratie Gespecialiseerde aannemers RCE (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) Vertegenwoordiger van de certificerende instellingen Kiwa (tot 1 juli) Vertegenwoordiger van de certificerende instellingen Hobéon (na 1 juli) 4

5 2. Samenvatting 2015 Aantal regelingen toegenomen De ambitie van ERM is om een samenhangende en sector dekkende structuur van richtlijnen tot stand te brengen. Inmiddels is voor vele branches en delen van het exterieur van gebouwde monumenten een richtlijn tot stand gekomen. In 2015 is verder gewerkt aan de totstandkoming van nieuwe uitvoeringsrichtlijnen in de monumentenzorg. Inmiddels is ook de stap gezet naar richtlijnen voor branches gespecialiseerd in het bestrijden van schimmels en insecten, onderhoud en restauratie van groen erfgoed, en van klinkend erfgoed. Bestaande richtlijnen worden herschreven in een nieuwe vorm. In Bijlage 1 is een overzicht opgenomen van de stand van zaken (peildatum 31 december 2015). Certificerende instellingen In 2015 verzorgden vijf certificerende instellingen de audits ter beoordeling van aanvragen voor certificering en ter continuering van deze certificaten: - Hobéon Certificering - Kiwa Nederland - SKH - Stichting Keurmerk Branches - SKG-IKOB Certificering Aantal gecertificeerde bedrijven per branche in 2015 Het aantal gecertificeerde bedrijven is vooral toegenomen door toename van het aantal regelingen. Daarnaast nam het aantal gecertificeerden bij enkele bestaande uitvoeringsregelingen toe. Document 1 Per begin 2015 Per eind 2015 BRL 1000 GEAR- Ontwerp (architecten) URL 2001 EMA - Bouwtechnisch advies 5 7 URL 2002 Molenadvies - 2 BRL 3000 ERB Restauratiebedrijven (hoofdaannemers) BRL 3500 Molens (molenmakers) 4 6 URL 4001 Historisch Timmerwerk 9 9 URL 4002 Glaspanelen in lood - - URL 4003 Historisch Metselwerk 2 2 URL 4004 Riet - - URL 4006 Historisch Voegwerk 7 12 URL 4007 Steenhouwwerk 4 4 URL 4009 Historisch Schilderwerk URL 4010 Historisch Leidak - 10 URL 4012 Smeedwerk URL 5001 Houtaantasting - - Totaal Aangegeven zijn de BRL/URL s die eind 2015 van kracht waren. De aangegeven nummers van de uitvoeringsrichtlijnen zijn de huidige; in 2015 golden mogelijk nog andere benamingen. 5

6 Resultaten van de audits Het jaarverslag 2015 is de derde in zijn soort. Cijfermatige gegevens hebben betrekking op 2015 en waar mogelijk van eerdere jaren. In zijn algemeenheid geldt dat deze gegevens nu nog te beperkt zijn om trendanalyse te kunnen doen. Het verslag moet dan ook in dit licht worden bezien. De effecten van de economische crisis lijken overigens inmiddels voorbij. Bij een aantal branches zeggen bedrijven inmiddels aantoonbaar profijt te hebben van certificering bij het verkrijgen van opdrachten. 6

7 3. Ontwikkeling en beheer richtlijnen De ERM is opgericht om de kwaliteit van het onderhouden en restaureren van monumenten op een breed gedragen kwaliteitsniveau te brengen en te houden. De activiteiten zijn gericht op overheden in de rol van bevoegd gezag, op opdrachtgevers en op opdrachtnemers (architecten, adviseurs, aannemers). Dit verslag beperkt zich tot de richtlijnen. Sectorbrede set richtlijnen Om de kwaliteit van restauraties en onderhoud aan monumenten te borgen zijn (en worden) richtlijnen voor de uitvoering van diverse werkzaamheden opgesteld. De ambitie is om te komen tot een sectorbrede set van richtlijnen. De volgende brancheverenigingen zijn (peildatum 31 december 2015) aangesloten bij Stichting ERM: - Vakgroep Restauratie (restauratiebouwbedrijven) (VR) - Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (VAWR) - Vereniging Timmerwerk Restauratie (VTR) - Vereniging Restauratie Steenhouwers (VRS) - Nederlands Gilde van Kunst-, Sier- en Restauratiesmeden (NGK) - Nederlandse Vereniging van Leidekkers (NVvL) - Stichting Restauratie Schildersbedrijven Nederland (SRSN) - Nederlandse Vereniging Voegbedrijven / Gevelgilde - De Zinkmeesters - Vereniging Adviesbureaus Monumenten (VAM) - Ondernemersvereniging van Glazeniers (OVG) - Nederlandse Vereniging van Molenmakers (NVvM) - Vakfederatie Riet - Aannemersvereniging Metselwerken (AVM) Naast branches die zich in de eerste plaats bezighouden met het onderhouden en restaureren van gebouwen betreft het ook: - Nederlandse Vereniging Plaagdiermanagement Bedrijven (NVPB) - Vakgroep van Erfgoedhoveniers (VvEH) - Vereniging van Orgelbouwers in Nederland (VON) De documenten moeten onderling zijn afgestemd (structuur, begrippen, uitgangspunten) zodat zij niet alleen voor de betreffende branche, maar ook voor andere branches, voor opdrachtgevers en overheden (subsidies, vergunningen, toezicht) optimaal hanteerbaar zijn. De stand van zaken in de ontwikkeling van de richtlijnen is vermeld in Bijlage 1. Naar verwachting neemt het aantal gecertificeerden in 2016 toe. Dit vooral als gevolg van het aantal nieuwe richtlijnen dat is ontwikkeld. Van het aantal gecertificeerden op basis van de bestaande documenten wordt een lichte groei verwacht. Over het algemeen zijn de ervaringen bij het certificeren positief. Het timen van de audits blijkt soms lastig, omdat niet altijd een werk voorhanden is. Voor sommige branches verloopt de certificering vaak wel moeizaam. Het denken in termen van de keten vertoont een stijgende lijn, maar behoeft soms nog aandacht. Ontwikkeling en beheer beoordelingsrichtlijnen In 2015 zijn tot stand gekomen de URL Houtaantasting (URL 5001) en de URL Historisch Schilderwerk (URL 4009). Ook is URL 4001 aangevuld met een hoofdstuk over trappen. 7

8 Ontwikkeling en beheer van uitvoeringsrichtlijnen In 2015 is gewerkt aan een groot aantal uitvoeringsrichtlijnen: Betonrestauratie (2003 en 4005), Hovenierswerk historische tuinen en parken (URL 6010), Kleurhistorisch onderzoek (URL 2004), Historische Houtconstructies (URL 3001), Historische Orgels (URL 7010), Historisch Metaal (URL 4012; herziening van de NGK-regeling) en Historisch Parket (URL 4014). Ook is de beoordelingsrichtlijn Groen erfgoed (BRL 6000) in ontwikkeling en wordt gewerkt aan de herziening van verschillende andere beoordelingsrichtlijnen. Door SKG-IKOB wordt gewerkt aan een uitvoeringsrichtlijn voor gevelreiniging waarbij nieuwbouwsituaties en reiniging bij monumenten in één document gecombineerd zijn. Een groot aantal van deze richtlijnen komt de loop van 2016 beschikbaar. Restauratiefilosofie In 2013 is een restauratiefilosofie ontwikkeld op grond waarvan een opdrachtgever keuzes maakt (of laat maken) voorafgaand aan de start van de werkzaamheden. Hiertoe is het begrippenkader aangescherpt en zijn de uitgangspunten voor uitvoering benoemd. De hiërarchie van restauratiecategorieën daarbij is weergegeven in de zogeheten restauratieladder. Figuur : Hiërarchie van restauratiecategorieën (restauratieladder) 1. Conserveren / onderhoud 2. Repareren 3. Vernieuwen a. Kopiëren b. Imiteren c. Verbeteren Deze uitgangspunten zijn en worden verwerkt in de beoordelings- en uitvoeringsrichtlijnen. Het aantal bedrijven dat gebruikmaakt van deze restauratiefilosofie neemt toe, maar het denken in termen van deze filosofie behoefte vaak nog wel aandacht. Afstemming met STABU; restauratiebestek Restauratiearchitecten, -adviseurs en -aannemers werken samen aan de ontwikkeling van een modelbestek voor werkzaamheden aan bestaande onderdelen van monumenten, op initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in het kader van het programma Restauratiekwaliteit. Voor de ontwikkeling wordt samengewerkt met Stichting STABU en Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM). Belangrijkste doelen voor dit initiatief zijn de verbetering van de kwaliteit van de restauratiebestekken, het vereenvoudigen van het bestekschrijven voor bestaand werk en het vergroten van de leesbaarheid en uitwisselbaarheid met calculatiesoftware van bestekken voor de aannemers. Architecten, aannemers en andere betrokkenen vinden dan dezelfde werkzaamheden telkens op dezelfde locatie in de STABU-systematiek. Hierdoor is vooraf duidelijker welke werkzaamheden op welk kwaliteitsniveau worden gevraagd en worden misverstanden bij prijsvorming voorkomen, wat zorgt voor meer gelijkwaardige inschrijvingen. Ook tijdens de uitvoering liggen met een goed bestek afspraken eenduidiger vast. Voor nieuwbouw zijn de mogelijkheden voor bestekomschrijvingen veel uitgebreider beschikbaar; voor werkzaamheden aan monumenten (onderhoud, restauratie, renovatie) ontbreekt dit nog. De ontwikkeling van een modelbestek voor werkzaamheden aan monumenten zal hierin verandering brengen. 8

9 In 2013 is overleg gestart met Stichting STABU om tot meer aandacht voor restauraties in de STABUsystematiek te komen. Dit heeft geleid tot afstemming van werkzaamheden. Inmiddels is een vervolg gemaakt met het uitwerken van de STABU-indeling in de uitvoeringsrichtlijnen. Het CCvD Restauratiekwaliteit heeft in 2015 het eerste deel van het Modelbestek Restauratie vrijgegeven voor openbare inspraak. In 2016 volgt een aanvulling voor meer uitvoeringsrichtlijnen. Conformiteit met regelgeving Een opdrachtgever, overheid of uitvoerend bedrijf moet erop kunnen vertrouwen dat de ERMrichtlijnen niet alleen inhoudelijk, maar ook juridisch correct zijn. Belangrijke randvoorwaarde voor de richtlijnen is dan ook dat zij de regelgeving op een juiste wijze weergeven en implementeren. Op 1 juli 2013 is de Europese Bouwproducten Verordening van kracht geworden voor (bijna) alle bouwproducten. In 2014 zijn alle nieuwe ERM-documenten getoetst op de vraag of zij voldoen aan deze Verordening Bouwproducten. In 2015 zijn alle bestaande richtlijnen getoetst op conformiteit met - de Europese Verordening Bouwproducten (305/2011/EU, PbEU L88); - de voorschriften van het Bouwbesluit 2012 die gelden voor onderhoud en renovatie van monumenten; - de Monumentenwet en met de voorschriften voor monumenten in de Erfgoedwet die in werking treedt per 1 juli 2016; - de Aanbestedingswet zoals die luidt na implementatie van de EU-richtlijnen 2014/23/EU, 2014/24/EU en 2014/25/EU; - de bepalingen voor de vergunningsplicht voor werkzaamheden aan monumenten in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en het Besluit omgevingsrecht. Waar aanpassingen nodig waren, zijn deze verwerkt. Afstemming met Kennis en Kunde-regeling Per 1 augustus 2015 zijn de regelingen Kennis en Kunde-regeling (Gelderland) en ERM-regelingen (Nederland) beter op elkaar afgestemd met inachtneming van de verschillen tussen beide regelingen. De uitvoeringsrichtlijnen worden gebruikt voor beide regelingen; dit geldt nog niet voor alle richtlijnen. Relatie met onderwijs In 2015 is het onderwijsaanbod op het gebied van monumentenzorg en restauratie vergroot. Het Nationaal Restauratie Centrum biedt cursussen aan op basis van de uitvoeringsrichtlijnen. Inmiddels hebben 90 cursisten een cursus gevolgd over het omgaan met de uitvoeringsrichtlijnen. De cursisten reageren over het algemeen zeer positief op de uitvoeringsrichtlijnen. Vereenvoudigen herkenbaarheid In 2012 is het logo Restauratiekwaliteit ingevoerd om zo de herkenbaarheid van gecertificeerde bedrijven te vergroten. Sinds 2013 worden codes gehanteerd voor richtlijnen om het verwijzen ernaar te vergemakkelijken. Richtlijnen die sindsdien zijn ontwikkeld of herzien, zijn ook voorzien van een dergelijke code. Richtlijnen en instandhoudingssubsidie Vanaf 2015 gaat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bij het toekennen van instandhoudingssubsidie (BRIM) uit van bepaalde uitvoeringsrichtlijnen. In 2015 ging het om 7 uitvoeringsrichtlijnen bij BRL De lijst wordt jaarlijks geactualiseerd. De richtlijnen worden van toepassing verklaard voor zover dat voor het betreffende project relevant is. 9

10 4. Verslag certificering 2015 per branche 4.1 Ontwerp (architecten) De Gezamenlijke Erkenningsregeling voor Architecten werkzaam in de Restauratie (GEAR 2005) dateert van november Erkende architecten verenigen zich in de Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (VAWR). Certificering wordt uitgevoerd door Hobéon. Het auditteam is multidisciplinair en de auditsystematiek kan deels getypeerd worden als peerreview. Tijdens audits wordt zowel het kantoor van het te beoordelen bureau bezocht als (doorgaans twee) projecten in uitvoering. Na een initiële toets volgt in het tweede en derde jaar een (kortere) controletoets. In jaar vier vindt een herhalingstoets plaats en vervolgens weer twee controletoetsen, etc. Bij de controletoetsen wordt steekproefsgewijs gecontroleerd of het bureau nog aan de eisen van de GEAR voldoet en of eventuele aandachtspunten, verbeterpunten en tekortkomingen die bij de voorgaande toets werden gesignaleerd adequaat zijn aangepakt of verholpen. Onder voorwaarden kan sprake zijn van een verlengde cyclus met tweejaarlijkse in plaats van jaarlijkse controles. In de huidige audits worden aandachtspunten, verbeterpunten of tekortkomingen geformuleerd als te verbeteren punten. Er wordt gewerkt aan een nieuwe opzet van de GEAR waarin aandachtspunten, verbeterpunten of tekortkomingen een nadrukkelijker rol gaan spelen (zie Tot slot ). Ontwerp (architecten): statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties In het verslagjaar 2015 zijn tien audits uitgevoerd. Dit betrof twee herhalingstoetsen, zeven controletoetsen en één initiële toets. Van de geauditeerde bedrijven waren er negen reeds erkend. Het tiende bedrijf had nog geen erkenning; na de initiële toets is dit bedrijf gecertificeerd. Twee andere geplande controletoetsen zijn verschoven naar een volgend verslagjaar. Eén omdat Hobéon met de VAWR een pilot voor eenmansbureaus gaat starten (zie Tot slot ) en een huidig erkend bureau daaraan meedoet en één omdat er eind 2015 geen representatief werk in uitvoering was (overigens verschuift alleen de betreffende controletoets enkele maanden; er wijzigt niets aan de einddatum zoals vermeld op het certificaat). Eén certificaat is ingetrokken omdat het bedrijf geen restauratie-architect meer in dienst had. Zeven bureaus maken gebruik van een verlengde cyclus, twee niet en van drie moet dat nog blijken (omdat ze nog in de beginfase van de certificering zitten). 10

11 Bevindingen en trends In 2015 zijn er tijdens audits geen tekortkomingen geconstateerd en drie verbeterpunten. Daarnaast zijn er 14 keer aandachtspunten gesignaleerd. De toelichting op de punten volgt onder de tabel. Soms worden na een audit diverse toetspunten geclusterd onder één aandachtspunt, omdat de criteria onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Alle aandachtspunten zijn in onderstaande tabel los benoemd. Als er achter een toetspunt tussen haakjes nog een criterium is genomen, dan zijn deze in de audit samen als aandachtspunt benoemd. AP= aandachtspunt, VP = verbeterpunt, TK = tekortkoming. Toetspunt AP VP TK 100 Visie en Beleid Bureauprofiel Verklaring van Haarlem 1 (102.4, 601) Periodieke meting en bijstelling 1 ( ) 1 (102.4) 200 Primair proces, producten en diensten 201 Het primaire proces is ingericht volgens de standaardtaakbeschrijving DNR-STB Afwijkingen zijn in lijn met visie en beleid van het bureau en keuzen zijn gemaakt o.b.v. van relevante kennis Consolidatie en optimalisering van de restauratieketen 301 Ketenregie: afstemming verschillende partijen in het restauratieproces 400 Secundaire processen 401 Kennisontwikkeling en deling 1 (506) 402 Overlegstructuur Organisatie 506 Opleidingsplan Kwaliteitszorg, meting, consolidatie en optimalisering 601 Management review Interne audits Klachten Klanttevredenheid 1 TOTAAL Kwaliteitszorg Doordat hierop de afgelopen jaren sterker de nadruk is gelegd en er steeds afspraken voor verbetering worden gemaakt, blijkt er in 2015 toenemende aandacht voor kwaliteitszorgaspecten als project-evaluaties en interne audits. Scholing, kennisdeling Als gevolg van de crisis hadden bureaus minder tijd en geld voor externe scholing. Bij diverse bureaus is de afgelopen jaren echter wel geschoold op Revit en BIM. Gezien de marktsituatie willen diverse bureaus hun restauratiekennis verbreden. Het auditteam vindt dat het scholingsplan dat in die gevallen moet weerspiegelen, maar dat is nog niet altijd het geval. Bij diverse bureaus speelt kennisoverdracht in het kader van opvolging en continuïteit van het bureau. Een algemene signalering is dat bureaus hiermee serieus bezig zijn

12 Financiële resultaten/ bureaustructuur De economische crisis heeft ook de GEAR-erkende bureaus gedwongen om scherp te sturen op financiën. Een deel heeft moeten inkrimpen en (soms drastische) maatregelen moeten nemen om het voorbestaan van het bureau veilig te stellen. Bij enkele bureaus is in 2015 de werkvoorraad en dus de financiële situatie aanzienlijk beter dan in 2014 en wordt soms meer personeel aangenomen. Marktontwikkelingen en de veranderende rol van de architect Tendensen in de markt zijn: verandering in opdrachtgeverschap, tenders komen steeds vaker voor, grote restauratieprojecten zijn niet meer beschikbaar, opdrachten vallen uiteen in kleine deelopdrachten en restauratie van een monument versmelt met vernieuwing van het interieur of andere ontwerpopgaven. Naast restauratie gaat het steeds vaker om transformaties waarbij een 12

13 bestaand gebouw met (monumentale) waarden een nieuwe functie krijgt met nieuwe toevoegingen. Het profileren met het GEAR-specialisme is daarom des te belangrijker. Werken aan klantenbinding en -loyaliteit lijkt ook meer dan vroeger nodig. Het aandeel onderhoudswerk groeit ten opzichte van echt restauratiewerk. De rol van de architect is onder invloed van o.a. de crisis veranderd. Hij is lang niet altijd meer de regisseur die van begin tot eind bij een restauratieproject betrokken; minder vaak is sprake van toezicht en directievoering en ook van tekenwerk. Het bureau moet dan beduidend extra inspanning leveren om toch tot een (naar eigen bevinding) voldoende resultaat te komen. Maar bureaus spannen zich ondanks deze voor de monumentenzorgkwaliteit ongunstige situatie nog steeds in om het beste resultaat te bereiken voor het monument. Deze situatie vergt grote flexibiliteit van bureaus en soms zelfs dat zij zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Bureaus proberen in de samenstelling van het personeelsbestand te borgen dat mensen meerdere taken kunnen vervullen en meerde expertisen in huis hebben. Bureaus gaan daar op verschillende manieren mee om, zoals meer nieuwbouw of samenwerking met nieuwbouwpartners, focus op DuMO, aanboren van nieuw netwerk of vaker zelf werken initiëren. Kwaliteit van het werk De bureaus scoren over het algemeen goed wat betreft de kwaliteit van het werk. Restauratiekeuzes zijn doorgaans goed beredeneerd en bureaus realiseren een goede balans tussen gebruikerswensen en instandhouding van het monument. Enkele bureaus maken al gebruik van de restauratieladder uit de diversie URL s van Stichting ERM. Het borgen dat in bestek omschreven uitvoeringskwaliteit daadwerkelijk wordt gerealiseerd, is in één geval nog als verbeterpunt benoemd. De bestekken en garantiebepalingen zijn nog niet in alle gevallen aangepast aan de actualiteit en de realiteit. Kritische noot Tijdens de audits zijn regelmatig kritische geluiden te horen: bureaus zijn bezorgd dat kwaliteit minder leidend wordt in de markt. Ook de Europese aanbesteding door overheden baart de bureaus zorgen. Opdrachtgevers selecteren veelal op de laagste prijs. Opdrachten worden vaak per fase aanbesteed en de tijd waarin een project afgerond moet zijn wordt steeds korter. Dit heeft als risico dat opgebouwde kennis over het gebouw weglekt. Men constateert dat de restauratiemarkt is veranderd en dat beoordelaars (zoals rijks- en gemeentelijke overheden en monumentencommissies) niet meer altijd goed in staat zijn de inhoud te beoordelen en/of te kennen. Dit vraagt naast bewustzijn ook om goede argumentatie op basis van waardenstelling en ingreepgevolgen. 13

14 Holger de Kat (EDK Architecten): We zijn nog maar net GEAR-gecertificeerd, maar we hebben er goede verwachtingen van! We laten zowel onze huidige als toekomstige klanten graag weten dat we gespecialiseerd zijn in renovatie en restauratie en dit is daarvan een bevestiging. Dus we hebben de tamtam daarover geroerd. Er zijn nog weinig andere bureaus die gecertificeerd zijn. We zijn dus een sterkere partij. En we denken ook dat certificering voor onze opdrachtgevers belangrijk is. Onder andere omdat wij vinden dat dit aspect belangrijker wordt bij bijvoorbeeld BRIM-subsidies. Maar ook intern heeft de certificering een positief effect: we werken gestructureerder dan vroeger en kunnen onderdelen van het werk beter aan elkaar overlaten. 14

15 4.2 Bouwtechnisch advies en Molenadvies Sinds 1 januari 2014 is de BRL Erkend Monumenten Adviesbureau (EMA) (BRL ERM 2000) en de bijbehorende Module Bouwtechnisch Advies Monumenten (Module ERM 2001) van kracht. Deze regeling verving de oude Erkenningsregeling Monumenten Adviesbureaus. Bureaus die nog onder de oude regeling waren erkend, kregen tot januari 2015 of de eerste toets in 2015 de tijd om aan voor de sector geheel nieuwe eisen (zoals de ethiek-paragraaf) te voldoen. Bureaus die in 2015 een nieuwe cyclus startten, zijn meteen getoetst aan de huidige BRL en Module Op 20 maart 2015 is aan de BRL EMA de uitvoeringsrichtlijn Molenadvies (URL 2002) toegevoegd. Deze heeft betrekking op werkzaamheden, kennis en kwaliteit bij/van advies bij instandhouding van monumentale en karakteristieke molens. Adviesbureaus die zich willen laten certificeren voor de BRL EMA kunnen kiezen voor de Module Bouwtechnisch Advies Monumenten, de URL Molenadvies of beide. De certificering wordt verzorgd door Hobéon. De beoordeling wordt uitgevoerd door een multidisciplinair team. De standaardcyclus is driejarig, met in het eerste jaar een grote initiële toets (één dag) en in jaar twee en drie een kortere controletoets. In jaar vier begint de tweede toetscyclus met eerst een grote toets (die dan herhalingstoets heet) en vervolgens twee controletoetsen. De helft van de tijd voor de initiële toets wordt besteed op kantoor van het bureau; de andere helft op twee werken. Bij controletoetsen wordt steekproefsgewijs gecontroleerd of het bureau nog voldoet aan de eisen van de EMA en of eventueel eerder gesignaleerde aandachtspunten, verbeterpunten en tekortkomingen adequaat zijn aangepakt of verholpen. Gecombineerde audits voor Module 2001 en URL Molenadvies duren even lang als enkele audits, op voorwaarde dat projecten bezocht kunnen worden waarvan beide kennisgebieden deel uitmaken, of verschillende projecten die op korte afstand van elkaar liggen, en dat er een extra auditor wordt ingezet voor het Module-/URL-specifieke gedeelte. Het voor- en nawerk duurt bij gecombineerde audits wel iets langer. Bouwtechnisch advies: statistieken certificering op basis van BRL ERM 2000 en Module 2001/URL 2002 (vóór 2014 i.p.v. Module 2001: EMA 100, 200, 300) Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits i.v.m. crisis Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten (faillissement) Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties In 2015 zijn acht audits uitgevoerd. Hieronder waren vier initiële toetsen, die drie keer leidden tot een certificaat: één voor de BRL en de Module Bouwtechnisch Advies Monumenten, en twee voor de combinatie BRL, de Module Bouwtechnisch Advies Monumenten en de URL Molenadvies. Van de vijf vorig jaar gecertifceerde bedrijven is vier keer het certificaat gecontinueerd. Het vijfde heeft het certificaat niet laten verlengen. Zo kwam het aantal in 2015 gecertificeerden op zeven. 15

16 Bevindingen en trends In 2015 zijn er tijdens audits geen tekortkomingen geconstateerd en vier verbeterpunten. Daarnaast zijn er 20 keer aandachtspunten gesignaleerd. In onderstaand overzicht staan de aandachtspunten (AP), verbeterpunten (VP) en tekortkomingen (TK) die in 2015 zijn vastgesteld. Zie voor sanctiemaatregelen de BRL EMA, p. 20. Soms zijn na een audit diverse toetspunten geclusterd onder één aandachtspunt, omdat de criteria onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Alle aandachtspunten zijn in onderstaande tabel los benoemd. Als er achter een toetspunt tussen haakjes nóg een criterium is genomen, dan zijn ze in de audit samen als aandachtspunt benoemd Toetspunt AP VP TK BRL 3.4 Restauratiecategorieën/ restauratieladder 1 ( i.c.m. Module 3.2) 3.6 Referentielijst Beleid 1 (i.c.m. 4.2,4.4,4.5,4.6,4.7) 4.2 Doelstellingen (SMART) Eisen aan het kwaliteitszorgsysteem Management Review (MR) Interne Audits Klachten Klanttevredenheid Projectevaluaties Oplevering en nazorg Scholingsplan 3 (1x in i.c.m. 5.12) 5.12 Kennisontwikkeling, -deling, -toepassing. 1 1 Module Bouwtechnisch Advies Monumenten 3.2 Planvorming, bestekken Verantwoording van het werk. Cultuur- en monumentwaarden. 1 URL Molenadvies 4.2 Cultuurwaarden/ Bouwhistorisch onderzoek 1 Totaal Naast de formeel benoemde ontwikkelpunten (AP, VP, TK) heeft het auditteam ook op punten afspraken gemaakt. Dat heeft dan o.a. te maken met de referentielijst (als er bijvoorbeeld nog een onderdeel op ontbreekt), het ontwikkelen van een MR en/of kwaliteitssysteem (dat hoeft pas bij de controletoets) en de implementatie van de restauratieladder. Ongeveer de helft van geconstateerde aandachtspunten had niet direct betrekking op de kerntaak van een bouwtechnisch monumentenadviesbureau (zoals kwaliteitszorg, klachten, interne audits), de andere helft raakte wél direct aan de kwaliteit (zoals scholingsplan, verantwoording van keuzes en gebruik van de restauratieladder). Het aspect scholingsplan blijft lastig. De EMA vraagt een meerjarig scholingsplan gebaseerd op een analyse van de lacunes in de aanwezige kennis en kunde, vertaald in een concreet plan per werknemer voor de komende twee jaar en rekening houdend met de strategie van het bedrijf (bijvoorbeeld als men zich meer wil profileren als specialist op een bepaald gebied). De economisch moeizame periode van de afgelopen jaren mag daarvoor geen excuus meer zijn. De reden die bureaus vorig jaar noemden, namelijk dat er weinig aanbod is op het gebied van kortere cursussen, is nog gedeeltelijk relevant. Het auditteam stimuleert bureaus te zoeken naar andere manieren waarop ze kunnen werken aan kennisontwikkeling. Ook als er voor de kennislacunes geen kant-en-klare cursussen bestaan, dient het bureau op andere wijze zorg te dragen dat de benodigde kennis bijgeschoold wordt. 16

17 Het toetspunt revisie-documenten levert tijdens audits soms discussie op. Niet bij ieder project is er budget voor een uitgebreid revisie-dossier en soms zijn revisie-dossiers niet aanwezig, bijvoorbeeld omdat die onder de verantwoording van de principaal (architect)vallen. Dat professionele opdrachtgevers zoals het RVB de BRL EMA niet standaard voorschrijven bij het werken aan monumenten, wordt door diverse bureaus als storend ervaren en speelt voor sommige bureaus een rol bij de overweging om met de EMA te stoppen. Hobéon constateert dat er in 2015 bij de EMA bureaus weer wat beweging in het werk kwam, in de vorm van nieuwe opdrachten en/of stilgelegde projecten die weer opgepakt worden. Toch is het voor enkele bureaus nog steeds overleven. Diverse bureaus hebben het idee dat ze de crisis overleefd hebben. Een aantal stelt vast dat het werkveld voorgoed veranderd is en dat vergt flexibiliteit van de bureaus. Hobéon ziet dat grotere algemene bouwbureaus zich ook op de restauratiemarkt begeven, bijvoorbeeld door te fuseren met een kleiner specifiek monumentenadviesbureau. Hobéon benadrukt in de contacten met die bureaus dat een eventuele EMA-erkenning dan niet voor het hele bureau zal worden afgegeven, maar op niveau van een afdeling, een juridische entiteit of andere herkenbare eenheid binnen het bureau dat zich profileert als monumentenadviesbureau. Tot slot In 2015 bleef de restauratiekwaliteit ongewijzigd op peil. In 2016 komen er naar verwachting enkele certificaathouders bij. 17

18 Bert Woudenberg (Molenmakers- en aannemersbedrijf De Gelder BV): De molenmakerswereld is maar een klein wereldje; als je iets niet goed doet, ligt dat direct op straat. We waren dus altijd al bezig met kwaliteit, veiligheid, etc. Toch kozen we bewust voor certificeren; zo laten we onze opdrachtgevers zien wie we zijn en wat we doen. De audits ervaren wij als plezierig en zinvol, we doen het prima, zo blijkt. Zo n audit is een wake-up-call, een update. Het spiegelt ons hoe we als bedrijf werken. We hopen wel dat certificering een eis wordt bij betreffende instanties, want pas dan krijgt het een extern toegevoegde waarde. 18

19 4.3 Leidaken De uitvoeringsrichtlijn Historisch Leidak Maasdekking en Rijndekking (URL 4010, versie 1.2) beschrijft de werkzaamheden bij het dekken van daken, met natuurleien (zowel Maas- als Rijndekking) bij onderhoud en de restauratie van monumenten. Een certificaathouder moet ook voldoen aan de eisen in de Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000). Er kunnen twee deelcertificaten worden toegekend: Leibedekking in Maasdekking en Leibedekking in Rijndekking. Deze uitvoeringsrichtlijn is van kracht sinds 28 november 2014 en vervangt sindsdien de uitvoeringsrichtlijn Rijndekking en bijlage A voor historische gebouwen (onderdeel van de URL Maasdekking van de BRL 1513 van 1 juni 2006) was daarmee een overgangsjaar. Certificering wordt uitgevoerd door SKG-IKOB Certificatie. Leidaken: statistieken certificering 2015 Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar 0 Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar 10* Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar 10* Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar 10 Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar 0 Aantal niet-uitgevoerde audits i.v.m. crisis 0 Aantal opgeschorte certificaten 0 Aantal ingetrokken certificaten 0 Aantal beëindigde certificaten 0 Ontvangen klachten van derden 1 Sancties/vervolgacties 0 * Drie certificaathouders zijn ook getoetst op Rijndekking met afgifte van certificaat, enkele certificaathouders dienen nog een toetsing Rijndekking af te leggen. SKG-IKOB heeft in dit overgangsjaar 2015 toelatingsaspecten in het kader van de ERM BRL 4000 integraal meegenomen gedurende de reguliere audits en inspecties in het kader van de instandhouding van de BRL 1513-certificatie. In het verslagjaar voerde SKG-IKOB geen specifieke inspecties uit enkel in het kader van URL Er zijn drie specifieke toelatingsinspecties Rijndekking in 2015 uitgevoerd. De scope historisch dak is integraal meegenomen tijdens de reguliere 1513-inspecties, daar waar dat relevant was. Er is nog te weinig informatie beschikbaar over de uitvoering van URL 4010 om uitspraken te doen over de ervaringen met deze uitvoeringsrichtlijn. 19

20 4.4 Metselwerk Sinds 20 juni 2014 is de URL 4003 Restauratie Historisch Metselwerk van kracht. Deze URL wordt bij het certificeren van bedrijven gecombineerd met de BRL ERM De auditcyclus vindt plaats volgens BRL ERM 4000, paragraaf 9.2. Hobéon biedt een gecombineerd audittraject aan voor bedrijven die een erkenning hebben voor URL 4006 (Restauratievoegwerk), met dezelfde auditoren. In het verslagjaar voerde Hobéon twee audits uit in het kader van URL 4003, voor bedrijven die ook gecertificeerd zijn voor URL Er is te weinig informatie beschikbaar om verder uitspraken te doen. Metselwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar 2 0 Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar 2 2 Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar 0 2 Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar 2 2 Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar 2 2 Aantal niet-uitgevoerde audits i.v.m. crisis 0 0 Aantal opgeschorte certificaten 0 0 Aantal ingetrokken certificaten (faillissement) 0 0 Aantal beëindigde certificaten 0 0 Ontvangen klachten van derden 0 0 Sancties/vervolgacties 0 0 Noot: In het vorige jaarverslag stond dat er één certificaat was afgegeven en dat er één audit was uitgevoerd. Formeel is er een gecombineerde audit uitgevoerd bij twee onder één holding vallende juridische entiteiten. Dat leidde tot twee certificaten. Daarom zijn de cijfers van jaar 2014 in de tabel hierboven aangepast. Tot slot Vanwege het kleine aantal uitgevoerde audits is het nog niet mogelijk trends te benoemen. Naar verwachting neemt het aantal gecertificeerden in 2016 toe. 20

21 4.5 Molens Voor het restaureren van historische molens is de BRL ERM 3500 De Erkende Molenmaker 2012 van toepassing. Deze beoordelingsrichtlijn is opgesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Molenmakers (NVVM) en vastgesteld op 28 juni Om te worden erkend, moet een molenmaker voldoen aan de eisen van deze BRL. De regeling is primair ontworpen om de bedrijfskundige professionaliteit van molenmakers te vergroten. Daarnaast is ruimte ingebouwd voor een toetsing op vakinhoudelijke aspecten. Hobéon is de certificerende instelling bij deze BRL. Met de NVVM ontwikkelde Hobéon in 2014 in het kader van kostenbeheersing een nieuwe auditsystematiek. De basis daarvan was dat in de driejarige cyclus (met steeds een grote toets in jaar 1 en controletoetsen in jaar 2 en 3) één controletoets werd vervangen door een documententoets op afstand en de andere controletoets alleen door een vak auditor wordt uitgevoerd. In 2015 is via deze methodiek gewerkt. Om de bedrijven te helpen hun bedrijfskundige professionaliteit te vergroten, ontvingen alle leden van de NVVM een door Hobéon opgestelde handreiking voor een kwaliteitshandboek dat functioneert als onderlegger voor de audits. In 2015 bleek dat dit bedrijven helpt in de voorbereiding. Molens: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties Van de negen voor 2015 geplande audits (drie inhaalcontroletoetsen, twee initiële toetsen, vier controletoetsen) vonden er acht plaats. Twee daarvan waren initiële toetsen, die beide leidden tot erkenning. Daarnaast zijn vier controletoetsen uitgevoerd die gepland stonden voor Van de drie controletoetsen die in 2014 zijn uitgesteld, zijn er in 2015 alsnog twee uitgevoerd. De derde toets is nog niet afgerond (vanwege een incompleet dossier). In dat specifieke geval verving de controletoets in 2015 die van 2014, en wordt die voor 2015 in 2016 alsnog uitgevoerd. Volgens de BRL EMM kan de certificerende instelling op grond van bevindingen afwijken van de reguliere auditfrequentie. Een toets kan dan maximaal zes maanden verschuiven als het aantal audits binnen de driejarige cyclus en de einddatum daarbij gelijk blijven. Omdat het aanleveren van een documentendossier voor de bedrijven nieuw was en in sommige gevallen langer duurde, werd in twee van de drie gevallen de halfjaartermijn overschreden. Het aantal audits en de einddatum van het certificaat blijven echter gelijk, waarmee de zwaarte van de toetsing niet verandert en deze bedrijven geen voordeel hebben ten opzichte van anderen. Met de branche wordt in 2016 geëvalueerd hoe dit in de toekomst te voorkomen. 21

22 Bevindingen en trends Molens: bevindingen bij certificering (AP = aandachtspunt; VP = verbeterpunt, TK = tekortkoming) Toetspunt AP VP TK Permanente huisvesting Inzicht in producten, dienstverlening en advisering 3 (Referentielijst) 4.4 Strategische visie 4.5 Doelstellingen Evaluaties Klachten Klanttevredenheidsverklaringen Scholingsplan Materieel en Gereedschap Oplevering Arbobeleid 1 Totaal Na de initiële toets stelt de certificerende instelling een lijst op met formele aandachts- en verbeterpunten en tekortkomingen, maar ook een lijst met signaleringen in het kwaliteitshandboek die voor de controletoets verduidelijkt of aangepast moeten zijn. Deze dient in eerste instantie als handreiking voor het bedrijf. Wanneer het bedrijf op deze punten niet aan verbetering werkt, kunnen deze signaleringen formele aandachtspunten worden. De aandachtspunten liggen net als in vorig verslagjaar met name op het niveau van administratieve/secundaire processen; ze zijn niet inhoudelijk. De verbeterpunten komen voort uit niet op tijd of volledig opgeloste aandachtspunten. Net als in 2014 blijkt ook in huidig verslagjaar het molenmakerswerk van goed niveau. Twee toetspunten in de URL bleken ook in 2015 niet van toepassing: Goederen ter beschikking gesteld door de opdrachtgever en Tijdelijke huisvesting. Goederen ter beschikking gesteld door de opdrachtgever kwam ook tijdens audits in het kader van vroegere De erkende Molenmaker regelmatig niet voor. Hobéon merkt op dat het toch een nuttig toetspunt is, omdat sommige molenmakers werken voor een opdrachtgever die bijvoorbeeld hout kan leveren uit eigen bos. Dan is het van belang dat de molenmaker een procedure heeft omschreven waarin de criteria voor het accepteren van goederen geleverd door de opdrachtgever omschreven staan. Bij afwegingen kan dan doorslaggevend zijn dat werken met goederen van de opdrachtgever in het belang van de molen is. Wat betreft tijdelijke huisvesting : tijdens de audits werden opgeleverde werken bezocht of werken waar de molen zelf als tijdelijke huisvesting diende. De tot nu toe uitgevoerde audits bieden nog geen inzicht in trends. Wel is er een breder beeld ontstaan ten opzichte van vorig verslagjaar (zes in plaats van twee erkende bedrijven). De molenmakersbedrijven zijn alle qua resultaten goed beoordeeld en verstaan derhalve hun vak. Hobéon constateert wel dat de bedrijven zich nog een aantal dingen eigen moeten maken, zoals structureel onderzoek naar de tevredenheid van klanten en het uitvoeren van evaluaties. 22

23 Met de opdrogende restauratiesubsidie bestaat het werk uit meerdere kleine opdrachten; grote restauratie-opdrachten komen nog maar weinig voor. Molenmakers vaker moeten acquireren buiten de voormalige vaste opdrachtgevers of buiten het afzetgebied. De molenmakers komen uit een situatie waarin er weinig concurrentie was met niet-erkende of nietgespecialiseerde partijen. Mede door de financiële situatie in Nederland begon dit de laatste jaren te veranderen. Sommige professionele opdrachtgevers zijn zich nog niet bewust van de meerwaarde die een erkend molenmaker heeft voor de kwaliteit van het werk. Opvallend is dat in het veld bijna geen nieuwe molens gebouwd worden, terwijl de BRL EMM stelt dat erkende molenmakersbedrijven gespecialiseerd zijn in het bouwen, restaureren en onderhouden van molens. Vermoedelijk heeft dit te maken met de achtergrond van de meeste erkende bedrijven. Dit is een punt van aandacht bij het upgraden van regeling. Tot slot In 2016 worden vermoedelijk minstens twee nieuwe bedrijven erkend. Het is nog steeds de wens van de NVVM dat een groot deel van de leden zich laat erkennen. Eind 2016 zal voor enkele bedrijven de cyclus volledige doorlopen zijn. Hobéon grijpt dit moment aan om met de branchevereniging te evalueren. 23

24 4.6 Restauratiebouwbedrijven (hoofdaannemers) Bij de uitvoering van werken als hoofdaannemer in de restauratie is in 2015 de Beoordelingsrichtlijn Erkend Restauratie Bouwbedrijf (BRL 3000 ERB) versie 1.2 d.d van toepassing. Bedrijven worden aan deze BRL getoetst op bedrijfsorganisatie en restauratievakmanschap. ERB-erkende bedrijven voldoen ook aan de Kennis+Kunde-regeling van de provincie Gelderland wat betreft metselen en timmeren. Kiwa Nederland voert voor deze richtlijn certificering uit. De certificaten gelden voor de categorieën Klein bedrijf of Midden- en grootbedrijf, waarbij deze het certificaat hetzij alleen voor waterbouwkundige werken voeren, hetzij voor alle voorkomende werkzaamheden inclusief waterbouwkundige werken. Het systeemcertificaat wordt voor 3 jaar uitgegeven, waarbij na de toelating/herverlening (1 e jaar) zowel in het tweede als in het derde jaar een opvolgingsaudit wordt gehouden. In 2015 is de herziening van BRL 3000 ERB gestart. Afronding hiervan is afhankelijk van het verloop van wijzigingen in de wetgeving. Restauratiebouwbedrijven (hoofaannemers): statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits (alsnog uitgevoerd in volgend verslagjaar) Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten (faillissement ) Aantal beëindigde certificaten (op eigen verzoek) Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties (extra bezoeken) Eén bezoek is doorgeschoven naar 2016 en is in januari alsnog uitgevoerd. Eén van de toelatingsonderzoeken uit 2015 is nog niet afgerond, omdat er te weinig projecten lopen bij de aanvrager. Over de gecertificeerde bedrijven zijn geen klachten ontvangen. Per eind 2015 waren 44 restauratiebouwbedrijven gecertificeerd. Zeven van de gecertificeerde bedrijven behoren tot de categorie klein bedrijf, de rest (37) is een midden- of grootbedrijf. In 2015 is één certificaat ingetrokken/beëindigd, als gevolg van een faillissement. Aan twee bedrijven is voor het eerst een certificaat toegekend. Daarmee is het aantal gecertificeerden in deze productgroep met één toegenomen ten opzichte van Bevindingen en trends In totaal is 44 keer een bezoek afgelegd (het inhaalbezoek meegerekend). In totaal zijn daarbij 11 afwijkingen geconstateerd: 8 tekortkomingen en 3 verbeterpunten. Dit heeft niet geleid tot schriftelijke waarschuwingen of intrekking. Daarnaast zijn er 62 aandachtspunten geconstateerd, die geen corrigerende maatregelen behoeven door de certificaathouder. 24

25 Restauratiebouwbedrijven: tijdens bezoeken geconstateerde afwijkingen 2 (tekortkomingen én verbeterpunten, daarachter aandachtspunten tussen haakjes) Eisen aan het bedrijf 7 (25) Eisen aan de organisatie 1 (2) Eisen aan het project 0 (7) Eisen aan het proces 0 (15) Eisen aan het product 0 (9) Eisen aan het kwaliteitssysteem 3 (4) Totaal 11 (62) De meeste tekortkomingen en verbeterpunten zijn geconstateerd in de categorie eisen aan het bedrijf. Bij twee van de zeven gevallen betreft het meerjarig scholingsplan. Behalve tekortkomingen en verbeterpunten gaf Kiwa voor deze bedrijven ook aandachtspunten aan (62). Wanneer deze worden meegeteld, zijn net als in voorgaande jaren het vaakst bevindingen geconstateerd voor het deelaspect opleiding, ervaring en scholingsplan (20 keer als aandachtspunt, 1 keer als verbeterpunt en 5 keer als tekortkoming). Tijdens de bezoeken werd vastgesteld dat de door de certificaathouders voorgestelde corrigerende maatregelen effect hadden. De tekortkomingen/verbeterpunten zijn vergeleken met voorgaande jaren vooral afgenomen wat betreft eisen aan de organisatie en eisen aan het kwaliteitssysteem. Het totaal aantal bevindingen (tekortkomingen, verbeterpunten én aandachtspunten) bij de bedrijven met het certificaat Klein bedrijf is afgenomen van 15 in 2014 naar 11 in 2015 (waarvan 10 maal aandachtspunten ), voor het Midden-en Grootbedrijf namen deze toe van 55 naar 62 (waarvan 52 aandachtspunten). De invloed van de crisis lijkt af te nemen. Er wordt weer vaker informatie en/of een offerte opgevraagd door potentiële certificaathouders. Gezien de daling van de tekortkomingen en verbeterpunten lijkt het kennisniveau sterk toe te nemen. In 2015 was de restauratieladder nog geen onderdeel van de regeling. 2 Dit betreft het totaal aantal afwijkingen, niet het aantal bedrijven waar afwijkingen zijn geconstateerd. Per bedrijf zijn meerdere afwijkingen mogelijk. 25

26 Controleaspecten/toetspunten. Paragrafen waarop geen bevindingen zijn gedaan, zijn niet weergegeven. (T = tekortkoming, V = verbeterpunt, A = aandachtspunt) BRL 3000 Controleaspect 2015 T V A H4 Eisen aan het bedrijf 4.5 Continuïteit en integriteit (incl. bijl. 2) Opleiding, ervaring en scholingsplan Projectregistraties 5 Subtotaal H5 Eisen aan de organisatie 5.1 Beleid Overlegstructuur 1 Subtotaal H6 Eisen aan het project 7 Subtotaal H7 Eisen aan het proces 7.1 Uitgangspunten voor het nemen van beslissingen Algemeen Uitvoering 10 Subtotaal H8 Eisen aan de producten 9 Subtotaal H9 Eisen aan het kwaliteitssysteem 9.3 Directiebeoordeling (management review) Verantwoordelijkheden en bevoegdheden Interne audits Beheersing van documenten en gegevens Behandeling van klachten en afwijkingen 1 Subtotaal TOTAAL Tot slot De bevindingen die tijdens de audits zijn geconstateerd, geven geen aanleiding tot het aanpassen van de bezoekfrequentie of omvang van de audits. Momenteel worden aspecten in de huidige BRL 3000 ERB aangepast vanwege gewijzigde wetgeving. Daarnaast wordt de BRL ook technisch-inhoudelijk herzien. Hiervoor is een begeleidingscommissie samengesteld door ERM. Vanwege onduidelijkheid in de gewijzigde wetgeving loopt dit project nog door in

27 Flip van de Burgt (Van de Burgt & Strooij): Als aannemer hebben we steeds meer een spilfunctie in projecten. Door certificering is gelijk aan de voorkant duidelijk welke kwaliteit we kunnen leveren. We worden ook op basis van die meerwaarde gevonden en geselecteerd. Inmiddels zijn we ook gecertificeerd voor timmerwerk dat wordt vervaardigd in onze restauratie- timmerwerkplaats; we merken dat onze klanten daardoor gecharmeerd zijn. De restauratieladder helpt ons als aannemer beter met klanten te communiceren over ambitieniveaus, bijvoorbeeld in relatie tot budget. Bij het restauratietimmerwerk helpt het om op ieder onderdeel goed keuzes te maken. Voor ons als bedrijf helpt certificering ook bij het beheersen van faalkosten; met z n allen werken we gestructureerd door het hele bedrijf heen. Het is zeker niet alleen maar een investering, certificeren. Het levert iedereen wat op. 27

28 4.7 Schilderwerk De Erkenningsregeling Restauratieschildersbedrijf 2011 is ontwikkeld voor de werkzaamheden voor restauratieschilders. Voor het behalen van een erkenning moet een restauratieschilder voldoen aan de eisen van deze erkenningsregeling. Medio 2015 is de nieuwe URL 4009 Historisch Schilderwerk gepubliceerd (zie Tot slot ). In 2015 vond certificatie echter nog plaats op basis van de Erkenningsregeling Restauratieschildersbedrijf Certificering volgens deze regeling wordt verzorgd door Kiwa Nederland. De bedrijven worden eens per drie jaar bezocht (praktijktoets); in tussenliggende jaren vindt een administratieve toets plaats. Schilderwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits (alsnog uitgevoerd in volgend verslagjaar) Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties (extra bezoeken) Per 1/1/14 nam Kiwa certificering volgens de huidige regeling over van SRSN. Door SRSN zijn op de overgangsdatum nog 2 bedrijven gecertificeerd. Het totaal aantal gecertificeerden nam daardoor toe tot Er was 1 nieuwe aanvraag; de initiële audit leidde niet tot een certificaat. Eén bezoek is doorgeschoven naar 2016 en zal in maart alsnog worden uitgevoerd. Er loopt momenteel nog één toelatingsonderzoek uit 2014, maar hiervan kan de beoordeling nog niet worden afgerond, aangezien de aanvrager de openstaande tekortkomingen eerst dient op te lossen. Over de gecertificeerde bedrijven zijn geen klachten ontvangen. Per eind 2015 waren 13 schildersbedrijven gecertificeerd. Vier van de gecertificeerde bedrijven behoren tot de categorie OZP, de rest (9) is een gewoon bedrijf. In 2015 is aan twee bedrijven is voor het eerst een certificaat toegekend. Daarmee is het aantal gecertificeerden in deze productgroep met twee toegenomen ten opzichte van Bevindingen en trends Er zijn in 2015 in het geheel geen tekortkomingen, verbeterpunten en aandachtspunten geconstateerd. In de rapportages werd alleen positieve bewijslast opgegeven. De invloed van de crisis lijkt af te nemen. Er wordt weer vaker informatie en/ of een offerte opgevraagd door potentiële certificaathouders. Het kennisniveau lijkt sterk toe te nemen aangezien er geen tekortkomingen en verbeterpunten zijn geconstateerd. De overgang naar de nieuwe BRL URL 4009 zal door sommige bedrijven als zwaar worden ervaren. In 2015 was de restauratieladder nog geen onderdeel van de regeling. 28

29 Tot slot Per 26 juni 2015 is de regeling Erkenningsregeling Restauratieschilders vervangen door de Uitvoeringsrichtlijn Restauratie Historisch Schilderwerk (URL 4009). Deze uitvoeringsrichtlijn is gekoppeld aan de Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000). De overgangstermijn bedraagt 1 jaar. 29

30 4.8 Smeedwerk Het Nederlands Gilde van Kunst-, sier- en restauratiesmeden (NGK) sloot eind 2013 een licentieovereenkomst af met Stichting ERM voor certificering voor de NGK-regeling. Stichting Keurmerk Branches certificeert de aangesloten bedrijven. In de regeling NGK-Erkende Smederij krijgt elke onderneming eens per 1,5 jaar een bedrijfsaudit en eens per 1,5 jaar een werk-audit. Deze audits hebben in 2014 plaatsgevonden, zodat er over 2015 geen bijzonderheden te vermelden zijn. Het restaureren van ijzer en smeedwerk is beschreven in documenten als Normen, Beoordelingscriteria, Beoordelingsgrondslag en het Reglement NGK. Ook hieraan worden de erkende bedrijven getoetst. Smeedwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar * Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar 0 18 Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar 0 19 Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar 0 19 ** Aantal niet-uitgevoerde audits i.v.m. crisis 0 0 Aantal opgeschorte certificaten 0 0 Aantal ingetrokken certificaten 0 0 Aantal beëindigde certificaten 1 *** 0 Ontvangen klachten van derden 0 0 Sancties/vervolgacties 0 0 * Deze 20 bedrijven waren erkend volgens de NGK-regeling, toen deze nog niet viel onder ERM. ** Eén certificaat is niet verleend. *** Beëindiging wegens faillissement. Bevindingen en trends Per 1 januari 2015 waren 18 NGK-Erkende Smederijen gecertificeerd voor de nieuwe ERMcertificatie. Een van deze bedrijven ging in 2015 failliet. Per eind 2015 zijn er dus 17 bedrijven die de titel NGK-Erkende Smederij met ERM-certificatie mogen voeren. Tot slot Een herziening van de NGK-regeling is in voorbereiding. 30

31 4.9 Steenhouwwerk Voor steenhouwers die zich toeleggen op het restaureren van monumenten gold in 2015 de Uitvoeringsrichtlijn Restauratie Steenhouwwerk (versie 1.1, vastgesteld d.d. 12/9/2014) en de Nationale Beoordelingsrichtlijn Instandhoudingstechnologie (BRL 5020) met bijbehorend het wijzigingsblad d.d. 13 maart Deze uitvoeringsrichtlijn is per 26 juni 2015 vervangen door versie 1.2 van URL 4007 en de Beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie van monumenten (BRL ERM 4000). Op basis van toetsing aan deze richtlijnen krijgen bedrijven een procescertificaat voor werkzaamheden aan natuursteen voor monumenten. Kiwa Nederland voert de certificering uit. Na de toelating/herverlening (1 e jaar) door middel van een audit en een projectinspectie vindt in het tweede en het derde jaar een projectinspectie plaats. Steenhouwwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan begin van verslagjaar Aantal certificaathouders aan einde van verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal niet-uitgevoerde audits i.v.m. crisis Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties Bevindingen en trends Er zijn in 2015 in het geheel geen tekortkomingen, verbeterpunten en aandachtspunten geconstateerd. In de rapportages werd alleen positieve bewijslast opgegeven. In Nederland zijn slechts enkele steenhouwbedrijven gespecialiseerd in restauratiewerk aan monumenten. De vier voornaamste (ongeveer de helft) zijn inmiddels gecertificeerd. Misschien dat dit aantal in de toekomst nog wat wordt uitgebreid. Uit recente besprekingen lijkt echter dat hier momenteel geen animo voor is. Voor de bedrijven die voor 26 juni 2015 waren gecertificeerd was de restauratieladder nog geen onderdeel van de regeling. Tot slot Op 26 juni 2015 is de Uitvoeringsrichtlijn Steenhouwwerk (URL 4007) Versie 1.2 aanvaard en op 4 december 2015 de beoordelingsrichtlijn Onderhoud en restauratie monumenten (BRL ERM 4000) versie 1.1. De overgangstermijn bedraagt 1 jaar. Op 4 december 2016 moeten alle certificaathouders voldoen aan de nieuwe eisen. 31

32 4.10 Timmerwerk Sinds 31 december 2014 is de voor de timmerbranche uitvoeringsrichtlijn Historisch timmerwerk; geveltimmerwerk afbouwtimmerwerk trappen (URL 4001) van kracht, in combinatie met BRL ERM Daarmee zijn beoordelingsrichtlijn BRL 5020 en uitvoeringsrichtlijn Hout in het buitenklimaat komen te vervallen. In 2015 is de URL aangevuld met een hoofdstuk over trappen. SKH is certificeerder voor deze regeling. Als gevolg van de opeenvolgende wijzigingen van de BRL en URL is de overgangstermijn tot 31 december 2014 (om de kwaliteitszorg en organisatie van de bedrijven aan te passen aan de nieuwe richtlijnen) niet gehaald. Inspecties in 2015 zouden daarom deels in het teken staan van de omschakeling naar BRL ERM 4000 en URL 4001 en de implementatie van de wijzigingen in deze richtlijnen. Om tot een, voor de timmerbedrijven, eenvoudig toepasbare invulling te komen in de opzet van de Interne kwaliteitsbewaking (IKB) vond mei 2015 overleg plaats tussen de Vereniging Timmerwerk Restauratie (VTR) en SKH. In dit overleg is afgesproken dat: de VTR een standaard IKB-plan uitwerkt dat iedere timmerfabriek kan hanteren; SKH het IKB-plan beoordeelt; het nieuwe IKB-plan in het 4 e kwartaal 2015 is geïmplementeerd bij alle timmerfabrieken, waarmee aan de uitgangspunten van de huidige richtlijnen wordt voldaan; SKH in het 4 e kwartaal van 2015 de audits weer opstart. Bij het opstarten van de audits door SKH is vastgesteld dat bij het merendeel van de timmerfabrieken het nieuwe IKB-plan nog niet is geïmplementeerd. Door de betreffende timmerfabrieken worden hiervoor uiteenlopende redenen genoemd. SKH heeft in 2015 geen inspecties kunnen uitvoeren voor URL 4001 en BRL ERM In januari 2016 heeft opnieuw overleg plaatsgevonden met de VTR, waarbij de VTR aangaf ervoor te zorgen dat alle timmerfabrieken voor 1 april 2016 het nieuwe IKB-plan hebben geïmplementeerd. Naar verwachting worden de audits afgerond voor 1 juli Timmerwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan het begin van het verslagjaar Aantal certificaathouders aan het eind van het verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden Sancties/vervolgacties Een certificaat werd beëindigd, omdat het betreffende bedrijf geen restauratiewerkzaamheden had die onder de richtlijn vallen. 32

33 33

34 4.11 Voegwerk Voor restauratievoegwerk gold in 2015 nog de overgangssituatie van de oude BRL & URL Erkend Restauratie Voegbedrijf naar de nieuwe BRL 4000 Onderhoud en Restauratie Monumenten en URL 4006 Restauratievoegwerk. 3 Hobéon Certificering is de certificerende instelling voor deze regeling. Bedrijven met een certificaat volgens de BRL/URL ERV of BRL 4000/URL4006 voldoen automatisch ook aan de eisen van de Kennis+Kunde-regeling van de provincie Gelderland wat betreft voegen. De toetsen worden uitgevoerd door een auditteam met kennis van certificering, kwaliteitszorg en bedrijfskunde en met (restauratie)vakinhoudelijke kennis. Steekproeven worden uitgevoerd door vakinhoudelijke auditoren. De initiële en herhalingstoetsen duren een hele dag; de controletoetsen een halve. Steekproeven zijn korte werkbezoeken die onaangekondigd plaatsvinden op een werk in uitvoering. URL 4006 maakt onderscheid in bedrijfsgrootte: groot bedrijf ( 4 personen ), klein bedrijf (2 en 3 personen) en ondernemers zonder personeel (OZP; 1 persoon). Deze aantallen zijn inclusief administratief personeel (maar zonder leerlingen of stagiaires). De auditcyclus is voor alle categorieën driejarig. Maar de auditsystematiek verschilt voor bedrijven en OZP-ers. 4 Bij bedrijven is de initiële toets ( grote toets) in het eerste jaar het begin van de auditcyclus. Bij positief resultaat volgt een certificaat. In jaar 2 en 3 van de cyclus vinden controletoetsen en steekproeven plaats. Na drie jaar begint de cyclus opnieuw en wordt het certificaat verlengd als het bedrijf een herhalingstoets ( grote toets) met positief resultaat doorloopt. Ook bij OZP-ers vindt in het eerste jaar een initiële toets plaats. In jaar twee en drie vinden alleen onaangekondigde steekproeven plaats (dus geen controletoetsen). Na drie jaar begint de auditcyclus opnieuw met een herhalingstoets. De initiële toets en de herhalingstoets zijn voor OZP-ers anders ingericht dan voor bedrijven. Ze bestaan uit een onderzoek van opgestuurde stukken (het toelatings- /herhalingsonderzoek) en een audit waarin een werk in uitvoering wordt bezocht (initiële/herhalingstoets). Dit om de audits ook voor deze categorie betaalbaar te houden. In 2015 zijn vijf nieuwe bedrijven erkend. Het betreft twee kleine bedrijven en drie OZP-ers. Bij alle in de nieuwe cyclus meedraaiende voegbedrijven is in 2015 een controletoets én een steekproef uitgevoerd. Bij één bedrijf zijn de laatste twee controle-audits oude stijl uitgevoerd (in de oude regeling vonden twee controletoetsen per jaar plaats). Vanaf najaar 2015 is gewerkt met de checklist die hoort bij de nieuwe BRL en URL. De 19 uitgevoerde audits bestonden daarom uit vijf initiële toetsen, acht controletoetsen (waarvan 2 bij één bedrijf) en zes steekproeven. 3 Voor het voldoen aan de nieuwe eisen uit de BRL 4000/URL 4006 ten opzichte van de eisen uit de vorige BRL/URL ERV gold een overgangstermijn van één jaar (tot 1 november 2015). Zie voor de momenteel geldige versies van BRL 4000 en URL Zie voor een uitgebreide beschrijving URL 4006, par

35 Voegwerk: statistieken certificering Aantal certificaathouders aan het begin van het verslagjaar Aantal certificaathouders aan het einde van het verslagjaar Aantal nieuwe certificaten in het verslagjaar Aantal uit te voeren audits in het verslagjaar Aantal uitgevoerde audits in het verslagjaar Aantal opgeschorte certificaten Aantal ingetrokken certificaten Aantal beëindigde certificaten Ontvangen klachten van derden 1* Sancties/vervolgacties - Schriftelijke waarschuwingen Extra bezoeken 1** *De ingediende klacht bleek niet ontvankelijk. ** De reden voor het extra bezoek was een afspraak over de hersteltermijn voor een verbeterpunt wat betreft de kwaliteit van het werk en een aanvullend bezoek (dit vindt plaats in 2016). Begin 2015 vonden voor het eerst steekproeven plaats. Het onaangekondigd doen van de steekproef bleek lastig, dus is vooraf aan de bedrijven gevraagd voor een bepaalde periode een werkenlijst aan te leveren. Bij één bedrijf was er in de bedoelde periode geen restauratiewerk onderhanden en daarom is de steekproef daar later uitgevoerd. Ook de grote geografische spreiding van werken bleek een probleem bij het uitvoeren van steekproeven. Inhoudelijk bleken de steekproeven echter zinvol, omdat de auditoren zich sec richten op de inhoud van het werk en doorgaans goed over het werk in gesprek raakten met de uitvoerenden. Bij de rapportage van steekproeven maken de auditoren gebruik van een beknopte versie van de checklist van de URL. Uit tijdsoverwegingen zijn hierbij alleen afwijkingen ten opzichte van de URL gerapporteerd. Bij de controletoetsen en de initiële toetsen was het bezoeken van twee onderhanden werken het uitgangspunt. Een enkele keer was er slechts één werk in uitvoering, maar daarbij kon wel getoetst worden op voldoende aspecten uit URL 4006 (bijvoorbeeld uithakken/slijpen, reinigen en voegen). Bij twee bedrijven is één van de verplichte werkbezoeken door een dossierbeoordeling vervangen, wat volgens de certificeerder voldoende inzicht bood. Soms zijn wél twee werken bezocht, maar bleek ter plaatse dat de werkzaamheden niet divers genoeg waren om de breedte van de URL af te dekken (dit risico geldt vooral bij kleinere bedrijven). Dan zijn afspraken gemaakt voor de volgende toets over welke handelingen dan controleerbaar zijn. Bevindingen en trends Hieronder zijn alle aandachtspunten en verbeterpunten weergegeven die in 2015 zijn gesignaleerd (er waren geen tekortkomingen). De toelichting op de punten volgt onder de tabel. Soms worden na een audit diverse toetspunten geclusterd onder een aandachtspunt omdat de criteria onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Alle aandachtspunten zijn in onderstaande tabel los benoemd. De onderlinge relatie is als volgt zichtbaar: als er achter een toetspunt tussen haakjes nog een criterium is genomen dan zijn ze in de audit samen als aandachtspunt benoemd. In onderstaande tabel is in de BRL en de URL aangegeven hoeveel formele aandachts- en verbeterpunten zijn geformuleerd. Op niet-genoemde toetspunten zijn geen afwijkingen geconstateerd. 35

36 AP= aandachtspunt, VP= verbeterpunt, TK= tekortkoming BRL ERM 4000 AP VP 4 Eisen aan het bedrijf 4.2 Bedrijfsprofiel Ervaring (en aanwezige kennis) c Ervaring en kennis m.b.t. evaluatie en 2 (4.5, 7.1b, URL 5.2) oplevering 4.5 Opleidingsplan 5; 2 (7.1b, URL 5.2); 1 (4.6) 4.6 Continuïteit van de kennis 5 Eisen aan de organisatie 5.1a Beleid o.b.v. visie en analyse van o.a. concurrentiepositie/swot/risico 1 (5.2, 5.3) 5.1d Beleid w.b. SMART-doelstellingen Overlegstructuur Inkoop (materieel/materiaal) (kleine 1 bedrijven: NVT) 5.4 Beoordeling van toeleveranciers en 2 onderaannemers 6 Eisen aan het proces Technische en (bouw)historische opname 4 (6.2.3) Contractvorming Werkvoorbereiding Oplevering, garantie en nazorg Goedkeurmomenten 1 (6.4); 3 (6.4, URL: 3.2.1, 3.2.3, 3.2.4) 6.4 Instapmomenten 4 7 Eisen aan het systeem voor interne kwaliteitsbewaking 7.1 Algemeen 1 (7.2, 7.3) 7.1a Interne audits (ook projectcontroles) 4 7.1b Vakbekwaamheid/scholing Management review (kleine bedrijven NVT) Klachten en behandeling 1 Totaal

37 URL ERM 4006 AP VP 3 Eisen aan het proces Restauratiecategorieën Contractvorming Advisering werkzaamheden Opname bestaande situatie Vergunningen en aanvullende eisen Verwijderen aangetast en beschadigd voegwerk 1 (3.5.7, 3.5.8) 1 ( termijn 6 mnd) Kleur en structuur van het voegwerk Controle van de ondergrond voor het 1 1 voegen Reinigen van de voegruimte 1 4 Eisen aan toegepaste materialen 4.8 Formaat, kleur, structuur en fysische 1 eigenschappen van baksteen 5 Eisen aan kennis en ervaring 4 Totaal 29 2 De meeste aandachtpunten liggen op de gebieden scholing, kwaliteitszorg en garantie en nazorg. Op de kwaliteit van het werk worden, een uitzondering daargelaten, weinig ontwikkelpunten (AP, VP en TK samen) gesignaleerd. Vier keer is een verbeterpunt vastgesteld. BRL Opleiding, scholingsplan Kleine bedrijven hebben doorgaans geen scholingsplan en moeten dat dus ontwikkelen. Er vindt wel scholing plaats en ook restauratie-specifiek genoeg, maar doorgaans niet planmatig. Bij de grote bedrijven is nog steeds een worsteling te zien om het scholingsplan conform de BRL-criteria op te stellen. Het planmatig plannen van scholing gaat goed voor veel vaardigheden. Maar met name het vinden van passende scholing op het gebied van bouwstijlen/bouwhistorie/materialen/restauratieethiek toegespitst op de doelgroep van voegers en inhoudelijke verdieping van het restauratievoegersvak blijkt lastig. Wel zetten diverse grote bedrijven goede stappen bij inventarisatie van aanwezige kennis én de eerste signaleringen van ontbrekende kennis. Restauratieladder Sinds 2014 zijn de bedrijven op meerdere manieren geïnformeerd over de nieuwe eisen uit de URL Het ging dan met name om de ethiek-paragraaf. Ook is tijdens de herhalingstoetsen door het auditteam ingegaan op de nieuwe eisen. Pas tijdens de controletoets, na afloop van de overgangstermijn op 1 november 2015, zou blijken of bedrijven zich de nieuwe manier van werken hebben eigengemaakt. De stof uit de ethiek-paragraaf wordt als taai ontvangen en nog niet alle bedrijven hebben zich deze materie inmiddels eigengemaakt. Toch zijn de auditoren in de basis tevreden over hoe het gedachtegoed van de restauratieladder door de meeste bedrijven gehanteerd wordt. Er zijn ook bij diverse bedrijven al voorbeelden zichtbaar van implementatie van de terminologie in bijvoorbeeld contracten en werkomschrijvingen; voor de kleine bedrijven is het nog echt een omschakeling. Die kleine bedrijven hebben overigens de basis van de restauratieladder behoorlijk tussen de oren, maar deze is in de praktijk nog niet geïmplementeerd met de bijbehorende terminologie. Dit hangt vermoedelijk samen met dat deze bedrijven nog korter werken met de BRL en URL. De auditoren zullen dit steeds in de audits op de agenda houden. 37

38 Kwaliteitssysteem In de vorige cyclus was hiervoor wellicht minder aandacht dan nodig, met name omdat de controletoetsen (vanwege de toen geldende auditsystematiek) alleen door vakdeskundigen werden beoordeeld. In 2015 was er wel bij de audits wel nadrukkelijk aandacht voor het kwaliteitssysteem. Het accent lag daarbij in eerste instantie op scholing e.d., maar mag sterker op aantoonbaarheid van het kwaliteitssysteem komen te liggen en dan met name op restauratiekwaliteit als onderdeel daarvan. Bijvoorbeeld door restauratiekwaliteit onderdeel te maken van projectevaluaties. De aandacht voor kwaliteitszorg is bij bedrijven terug te vinden in het werken aan kwaliteitsdocumenten (zoals handboeken, werkinstructies, procedures). Opleveren Het auditteam benoemt de wijze van opleveren (en dan met name het ontbreken van vastlegging hiervan) als een risico, het is het van belang voor de bedrijven dat dit spoedig geformaliseerd wordt. URL Disciplines, Kennis, Ervaring: In de herhalingstoetsen heeft het auditteam voor het eerst gebruikgemaakt van een vaste (proef)serie dia s Toetsbeelden Restauratievoegwerk waarmee de vereiste kennis getoetst kan worden. Op het gebied van schadebeelden en materiaalkennis werd goed gescoord. Bouwhistorische kennis moet gemiddeld echter verstevigd worden, een uitzondering daargelaten. 5 Kwaliteit van het werk: In de steekproeven, gericht op de uitvoering van het werk, zijn geen afwijkingen zijn geconstateerd. Nu meer bedrijven erkend worden, constateren de auditoren meer variëteit aan kwaliteit en ook regelmatig voorbeelden van goed of excellent uitgevoerd voegwerk. De aandacht voor de ondergrens blijft van belang. Tot slot Hobéon constateert ook voor dit jaar dat de BRL en URL vanwege het detailleringsniveau concreet zijn en daardoor goed bruikbaar als onderlegger voor een audit, maar dat ze tegelijkertijd in gebruik lastig blijven door de omvang en de onderlinge verwijzingen tussen de BRL en de URL. Doordat sinds vorig jaar de controletoetsen weer wordt uitgevoerd met een team van een inhoudelijk auditor en een auditor kwaliteitszorg/bedrijfsvoering, wordt dit gecompenseerd. Er is daardoor minder risico dat de meer secundaire toetspunten niet aan bod komen was voor de restauratievoegbedrijven financieel gezien nog geen gemakkelijk jaar, maar er is een stijgende lijn zichtbaar. Hobéon ziet dat bedrijven in toenemende mate ook buiten het reguliere werkgebied acquireren en werken. Soms richt een bedrijf zich erop meer aan de voorkant van het restauratieproces te komen. De organisaties ondervonden nog steeds veel concurrentie van nieuwbouwvoegers. Het certificaat Erkend Restauratievoeger betekende nog steeds niet altijd dat certificaathouders in concurrentie met niet-erkende partijen een voordeel hadden. Bedrijven meldden ook in 2015 vaker profijt te hebben van de erkenning. 5 Deze eis gekoppeld aan de ethiekparagraaf uit BRL 4000 (hoofdstuk 6) en aan URL 4006 (hoofdstuk 3). 38

39 Frederik Heldoorn (Voegbedrijf Heldoorn): We hebben er zeker vruchten van geplukt dat we gecertificeerd zijn. Steeds meer opdrachtgevers vragen erom. We hebben het veel drukker gekregen. Terwijl we toch niet de goedkoopste zijn, maar we leveren extra kwaliteit. Niet dat we in onze bedrijfsvoering zo veel hebben veranderd. We gaan wel bewuster om met een aantal zaken. Zoals het goed vastleggen van afspraken over de oplevering. En we gebruiken de restauratieladder vaak in communicatie; die maakt het gemakkelijker om te verwoorden waar je het met elkaar over hebt. De uitvoeringsrichtlijn is een gedegen document. Certificering doe je niet even tussen neus en lippen door, maar het was echt de moeite waard. 39