OVER DE GATEN IN DE BEENDEREN van de schedel en van de bovenkaak. Hoofdstuk XII.

Transcriptie

1 ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL 118 OVER DE GATEN IN DE BEENDEREN van de schedel en van de bovenkaak. Hoofdstuk XII. ANGEZIEN de beschrijving van de aders, de zenuwen en de arteries zonder kennis van de schedelgaten niet weinig duister zou lijken, en ook omdat vooraanstaande anatomen zich ernstig hebben vergist bij de vermelding ervan (daar zij zeer moeilijk te kennen zijn), heb ik het hier uiterst belangrijk geacht, dit hoofdstuk te wijden aan alle schedelgaten en enkel de verschillende [gaten] te vermelden die ik tijdens een zorgvuldige en nauwkeurige ontleding duidelijk heb waargenomen, opdat bij het betoog over de vaten en de zenuwen en sommige hersenvliezen de ijverige en leergierige lezer zich naar hier zou kunnen wenden en het gat dat ter sprake wordt gebracht voortdurend ter beschikking zou hebben. Voor de beknoptheid echter breng ik de vier figuren, die deze taak dienen, hier bijeen om op zo een wijze elk apart gat met zijn voorgaand letterteken afzonderlijk te behandelen, dat de uiteenzetting tegelijk mooi de taak vervult van de Index der Lettertekens en van de tekst van het hoofdstuk. Daarna zal ik, wanneer vroeger één of ander holte of uitsteeksel, hetzij toevallig hetzij uit haast vergeten werd, deze nu eveneens beschrijven. Waarom een beschrijving van de gaten i n g e l a s t wordt.

2 DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I 119 DE EERSTE FIGUUR VAN HOOFDSTUK XII. DEZE figuur beeldt de voorzijde af van de schedel, en stelt verder ook al de gaten voor die in de oogkas en de bovenkaak aan deze oppervlakte verschijnen. De hondeschedel echter gelegen onder de menselijke schedel, diende reeds eerder, net zoals deze ganse figuur, om speciaal de beenderen en de naden van de bovenkaak te tonen.//

3 ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL 120 DE TWEEDE FIGUUR VAN HOOFDSTUK XII. MET DEZE figuur hebben wij de buitenkant van de schedelbasis afgebeeld, die naar het verhemelte kijkt. Dít [geheel] zullen wij immers de 'kale schedel' of de 'schedeldoos' of de 'beenderen van de hersenpan' noemen, en niet die acht [beenderen] die eerder in het zesde en het negende hoofdstuk 'de beenderen van de hersenpan' ge-

4 DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I 121 noemd werden, of met Aristoteles alleen het gedeelte van de schedel dat met haar bedekt is, maar aan deze acht beenderen zullen wij de bovenkaak toevoegen en dit zullen wij nu de 'schedel' of 'het hoofd' noemen, [zoals] die overal op de kerkhoven wordt aangetroffen en als schedel wordt afgebeeld. Tot hiertoe kon voldoende duidelijk begrepen worden dat wij hoger echter een onderscheid hebben gemaakt tussen de beenderen van de hersenpan en de beenderen van de bovenkaak omwille van Galenus en voor een duidelijker studie van de wetenschap. DE DERDE FIGUUR VAN HOOFDSTUK XII, DE BINNENKANT TONEND VAN DE SCHEDELBASIS. //

5 ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL 122 DE VIERDE FIGUUR VAN HOOFDSTUK XII. DE VIERDE toont de binnenkant van het bovenste gedeelte van de schedel dat wij op zo'n wijze van de schedel uit de derde figuur hebben weggezaagd als wij gewoon zijn de schedel te scheiden om zijn harmonie met de hersenen te tonen. Goed, wij zullen dus de index de lettertekens aanvatten en aan de afzonderlijke lettertekens zullen wij het nummer toevoegen van deze figuur waartoe zij behoren, er eerst nog op wijzend dat de figuur die voor de achtste van het zesde hoofdstuk werd aanzien, het inwendige oppervlak dat naar de hersenen kijkt tonend van het wigvormig been en het achtste been van de hersenpan, niet weinig bijdraagt tot het begrip van sommige gaten. Tijdens de beschrijving van het wigvormig been en het achtste been van de hersenpan ware het trouwens zeer nuttig deze figuur te vergelijken met de binnenzijde van de derde figuur van dit hoofdstuk.

6 A1 B1 C1 DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I Het gat uitgesneden in het midden van de wenkbrauw, waarlangs een tak a van de kleine wortel van het derde hersenzenuwpaar vanuit de oogkas naar de gespierde voorhoofdshuid verspreid wordt. Dit gat is aan beide zijden niet steeds volmaakt rond, maar ziet er dikwijls slechts uit als een op een halfcirkelvormige wijze uitgesneden uitholling. Soms zelfs is er aan één kant een gat te zien, maar aan de andere kant slechts een halfcirkelvormige uitholling, juist zoals hier in de eerste figuur. Dit gat behoort tot het voorhoofdsbeen, dat men in de eerste figuur van dit hoofdstuk met enkele I's getekend ziet. Het is inderdaad niet omdat ik ofwel hier in de tekst van de uiteenzetting of in de rand een bepaald been aanduidt, dat wanneer een letter een gat aanduidt, ook het been waarin dit uitgesneden is direkt [uit die letter] valt af te leiden. Het gat waarlangs een tak b van de vermelde kleine wortel van het derde hersenzenuwpaar uit de oogkas in de wang voortloopt naar de spieren van de bovenlip en de neusvleugels. Dit gat is als een langwerpige gang uitgesneden in het vierde been van de bovenkaak, en aan de voorzijde van de kaak waar in de eerste figuur een B geplaatst werd, is het verloop van dit gat dieper in het been verborgen. In de oogkas echter is het slechts door een dun en schelpachtig been bedekt, welke plaats wij met een 7 getekend hebben die in de oogkas te zien is. Het nu vermelde gat is breder omdat het vanuit de grote of inwendige ooghoek recht naar omlaag tot in de neusholte reikt. Het is op gelijke wijze gemeenschappelijk aan het tweede en het vierde been van de bovenkaak. Dit biedt een weg aan een klein stukje c van de kleine wortel van het derde hersenzenuwpaar en men meent dat het een beetje van het slijm dat vanuit de hersenen naar de oogkas stroomt doorstuurt naar de neus. Behalve dit gat is er ook nog een ander en groter gemaakt voor de afvloei van het slijm vanuit de oogkas naar de neusholte en meer van daar naar de keel dan naar de neus. Aangezien dit dieper verborgen is en op geen enkele manier kan aangeduid worden op de pas voorgestelde figuren, hebben wij van de vierde figuur die vooraan bij het zesde hoofdstuk gevoegd is, de jukboog weggesneden (waardoor de slaapholte duidelijker onder ogen komt) en op deze figuur een M bijgeschreven om tenminste de plaats van dit in het wigvormig been ingesneden gat aan te duiden. Daardoor immers is dit bij de schedels meer aan het gezicht onttrokken en het is hierom ook minder te verwonderen dat het, welke aandacht het ook waard is, verborgen bleef voor vooraanstaande ontleedkundigen. // 123 a) De N van fig. 2, geplaatst vooraan hst. 2 van boek 4, en de H van spierplaat 4. b) De O van fig. 2, hst. 2, boek 4 en spierplaat 4, I. c) Fig. 2 van hst. 2, boek 5, P.

7 D 1,2 E 1,3 (. F 3 G 1,3 ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL Dit gat is van al deze die in de oogkas aangetroffen worden veruit het grootste en het verleent een uitweg voor een takje d van de reeds meermaals genoemde kleine wortel van het derde hersenzenuwpaar, dat zich vanuit de oogkas uitstrekt naar de slaapspier en de kauwspier. Dit wijdt open en langwerpig gat is niet enkel omwille van dit zenuwtje uitgesneden, maar het verleent hier ook een krachtige steun voor de oorsprong van de slaapspier. Bovendien biedt het een uitweg voor het slijm dat afvloeit naar het grotere gat (dat wij met M hebben aangegeven) dat in de neusholte uitkomt. Het lijkt zelfs gemaakt te zijn voor een bepaald zenuwtje, e dat wijzelf voor het eerst hebben waargenomen en uitloopt nabij de wortel van het vijfde hersenzenuwpaar. Dit zenuwtje strekt zich via een eigen opening, een beetje achter de opgetekende H, uit naar de slaap- en de kauwspier en naar deze spier die, verborgen in de mondholte, eveneens dient voor het opheffen van de onderkaak. Deze spleet, of het met de D getekende langwerpig gat, komt overiens tot aan het wigvormig been en het vierde been van de bovenkaak. Met de E geplaatst in de derde figuur en de E in de twee oogkassen van de eerste figuur wordt het zeer brede gat aangeduid in de wortel of de top van de oogkas en dat, in het wigvormig been uitgesneden, er van buiten, waar het in de oogkas kijkt, volkomen rond uitziet, overeenkomend met de omvang van de oogzenuw f (waarvoor het uitgesneden is). Maar inwendig, waar het dichter bij de hersenen komt, verkrijgt het aan zijn buitenzijde een nauwe en tevens scherpe hoek, die gemaakt is voor het adertje dat er met de oogzenuw uit te voorschijn komt. Een ( duidt deze hoek aan. Deze bevindt zich immers tussen de E en de ( in de derde figuur van dit hoofdstuk. De verbinding van de oogzenuwen g rust in deze uitholling, uitgesneden in het wigvormig been. Er komt een G voor in de linker oogkas van de eerste figuur, maar in de derde figuur bezet de G de rechter zijde van deze figuur omdat, indien het gat aan de linkerzijde met een G werd aangeduid, het nooit zou opvallen doordat wij de schedel van deze figuur opzij hebben gekanteld precies om dit gat enigszins zichtbaar te maken. Het is dus uitgesneden in het wigvormig been en aan zijn onderkant is het zo goed als volledig rond maar bovenaan 124 d) Fig. 2 van hst. 2 van boek 4, Q. e) Fig. 2, hst. 2 van boek 4, d. f) Fig. 13, boek 7, N, O. g) Fig. 13, boek 7, M.

8 .. H 1,3 I 3 DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I eindigt het in een scherpe, lange en nauwe hoek. Dit gat overtreft het gat van de oogzenuw in omvang, ook al zag Galenus dit anders; en wanneer het net als dit volledig rond ware zou het gemakkelijker drie of vier maal breder uitvallen. Niettemin overtreft zijn onderste gedeelte echter, dat naar wij zegden nagenoeg volledig rond is, nog in grote mate de omvang van het gat van de oogzenuw. Dit gat is uitgegraven omwille van het tweede hersenzenuwpaar h dat in de oogkas te voorschijn komt voor de spieren voor de beweging van het oog, en verder omwille van de kleine wortel van het derde hersenzenuwpaar, i die verdeeld wordt over de voorhoofdshuid, in de aangezichtsspieren van de bovenkaak in het aangezicht, de neus en de spieren die de onderkaak opheffen. Deze treden namelijk te voorschijn uit de onderzijde van het gat, tesamen met een aanzienlijke tak j van de arteria soporalis, die naar sommigen denken bij de mens de netvormige vlecht vormt. Doorheen de bovenzijde van het gat echter, die in een nauwe en lange hoek samengeperst wordt, wordt hier vanuit de oogkas de ader k van het harde vlies afgesplitst van deze [adertjes] die naar de slaapspier gaan en voor zijn uitsplitsing brengt hij uithollingen voort, aldaar uitgesneden in de schedelbasis, passend op de knobbels van de adertjes en te zien op deze plaats van de schedel waar in de derde figuur een. geschreven is. Het is stellig niet enkel voor deze zenuwen en de ader en de zopas vermelde belangrijke arterie dat dit brede gat uitgehold is, maar ook voor het slijm dat uit de hersenen naar de oogkas en van hier naar de neusholte wegdruipt, zoals een lijkschouwing even prachtig als uiterst geschikt aantoont, zozeer dat deze - voor die zenuwen, ader en arterie - grote omvang van het gat op geen andere wijze even goed kan waargenomen worden. Is een rond gat en het loopt langer doorheen het been en is ook nauwer dan de twee laatst vermelde. Het is net als de andere in het wigvormig been uitgesneden omwille van een zenuwtje, l waarvan gij zult horen dat het niet ver van de voornaamste wortel van het vijfde [hersenzenuw-]paar opschiet. Dit gat, gelegen aan de rechter zijkant van de derde figuur onder de G, ziet er iets groter uit dan het gat dat aan de linkerzijde te zien is, omdat het behalve dit zenuwtje soms ook de kleinere wortel m van het derde [hersenzenuw-]paar doorlaat, waarvan iets hoger vermeld werd dat hij door het met een G getekend gat loopt. Op deze plaats zijn er in het achtste been van de hersenpan talrijke maar fijne gaatjes n zichtbaar, uitgesneden om de geuren en luchtjes naar de hersenen te laten opstijgen tijdens het inademen. Deze zijn niet, zoals de tot hiertoe vermelde, door hun verloop zelf recht en 125 h) Fig. 14, boek 7, G. i) Dezelfde fig. H. j) De fig. van hst. 14, boek 3 X. k) Dezelfde fig., G en fig. 13 van boek 7, H. l) Fig. 14, boek 7, L. m) Fig. 14, boek 7, H. n) Fig. 12, boek 7, E.

9 K 3,4 ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL langs weerszijden doorgankelijk, maar schuin en kronkelig en gelijkend op de gaatjes van sponzen. Onder andere is er echter aan weerszijden één dat recht is en tamelijk groot, dat als het ware het eerste is en het dichtst bij de voorste plaats van het voorhoofdsbeen, de ader o doorlatend die zich uitstrekt vanuit de neusholte naar het harde hersenvlies. De overige gaten ondertussen zouden er inderdaad eveneens recht en aan weerszijden dóórlopend uitzien, als de binnenste beentjes boven in de neusholten gelegen, niet steeds paar in aantal en opvallend zwamachtig en een beetje vliezig en kraakbenig, maar worden weggenomen. // Of deze gaatjes echter óók gemaakt worden om de hersenen te zuiveren van slijm, zullen wij in het zevende hoofdstuk behandelen. Hier echter meen in te moeten toevoegen dat het slijm er nooit doorheen gezeefd wordt, tenzij de hersenen ermee vol zitten en dat de geringste hoeveelheid slijm die daarlangs afvloeit deze gaatjes verstopt en andere tekens van verkoudheid veroorzaakt. Gij moet er bovendien op gewezen worden dat er hier in alle schedels niet evenveel gaatjes voorkomen, net zoals ook de plaatsen p waar de reukorganen q liggen er niet bij iedereen even breed uitzien. Overigens is de hond een zeer weinig slijmvormend dier, maar voorzien van een zeer scherp reukvermogen, zodat deze plaatsen er zeer breed zijn; zo ook zijn er daarin talrijke zeer wijde gaatjes te zien die echter voorwaarts kijken en niet naar beneden zoals bij de mens. De holte gelegen tussen de twee schelpen die het voorhoofdsbeen vormen, waarvan sommigen beweren dat zij het reukorgaan is, omwille van de lucht die erin opgesloten zit, waarvan wij niet betwijfelen dat deze noodzakelijk is voor het bewonderenswaardig reukvermogen. Hoe ruim deze holte inderdaad is zult gij gemakkelijk waarnemen indien gij een voorhoofdsbeen breekt ter hoogte van de wenkbrauwstreek. Zij is immers zeer breed en zij omgeeft een met een vliesje bedekt weekachtig lichaam dat enigszins op merg gelijkt; het is echter volledig van zo'n aard dat gij nergens in het lichaam een gelijkaardige [stof] aantreft behalve in de grotten of holten r die dikwijls in het wigvormig been te zien zijn. Bovendien zien wij bij diegenen [waarvan] de voorste schelp van het voorhoofdsbeen weggevreten is door de Franse ziekte of doorboord is door een wonde, dat bij het uitademen de lucht met zo'n kracht uit deze holte gestoten wordt, dat deze zelfs zeer gemakkelijk een kaarslicht kan uitblazen. Deze holte reikt immers niet alleen tot aan de streek van de wenkbrauwen en via bepaalde verborgen gaten tot in de neusholte, maar strekt zich ook uit naar dat gedeelte van het voorhoofdsbeen waarvan gezegd werd dat het de bovenkant van de oogkas vormt. 126 o) Fig. 13, boek 7, G en de fig. van hst. 14, boek 3, H. p) Fig. 12 van boek 7, E. q) Dezelfde fig. D. r) Fig. 8, hst. 6, C, D.

10 L 3 M 3 Doorgang g e m a a k t voor het evacueren v a n h e t h e r s e n - slijm. In boek 9 'Over de functie van d e lichaamsdelen'. DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I 127 Het gat, of liever de spleet, van een zodanige vorm als iemand met een nagelrand in was zou duwen, die hier uitgebouwd wordt voor de aanhechting van het harde hersenvlies. s Het was immers niet alleen hier waar deze membraan met talrijke gaatjes doorboord is, maar ook op verschillende andere plaatsen noodzakelijk dat deze met de schedel verbonden werd en dat het harde vlies vezels en banden doorheen de schedel aanbrengt. Het is ook mogelijk te zien dat deze spleten er iets toe bijdragen lucht in de hersenen te brengen, wanneer gij een borstelhaar dat erin gestoken is in de zopas vermelde holte van het voorhoofdsbeen en de neusholte ziet uitkomen, en gij zult opmerken dat het bovendien tot in de holen komt van het wigvormig been. De uitholling uitgesneden in het wigvormig been en de klier bevattend waarin het uit de hersenen afvloeiende slijm druppelt, dat vervolgens, naar Galenus heeft overgeleverd, naar het verhemelte druipt langs de monding die deze uitholling vormt, bewerend dat het slijm via deze doorgang zélf, met gaten als een zeef of een spons, gezuiverd wordt. Ware het niet dat een zekere eerbied voor Galenus mij ervan weerhoudt, dan zou ik zoveel mogelijk te kennen geven dat deze bewering niet weinig afwijkt van de waarheid. Want deze plaats van het been, die voorkomt in het midden van het wigvormig been, is geenszins als een spons doorboord en nog veel minder als een zeef, daar het op die plaats uit een stevige en doorlopende schelp bestaat, binnenin meestal deze ruime holten bevattend die wij in de achtste figuur van het zesde hoofdstuk afgebeeld hebben en die onzichtbaar zijn tenzij het been eerst opengebroken wordt. Het slijm komt dus helemaal niet naar beneden door dergelijke gaten in het wigvormig been (aangezien er geen zijn). Maar vanaf de met een letter M gemerkte uitholling voeren er beiderzijds twee gangen weg, uitgesneden als holten, waarvan de voorste reikt tot aan het tweede door ons vermelde gat aan de wortel van de oogkas, getekend met een G en hij voert het slijm af naar de oogholte en van daar wég via de gaten die wij eerder met een C en een M hebben uitgebeeld. De achterste holte strekt zich benedenwaarts uit naar het ruw en oneffen gat, of liever de spleet, waarlangs het slijm hoofdzakelijk naar de mond of het verhes) Onder de D van fig. 13, boek 7.

11 N. O.P. Q 2,3 R 2,3 S. TT. ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL melte vloeit en de lucht bij het snuiven tevens de schedel bereikt. Deze spleet, gemeenschappelijk aan het slaapbeen en het achterhoofdsbeen, hebben wij aan de linkerkant van de tweede figuur en aan de rechterkant van de derde met een N aangeduid. De gangen of uithollingen liggen in de derde figuur echter niet zeer goed in het zicht (aangezien zij er niet zeer hol uitzien); ofschoon wij ondertussen de voorste holte door een O, maar de achterste met een P hebben aangeduid in dezelfde figuur, opdat gij met deze bijkomende letters de plaats van de uithollingen snel zoudt terugvinden in echte schedels. Op de uitsteeksels die kringvormig rond de met een M getekende uitholling verschijnen, hecht het harde hersenvlies t zich zeer stevig vast en wordt het op deze plaats als het ware omhoog gehouden, waar het hier van de schedelbasis weggaat en de aanzienlijke takken van de arteriae soporales en de zopas vermelde afvoerwegen voor het slijm onder zich heeft liggen. Opzij van de oneffen en ruwe spleet of het gat dat met een N aangeduid is, komt meer naar voor toe, een ander gat voor dat in het wigvormig been gesneden is, dat glad is en niet volledig rond, maar overeenkomt met een cirkel die aan weerszijden lichtjes is samengedrukt in de lengte. Het gat diende immers met deze vorm uitgesneden te worden omdat het twee ronde lichamen, onderling door vliezen verbonden, moest doorlaten. Het biedt namelijk zowel een uitweg voor de dikkere en de belangrijkste wortel van het derde hersenzenuwpaar u als aan het vierde paar. v // Opnieuw aan de buitenzijkant van het met een Q aangeduid gat is er in het wigvormig been een ander te zien, veel kleiner dan dit en volkomen rond, waarlangs een gedeelte van de vena ingularis interna, w dat wegloopt van de arteria soporalis, de schedel binnenkomt. Soms is er een zeer klein gat te zien aan de binnenzijde van het gat dat de twee zopas vermelde zenuwparen doorlaat, gemaakt voor een takje van dezelfde ader. Maar het is zelden in één schedelhelft te zien en nog veel zeldzamer is beide. Wij hebben dit gat hier echter eveneens afgebeeld aan de linkerkant (daar déze, zoals andere schedels één dergelijk gat bezit, dat er fijner uitziet dan alle andere) en het in de tweede en derde figuur met een S getekend. Vanaf dit gat stijgen er langs de binnenkant van de schedel uithollingen op overeenstemmend met de welving van een halve ader en hiertoe uitgesneden opdat het been van de schedel de uithollingen x die als aders in het harde hersenvlies lopen niet zou platdrukken of dichtsnoeren. Deze uithollingen in de schedel hebben wij in de derde en vierde figuur met een paar T's aangeduid. 128 t) Fig. 15, boek 7. u) v) Fig. 14 van boek 7 I,K en fig. 2, hst. 2, boek 4 M Z. w) De fig. van hst. 14 van boek 3 F. x) Fig. 1, boek 7 D,D.

12 V2 X 2,3 oe. DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I 129 Dit gat dat men aan de buitenkant van de schedelbasis aantreft is niet gemakkelijk te zien. Want zich van hier schuin naar buiten uitstrekkend eindigt het in de holte y van het gehoororgaan uitgesneden in het slaapbeen. Waarom het een beetje verder ook bij enkele gaten van het gehoororgaan wordt afgebeeld zal ik verder uitleggen. Het wordt immers gevormd om een weg te bieden aan een takje z van het vijfde hersenzenuwpaar, dat daar vanuit de holte van het gehoororgaan naar de spieren loopt die de onderkaak opheffen. Bovendien zoekt een uitloper a van de iugularis interna ook via dit gat het gehoororgaan op en tevens wordt de lucht voor het hol van het slaapbeen, behorend tot het gehoororgaan, door dit gat aangevoerd. Iets wat gij gemakkelijk kunt waarnemen, als gij na lucht in de mond genomen te hebben, probeert deze als het ware door de oren uit te drijven, om in de oren het geluid van wind waar te nemen dat weinig verschilt van het geluid van een watermolen. Het opvallend gat uitgehold om de hoofdtak van de arteria soporalis b de schedel binnen te laten, dat de schedel niet recht doorboort, maar als een langwerpige gang van achteren schuin binnenwaarts naar voor in het slaapbeen uitgesneden is. Waar het naar beneden naar de keel kijkt en in de tweede figuur met oe getekend is, ziet het gedeelte van het been dat met dit gat doorboord is eruit als een ruwe en oneffen puimsteen. Overigens toont de X, die in de tweede en derde figuur geplaatst is, het verloop van deze opening, en verder deze figuur die wij hierbij voegen, waarin de X en Y geenszins in plaats overeenkomen met deze in de grotere figuren. De Natuur vormde hier inderdaad een schuine gang, die een lange weg vormt doorheen het been, omwille van het nogal lange en schuine verloop van de arteria soporalis, opdat de spiritus vitalis door het kronkelende traject van deze weg namelijk zorgvuldiger voor de hersenen zou voorbereid worden. Hierom ook verwonder ik mij vooral over Galenus, aan wie dit grote gat net als de talrijke andere openingen ontgaan is en niet oppervlakkig mag ondery) Het voornaamste deel van de fig. van hst. 8. z) Fig. 2 van hst. 2 van boek 4, b. a) De fig. van hst. 14, boek 3, n. b) De fig. van hst. 14, boek 3, L.

13 Y 3 a 2,3 Boek 1 hst. 11 van de 'Uiteenzetting over de dieren'. ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL zocht worden, en die in zijn boek 'Over de ontleding van de aders en arteries bij de aap' schriftelijk overleverde dat de arteriae soporales de schedel binnentreden via het met een Q aangegeven gat voor het derde en het vierde hersenzenuwpaar. En zoals hij nopens dit gat verkeerde dingen aan het nageslacht heeft nagelaten, noch honden, noch apen op dit punt nauwkeurig bekeken hebbend, zo is het ook niet te verwonderen dat hij met zijn verbeelding deze 'wonderlijke netvormige vlecht' aan de mens heeft toebedacht en de reeks hersenvaten niet overal juist heeft overgeleverd. Nabij het met een X getekende uiteinde van de zopas vermelde opening die naar de schedelholte kijkt, begint er een andere opening, die zich als een langwerpige gang recht voorwaarts uitstrekt tot in de neusholte, en een weg biedt aan een takje c van de arterie, die zich vanaf de hoofdtak van de arteria soporalis die de schedel binnentreedt, uitstrekt tot aan de neus, aldaar tesamen met andere daarheen gerichte arterietakjes een waarneembare pols veroorzakend. Gij zult constateren dat dit gat tot het wigvormig been behoort. De opening voor het vijfde hersenzenuwpaar d of de gehoorgang waarvan het begin binnenin de schedelholte gelegen is, wordt met een a aangeduid in de derde figuur. Het buitenste stuk ervan echter, dat vanaf het oor begint en enigszins op een oorlelletje gelijkt en er ruw uitziet, toont de a in de tweede figuur. Hoewel deze opening zeer ruim en breed is, ziet zij er echter zeer ingewikkeld, kronkelig en zeer afwisselend uit, zodat zij nooit - tenzij zeer zelden - een ingeschoven borstelhaar doorlaat. Dat een borstelhaar zeer moeilijk doorgelaten wordt, komt niet alleen door de kronkels en bochten van deze gang, maar ook doordat hij bij het oor en vervolgens waar hij naar de hersenen kijkt smaller uitloopt dan in het midden, e waar hij er heel ruim en breed uitziet. Men dient ondertussen echter helemaal niet te luisteren naar Aristoteles, wanneer hij beweert dat er "vanaf het oor tot aan de hersenen // geen enkele gang loopt". Maar hij zegt "dat er een zijweg reikt tot aan het mondverhemelte en dat er vanuit de hersenen daarlangs een ader afdaalt". De gehoorgang reikt immers tot aan de 130 c) De fig. van hst. 14, boek 3, s, t. d) Fig. 2 van hst. 2, boek 4, a. e) De fig. van hst. 8, boek 1.

14 b 2 Het blinde gat. c 2,3 DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I schedelholte en laat ook een ader f binnen, niet deze namelijk die van de hersenen wegloopt, maar zij ontvangt deze die vanaf de jugularis interna de schedel binnentreedt ter hoogte van het gehoororgaan en biedt, zoals wij er eerder op wezen, een uitweg voor een takje van het vijfde hersenzenuwpaar. Indien gij bovendien een borstelhaar vanaf buiten in de gehooropening zou steken en het een beetje schuin vooruit en binnenwaarts duwt, zult gij zien dat het veel gemakkelijker uit het met een V getekende gat komt dan in de schedelholte. De opening die begint aan het midden van de gehoorholte en zich vandaar naar achter uitstrekt. Deze laat een ingebracht borstelhaar niet door omwille van de kronkels en doolhoven en omdat zij niet tot aan de binnenkant van de schedel reikt. Zij is echter gemaakt voor een takje g van het vijfde zenuwpaar, dat de Natuur zeer precies dààr door de kronkelende opening van het zeer harde en droge been stuurde omdat Zij het wilde verstevigen. Door alle professoren in de ontleedkunde wordt zij inderdaad JLN8@<, blind en éénogig, genoemd, niet omdat de opening niet echt doorgankelijk zou zijn, maar omdat zij een borstelhaar of loden draad nauwelijks tot in de holte van het gehoororgaan doorlaat. Dit gat is bij wolven en honden, waarbij het boven de wortel van het tepelvormig uitsteeksel voorkomt, veel breder en groter dan bij de mens. Wellicht noemen sommigen het gat dat zich vanuit de gehoorgang naar voren richt en met een V aangeduid is, blind. Hoe dan ook, dit gat dat met een V, of datgene dat met een b aangeduid is, kennen zij niet. Trouwens, ik heb echt bij niemand ook maar één gat gevonden, afgebeeld met een behoorlijke beschrijving, ofschoon het bekijken van de gaten ondertussen zeer interessant is en zij de zeer grote zorg van de Natuur bewijzen. Het gat gemeenschappelijk aan het achterhoofdsbeen en het slaapbeen en uitgesneden voor het zesde hersenzenuwpaar h de hoofdtak van de vena iugularis interna i en een kleinere uitloper van de arteria soporalis. Doordat de organen die erdoor passeren tamelijk groot zijn, ziet dit er breed uit, beantwoordend aan de vorm van de structuren die er doorheen trekken. Het is immers niet volkomen rond, maar als het ware tweestaltig en ingedeukt. Eén gedeelte ervan (het binnenste) is gemaakt voor de zenuw die vanuit de schedel enigszins naar voren toe ontsnapt, terwijl het andere (dat het buitenste is) dient om de ader en de arterie naar achteren in de schedel binnen te laten. 131 f) De fig. van hst. 14, boek 3, n. g) Fig. 2, hst. 2 van boek 4, c. h) Fig. 9, boek 7, N. i) De fig. van hst. 14 van boek 3, C, verder I.

15 d 2,3 e 2,3 f 2 g 2,3 De goten in de sched e l d i e p l a a t s b i e d e n voor de vaten van het harde h e r s e n - vlies. h,h,h. i,i,i. k. ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL Het gat dat in het achterhoofdsbeen uitgesneden is omwille van het zevende hersenzenuwpaar, j dat evenwel rond is, maar met een langwerpig en schuin verloop. Vanaf de achterkant en de binnenkant van de schedel immers loopt het schuin omlaag opdat de zenuw van het zevende paar door deze opening van de gang vlugger het zesde paar zou ontmoeten en zij, beide tezamen aan elkaar vastgehecht, veilig naar beneden zouden afdalen. Het enkelvoudig gat, veruit het grootste van alle andere, dat in het achterhoofdsbeen uitgesneden is omwille van het ruggemerg k dat zijn oorsprong vindt vanuit de hersenen. Het niet opvallend breed gat, beginnend vanaf de buitenkant van de schedel, aan de achterkant namelijk van het kopje van het achterhoofdsbeen, l dat gewricht maakt met de eerste halswervel, loopt naar de binnenkant van de schedel over een lange weg doorheen het been, eindigend op een plaats die hoger gelegen is dan het met een d getekend gat voor het zevende hersenzenuwpaar. Het is uitgeboord voor de ader m en de arterie m die samen naar omhoog klimmen doorheen de dwarsuitsteeksels van de halswervels. Bovendien zult gij soms zien dat dit gat bij sommige schedels aan één zijde ontbreekt, soms ook aan weerszijden; maar dan neemt het met een d getekende gat van het zevende hersenzenuwpaar het kaliber van dit gat over. Het ziet er dan niet nauwkeurig rond uit, maar langwerpig, geschikt om de zenuw samen met de ader en de arterie door te laten. Dit gat is in het slaapbeen uitgeboord, aan de achterzijde van het tepelvormig uitsteeksel, nabij de zijkant van de 7-vormige naad. n De schedel dwars binnentrekkend, biedt het een weg aan een tak o van de vena iugularis externa die daar de schedel opzoekt. Het is mij soms opgevallen dat dit gat nu eens aan één zijde, dan weer aan beide zijden ontbrak. 132 In de derde figuur p dient de goot in de binnenste schedelruimte, waarin zich de hersenen bevinden, niet oppervlakkig bekeken te worden. Er komen drie gaten in uit, getekend met c, f en g, gemaakt om aders en arteries door te laten. Vanaf het gat van het zesde hersenzenuwpaar immers, getekend met een c, en de binnenzijde van het gat getekend met een f, begint er aan de rechter- en linkerkant van de schedel een goot die wij aan de linkerkant met h, h en h hebben aangeduid, maar rechts met drie i's. Als een vierde deel van een cirkel stijgen deze goten schuin opwaarts naar achteren, zolang tot de rechtse de linkse ontmoet op de plaats waar wij een k geplaatst hebben. De plaats van deze samenkomst is immers te zien in de middenste streek van het achterhoofdsbeen, die het midden vormt tussen de hoogstgelej) Fig. 9, boek 7, O en fig. 2 van hst. 2, boek 4, L. k) Fig. 9, boek 7, H. l) Fig. 5 van hst. 6, l. m) De fig. van hst. 14, boek 3, D en K. n) De figuren 3, 4, 5 van hst. 6, C. o) De fig. v. hst. 14, boek 3, E. p) Zie fig. hst. 14, boek 3, M,N,O,P; f i g. 7, b o e k 7,P,Q,R, S; fig. 9 S,T; fig. 1 C en fig. 2 B.

16 ll m n,o 2 x p 2 q DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I gen streek van de 7-vormige naad q en de achterste, met een e getekende, streek van het gat voor de doorgang van het ruggemerg, en er is een k getekend waar het achterhoofdsbeen het dikst en het meest ondoordringbaar is, zoals wij bij de beschrijving van dat been vermeldden. Vanuit de samenkomst van deze twee goten loopt er een andere recht naar omhoog onder het meest verheven deel van de 7- vormige naad en onder de ganse pijlnaad // en het voorhoofdsbeen, tot aan het tussenschot van de zetels van de reukorganen. In de derde figuur wordt die enigszins aangeduid wordt met een 0. De vierde figuur heeft deze goot getekend met enkele l's, maar de derde toont diezelfde, onder de letter m, in het voorhoofdsbeen. Deze goten zijn overigens uitgesneden omwille van het harde hersenvlies, waarvan gij zult vernemen dat zij voor de bloedvaten ervan terugwijken, opdat deze door de schedelbeenderen niet zouden platgedrukt worden, wanneer ik in het derde boek, de niet minder interessante dan moeilijke en weinig door andere professoren in de ontleedkunde bestudeerde reeks van hersenvaten zal uiteenzetten. Richt nu uw aandacht op het verhemelte van de vierde figuur, waarin met deze letters, n en o, de brede neusgaten worden aangeduid, die vanuit de neus naar de keelholte reiken, van elkaar gescheiden door een zeker tussenschot dat met een duidelijke x getekend is. Al zijn zij bij de mens voor talrijke dingen nuttig, toch meent men dat zij vooral geschikt zijn voor de natuurlijke inademing en voor de stem. Dit gat loopt, nabij de achterkant van de snijtanden, vanuit het verhemelte in de neusholte en wordt voor gemeenschappelijk gehouden aan de vierde beenderen van de bovenkaak. Bovendien is er bij de mens één aanwezig, maar bij paarden en honden twee. Het is namelijk gemaakt omwille van de verbinding en overeenstemming van het dekvlies dat het verhemelte omgeeft r met datgene dat de neusholte bedekt. s Een stukje van dit vlies trekt er immers, tezamen met een adertje en een kleine arterie, doorheen. Aan het uiteinde van het verhemelte, nabij het zesde been van de bovenkaak, zijn er aan weerszijden twee gaten te zien. Het ene ligt namelijk meer naar voren dan het andere en is breder. Het eerste of voorste immers, getekend met een 8, heeft een opvallende breedte en schiet vanaf het verhemelte achterwaarts omhoog tot aan de top of wortel van de oogkas. Het houdt immers op daar waar het gat voorkomt waarvan wij vermeldden dat het één van deze is die het slijm aflozen naar de neus en dat wij reeds eerder onder de letter M beschreven hebben. Het achterste wordt echter met een 6 aangeduid, het is geheel en al nauw en naar omhoog opstijgend eindigt het soms in 133 q) Fig. 3 van hst. 6, D. r) Fig. 2 vooraan hst. 2 van boek 4, d e Z onderaan. s) De P onderaan die fig..

17 ss. m0 µ,<,> B,T ANDREAS VESALIUS UIT BRUSSEL dezelfde opening als het vorige, dat met een 8 getekend is. Maar soms verkrijgt het een apart eindpunt in de naad gemeenschappelijk aan het wigvormig been en het vierde van de bovenkaak. Buiten de tot hiertoe vermelde gaten, zult gij, wanneer gij een schedel ter hand neemt, er talrijke andere (maar kleine) waarnemen, uitgesneden om aders door te laten en voor de vasthechting van de vliezen. Van deze soort zijn er inderdaad enkele te zien in de richting van de grote of inwendige hoek van de oogkas, naast de sutuur gemeenschappelijk aan het tweede en derde been van de bovenkaak en het voorhoofdsbeen. Deze reiken tot in de holte, vervat tussen de schelpen van het voorhoofdsbeen en eerder aangeduid met een K. Hun ligging wordt ook in de eerste figuur van dit hoofdstuk aangeduid met een T en V, met welke lettertekens wij de zopas genoemde naad op de desbetreffende plaats hebben afgebeeld, net zoals daar ook de reeds vermelde beenderen met ', ) en O worden getekend. Verder komen er, ook in het voorhoofdsbeen, nabij de plaats van de wenkbrauwen, eveneens dergelijke gaatjes voor, evenals in de beide neusbeenderen die wij vermeld hebben als het vijfde been van de bovenkaak. Bovendien wordt er in het eerste been van de kaak, dat de buitenste hoek van de oogkas vormt, één of ander dergelijk gaatje aangetroffen. Daarenboven beschikken de zijkanten van het wigvormig been, die samen met andere beenderen de slaapholten vormen, ook over zo een gaatje. Verder verschijnen er gelijkaardige aan de zijkanten van de pijlnaad in de wandbeenderen en vooral nabij de 7-vormige naad, waarvan de plaats in de vierde figuur met enkele s'en aangeduid wordt, die in de schaduw verscholen liggen. Maar behalve de genoemde [gaatjes] bevindt er zich één van opvallende grootte binnen aan het voorhoofdsbeen, waar het voorste deel van het achtste been van de hersenpan ermee verbonden is en het voorste deel van het tussenschot voor de uithollingen van het reukorgaan te zien is; het is namelijk zichtbaar tussen de m en 0 van de derde figuur. Dit gat reikt echter tot aan de holte van het voorhoofdsbeen, hoger met een K aangeduid. Ook in het vierde been van de bovenkaak, nabij de grote of binnenste hoek van de oogkas, vertoont er zich eveneens een gat van de juist vermelde soort. Maar uitwendig, in de basis van het wigvormig been, waar dit verbonden is met het neustussenschot, zijn er dikwijls een vijftal te zien. Er bevinden zich namelijk drie achteraan getekend met µ,<,>, aan weerszijden één dus en een derde in hun midden, die in de neusholte eindigen, voorwaarts verlengd als zeer nauwe gangen, ofschoon het uiteinde van het middenste, met een < aangeduide gat, zeldener een borstelhaar doorlaat. De twee andere echter, die wij met een B en T hebben 134 De gaatjes die verspreid o v e r d e s c h e d e l - oppervlakte voorkomen.

18 S DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM BOEK I getekend, beginnen vooraan en lopen ook voorwaarts over een recht traject, eindigend in de top of wortel van de oogkas. Overigens kan het uiteinde van deze gaten hier niet gemakkelijk afgebeeld worden. Hierom ook spoor ik u krachtig aan om deze liever op mensenschedels te leren, dan louter op de tekeningen van de beenderen, hier aan de hand van de lettertekens de uitleg opzoekend van het gat en van zijn ligging, en aandachtig controlerend of ik niet één of ander belangrijk gat zou vergeten hebben. In de derde en vierde figuur blijven er nog Griekse hoofdletters over, die wij vroeger reeds aangewend hebben om de schedelnaden aan te duiden, zodat er geen meer te bespreken overblijft, behalve de S, waarmee bepaalde uithollingen in de kruin worden aangeduid, waaraan - naar gij zult vernemen - het harde hersenvlies t vastgroeit. Maar er zijn niet steeds evenveel van deze holten. Nu eens worden er immers geen, dan eens weinig en dan weer talrijke gezien, maar dan verschillende. In elk geval (als er iemand naar mij luistert), moeten dezen gewaarschuwd worden die deze plaats van de kruin al te gemakkelijk cauteriseren of bij beenderbreuken al te onversaagd en overmoedig doorboren. Ik zou hier ook verwijzen naar de twee holten van het wigvormig been, in het midden ervan geplaatst als twee holen, ware het niet dat ik deze reeds bij de uiteenzetting van dat been // beschreven heb; evenals de ruime holten gelegen opzij van de neusholte, in de vierde beenderen van de bovenkaak. 135 t) Fig. 1, boek 7, K.