Werkblad beschrijving interventie

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Gedragsinterventie arbeidsveiligheid in de bouw Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact NCJ Contact RIVM-CGL Gert van den Berg Trudy Dunnink Projectgroep Erkenningen De Erkenningscommissie Interventies is een landelijke en onafhankelijke commissie die de kwaliteit en effectiviteit van interventies beoordeelt voor jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijnswerk, ontwikkelingsstimulering, gezondheidsbevordering en preventie. De commissie is ingesteld en wordt secretarieel ondersteund door het Nederlands Jeugdinstituut, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en RIVM Centrum Gezond Leven.

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Website (van de interventie) Veiligheid NL Rijwijkstraat GK Amsterdam info@veiligheid.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Victor Zuidema Rijswijkstraat GK Amsterdam v.zuidema@veiligheid.nl Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer 1. Interventiebeschrijving Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? x Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? x Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? x Ja Nee Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? x Ja Nee Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? x Ja Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? x Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? x Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? x Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? x Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? x Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? x Ja Nee 3

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Doel Het uiteindelijke doel van de gedragsinterventie Ik ben de Sjaak niet (hierna: Sjaak ) is het terugbrengen van het aantal (letsels door) arbeidsongevallen bij werknemers binnen de sector bouw. Hiervoor is het nodig dat er binnen een bedrijf een veilig werkklimaat heerst waarin veilig werken en communicatie over veiligheid de norm is. Sjaak richt zich op het beïnvloeden van gedrag van werkgevers (en daarmee indirect op hun werknemers) door op een praktische manier veiligheid makkelijker bespreekbaar en zichtbaar te maken. Doel van Sjaak is dat management en leidinggevenden zich na afloop van de interventie bewust zijn van hun rol bij het stimuleren van veilig gedrag op de werkvloer, realiseren dat zij hier een actieve bijdrage aan moeten leveren en weten hoe zij dit moeten doen. Er zijn geen doelen gesteld op werknemers-niveau. Doelgroep De doelgroep bestaat uit management (directie/mt) en direct leidinggevenden van midden- en kleinbedrijven (MKB) en van grootbedrijven (GB) binnen de sector bouw die werkzaamheden op hoogte uitvoeren. De nadruk ligt in eerste instantie op deze sector, omdat binnen deze bedrijven veel arbeidsongevallen voorkomen die gerelateerd zijn aan het veel voorkomende arbeidsongevallenrisico vallen van hoogte. Momenteel is onder dezelfde noemer ook een gedragsgerichte interventie beschikbaar voor de horeca, ook gericht op het terugbrengen van het aantal (letsels door) arbeidsongevallen. De inhoud en materialen van deze interventie zijn anders, gebaseerd op de specifieke problematiek en doelgroeponderzoek binnen deze sector. Deze interventie valt buiten deze beschrijving. 4

5 Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Aanpak De interventie Sjaak is gericht op aanspreekgedrag. In elk bedrijf werken mensen die het niet zo nauw nemen met veiligheid. Wie daardoor iets overkomt is dan vaak de sigaar, de klos of de Sjaak. De Sjaak - interventie zorgt in simpele bewoordingen en op een wat plagerige toon dat je elkaar aanspreekt op onveilig gedrag, voordat het te laat is. De interventie Sjaak is specifiek gericht op werkgevers en kan op maat binnen een bedrijf aangeboden worden, aangepast aan de veiligheidsstrategie die de werkgever wil voeren. Een planmatige aanpak vormt de kern van de interventie. Bedrijven krijgen handvatten (inclusief materialen) aangeboden voor het doorlopen van een continue en cyclisch proces van meten, doelen stellen, veranderen, evalueren en continueren (borgen van de behaalde resultaten). Er worden 7 stappen in een bedrijf doorlopen om de (door het bedrijf) gestelde doelen ten aanzien van arbeidsveiligheid in het bedrijf te bereiken. De interventie wordt geïmplementeerd binnen het bedrijf en uitgevoerd op de werkplek. Vanwege de aard van de werkzaamheden van de doelgroep in de bouw kan deze werkplek steeds op een andere locatie zijn. Daarnaast is het in kaart brengen van risico s en oorzaken gerelateerd aan zowel het bedrijf als de bouwplaats. Het stappenplan kan ook voor elke bouwplaats doorlopen worden. Materiaal Er is een grote verscheidenheid aan campagnematerialen beschikbaar, allen gebaseerd op de uitspraak. Werkgevers en werknemers kunnen cues terugvinden op hun materialen, variërend van posters, T-shirts tot stickers. Ook zijn er materialen ontwikkeld die met de medewerker mee reizen en materialen die specifiek zijn ontwikkeld om (ook) op locatie te gebruiken. Daarnaast zijn materialen ontwikkeld voor de werkgever, die ondersteunend zijn bij het creëren van draagvlak en de uitrol van de interventie, zoals het stappenplan, de handleiding en beeldmateriaal. De campagnewebsite bestaat uit diverse onderdelen, waaronder uitleg over de (inzet van de) campagne, goede praktijken, tips voor de werkgever en werknemer, een webshop en verwijzingen naar extra informatie. Bedrijven kunnen ondersteuning en advies op maat krijgen bij de inzet van de interventie in hun bedrijf via het volgen van in-company en regiotrainingen, workshops en het benaderen van VeiligheidNL (voorheen Consument en Veiligheid), branche- en koepelorganisaties te benaderen voor advies en steun. Onderzoek De interventie Sjaak is ontwikkeld op basis van het intervention mapping protocol en mede gebaseerd op doelgroeponderzoek onder directeuren, preventiemedewerkers, werknemers en relevante brancheorganisatie in de bouw. De implementatie van Sjaak in twee branches in de bouw is gevolgd door een effectonderzoek (effecten op korte termijn) en twee procesevaluaties. Deze laten zien dat de interventie Sjaak door een groot deel van de werkgevers is toegepast en over het algemeen positief wordt gewaardeerd. Verder blijkt dat door de interventie Sjaak vaker onveilige situaties worden besproken met de opdrachtgever, het belang van veilig werken meer wordt benadrukt in het bedrijf en dat veilig werken beter bespreekbaar is gemaakt op de werkvloer. 5

6 Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Arbeidsongevallen komen veel voor. Uit onderzoek blijkt dat jaarlijks gemiddeld 250 duizend arbeidsongevallen plaatsvinden die medisch behandeld moeten worden (VeiligheidNL, 2012). Van deze groep worden gemiddeld werknemers behandeld op de spoedeisende hulpafdeling (SEH) van ziekenhuizen vanwege letsel door een arbeidsongeval. Afgezet tegen het aantal werkenden betekent dit 990 ongevallen met letsel per werkenden per jaar. Van deze groep slachtoffers worden er gemiddeld opgenomen in het ziekenhuis en overlijden gemiddeld 82 personen per jaar. In de periode is de kans op een arbeidsongeval met letsel en verzuim niet afgenomen, maar stabiel gebleven (Klauw et al., 2012). De meeste werknemers betrokken bij een arbeidsongeval met letsel en verzuim, zijn werkzaam in de industrie en delfstofwinning, handel, gezondheids- en welzijnszorg en bouwnijverheid. Het merendeel is veroorzaakt door uitglijden, struikelen, vallen (14%), snijden of stoten (10%) (Klauw et al., 2012). De meeste SEH-behandelingen na een arbeidsongeval komen voor in de sectoren bouw (17%), handel (11%) en metaalindustrie (7%), met contact met een object als meest voorkomende oorzaak (60%). Hierbij gaat het om snijden, geraakt worden door een voorwerp (bijvoorbeeld met hamer op vinger geslagen of geraakt door een balk/plaat) of een beknelling (bijvoorbeeld in een machine). Op de tweede plaats staat letsel door vallen van hoogte (21%), meestal van een steiger, trap of ladder (VeiligheidNL, 2012). Per sector bestaan verschillen in de risico s op letsel en de ontstaanswijze hiervan. De kans op een arbeidsongeval en het aantal ongevallen met letsel en verzuim is hoger voor mannen. Ook kan gesteld worden dat hoe lager het opleidingsniveau, hoe groter de kans is op een arbeidsongeval (Klauw et al., 2012). De meeste ongevallen die leiden tot een SEH-bezoek, vinden plaats bij mannelijke werknemers (91%) en bij werknemers van jaar (49%) (VeiligheidNL, 2012). Arbeidsongevallen leiden tot tenminste 740 miljoen euro aan maatschappelijke kosten, waarvan 130 miljoen euro directe medische kosten en 610 miljoen euro arbeidsverzuimkosten (VeiligheidNL, 2012). De totale directe medische kosten zijn het hoogst in de bouw, gevolgd door de sector industrie en delfstofwinning. In de land- en tuinbouw, waarbij slachtoffers het vaakst worden opgenomen in het ziekenhuis na SEH-behandeling, zijn de kosten 6

7 per slachtoffer het hoogst (VeiligheidNL, 2012). Arbeidsongevallen hebben negatieve gevolgen voor zowel werknemers als werkgevers. Voor werknemers kan een arbeidsongeval leiden tot ziekte, sterfte, arbeidsongeschiktheid en inkomensvermindering. Voor werkgevers betekent dit meer ziekteverzuim, extra kosten en negatieve gevolgen voor de productiviteit en imago van het bedrijf. 2. Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Het uiteindelijke doel van Sjaak is het terugbrengen van het aantal (letsels door) arbeidsongevallen bij werknemers binnen de sector bouw. Hiervoor is het nodig dat er binnen een bedrijf een veilig werkklimaat heerst waarin veilig werken en communicatie over veiligheid de norm is. Sjaak richt zich op het beïnvloeden van gedrag van werkgevers (en daarmee indirect op hun werknemers) door op een praktische manier veiligheid makkelijker bespreekbaar en zichtbaar te maken. Na de interventie zijn het management (directie/mt) en direct leidinggevenden zich bewust van hun rol bij het stimuleren van veilig gedrag op de werkvloer, realiseren zij zich dat zij hier een actieve bijdrage aan moeten leveren en weten zij hoe zij dat kunnen doen. Om dit te bereiken zijn de subdoelen dat de doelgroep (management/ leidinggevenden) na de interventie: zijn eigen rol kent in de sociale omgeving bij veilig gedrag van werknemers (kennis); weet hoe hij veilig gedrag stimuleert en bespreekbaar maakt (kennis); handvatten leert om veilig gedrag te stimuleren en bespreekbaar te maken (eigen effectiviteit); de risico s ziet van werknemers die zich niet (voldoende) bewust zijn van het belang van veilig gedrag (risicoperceptie); zich bewust is van zijn eigen rol en voorbeeldfunctie in het zorgen dat er veiliger gewerkt wordt (attitude); veiligheid en communicatie hierover belangrijk vindt (attitude); veilig werken bespreekbaar wil maken op de werkvloer (attitude); zich (meer) verantwoordelijk voelt voor de wijze waarop werknemers omgaan met veiligheidsrisico s en voor het veilig werken van zijn werknemers (attitude); investeren in veiligheid ziet als een zinvolle investering en dit ook uitdraagt (sociale invloed, attitude). Er zijn geen doelen gesteld op werknemersniveau. Evaluatie (zie 9) vindt plaats op het niveau van de werkgevers (management en direct leidinggevenden). Implementatiedoelen De impact van een interventie wordt niet alleen bepaald door de effectiviteit ervan, maar ook door determinanten van de implementatie. Om de totale impact van de interventie op korte termijn te evalueren zijn aan de hand van het RE-AIM model (Glasgow, et al, 1999) de volgende doelen geformuleerd voor de implementatie van de interventie: Bereik: 10% van de werkgevers vraagt het startpakket Ik ben de Sjaak niet aan. 7

8 Adoptie: inzicht krijgen in het aantal bedrijven dat na de ontvangst van het startpakket de interventie positief beoordeelt (opvallend, informatief en duidelijk) en van plan is deze in het eigen bedrijf te implementeren. Implementatie: meer dan de helft van de bedrijven heeft het startpakket toegepast zoals bedoeld. Behoud: bedrijven willen blijvend aandacht geven aan veilig gedrag en communicatie over veilig werken en risico s (intentie). 3. Doelgroep van de interventie Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De doelgroep bestaat uit management (directie/mt) en direct leidinggevenden van bedrijven (MKB en GB) binnen de sector bouw. De nadruk ligt in eerste instantie op deze sector, omdat binnen deze bedrijven veel arbeidsongevallen voorkomen die gerelateerd zijn aan het veel voorkomende arbeidsongevallenrisico vallen van hoogte. Kenmerken doelgroep in de sector bouw De Sjaak interventie in de bouw richt zich op bedrijven (MKB en GB) met personeel die vallen binnen de: dak- en gevelwerkbranche (platte daken, metalen daken, rietdekkers, hellende daken, voegers, gevelschoonmakers), voornamelijk gericht op onderhoudswerkzaamheden; isolatie- en installatiebranche; afbouwbedrijven. Werknemers in het MKB en GB zijn over het algemeen mannen van alle leeftijden, die voornamelijk laag of middelbaar zijn opgeleid (Consument en Veiligheid, 2010a). Hiermee is bij de ontwikkeling van de interventiematerialen rekening gehouden. Het MKB vraagt speciale aandacht, omdat directies en leidinggevenden in deze sector het belang van veiligheid en hun eigen rol in veiligheid relatief minder vaak inzien. Ook hebben zij extra aandacht en hulp nodig bij het implementeren van gedragsgerichte interventies, omdat zij vaak scholing op dit gebied niet (voldoende) hebben gehad en/of door het vaak ontbreken van een opleiding een medewerker/afdeling die specifiek is opgeleid en verantwoordelijk is voor veiligheid. Vaak zijn het vakmensen, werkzaam (geweest) op de werkvloer, met liefde voor hun werk. Juist in het MKB is betrokkenheid van de directeur en zijn goede voorbeeld van belang, omdat hij vaak dicht op de werkvloer staat en veelal meewerkend voorman is (Consument en Veiligheid, 2010a/c). In totaal betreft het circa bedrijven in de bouw met personeel met de volgende kenmerken (Consument en Veiligheid, 2010a): Bedrijven variëren in grootte van enkele tot honderden werknemers; De bouwsector kent een grote diversiteit aan werkzaamheden en werkomgeving en wisselende opdrachtgevers; Arbeidsomstandigheden en veiligheidsmaatregelen variëren, afhankelijk van de (bouw)locatie; Bij nieuwbouwprojecten is de hoofduitvoerder de hoofdverantwoordelijke voor veiligheid op de bouwplaats (en niet de directeur van een ingehuurd bedrijf); In veel gevallen ziet een directeur zijn werknemers niet dagelijks, om- 8

9 dat zij op verschillende en wisselende locaties werken. In andere gevallen is de directeur meewerkend voorman. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria De interventie kan aangeboden worden aan alle bedrijven in de bouw (MKB en GB), is specifiek bedoeld voor bedrijven met personeel en is niet geschikt voor eenmanszaken. Er zijn geen selectiecriteria voor de bedrijven en hun werknemers en werkgevers. Bedrijven kunnen er zelf voor kiezen Sjaak binnen hun bedrijf in te zetten. De materialen zijn ontwikkeld voor de sector bouw vanuit de kennis over deze sector en het risico vallen van hoogte, maar zijn ook voor andere risico s binnen de bouw inzetbaar. Momenteel wordt onder dezelfde noemer gewerkt aan een gedragsgerichte interventie voor de horeca, ook gericht op het terugbrengen van het aantal (letsels door) arbeidsongevallen. De inhoud en materialen van deze interventie zijn anders, gebaseerd op de specifieke problematiek en doelgroeponderzoek binnen deze sector. Deze interventie valt buiten deze beschrijving. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. 3.3 Toepassing bij migranten De interventie is niet specifiek ontwikkeld voor migrantengroepen en heeft ook geen speciale faciliteiten om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 4.1 Opzet van de interventie Met de interventie kunnen bedrijven (MKB en GB) zelfstandig en op een praktische manier aan de slag om het risico op ongevallen te verkleinen. Bedrijven kunnen de interventie op maat inzetten, aangepast aan de veiligheidsstrategie die zij zelf willen voeren. Zij krijgen hiervoor praktische handvatten, advies en ondersteuning aangeboden vanuit VeiligheidNL en de betrokken branche- en koepelorganisaties. Werving van bedrijven Werving van bedrijven gebeurt 1) via een korte enquête verstuurd door hun brancheorganisatie/koepelorganisatie of VeiligheidNL, en/of 2) bedrijven maken kennis met de interventie via bouwgerelateerde vakbeurzen, congres- 9

10 sen / symposia, via internet en artikelen / advertorials in vaktijdschriften. Op de campagnewebsite kunnen bedrijven vervolgens het startpakket bestellen, na invullen van de korte enquête (verplicht in te vullen bij eerste bestelling). Door VeiligheidNL wordt in samenwerking met de betrokken branche- en koepelorganisaties doorlopend aandacht besteed aan de interventie richting bedrijven. Opbouw interventie Een planmatige aanpak vormt de kern van de interventie. De volgende stappen worden in een bedrijf achtereenvolgend doorlopen om de gestelde doelen ten aanzien van arbeidsveiligheid in het bedrijf te bereiken: 1. Korte enquête veiligheidsbewustzijn (werkgever); 2. Introductie Sjaak in het bedrijf (werkgever); 3. Bepaal de risico s en oorzaken binnen het bedrijf (werkgever, indien gewenst samen met werknemers); 4. Bepaal welk risico het belangrijkst wordt gevonden om eerst aan te pakken (werkgever samen met werknemers); 5. Bepaal een zichtbaar en meetbaar doel (het gewenste resultaat); 6. Samen werken bij het uitvoeren en behalen van het gewenste doel, met de campagnematerialen ter ondersteuning (werkgever en werknemers). In de handleiding staat beschreven hoe de materialen ingezet moeten worden. Zowel MT, leidinggevende en werknemers worden betrokken bij het uitvoeren en behalen van het gewenste doel. Inzichtelijk maken (meten) van de resultaten; 7. Zorg voor continuïteit door het borgen van de behaalde goede resultaten. Voor iedere stap zijn specifieke activiteiten en materialen beschikbaar. Stap 3 tot en met 7 zijn onderdeel van het stappenplan (onderdeel van het startpakket). Het stappenplan helpt de werkgever om Sjaak op een juiste, slagvaardige manier in de organisatie in te zetten en een arbeidsrisico aan te pakken. Het stappenplan geeft werkgevers praktische handvatten voor het doorlopen van een continu proces van meten, analyseren, uitvoeren, evalueren en borgen. Deze aanpak is gebaseerd op de kwaliteitscyclus van Deming, bestaande uit de vier activiteiten Plan, Do, Check en Act (de PDCA-cyclus) ( De interventie is dusdanig opgezet dat bedrijven zelf (werkgever samen met werknemers) de keuze maken voor de invulling ervan en daarmee zorgdragen voor draagvlak binnen het bedrijf en een aanpak op maat voor hun bedrijf. De basis van de interventie is de eigen analyse van de bestaande situatie op basis waarvan een veranderingsdoel wordt opgesteld en uitgevoerd. De resultaten worden gemeten en vergeleken met de beginsituatie. Vervolgens wordt het plan bijgesteld en een nieuw doel opgesteld, waar na de cyclus weer opnieuw begint. Advies en ondersteuning De campagnewebsite biedt de werkgever uitleg over de interventie en materialen die ook in het startpakket zitten. Aanvullend op het startpakket worden hier goede praktijken van andere bedrijven uitgewisseld en tips gegeven gericht op werkgever en werknemer. VeiligheidNL en de betrokken branche- en koepelorganisaties bieden advies en ondersteuning aan werkgevers bij het inzetten van de interventie in hun bedrijf in de vorm van trainingen, het bijwonen van een workshop en/of advies op maat (helpdesk). Dit wordt nader toegelicht bij 5. 10

11 Frequentie en intensiteit Bedrijven kiezen zelf in welke mate en hoe lang ze de interventie inzetten in hun bedrijf. Gemiddeld genomen wordt binnen een bedrijf de hele cyclus binnen 3-9 maanden uitgevoerd en wordt per cyclus één arbeidsrisico aangepakt. Vervolgens kan één van de andere geprioriteerde risico s centraal worden gezet en de stappen opnieuw worden doorlopen binnen het bedrijf. Er zijn twee contactmomenten voor de werkgever: 1. invullen enquête over veilig werken (3 minuten); 2. ontvangst startpakket inclusief handleiding. De introductie van de interventie binnen het bedrijf kost de werkgever 1-2 uur. Het daadwerkelijk inzetten wordt mede gedragen door leidinggevende(n) en werknemers. De startperiode vraagt de grootste tijdsinvestering van de werkgever in verband met het introduceren van de interventie in het bedrijf (kick-off), het creëren van draagvlak en het vinden van medewerkers die betrokken zijn bij de opzet en uitvoering. Setting De interventie wordt geïmplementeerd binnen het bedrijf en uitgevoerd op de werkplek. Vanwege de aard van de werkzaamheden van de doelgroep in de bouw kan deze werkplek steeds op een andere locatie zijn. Werknemers kunnen cues terugvinden op hun materialen (bijvoorbeeld op een gereedschapskist) die met de medewerker mee reizen. En materialen kunnen ingezet worden die specifiek zijn ontwikkeld om (ook) op locatie te gebruiken, zoals een buitenposter voor op de bouwplaats of een poster en kijkplaat voor in de keet. Daarnaast is het in kaart brengen van risico s en oorzaken gerelateerd aan zowel het bedrijf als de bouwplaats. De stappen uit het stappenplan kunnen ook voor elke bouwplaats doorlopen worden. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 4.2 Inhoud van de interventie Creëren bewustwording bij de werkgever (stap 1) De werkgever ontvangt een brief en een korte enquête over veilig werken van zijn brancheorganisatie/koepelorganisatie of VeiligheidNL of de werkgever vult deze enquête in via de campagnewebsite De enquête wordt via de website aangeboden op het moment dat zij een startpakket van de interventie bestellen en is bedoeld om het bewustzijn van werkgevers te verhogen ten aanzien van het belang van veilig werken. De enquête daagt hem uit zijn eigen rol te beschrijven, dat wil zeggen wat hij reeds doet en wat hij nog mist om de veiligheid op het werk te verbeteren. Om werkgevers over te halen om veiligheid ook echt bespreekbaar te maken en veilig gedrag op de werkvloer te stimuleren, laat de interventie ze eerst, via de enquête, het eigenbelang van veilig werken inzien. Door het invullen van de enquête worden werkgevers aan het denken gezet en bewust gemaakt van het zakelijke voordeel van veilig werken met de boodschap dat het bespreekbaar maken van veiligheid ook gewoon slim ondernemerschap is. Naast menselijk leed betekent een ongeval ook economische schade voor het bedrijf. Aan het eind van de korte enquête geeft de werkgever aan geïnteresseerd te zijn in een campagne om gedragsbeïnvloeding te bevorderen binnen zijn bedrijf. Hij ontvangt vervolgens het startpakket van de gedragsinterventie Sjaak of kan deze aanvragen via de campagnewebsite. Aanvankelijk kregen bedrijven het startpakket onaangekondigd opgestuurd na invullen van de 11

12 enquête; dit is aangepast op basis van de resultaten van de procesevaluatie in 2011 (Vriend & Cotterink, 2011). Aanschaf en instructie bij startpakket (stap 2) De werkgever ontvangt een introductiebrief bij het startpakket die hem stimuleert er mee aan de slag te gaan. Met het startpakket krijgen bedrijven handvatten aangeboden wat ze concreet moeten doen om draagvlak te creeren in de organisatie en de interventie planmatig binnen hun bedrijf vorm te geven en uit te rollen. Dit gebeurt in de vorm van een handleiding, stappenplan en introductiefilm voor de werkgever, en een power point presentatie ter ondersteuning van de introductie en eerste invulling binnen het bedrijf (zie 5 voor een beschrijving van de materialen). Samen aan de slag (stap 3 t/m 7) Samen werken aan veilig gedrag binnen het bedrijf doet de werkgever aan de hand van vijf stappen (met behulp van het stappenplan). Om er voor te zorgen dat Sjaak geen eendagsvlieg wordt, is het belangrijk dat de Sjaakmaterialen niet in één keer worden ingezet, maar wordt herhaald. Het stappenplan is ervoor om Sjaak op een juiste, slagvaardige manier in de organisatie in te zetten en geeft op eenvoudige wijze inzicht in hoe met behulp van de campagnematerialen een arbeidsrisico aangepakt kan worden: 3. Bepaal de risico s en oorzaken. Werkgever, indien gewenst samen met werknemers, kijkt in het bedrijf naar de actuele arbeidsrisico's en incidenten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van beschikbare gegevens zoals uitkomst van de RI&E, meldingen van onveilige situaties en registraties van klachten en (bijna-)ongevallen. 4. Welk risico eerst? Werkgever bepaalt (samen met werknemers) welk risico eerst wordt aangepakt. De werkgever zorgt voor inzicht in de kennis en de opvattingen van de leidinggevenden en medewerkers ten aanzien van het gekozen arbeidsrisico. Zo ontstaat een goed beeld van hun vaardigheden en belemmeringen die ze in de praktijk ervaren om veilig te werken en welk gedrag een rol speelt bij het gekozen arbeidsrisico. Bijvoorbeeld: Het gekozen risico is geluidsoverlast. Het bijbehorende gedrag is het niet dragen van gehoorbescherming. 5. Bepaal een zichtbaar en meetbaar doel (het gewenste resultaat). Bijvoorbeeld: medewerkers dragen altijd gehoorbescherming. Zorg dat het gewenste doel meetbaar is, bijvoorbeeld door middel van observaties, zodat op termijn het resultaat te bepalen is. De uitvoerend werker (werkgever/ veiligheidsverantwoordelijke) binnen het bedrijf is verantwoordelijk om het gewenste resultaat vooraf te bepalen, inclusief de manier van meten (voor- en achteraf). 6. Samen aan de slag. Het is belangrijk om draagvlak in het gehele bedrijf te hebben. Zowel bij MT, leidinggevenden als de medewerkers. Betrek iedereen bij het uitvoeren en behalen van het gewenste doel. Gebruik daarvoor de Sjaak-materialen uit het startpakket. In de handleiding bij het pakket staat beschreven hoe de materialen ingezet moeten worden. Zet nooit alles in één keer in. De kracht van gedragsverandering zit in de herhaling. De resultaten moeten inzichtelijk worden gemaakt (meten). 7. Zet het samen voort. Zorg dat het behaalde, goede resultaat de nieuwe norm wordt. Maak een plan om goed resultaat te behouden of nog verder te verbeteren. Bijvoorbeeld door het op te nemen in het beleid, het regelmatig te bespreken tijdens werkoverleggen en door nieuwe medewerkers direct goed te begeleiden. Is het doel behaald, dan kan het bedrijf er voor kiezen om opnieuw naar stap 3 te gaan en een volgende arbeidsrisico te 12

13 kiezen wat met elkaar aangepakt gaat worden, naast borging van het behaalde resultaat op het eerste risico. Met het gezamenlijk in kaart brengen van risico s, oorzaken en prioriteiten binnen het bedrijf (stap 3/4) en het inzichtelijk maken van resultaten (stap 6), worden belangrijke doelen van de interventie gerealiseerd, namelijk het in gesprek raken over (on)veilig werken en elkaar hierop aanspreken. De introductie en het gebruik van de term de Sjaak zijn (stap 2) ondersteunen hierbij. Onderdeel van de interventie zijn diverse materialen, specifiek ontwikkeld voor de sector bouw, die op verschillende momenten en manieren binnen het bedrijf ingezet kunnen worden en als doel hebben om veiligheid blijvend bespreekbaar (en de interventie zichtbaar) te maken in het bedrijf. Hierdoor kan het bedrijf de interventie dusdanig insteken dat het past bij de veiligheidsstrategie die zij voeren en is de interventie op maat te maken door en voor het bedrijf. 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke. Campagnematerialen Het startpakket Sjaak bestaat uit de volgende Nederlandstalige campagnematerialen: Handleiding voor de ondernemer; Stappenplan voor op het bureau (bureaustandaard); Ludieke Sjaak film, een introductiefilm bedoeld voor de werkgever of andere hoofdverantwoordelijke voor veiligheid binnen het bedrijf; Memorystick met o.a.: o o handleiding; power point presentatie voor bij de kick off, waarmee ter plekke gezamenlijk de risico s en oorzaken in kaart kunnen worden gebracht en geprioriteerd; o introductiefilm; o campagnebeeldmateriaal; o tips; o voorbeeldartikel; o link naar Kijkplaat 'Zoek de Sjaak'; Posterset met vier posters (drie binnenposters en één buitenposter); T-shirt (XL); Diverse stickers. Dit startpakket is via de webshop van de campagnewebsite tegen betaling te verkrijgen (zie 8.4). De volgende losse materialen zijn tegen betaling te bestellen via de webshop op Posterset (4-delig); Kijkplaat Zoek de Sjaak (A1 poster); T-shirts Ik ben Sjaak niet (L of XL); Stickerset (9-delig). 13

14 Campagnewebsite De Nederlandstalige campagnewebsite bestaat uit de volgende onderdelen: uitleg over de campagne; het stappenplan voor draagvlak in de organisatie en het planmatig uitrollen van de campagne; handleiding: hoe de materialen in te zetten; goede praktijken; 15 tips voor de ondernemer; 13 tips voor de werknemer; webshop met campagnemateriaal (zie hierboven); verwijzingen naar extra informatie over het onderwerp bij de campagnepartners en andere relevante partijen. Ondersteuning bedrijven Als onderdeel van de interventie bieden VeiligheidNL en de betrokken branche- en koepelorganisaties ondersteuning aan werkgevers bij het inzetten van de interventie in hun bedrijf: De werkgever heeft de mogelijkheid om de Sjaak-helpdesk van VeiligheidNL en/of één van de betrokken branche- en koepelorganisaties te benaderen voor advies en steun. Bijwonen van workshops Veiligheid en gedrag (Sjaak) tijdens diverse bouwbeurzen en symposia en andere relevante congressen voor de doelgroep werkgevers en veiligheidsverantwoordelijken in de bouw. Ook is de Sjaak-stand aanwezig op bouw-gerelateerde beurzen met informatie voor en ter ondersteuning van werkgevers. Uitwisselingsbijeenkomst voor bedrijven die werken met de gedragsgerichte interventie Sjaak of Alerta. De bijeenkomst wordt georganiseerd door VeiligheidNL. Bedrijven worden hiervoor uitgenodigd, maar ook via internet en media wordt dit onder de aandacht gebracht. Trainingen voor bedrijven VeiligheidNL biedt een regiotraining en verschillende in-company trainingen aan voor bedrijven om veilig werken te bevorderen. Deze trainingen kunnen aanvullend op het startpakket door bedrijven gevolgd worden en sluiten aan op het doel en de aanpak van de interventie. Aan de eendaagse regiotraining Gedragscommunicatie op het werk kunnen vertegenwoordigers van meerdere bedrijven, die betrokken zijn bij arbeidsveiligheid, deelnemen. In deze training krijgen deelnemers kennis en vaardigheden aangereikt over het gebruik van gedragscommunicatie ter vergroting van het bewustzijn van arbeidsveiligheid. De in-company trainingen worden in het eigen bedrijf aangeboden en zijn op maat ontwikkeld, afgestemd op de veiligheidssituaties, procedures en risicovol gedrag in het bedrijf. Hieronder een overzicht van de verschillende incompany trainingen: Coachend leidinggeven Effectief werken aan veiligheid Gedrag bespreekbaar maken Gedragscampagnes inzetten. 14

15 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar Probleemanalyse Met ingang van 2007 is de arbeidsomstandighedenwet in ons land gewijzigd. Werkgevers en werknemers krijgen door de nieuwe Arbowet meer mogelijkheden om zelf invulling te geven aan hoe ze binnen de eigen sector aan de wetgeving gaan voldoen. Naast technische regelgeving en veiligheidsmaatregelen zijn bewustwording, inzicht en acceptatie van de risico s op de werkvloer daarbij van essentieel belang. Arbeidsongevallen met letsel komen veel voor, ondanks bekendheid van risico s en veiligheidsmiddelen, bestaande wet- en regelgeving en voorschriften en (technische) maatregelen binnen bedrijven ter verbetering van de arbeidsveiligheid. Arbeidsongevallen komen met name voor in de sectoren bouw, logistiek en industrie en de grootste arbeidsrisico s zijn werken op hoogte, werken met machines en werken met heftrucks (VeiligheidNL, 2012). Tussen de sectoren bestaan verschillen in de arbeidsrisico s en de ontstaanswijze van dit letsel. Uit recente analyses (VeiligheidNL, 2012) komt naar voren dat gedragsfactoren bij driekwart van de slachtoffers die zijn behandeld op een SEH-afdeling, de belangrijkste oorzaak zijn van arbeidsletsel (niet opletten, haast, onvoorzichtig zijn/ risico nemen). Ook ongevalsanalyses van de arbeidsinspectie (Schouten et al., 2008) laten zien dat arbeidsongevallen voornamelijk optreden, omdat werknemers te weinig preventieve maatregelen nemen, dus gerelateerd is aan het gedrag van werknemers. Beïnvloedbare factoren Om effectief in te kunnen grijpen op (on)veilig gedrag, is met behulp van het intervention mapping protocol (Bartholomew, et al., 2011) als eerste uitgezocht wat de redenen hiervan zijn en welke gedrags- en omgevingsfactoren daarbij een rol spelen. De gegevens zijn verzameld met behulp van actuele ongevalsgegevens (Vei1igheidNL, 2012; Klauw et al., 2012), literatuur en door middel van doelgroeponderzoek in de sectoren bouw, logistiek en industrie, waarbij de risico s op arbeidsongevallen het grootst zijn. Als theoretisch kader is hierbij is gebruik gemaakt van twee gedragsverklaringsmodellen: het Health Belief Model (Janz & Becker, 1984) en het ASE-model (Vries, 1993). Uitgezocht is of en in welke mate de gedragsdeterminanten uit beide modellen een rol spelen bij (on)veilig gedrag op de werkvloer. Het doelgroeponderzoek liet zien dat er nog onvoldoende sprake was van een veilig werkklimaat in de deelnemende bedrijven en dat veiligheid nog te weinig een vast gespreksonderwerp was tussen werkgevers en werknemers. Ook is geconstateerd dat zowel werkgevers als werknemers het risico op een arbeidsongeval in het eigen bedrijf te laag inschatten (risicoperceptie), zich onvoldoende bewust waren van het belang van veilig werken (attitude) en nog onvoldoende de meerwaarde zagen van preventieve maatregelen om arbeidsongevallen te voorkomen (attitude). Daarnaast bleek dat werkgevers en werknemers onvoldoende bekend waren welke preventieve maatregelen geschikt waren voor het eigen bedrijf (kennis) en voelden men zich onvol- 15

16 onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. doende in staat om deze maatregelen uit te voeren of de benodigde randvoorwaarden hiervoor te creëren (eigen effectiviteit) (Kuiper et al., 2009a, 2009b; Vriend et al., 2009a/b/c/d). Ervaring met de eerder ontwikkelde gedragsgerichte interventie Alerta heeft geleerd dat het niet vanzelfsprekend is dat management/ leidinggevenden de noodzaak zien van een dergelijke interventie (attitude). Vaak ontbrak hun (zichtbare) steun of betrokkenheid (sociale invloed). Dit bleek van groot belang voor het tot stand brengen van een succesvolle gedragsverandering en een verbeterde veiligheidscultuur op de werkvloer (Vriend et al., 2010). De oorzaken van onveilig werken (te weinig veiligheidsmaatregelen nemen), blijken dus voornamelijk te liggen in de gedragsdeterminanten attitude, risicoperceptie, kennis en eigen effectiviteit van werkgevers en werknemers. Ook spreekt men elkaar te weinig aan op (on)veilig werken. Bij werknemers gaat het om het daadwerkelijk nemen van preventieve maatregelen; bij werkgevers om het creëren van een werkklimaat waarin veilig werken de norm is (sociale invloed). Deze gedragsdeterminanten zijn relevant en beïnvloedbaar en de veronderstelling is dat als deze gedragsdeterminanten in positieve zin veranderen, dit een positief effect zal hebben op het gedrag van zowel werkgevers als werknemers ten aanzien van het nemen van preventieve maatregelen (Kuiper et al., 2009b). Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak De nadruk binnen de Sjaak -interventie ligt in eerste instantie op de sector bouw. Het aantal arbeidsongevallen, met potentieel ernstige gevolgen voor werknemer en werkgever, is hoog in de deze sector. Een van de belangrijkste risico s is werken op hoogte. Om de arbeidsveiligheid te verbeteren en het aantal ongevallen te verminderen zijn, naast wet- en regelgeving, in bedrijven voldoende voorschriften en (technische) maatregelen beschikbaar. Daarmee is het probleem echter niet afgedekt. Uit onderzoek blijken gedragsfactoren namelijk een belangrijke oorzaak te zijn van arbeidsletsel (Schouten et al., 2008; VeiligheidNL, 2012). Met de interventie Ik ben de Sjaak niet richten we ons op het beïnvloeden van het veiligheidsgedrag en communicatie. Doelgroep zijn het management/de direct leidinggevenden van bedrijven in de bouw (MKB en GB). De campagnematerialen zijn ontwikkeld vanuit de kennis over de sector bouw en het risico vallen van hoogte, maar zijn ook voor andere risico s in de bouw inzetbaar. In de bouw blijken de oorzaken van het niet / onvoldoende creëren van een werkklimaat waarin veilig werken de norm is, vooral te liggen in de gedragsdeterminanten kennis, attitude, risicoperceptie en eigen effectiviteit van werkgevers en werknemers. Dit blijkt uit aanvullend doelgroeponderzoek onder werkgevers (directeuren), preventiemedewerkers en werknemers werkzaam in de bouw met het arbeidsrisico vallen van hoogte (Consument en Veiligheid, 2010a/b/c). Het beïnvloeden van deze gedragsdeterminanten bij werkgevers (management en direct leidinggevenden) van bedrijven in de bouw staat daarom centraal in de Sjaak interventie. Onze verantwoording voor de keuze om de interventie te richten op werkgevers, is: Werkgevers in de bouw vinden het beïnvloeden van veilig gedrag en communiceren over veilig werken vaak lastig: "Hoe moet je mensen aanspreken? Hoe mensen laten nadenken over hun eigen gedrag zonder zelf te worden weggezet als een zeurpiet? Hoe zorg je dat je zelf altijd het goede voorbeeld geeft? (Consument en Veiligheid, 2010 a/b/c). 16

17 Steun en betrokkenheid van de leiding ten aanzien van veilig werken wordt erg belangrijk gevonden om een verbeterde gedragsverandering/veiligheidscultuur tot stand te brengen (Consument en Veiligheid, 2010a/b/c). Uit evaluatieonderzoek van de gedragsgerichte interventie Alerta in de bouw blijkt dat zichtbare aandacht en ondersteuning van het management/ leidinggevenden bij een interventie gericht op veilig werken succesbepalende factoren zijn. Dit ontbreekt vaak. Het blijkt niet vanzelfsprekend dat werkgevers de noodzaak zien van een dergelijke gedragsgerichte interventie (Vriend et al., 2010). Het veiligheidsgedrag van werknemers wordt bepaald door persoonlijke factoren, fysieke omgevingsfactoren en de sociale omgeving, waaronder ook het gedrag van de werkgever (Bartholomew et al., 2011). We kiezen ervoor om met Sjaak het gedrag van werkgevers te beïnvloeden en daarmee indirect dat van de werknemers. Om de interventie aan te laten sluiten op deze gedragsdeterminanten en (kenmerken van) de gekozen doelgroep, is bepaald met welke voorlichtingsmethoden en technieken de gewenste gedragsverandering het beste bereikt kan worden. Dit is gedaan met behulp van het intervention mapping protocol (Bartholomew et al., 2011). De volgende methoden van gedragsverandering zijn uitgangspunt geweest bij de ontwikkeling van deze interventie: Eigen effectiviteit: stellen van haalbare doelen, feedback hierop en het vooraf in kaart brengen van mogelijke oplossingen en barrières (Coping responses, Actief leren, Discussie). Dit krijgt concreet vorm in stap 3 t/m 5 van het stappenplan van de interventie. Kennis / eigen effectiviteit: met het startpakket krijgen bedrijven handvatten en materialen aangeboden wat ze concreet moeten doen om draagvlak te creëren in de organisatie en de interventie planmatig binnen hun bedrijf vorm te geven en uit te rollen en hoe ze dit moeten doen. Het beïnvloeden van de kennis en eigen effectiviteit wordt gefaciliteerd door specifieke materialen in het startpakket voor de werkgever, namelijk de handleiding, het stappenplan en de power point-presentatie. Attitude / zelfbewustzijn: het invullen van de enquête als eerste stap prikkelt de werkgever en laat hem het eigenbelang van veilig werken inzien (Argumenten). De introductie en gebruik van de term de Sjaak zijn (stap 2) helpt hierbij (Beeldvorming). In de aanbiedingsbrief wordt ook ingegaan op het veiligheidsbewustzijn van de werkgever. Risicoperceptie: de werkgever maakt de interventie op maat (Personaliseren van het risico) door samen met medewerkers de risico s in zijn bedrijf op een rij te zetten en te prioriteren (stap 3 en 4 van het stappenplan). Sociale invloed: de werkgever wordt zichtbaar, hij verzorgt de introductie van de interventie in het bedrijf. Door het volgen van het stappenplan wordt de communicatie gestimuleerd: de werkgever gaat in gesprek met de werknemers over (on)veilig werken bij de introductie van de interventie in het bedrijf, de keuze van het risico en vaststellen van het te behalen doel (stap 3/4/6 van het stappenplan). De introductie en het gebruik van de term de Sjaak zijn ondersteunen hierbij. Informatie verkregen uit doelgroeponderzoek bij directeuren, preventiemedewerkers en medewerkers in de bouw die te maken hebben met het geprioriteerde risico vallen van hoogte (Consument en Veiligheid, 2010b/c) bood randvoorwaarden voor de ontwikkeling van de interventie: de interventie mag niet belerend en tijdrovend mag zijn, moet passen in de bestaande communicatiestructuren en veiligheidssystemen en moet langdurig inzetbaar zijn 17

18 (via herhaling). Aanvullend zijn aangrijpingspunten voor de uitwerking van de interventie verkregen via een expertmeeting met branches vertegenwoordigd in het dakwerk, te weten: zet de werkgever centraal, hij heeft een cruciale rol om veilig werken te bevorderen; maak de interventie specifiek voor de sector bouw, maak duidelijk dat veilig werken ook zakelijk voordeel oplevert (Consument en Veiligheid, 2010a). Hiermee is zo goed als mogelijk gewaarborgd dat de interventie aansluit op de wensen en behoeften, mogelijkheden en heersende cultuur van de doelgroep. Een belangrijk onderdeel van de planmatige, systematische en gefundeerde opzet van interventies, is de evaluatie ervan door middel van onderzoek (Bartholomew, 2011). Leerpunten uit het evaluatieonderzoek bij de eerste branche waar Sjaak is geïmplementeerd, de dak- en gevelwerkbranche binnen de bouwsector, zijn gebruikt om de interventie te verbeteren, beter te laten aansluiten op de wensen en behoeften van de doelgroep. Aandachtspunt was om het gebruik van het stappenplan en de website vergroten (Vriend & Cotterink, 2011). Het stappenplan is concreter gemaakt door deze uit te breiden van drie naar vijf stappen en om te zetten (vertaald) in concrete activiteiten voor de werkgever. Deze zijn ook op de website gezet. Het startpakket is aangevuld met een introductiefilm en power point presentatie voor de werkgever, waarin het gebruik van het stappenplan wordt gepromoot. Werkzame factoren / mechanismen Interventie aanbieden op maat op bedrijfsniveau bij de probleemanalyse en inzet van materialen en activiteiten. Zichtbare steun en actieve betrokkenheid van het management/ direct leidinggevende bij de inzet van de interventie en veilig werken. Een planmatige aanpak bij de introductie, implementatie en evaluatie van de interventie binnen het bedrijf. Borgen van de behaalde resultaten, bijvoorbeeld door het op te nemen in toolboxmeetings, vast agendapunt (MT-)overleggen en functioneringsgesprekken. Draagvlak (creëren) binnen het bedrijf, waardoor de kans groter is dat de gewenste effecten worden bereikt. Mogelijkheid om de interventie zowel zichtbaar te maken op het bedrijf als op de locaties waar wordt gewerkt (specifiek voor de bouw). 7. Samenvatting onderbouwing Beschrijf in één tot drie zinnen het verband tussen probleem, doelgroep, doel en methode. Arbeidsongevallen komen veel voor, met name in de sector bouw en het arbeidsrisico werken op hoogte. De interventie richt zich op het beïnvloeden van het gedrag van werkgevers (en daarmee indirect op hun werknemers) als oorzakelijke factor van deze ongevallen. Doelgroep zijn werkgevers (management en direct leidinggevenden) van bedrijven in de bouw. Uit onderzoek blijkt het namelijk niet vanzelfsprekend dat werkgevers de noodzaak zien van een dergelijke gedragsgerichte interventie. Vaak ontbreekt hun (zichtbare) steun of betrokkenheid, dat van groot belang is voor het tot stand brengen van een succesvolle gedragsverandering en een verbeterde veiligheidscultuur op de werkvloer. Oorzaken van onveilig werken liggen vooral in de gedragsdeterminanten kennis, attitude, risicoperceptie, eigen effectiviteit en sociale invloed. De interventie richt zich op het beïnvloeden van deze determinanten bij werkgevers via een planmatige opzet en een praktische aanpak, gebaseerd op de kwaliteitscyclus van Deming. De interventie is ontwikkeld en wordt geïmplementeerd in samenwerking met relevante koepelorganisaties, brancheorganisaties en vakbonden. 18