Voorbeeld Examen VMBO-GL en TL 2017

Transcriptie

1 Voorbeeld Examen VMBO-GL en TL 2017 tijdvak 0 vrijdag xx mei uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort geen bijlage. De met een * aangegeven items zijn nieuwe items gebaseerd op de syllabus In het correctievoorschrift staat een overzicht van deze items en de bijbehorende domeinen. Dit examen bestaat uit 39 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Sommige rijken willen aangepakt worden! Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Diverse landen hebben besloten hun welgestelde burgers zwaarder te belasten. Vaak is dat gebeurd na een voorstel van die rijken zelf, zoals in de V.S. en Duitsland. Een groep Duitse miljonairs wil meer belasting betalen. Er wordt altijd gesproken over bezuinigen, nooit over belastingverhogingen, zei één van hen. Hoe is dat in Nederland? Het is opvallend stil in Nederland. Geen voorstellen van rijken om een solidariteitsheffing te mogen betalen. Maar ook geen plannen van het kabinet voor een rijkentaks. 1p 1 Thea en Wibo zijn beiden miljonair en hebben beiden een topinkomen. Thea zegt dat zij best meer inkomstenbelasting wil betalen en vindt dat het tarief in de hoogste belastingschijf zou moeten stijgen. Van welk belastingbeginsel is hier sprake? A doelmatigheidsbeginsel B draagkrachtbeginsel C profijtbeginsel Gegeven zijn de volgende grafieken. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

3 1p 2 In welke grafiek gaan alléén Nederlanders in de hogere belastingtarieven meer belasting betalen? A grafiek A B grafiek B C grafiek C D grafiek D Gebruik bovenstaande Lorenzcurven 1p 3* Als in 2011 alléén Nederlanders in de hoogste belastingtarieven meer belasting gaan betalen, dan verschuift ook de Lorenzcurve, zegt Wibo. In 2010 wordt de inkomensverdeling na belasting in Nederland weergegeven door verdeling 3. Welke Lorenzcurve geeft de inkomensverdeling na belasting in 2011 het best weer? A verdeling 1 B verdeling 2 C verdeling 3 D verdeling 4 De verhoging levert de overheid wel meer geld op, maar aan de andere kant dalen juist de inkomsten van de overheid!, zegt Thea. Want, wanneer die groep grootverdieners meer inkomstenbelasting moet gaan betalen, gaat hun besteedbaar inkomen achteruit. Wibo zegt dat een stijging van het belastingtarief van 52% naar 60% niet hoeft te betekenen dat de bestedingen ook achteruit gaan. 2p 4 De bestedingen van de grootverdieners hoeven in dat geval niet te dalen. Leg dit uit. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

4 informatiebron 1 vermogensrendementsheffing De vermogensrendementsheffing is ingevoerd met de Wet inkomstenbelasting Het rendement is gesteld op 4% van het belastbaar vermogen op 1 januari. Dit wordt in box 3 belast met 30%. Dit komt dus neer op 1,2% belasting over het belastbaar vermogen. Voor 2010 is een vast bedrag van aan vermogen vrijgesteld van belasting. Gebruik de informatiebron. 2p 5 Stel dat de 1,2% belasting die nu over het belastbaar vermogen wordt geheven, in 2010 verhoogd was van 1,2% naar 2,2%. Ga ervan uit dat het gemiddelde vermogen op 1 januari 2010 van de miljonairs was. In 2010 waren er in Nederland miljonairs. Bereken hoeveel euro belasting de Nederlandse overheid in 2010 extra zou hebben ontvangen van alle miljonairs door de stijging van de vermogensrendementsheffing. Schrijf je berekening op. 1p 6 Als de overheid de belastingpercentages verhoogt, zullen de belastinginkomsten toenemen. Toch blijkt uit onderzoek dat als de percentages te veel stijgen, de belastinginkomsten weer zullen afnemen. Geef hiervoor een verklaring. Iedereen gratis aan de glasvezel! Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Steeds meer huishoudens gaan over op glasvezel. De huishoudens kunnen kiezen uit tien serviceproviders. De serviceproviders bieden een pakket producten (telefonie, internet, televisie en radio) aan. Eind 2010 is Glasco BV, één van de twee bedrijven die glasvezelnetwerken aanlegt in heel Nederland, begonnen met de voorbereiding van het aanleggen van een netwerk in Winterswijk. Om de kosten terug te verdienen moest minimaal 40% van de huishoudens een abonnement afsluiten bij een serviceprovider. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

5 1p 7* Glasco heeft als ondernemingsvorm gekozen voor een Besloten Vennootschap (BV) in plaats van een Naamloze vennootschap ( NV). Noem een argument voor een bedrijf om te kiezen voor de BV in plaats van een NV als ondernemingsvorm. 1p 8 De aansluiting op het glasvezelnetwerk wordt betaald door de providers waar de abonnementen bij worden afgesloten. Voor de consument is deze aansluiting gratis. Veel economen beweren echter dat dit niet waar is. Gratis bestaat niet is de mening van deze economen. Leg uit waarom de aansluiting voor de consument helemaal niet gratis is. informatiebron 2 verschillende prijzen voor internet, telefonie en installatie Provider A Provider B pakket omschrijving per maand pakket omschrijving per maand INTERNET INTERNET Triple A 50 Mb eerste 3 maanden 45 Compleet 50 Mb eerste 2 maanden gratis na 3 maanden 55 na 2 maanden 60 Triple A 100 Mb eerste 3 maanden 65 Compleet 100 Mb eerste 2 maanden gratis na 3 maanden 75 na 2 maanden 85 RADIO + TELEVISIE RADIO + TELEVISIE Radio 40 zenders Radio 40 zenders Digitale TV 69 zenders Digitale TV 69 zenders Plus pakket 43 zenders 10 Plus Pakket 43 zenders 10 BELLEN BELLEN Nummerbehoud éénmalig 5 Nummerbehoud gratis Voic ja Voic ja Onbeperkt bellen in NL ja 5 Onbeperkt bellen in NL ja 7,50 INSTALLATIE INSTALLATIE Hulp bij installatie gratis Hulp bij installatie éénmalig 20 Gebruik de informatiebron. 1p 9 De familie Voorman was één van de eerste die in Winterswijk koos voor glasvezel. Hiervoor moesten zij een provider kiezen. In de informatiebron staan de voorwaarden van twee providers vermeld. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

6 De familie Voorman wil graag internet met een snelheid van 50Mb, nummerbehoud en onbeperkt bellen in Nederland en digitale tv zonder pluspakket. Bovendien willen ze hulp bij de installatie. Ze hebben berekend dat provider A hun het eerste jaar 695 zou gaan kosten. Bereken in hele euro s de kosten in het eerste jaar voor de familie Voorman als ze kiezen voor provider B. Schrijf je berekening op. 1p 10 Glasco BV is vooral actief in Oost-Nederland. Volgens het bedrijf biedt glasvezel juist voor deze regio veel voordelen. Hier is namelijk sprake van een bevolkingskrimp, mede doordat werknemers naar het westen trekken omdat daar meer werkgelegenheid is. Het snelle internet zou volgens de directie van Glasco BV de bevolkingskrimp kunnen doen afnemen. Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 minder reistijd 2 makkelijker thuiswerken 3 noodzaak van verhuizen is minder Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat ze een logische gedachtegang vormen. A sneller internet minder bevolkingskrimp B sneller internet minder bevolkingskrimp C sneller internet minder bevolkingskrimp D sneller internet minder bevolkingskrimp E sneller internet minder bevolkingskrimp F sneller internet minder bevolkingskrimp 1p 11 De gemeenten in de krimpgebieden hebben er belang bij dat hun inwoners niet massaal naar het westen verhuizen. Verklaar waarom de gemeenten in de krimpgebieden liever niet willen dat mensen uit krimpgebieden massaal naar het westen verhuizen. De prijzen rijzen de pan uit Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Mees is 16 jaar en was een weekend weg met zijn oma. Die praatte voortdurend over hoe duur alles is en dat vroeger alles goedkoper was. Nu hij weer thuis is, wil hij gaan uitzoeken of dit werkelijk het geval is. In een krant vindt hij toevallig onderstaande tabel. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

7 Prijsverandering januari 2011 ten opzichte van januari 2005 top 5 gestegen prijzen in % top 5 gedaalde prijzen in % aardappelen + 126,2% televisies en videoapparatuur - 62,9% benzine + 76,6% foto- en filmapparatuur - 60,8% dieselolie + 46,7% fotografie en film - 56,6% shag + 39,2% telefoonapparatuur - 49,1% sieraden en horloges + 37,6% computerapparatuur - 48,4% naar: CBS Gebruik bovenstaande tabel. 1p 12 Mees bekijkt de tabel die hij heeft gevonden op de site van het CBS. Hij ziet dat de aardappelen de laatste zes jaar het meest in prijs gestegen zijn. In januari 2005 kostte een kilo aardappelen 1,03. Bereken in twee decimalen hoeveel een kilo aardappelen in januari 2011 kost. Schrijf je berekening op. 1p 13 Mees ziet in de tabel ook vijf producten staan die het meest in prijs gedaald zijn in de afgelopen zes jaar. Al deze producten behoren tot de groep elektronica. Leg uit waarom elektronische producten gemiddeld steeds goedkoper worden, terwijl de prijzen van de grondstoffen voor deze producten gelijk bleven of zelfs hoger zijn geworden. informatiebron 3 prijsverandering januari 2011 ten opzichte van januari 2005 top 5 gestegen prijzen in % top 5 gedaalde prijzen in % aardappelen + 126,2% televisies en videoapparatuur - 62,9% benzine + 76,6% foto- en filmapparatuur - 60,8% dieselolie + 46,7% fotografie en film - 56,6% shag + 39,2% telefoonapparatuur - 49,1% sieraden en horloges + 37,6% computerapparatuur - 48,4% naar: CBS 1p 14 Uit informatiebron 3 blijkt dat de prijs van aardappelen meer is gestegen dan de prijs van benzine. Toch kan een gezin meer last hebben van de prijsstijging van benzine dan van aardappelen. Geef hiervoor een verklaring. 1p 15 Naast de prijzen van aardappelen en benzine, zijn de prijzen van veel andere producten ook gestegen. Mees denkt dat de gevolgen van deze Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

8 prijsstijgingen voor de bedrijven negatief zullen zijn. Hij is bang dat de werkloosheid in Nederland zal toenemen als de inflatie in Nederland hoger is dan in het buitenland. Hieronder staan drie verschijnselen: 1 Nederlandse consumenten kopen meer producten in het buitenland die ze voorheen kochten in Nederland. 2 productie in Nederland neemt af 3 werkgelegenheid in Nederland neemt af Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt B hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt C hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt D hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt E hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt F hogere inflatie in Nederland werkloosheid in Nederland stijgt informatiebron 4 Procentuele verandering nominale lonen en inflatie 1p Gebruik de informatiebron. 16* Mees klasgenoot Astrid maakt zich vooral zorgen over de gevolgen van de prijsstijging voor de consumenten. Astrid ziet in de krant een diagram. Bereken wat er in het betreffende jaar met de koopkracht van de consumenten is gebeurd. Gebruik indexcijfers en schrijf je berekening op. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

9 Slagvaardig met geld! Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Bert Zuiderwerk is gek op drummen. Hij wordt vandaag 18 jaar. Als cadeau heeft hij maar één wens: een nieuw drumstel. Zelf heeft hij maar 500 gespaard. De rest zal hij moeten lenen. Hij laat zijn oog vallen op het nieuwe drumstel uit de onderstaande advertentie. Nu geen maar p 17 Noem voor Bert twee voordelen van lenen voor een nieuw drumstel in vergelijking met sparen voor een nieuw drumstel. informatiebron 5 tarieven persoonlijke lening (maandbedragen in euro s) geleend bedrag (in ) effectieve rente op jaarbasis 12 mnd 24 mnd 36 mnd 48 mnd 60 mnd ,5% 44,60 23,71 16,78 13,35 11, ,5% 89,19 47,92 33,57 26,70 22, ,7% 133,29 70,62 49,84 39,51 33, ,7% 177,71 94,16 66,45 52,69 44, ,4% 220,78 116,34 81,67 64,43 54,16 Gebruik de informatiebron. 1p 18 Bert kijkt naar de mogelijkheid van een persoonlijke lening, die hij in 3 jaar wil terugbetalen. Hoeveel gaat hij dan in totaal betalen aan rente? A 357,20 B 208,52 C 1.357,20 D 2.002,80 Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

10 Bert schrikt van de kosten van een lening. Zijn oude drumstel is niet kapot, dus hij kan nog even wachten. Hij informeert bij de bank naar mogelijkheden om te sparen. De hoogste rente krijg je op internetspaarrekeningen. Ook kijkt Bert met veel belangstelling naar de informatie over de rendementsrekening. 1p 19 Noem een reden waarom banken bij een internetspaarrekening een hogere rente vergoeden dan bij een gewone spaarrekening. informatiebron 6 rendementsrekening en internetspaarrekening bij BerendsBank Rendementsrekening: Wel de voordelen, maar niet de nadelen van beleggen op de beurs! Kenmerken rendementsrekening: Looptijd 3 jaar Eenmalig instappen al vanaf 500 Bijstorten niet mogelijk Tegoed alléén vrij opneembaar bij overlijden Beperkte beleggingsrisico s Het rendement De hoogte van de rente is afhankelijk van het koersverloop van de Dow Jones Euro Stoxx 50 Index. Deze index bestaat uit de 50 grootste beursgenoteerde bedrijven van de eurolanden. De rente wordt pas na 3 jaar berekend en dan samen met de inleg bijgeschreven op een aparte rekening. De rente per jaar is gelijk aan de stijging of daling in procenten van de index. De rente per jaar kan op deze rekening nooit minder bedragen dan - 4% en nooit meer dan + 10%. Internetspaarrekening: BerendsBank heeft bij Internet Sparen altijd een hoge en redelijk stabiele rente. Op dit moment bedraagt de rente 4%. U mag vrij geld storten en opnemen zonder boete. Gebruik informatiebron 6. 2p 20 Leg uit wat de bank bedoelt met de reclamezin voor de rendementsrekening: Wel de voordelen, maar niet de nadelen van beleggen op de beurs! Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

11 informatiebron 7 Bert heeft weinig verstand van beleggen en weet niet wat hij moet verwachten van die Dow Jones Euro Stoxx 50 Index. Zijn vader helpt hem en doet een voorspelling over het rendement voor de komende 3 jaar: jaar 1: - 5% jaar 2: +3% jaar 3: +12% Als Bert gaat sparen, legt zijn vader nog eens 500 extra spaargeld bij het geld van Bert. Gebruik informatiebron 7. 2p 21 Ga er vanuit dat de voorspelling van zijn vader uitkomt. Ga uit van een bedrag aan spaargeld van Hoeveel zal Bert aan het einde van het derde jaar uitgekeerd krijgen volgens de voorwaarden van de bank, als hij het totale bedrag van zijn spaargeld op de rendementsrekening zet? Schrijf je berekening op. 1p 22 Op de internetspaarrekening is het eindbedrag hoger dan bij de rendementsrekening. In beide gevallen is het totale spaartegoed van Bert na 3 jaar niet voldoende om het nieuwe drumstel te kopen. Vervelend aan die rendementsrekening is ook dat ik niet tussentijds kan bijstorten, zegt Bert. Noem nog een ander nadeel van de rendementsrekening in vergelijking met de internetspaarrekening. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

12 Wie pikt er een graantje mee? Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Droogte zorgt voor stijgende graanprijzen De productie van graan is belangrijk als grondstof voor menselijk voedsel en als voedsel voor dieren. Door de bevolkingstoename en toenemende welvaart in landen als China en India neemt de consumptie van vlees toe. Voor een kilo kip is drie kilo voer nodig en voor een kilo rundvlees vijf kilo. Daarom is steeds meer landbouwgrond nodig voor de productie van veevoer. Ook het gebruik van biobrandstoffen zorgt voor een grotere vraag naar landbouwgrond. naar: Trouw, 2010 informatiebron wereldproductie (mln. ton) van enkele granen tarwe voedergranen rijst granen totaal bron: Landbouw Economische Berichten 2010, LEI Wageningen Gebruik de informatiebron. 1p 23 Een groot gedeelte van de graanproductie gaat op aan veevoer. Bereken in een decimaal hoeveel procent van de totale productie van graan in 2009 wordt gebruikt als voedergranen. Schrijf je berekening op. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

13 1p 24 Doordat veel landbouwgrond wordt gebruikt voor de productie van veevoedergewassen, stijgen de prijzen van granen. Hieronder staan drie verschijnselen. 1 meer vraag naar landbouwgrond 2 prijs van landbouwgrond stijgt 3 stijgende kosten worden doorberekend In welke regel staan deze verschijnselen zo dat een logische gedachtegang ontstaat? A de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen B de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen C de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen D de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen E de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen F de vraag naar veevoeder stijgt stijgende graanprijzen 1p 25 Een andere oorzaak voor de forse prijsstijgingen moet gezocht worden in de droogte die heerste in het Zwarte Zeegebied (Rusland). Dit gebied is van oudsher een leverancier van onder andere graan. In Rusland was een hittegolf oorzaak van een mislukte graanoogst. De Russische overheid heeft een exportverbod voor graan aangekondigd om te voorkomen dat de prijzen in Rusland zelf verder gaan stijgen. Verklaar waarom een exportverbod binnenlandse prijsstijgingen kan voorkomen. 1p 26* De laatste jaren was de prijs van graan juist laag. Veel graanproducerende landen in de Europese Unie (EU) stelden als oplossing voor om protectionistische maatregelen in te stellen. Noem een nadeel voor de Europese consument van protectionistische maatregelen. 1p 27 Er worden voorstellen gedaan om het Europese landbouwbeleid na 2013 te hervormen. Er moet milieuvriendelijker en marktgerichter gewerkt worden. Wat wordt bedoeld met marktgerichter werken? A Boeren moeten de producten die ze produceren zelf naar de markt brengen. B Boeren moeten producten verbouwen die ze zelf op de markt moeten verkopen. C Boeren moeten producten verbouwen waar behoefte aan is. D Boeren moeten zich laten omscholen tot marktkoopman. 1p 28 Het landbouwbeleid van de EU bestaat voor een deel uit exportsubsidies. Dit systeem van exportsubsidies belemmert een vrije handel. Vooral de ontwikkelingslanden hebben nadeel van dit beleid. Verklaar waarom sommige ontwikkelingslanden nadeel van deze exportsubsidies hebben. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

14 Slopen we het heilige huis of niet? Bij de beantwoording van de vragen moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen. Jan Bloemen moet zijn aangifte voor de inkomstenbelasting gaan doen. Jan heeft er niet zoveel verstand van maar gelukkig is buurman Ab Visser belastingdeskundige. Ze vullen ieder jaar samen het aangifteprogramma inkomstenbelasting in. Deze keer moet het aangifteprogramma van 2010 ingevuld worden. 2p 29 Hieronder staan twee beweringen over de inkomstenbelasting. Geef van beide beweringen aan of ze juist zijn of onjuist. 1 Door de heffingskortingen wordt je belastbaar inkomen lager. 2 De ingehouden loonheffing verlaagt je belastbaar inkomen. Doe het zo: 1 = juist / onjuist 2 = juist / onjuist Jan leest regelmatig in de krant dat de hypotheekrenteaftrek ter discussie staat. Sommige politieke partijen willen deze aftrek volledig afschaffen. Andere politieke partijen willen de hypotheekrenteaftrek beperken tot de maximale tariefschijf van 42%. Weer andere politieke partijen willen de hypotheekrenteaftrek ongewijzigd laten en roepen: Kom niet aan ons heilige huisje. Jan vraagt Ab wat de gevolgen kunnen zijn van de aftrekbeperking. informatiebron tabel eigenwoningforfait WOZ-waarde van de woning eigenwoningforfait meer dan niet meer dan 0 12,500 0 % ,20 % ,30 % ,40 % ,55 % ,8% van de WOZ-waarde van de woning boven Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

15 Gebruik de informatiebron 1p 30 Stel dat de hypotheekrenteaftrek zo wordt beperkt dat het belastingvoordeel van de afgetrokken hypotheekrente maximaal 42% is. Heeft Jan in zijn huidige situatie voordeel of nadeel van deze beperking van de hypotheekrenteaftrek of maakt het voor hem niet uit? A maakt niet uit, want hij kan evenveel rente aftrekken B nadeel, want hij heeft minder belastingvoordeel C voordeel, want hij heeft meer belastingvoordeel D voordeel, want zijn belastbaar inkomen is nu hoger 2p 31 Jan is zeker geen voorstander van wijziging in de aftrekbaarheid van de hypotheekrente. Jan heeft het huis tien jaar geleden gekocht en de waarde van zijn woning is in totaal met gestegen. Jan verwacht dat het afschaffen van de aftrekbaarheid van de hypotheekrente zal leiden tot een waardedaling van koophuizen. Geef een argument voor de mening van Jan. 1p 32 Ab vindt dat de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek voor huizenbezitters samen moet gaan met de afschaffing van de huurtoeslag voor mensen met een huurwoning. Ben jij voor of tegen afschaffing van de huurtoeslag als de hypotheekrenteaftrek afgeschaft wordt? Geef een argument voor je mening. De melkprijs zal blijven stijgen Bij de beantwoording van de vragen hoef je géén gebruik te maken van informatiebronnen.. Uit de krant: De zuivelmarkt heeft zich de laatste maanden van 2010 flink hersteld. Ondanks de crisis van de afgelopen jaren zijn de vooruitzichten voor de lange termijn volgens de Rabobank goed. Nu het ergste van de economische crisis achter de rug lijkt, is de handel in zuivelproducten wereldwijd weer toegenomen. We zien vier dingen gebeuren, zegt een deskundige van de Rabobank. 1 Supermarkten hebben hun zuivelprijzen verlaagd. 2 De groothandel heeft zijn voorraden aangevuld. 3 Kopers begeven zich weer op de wereldmarkt op zoek naar meer voorraad. 4 De productie in de ontwikkelde landen groeit nauwelijks meer. Hoewel er meer melk zal komen uit de minder ontwikkelde landen zal de prijs van melk gaan stijgen, aldus de deskundige. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

16 1p Gebruik bovenstaande grafiek. 33* In het krantenartikel staat dat de prijs van melk de komende tijd weer zal stijgen ondanks dat er meer melk op de wereldmarkt zal komen. Hoe kan de prijs van melk stijgen, terwijl het aanbod toeneemt? A aanbod 1 wordt aanbod 2 en vraag 2 wordt vraag 1 B aanbod 1 wordt aanbod 2 en vraag 1 wordt vraag 2 C aanbod 2 wordt aanbod 1 en vraag 2 wordt vraag 1 D aanbod 2 wordt aanbod 1 en vraag 1 wordt vraag 2 Ronald is een boer met 90 koeien. Een koe geeft per dag gemiddeld 30 liter melk. De inkomsten op de boerderij zijn afhankelijk van de melkprijs. Ronald kreeg in 2010 gemiddeld 27,75 per 100 liter melk. 2p 34 Bereken de omzet van Ronald in 2010 (365 dagen). Schrijf je berekening op. Hier staan de bedrijfsgegevens van Ronald over omschrijving bedrag periode omzet per jaar inentingen per maand voer per kwartaal stroomverbruik per jaar diverse kosten per jaar Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder

17 1p 35 Maak gebruik van de gegevens in de bovenstaande tabel. Bereken de nettowinst van Ronald over Schrijf je berekening op. 1p 36 Ronald vindt de nettowinst maar laag. De bedrijfskosten op zijn boerderij zijn namelijk erg hoog. De kosten zijn onder te verdelen in variabele kosten en vaste kosten. Welke kosten behoren tot de vaste kosten? A afschrijvingskosten melkmachine B inenten van koeien C voer voor de koeien 1p 37 Ronald doet alles alleen op de boerderij. De koeien worden twee keer per dag gemolken en dat kost steeds drie uur. Ze worden gemolken door middel van een melkmachine. De koeien moeten ook nog gevoerd worden en er zijn nog heel veel andere werkzaamheden die uitgevoerd moeten worden. Ronald zou graag de arbeidsproductiviteit willen verhogen. Deze arbeidsproductiviteit wordt gemeten in liters melk per gewerkt uur. Welke aanpassing zal de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur doen stijgen? A een snellere melkmachine gebruiken B extra personeel aannemen C het personeel langer laten werken D minder koeien gaan houden 1p 38 De laatste jaren komen er steeds grotere melkstallen met soms wel duizend koeien, waardoor het steeds moeilijker is geworden voor de kleinere boeren om hun bedrijf voort te kunnen zetten. De grotere stallen kunnen de melk tegen lagere kosten produceren. Leg uit hoe boeren met grotere stallen tegen lagere kosten kunnen produceren. 1p 39 Vroeger stelde de overheid een minimumprijs vast voor de melk. Ronald zegt tegen zijn vader: Zo n minimumprijs was voor sommigen erg voordelig. Voor wie was zo n minimumprijs voordelig? Leg je antwoord uit. Voorbeeld Examen vmbo GL en TL / 17 lees verder einde

18 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2017 Voorbeeld Examen economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit VO. Voorts heeft het College voor Toetsen en Examens op grond van artikel 2 lid 2d van de Wet College voor toetsen en examens de Regeling beoordelingsnormen en bijbehorende scores centraal examen vastgesteld. Voor de beoordeling zijn de volgende aspecten van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit VO van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het College voor Toetsen en Examens. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de directeur van de school van de gecommitteerde toekomen. Deze stelt het ter hand aan de gecommitteerde. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doclees verder

19 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het College voor Toetsen en Examens. De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het behaalde aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke corrector aanwijzen. De beoordeling van deze derde corrector komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de regeling van het College voor Toetsen en Examens van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het bij de toets behorende correctievoorschrift. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 2 lees verder

20 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal scorepunten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Toetsen en Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden met inachtneming van het correctievoorschrift toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB1 Het College voor Toetsen en Examens heeft de correctievoorschriften bij regeling vastgesteld. Het correctievoorschrift is een zogeheten algemeen verbindend voorschrift en valt onder wet- en regelgeving die van overheidswege wordt verstrekt. De corrector mag dus niet afwijken van het correctievoorschrift. NB2 Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. Evenmin is er een standaardformulier voorgeschreven voor de vermelding van de scores van de kandidaten. Het vermelden van het schoolexamencijfer is toegestaan, maar niet verplicht. Binnen de ruimte die de regelgeving biedt, kunnen scholen afzonderlijk of in gezamenlijk overleg keuzes maken. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 3 lees verder

21 NB3 Als het College voor Toetsen en Examens vaststelt dat een centraal examen een onvolkomenheid bevat, kan het besluiten tot een aanvulling op het correctievoorschrift. Een aanvulling op het correctievoorschrift wordt zo spoedig mogelijk nadat de onvolkomenheid is vastgesteld via Examenblad.nl verstuurd aan de examensecretarissen. Soms komt een onvolkomenheid pas geruime tijd na de afname aan het licht. In die gevallen vermeldt de aanvulling: NB Als het werk al naar de tweede corrector is gezonden, past de tweede corrector deze aanvulling op het correctievoorschrift toe. Een onvolkomenheid kan ook op een tijdstip geconstateerd worden dat een aanvulling op het correctievoorschrift te laat zou komen. In dat geval houdt het College voor Toetsen en Examens bij de vaststelling van de N-term rekening met de onvolkomenheid. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 47 scorepunten worden behaald. Voor dit examen is de volgende vakspecifieke regel vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen scorepunten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten 1 scorepunt afgetrokken tot een maximum van 2 scorepunten voor het geheel van de open vragen. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 4 lees verder

22 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Sommige rijken willen aangepakt worden! 1 B 2 C 3 B 4 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste uitleg: De groep grootverdieners houdt weliswaar minder besteedbaar inkomen over 1 maar zal dan minder sparen (in plaats van minder besteden) 1 5 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: gemiddeld vermogen vrijstelling gemiddeld belastbaar vermogen (2,2% - 1,2%) x = x = of (2,2% - 1,2%) x = , ,39 x = maximumscore 1 voorbeelden van een juiste verklaring: Als de belastingpercentages te hoog worden zullen steeds meer mensen proberen de belasting te ontwijken. Mensen zullen minder inspanningen verrichten als ze veel belasting moeten betalen, dus daalt het inkomen en dalen de belastinginkomsten. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 5 lees verder

23 Vraag Antwoord Scores Iedereen gratis aan de glasvezel! 7 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Een BV is meestal kleiner / met een kleiner maatschappelijk kapitaal. Een BV heeft een beperktere publicatieplicht. De aandelen van een BV zijn op naam gesteld en daardoor niet vrij verhandelbaar (via de Effectenbeurs). 8 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: (De providers betalen de aansluiting.) Zij zullen deze kosten doorberekenen in het maandbedrag dat de consumenten betalen. (Dus uiteindelijk betaal je daar als consument toch aan mee.) 9 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: Provider B: 2 x x x 7, x 20 = C 11 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste verklaring: In de krimpgebieden is het lastig de openbare voorzieningen open te houden als er nóg minder mensen gebruik van maken en/of aan meebetalen. De prijzen rijzen de pan uit 12 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: 1,03 x 2,262 = 2,33 13 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste uitleg: (Afroompolitiek): de prijs wordt stapsgewijs verlaagd om zo steeds een nieuwe kopersgroep te bereiken. Elektronica veroudert snel, daardoor daalt de prijs van de oudere producten. De ontwikkelingskosten zijn na verloop van tijd terugverdiend en zo kan de verkoopprijs dalen. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 6 lees verder

24 Vraag Antwoord Scores 14 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste verklaring: Een gezin dat geen of weinig aardappelen eet, maar wel een auto heeft die op benzine rijdt, heeft geen last van de prijsstijging van aardappelen. Het gezin moet echter wel meer betalen voor de benzine. 15 A 16 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: 100,5 / 103 x 100 = 97,57 gedaald met 2,43% of 100,5-103 = 97,5 gedaald met 2,5% Slagvaardig met geld! 17 maximumscore 2 voorbeelden van juiste voordelen: Hij kan het drumstel direct kopen (en gebruiken). Hij kan gebruikmaken van de aanbieding (geen maar 1.500). Tegen de tijd dat hij genoeg gespaard heeft, zijn de drumstellen wellicht veel duurder. Tegen de tijd dat hij genoeg gespaard heeft, is dit drumstel wellicht uit de collectie. per juist vermeld voordeel 1 18 B 19 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste reden: De bank maakt minder kosten, (omdat de klant alles via de pc kan regelen.) De bank maakt minder kosten, (omdat er minder of geen bankafschriften meer opgestuurd hoeven te worden.) De bank wil deze vorm van sparen stimuleren/promoten (vanwege de kostenvoordelen). 20 maximumscore 2 Uit het antwoord moet blijken dat een klant met deze rekening wel vrijwel volledig kan profiteren van (flinke) koersstijgingen van aandelen 1 maar bij een koersdaling kan de rente nooit minder dan -4% bedragen 1 voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 7 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores 21 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: 1 totale rendement: = 9% 1 2 uitgekeerd wordt: x 1,09 = óf: x 0,96 x 1,03 x 1,10 = 1.087,68 2 Opmerkingen Wanneer is gewerkt met -5 in plaats van -4 (en/of 12 in plaats van 10) is er sprake van een doorwerkende fout wat betreft het tweede scorepunt. De tweede deelscore alleen toekennen wanneer een correcte berekening is gemaakt op basis van een spaarbedrag van maximumscore 1 voorbeelden van een juist vermeld nadeel: Tussentijds kan Bert geen spaargeld opnemen. Bij de internetspaarrekening ben je redelijk zeker van ongeveer 4%, bij de rendementsrekening moet je nog maar afwachten hoeveel je krijgt. de minimuminleg van 500 Wie pikt er een graantje mee? 23 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: / x 100% = 49,5% voedergranen 24 A 25 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste verklaring: Het binnenlands aanbod blijft op peil. (Er is dan voldoende aanbod van graan voor de Russische binnenlandse markt, waardoor prijsstijgingen worden voorkomen.) 26 maximumscore 1 voorbeeld van een juist nadeel: De prijzen van producten buiten de EU worden (kunstmatig) verhoogd. Daardoor betaalt de Europese consument een hogere prijs. Door de hogere prijs zullen bepaalde producten minder of helemaal niet meer geïmporteerd worden. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 8 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores 27 C 28 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste verklaring: Ontwikkelingslanden kunnen niet/moeilijker concurreren tegen lage wereldmarktprijzen. Ontwikkelingslanden zijn vaak vanwege hun monocultuur voor hun exportinkomsten afhankelijk van landbouwproducten. Slopen we het heilige huis of niet? 29 maximumscore 2 1 = onjuist 1 2 = onjuist 1 30 B 31 maximumscore 2 voorbeeld van een juist argument: Door de afschaffing van de renteaftrek zullen de netto woonlasten stijgen 1 waardoor er minder vraag komt naar huizen en de prijzen zullen dalen 1 32 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: argument voor: zowel huurders als eigenaren van koophuizen hebben dan financieel nadeel van de veranderingen. argument tegen: afschaffing huurtoeslag gaat meestal ten koste van de minder verdienende mensen. De melkprijs zal blijven stijgen 33 D 34 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: 90 x 30 = liter per dag x 365 dagen per jaar = liter per jaar x 27,75/100 = Opmerking Een juiste uitkomst met decimalen ook goed rekenen. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 9 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores 35 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: ( x 12) ( x 4) = A 37 A 38 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: De vaste kosten per koe of per liter melk zullen dalen zodra er meer (massa)productie is. 39 maximumscore 1 voor de melkproducenten. voorbeeld van een juiste uitleg: Een minimumprijs biedt de producent de garantie dat hij minimaal deze prijs voor de melk krijgt. Zo heeft hij meer zekerheid omtrent de opbrengst. Opmerking Alleen als zowel 'de melkproducenten' wordt vermeld en een juiste uitleg is gegeven het scorepunt toekennen. Overzicht van nieuwe items en de bijbehorende subdomeinen. 3 - inkomensongelijkheid 7 - ondernemingsvormen 16 - indexcijfers 26 protectionisme (nieuw begrip in syllabus) 33 (verschuiving van) vraag- en aanbodcurven Deze items zijn nieuw toegevoegd in het voorbeeldexamen. Dit voorbeeldexamen is verder een compilatie van de cse s en In dit examen zijn ook een tweetal items w.b. berekening inkomensheffing verwijderd. voorbeeld examen nieuw 2017 CRV (2015 en 2014) juli 2016.doc 10 lees verder einde