Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Transcriptie

1 Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak biologie vwo, tweede tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende vraag: In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus behandelde kennis & vaardigheden? Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. I. Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden II. Alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag III. Een-stapje-extra-vraag. IV. Niet voorgekomen in de cursus De eerste categorie doet een beroep op algemene basisvaardigheden, welke we bekend veronderstellen. Categorie II en III zijn vragen die op te lossen zijn met de kennis en vaardigheden die je op de cursus geleerd hebt. De laatste categorie vragen is op de cursus niet aan bod gekomen. In bijlage 1, achteraan dit document, vind je een nadere toelichting van deze categorieën. Het is belangrijk om te beseffen dat deze categorieën niets zeggen over de moeilijkheidsgraad van een vraag. Een vraag die rechtstreeks op te lossen valt met kennis en vaardigheden uit de cursus (categorie II) kan best een pittigere opgave zijn dan een vraag die niet is voorgekomen tijdens de cursus (categorie IV). Mocht je vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van dit examenverslag, dan horen we dit uiteraard heel graag! Je mag ons hier altijd over mailen op info@sslleiden.nl. Met vriendelijke groet, Hans Huibregtse 1

2 vraag aantal punten categorie vraag toelichting categorie keuze: II Welke stof kon je gebruiken? Met behulp van het leesstappenplan kon je uit de tekst in het kader halen waar ammoniak gevormd wordt. Vervolgens kon je met kennis uit de uitleg 'Vaten' uit het blok 'Bloedsomloop', waarin besproken is dat slagaders naar een orgaan toe lopen en aders van een orgaan af, bedenken welke vaten er op de kortste route liggen. 2 2 II Welke stof kon je gebruiken? Bij de definities van de uitleg 'Ecologie' is behandeld wat de definitie van autotroof is, met als voorbeeld planten met de fotosynthese. Bij de uitleg 'Assimilatie' is behandeld dat hiervoor energie nodig is. Door via het leesstappenplan chemosynthese op te zoeken in Binas kon je in tabel 69D zien dat chemo-autotrofen energie halen uit omzetting van anorganische stoffen. Zo kon je het begrip chemo-autotroof uitleggen. 3 2 II Welke stof kon je gebruiken? Zoals besproken bij de uitleg 'Stikstofkringloop', kon je in binastabel 93G opzoeken dat de omzetting van nitriet naar nitraat gebeurt door nitrificatie. Hier kon je ook aflezen dat nitraat meer O-atomen bevat en de reactie dus aeroob moet zijn. Ditzelfde principe heb je ook geoefend in opgave 122a uit de bundel. 4 1 II Welke stof kon je gebruiken? In het blokje 'Bloed' bij de uitleg 'Bloedsomloop' is de functie van rode bloedcellen besproken. Hiermee kon je beredeneren wat het effect van afbraak van rode bloedcellen zou zijn. 1 IV Niet voorgekomen op de cursus: De zuurstofverzadigingscurve kon je vinden in binastabel 83D. Tijdens de cursus in niet besproken hoe je deze grafieken af kon lezen, omdat dit niet in de syllabus wordt genoemd. 5 2 II Welke stof kon je gebruiken? Met behulp van de functie van reducenten, zoals besproken in de uitleg 'Eutrofiëring', kon je uitleggen hoe voorkomen wordt dat organisch afval zich ophoopt. Voor het tweede punt kon je er met behulp van het leesstappenplan achter komen dat de de anorganische stof ammoniak zich ophoopt en dat bij deze methode waterplanten worden ingezet. Uit binastabel 93F kon je aflezen hoe ammoniak wordt omgezet in een voor de plant opneembare stof. 6 1 III Welke stappen moest je zetten? Het principe van een gesloten kringloop is in de uitleg 'Kringlopen' besproken. Er is besproken dat organismen elkaars voedselbron zijn en dat bij sterfte van organismen de organische stoffen weer omgezet worden in anorganische stoffen. Dat deze kringloop te vergelijken is met een gesloten ecosysteem was een extra denkstap stap. Via het leestappenplan kon je in de tekst bij de extra handeling 'regematig voeren' komen. 1 IV Niet voorgekomen op de cursus: Voor een tweede argument kon je met behulp van je kennis over kringlopen nog een handeling te bedenken waardoor het niet een gesloten ecosysteem is. Er waren alleen geen aanknopingspunten om nog een argument te bedenken in de tekst en omdat het grote-bak-stof is is dit niet besproken in de cursus II Welke stof kon je gebruiken? Bij dit blokje kon je kennis over X-chromosomale kruisingen, zoals besproken in de uitleg 'Kruisingen', gebruiken. Verder kon je via het leesstappenlan uit de tabel halen dat het recessieve allel zorgt voor een zwarte/bruine vachtkleur en het dominante allel zorgt dat deze vachtdelen rood worden. Met deze kennis kon je bedenken welk allel dan niet actief is. Ook kon je in de tabel vinden dat dit over de witte delen niet te zeggen is, omdat deze niet door een X-chromosomaal gen bepaald worden. 2

3 8 2 III Welke stappen moest je zetten? Met behulp van het leesstappenplan kon je achterhalen dat alleen vrouwtjes een lapjeskat worden en dat de kitten dus een vrouwtje moet worden. Vervolgens kon je uit de tabel halen welke mogelijke genotypen de ouders hebben. Per eigenschap kon je met het stappenplan kruisingen uit de uitleg 'Kruisingen' berekenen wat de kans is op het doorgeven van een bepaald fenotype. Met de EN-regel uit de examentip uit de uitleg 'Kruisingen' kon je de totale kans berekenen. Het stapje extra was dat je moest bedenken dat de kans op een kitten met een zwarte vacht verschilt bij een homozygote of heterozygote moederpoes. 9 2 II Welke stof kon je gebruiken? Uit de tekst kon je, met behulp van het leesstappenplan, halen dat de vachtkleur wordt bepaald door X-chromosomale inactivatie en ook kon je lezen dat dit willekeurig plaatsvindt. Dit geeft aan dat X- chromosomale inactivatie niet genetisch bepaald is en dus zijn stelling 1 en 2 onjuist II Welke stof kon je gebruiken? Via het leesstappenplan kon je in je binastabel 84D3 een normaal ECG vinden. Door afbeelding 2 te vergelijken met Binas, kon je zien wat er afwijkend was en in deze binastabel kon je vervolgens de functie van het afwijkende deel vinden II Welke stof kon je gebruiken? Bij deze vraag had je in binastabel 85C via het leesstappenplan een niereenheid kunnen terugvinden, waar je kon zien dat bij de eerste gekronkelde buis voedingsstoffen, als glucose, worden teruggeresorbeerd. Daarnaast is in de video 'nieren' uit de voorbereidende opgaven besproken dat een glomerulus een kluwen haarvaten is. Haarvaten laten geen eiwitten door (uitleg 'Uitwisseling' in het blokje bloedsomloop). Met deze kennis samen kon je 2 lettercombinaties juist hebben, wat het eerste punt op had geleverd. 1 IV Niet voorgekomen op de cursus: De uitscheiding van creatinine is niet besproken op de cursus omdat er niets over beschreven staat in de syllabus. Om dezelfde reden is niet behandeld het concentreren van urine in de lis van Henle plaatsvindt. Je kon de uitscheiding van creatinine terugvinden in binastabel 85B en de lis van Henle in binastabel 85C II Welke stof kon je gebruiken? Je kon de examentip over 5' en 3' uit de uitleg 'Transcriptie' gebruiken om de 5'-kant van het Xist-RNA te bepalen. In deze uitleg is ook behandeld dat de 5'- en 3'-kant van de hieraan complementaire DNA-streng vervolgens omgekeerd is II Welke stof kon je gebruiken? Met behulp van het leesstappenplan kon je via het kernwoord 'embryo' bij binastabel 86E komen. Hier kon je zien dat de embryo na 8 dagen in de baarmoeder aankomt? 14 1 IV Niet voorgekomen op de cursus: Het proces van genexpressie is behandeld in de uitleg 'Genexpressie' in het blokje 'DNA'. Het biologisch begrip epigenetisch is niet besproken tijdens de cursus, omdat dit valt onder de grote-bak-stof I Benodige algemene kennis & vaardigheden: In de tekst kon je vinden dat X- activatie willekeurig is. Samen met je kennis over X-chromosomale ziekten bij man en vrouw kon je beredeneren waarom de ziekteverschijnselen erger zullen zijn bij mannen II Welke stof kon je gebruiken? In de verteringsquiz is besproken dat uitstulpingen zorgen voor een groter oppervlak. Samen met je algemene kennis kon je beredeneren dat dit oppervlak dient voor het opvangen van meer licht. 3

4 17 2 III Welke stappen moest je zetten? Voor stelling 1 kon je de uitleg 'Enzymen' gebruiken, waarin is behandeld dat er per enzym éen substraat is. Een extra inzichtsstap kon je zetten a.h.v. de uitleg 'Enzymen'. Hiemee kon je bedenken dat als er opeens heel veel trans-retinal ontstaat, enzymen verzadigd kunnen zijn en hieruit concluderen dat stelling 1 juist is. Voor stelling 2 kon je via het leesstappenplan uit de tekst halen dat opsine licht kan absorberen en dat dit wordt omgezet in een impuls. Met deze info kon je beredeneren dat stelling 2 onjuist is III Welke stappen moest je zetten? Met behulp van het leesstappenplan kon je er achter komen dat in de staafjes bij lichtprikkels Na+-kanalen sluiten. Je kon de uileg 'Transport' gebruiken om te bepalen dat er na een lichtprikkel minder Na+ deeltjes de cel in gaan. De extra denkstap was hier het bepalen wat dit met de lading van de cel zou doen. Voor de tweede vraag kon je 'depolarisatie' opzoeken in Binas via het leesstappenplan en kwam je bij binastabel 88F, waar het verschil tussen depolarisatie en hyperpolarisatie te zien is. Naar deze tabel is ook verwezen in de uitleg 'Impulsgeleiding' uit het blokje 'Zenuwstelsel' II Welke stof kon je gebruiken? Je kon de uitleg 'Impulsgeleiding' uit het blokje 'Zenuwstelsel' hier gebruiken. Tijdens deze uitleg is besproken dat de rustwaarde in stand gehouden wordt door de Na+/K+-pomp II Welke stof kon je gebruiken? In de cursus is vraag 125 uit de bundel gemaakt, waar in afbeelding 3 een vergelijkbare figuur te zien is. Hierdoor kon je in de figuur aflezen welke receptoren of diersoorten eerder ontstonden III Welke stappen moest je zetten? Via het leeststappenplan kon je de definities van 'homoloog' en 'analoog' opzoeken. Zo kon je er achter komen dat analoog 'overeenkomstig' betekent. De extra denkstap die je hier moest maken was dat je de definitie van 'overeenkomstig' zelf in het woordenboek moest opzoeken. In het woordenboek staat dat overeenkomstig 'op elkaar lijkend' betekent. Op dezelfde manier kon je bepalen dat de definitie van homoloog 'gelijk zijn' is. Met deze info had je kunnen bepalen via welke route de evolutie gegaan moet zijn III Welke stappen moest je zetten? Door de uitleg 'Celdeling' kon je weten dat diploïd/haploïd ging om het aantal chomosomen. Via het leesstappenplan kon je achterhalen dat deze bananenvariant 3 kopieën per chromosoom bezit. In het woordenboek kon je opzoeken dat een plant zich met zaad voortplant. Een stapje extra was dat je de link moest leggen met de diploïde plant, die wel zaden kan maken. Je kon de uitleg 'Celdeling' tot slot gebruiken om te bepalen dat haploïde cellen nodig zijn voor het vormen van zaden II Welke stof kon je gebruiken? Aan 'leg uit' kon je zien dat je hier het redeneerschema had kunnen gebruiken met als beginpunt 'vermeerderen' en als eindpunt 'meer kans op verspreiding'. Om je redenering rond te maken kon je via het leesstappenplan uit de tekst halen dat de schimmel vanuit de bodem groeit IV Niet voorgekomen op de cursus: De definitie van 'cisgeen' en 'transgeen' is niet besproken tijdens de cursus, omdat dit onder de grote-bak-stof valt. 25 I II Welke stof kon je gebruiken? Met het leesstapenplan kon je de info in de tekst over genetische modificatie vinden samen met je kennis over selectie uit de uitleg 'evolutietheorie' kon je een voordeel bedenken II Welke stof kon je gebruiken? Voor het eerste punt kon je je kennis van de video 'planten' uit de voorbereidende opgaven gebruiken, waarin is besproken dat de houtvaten water vanuit de wortels naar de bladeren transporteren. 1 IV Niet voorgekomen op de cursus: Het feit dat huidmondjes sluiten bij watergebrek is niet besproken in de cursus omdat dit onder de grote-bak-stof valt. Dat CO2 nodig is voor de fotosynthese is bij de uitleg 'fotosynthese' besproken. 4

5 27 2 I Benodige algemene kennis & vaardigheden: Via het leesstappenplan kon je lezen dat bananen zetmeelrijke vruchten zijn. Door logisch te beredeneren kon je dan op antwoord A als meest waarschijnlijk komen II Welke stof kon je gebruiken? Aan de woorden 'werkwijze' en 'onderzoeken' kon je herkennen dat je de uitleg 'Aandachtsputen proefopzet' uit de opgavenbundel, zoals besproken in de cursus, kon gebruiken. Hiermee kon je bedenken wat je onafhankelijke variabele is en dat je een controleproef nodig hebt. Door logisch na te denken kon je met deze gegevens een mogelijk resultaat en conclusie bedenken II Welke stof kon je gebruiken? De definitie van een promotor kon je halen uit de uitleg 'transcriptie'. Bij vraag 11 van het proefexamen is geoefend met een dergelijk regelschema. Met deze kennis kon je bedenken dat het gen in situatie 4 alleen geactiveerd wordt als er fusarinezuur is II Welke stof kon je gebruiken? Aan 'leg uit' kon je herkennen dat een redeneerschema hier hulp kon bieden, waarbij je uit de tekst kon halen dat andere schimmels niet worden geremd. Om je redenering rond te maken kon je bedenken dat veel schimmels reducenten zijn, zoals besproken in de uitleg 'kringlopen' of dat planten ook schimmels in wortelknolletjes hebben, zoals in opgave 120b uit de bundel III Welke stappen moest je zetten? Bij deze vraag kon je via het leesstappenplan en de afstreepmethode antwoordoptie 1 afstrepen, omdat deze niet overeenkomt met de afbeelding. Vervolgens kon de uit de laatste twee opties kiezen door via het leesstappenplan uit te tekst te halen dat uitwisseling van plasmiden voorkomen moet worden, dat is alleen het geval bij antwoord B II Welke stof kon je gebruiken? Via het leesstappenplan kon je achterhalen dat de ziekte van Pfeiffer een keelontsteking veroorzaakt en dat lymfeklieren in grootte toenemen door activatie specifieke afweer. In de uitleg 'afweerreactie' is besproken dat de specifieke afweer geactiveerd wordt door een ziekteverwekker. De redenering kon je rondmaken door logisch te beredeneren dat de lymfeknopen in de hals vanuit de keel het eerst worden geactiveerd en opzwellen II Welke stof kon je gebruiken? Via het leesstappenplan kon je achterhalen dat Nicky één week symptomen heeft. Vervolgens kon je in de grafiek aflezen welke antistoffen verhoogd zijn op dat tijdstip. De examentip uit de workshop 'Info opzoeken' over de assen van grafieken kon je hier helpen II Welke stof kon je gebruiken? Het kernwoord 'EA-IgG/M' kon je opzoeken via het leesstappenplan in tekst en figuur en daar kon je zien dat deze antistoffen niet alleen verhoogd zijn bij symptomen, maar ook bij de reactivatie II Welke stof kon je gebruiken? Door de uitleg 'Afweerreactie' kon je bij het lezen van 'B-cel' bedenken dat je binastabel 84L erbij kon pakken. Hier kon je zien dat MHCII (te vinden in de legenda) zorgt voor antigeenpresentatie. In de uitleg is ook besproken dat antigeenpresentatie leidt tot activatie van immuuncellen I Benodige algemene kennis & vaardigheden: Via het leesstappenplan had je apoptose op kunnen zoeken in Binas. Hier had je vervolgens in binastabel 71L de functie van het analoge BCL-2 kunnen aflezen II Welke stof kon je gebruiken? Voor de eerste vraag kon je m.b.v. het leesstappenplan de tekst scannen op gegevens over de duur van symptomen en zou je onderaan kader 1 en afbeelding 2 terecht komen. Door vervolgens op zoek te gaan naar informatie over besmetting, voor de tweede vraag die op het forum gesteld is, zou je uitkomen bij het laatste kader onderaan. 67 5

6 categorie aantal punten percentage verdeling per categorie: I 5 7% II 43 64% III 13 19% IV 6 9% % In hoeverre was het examen te maken met behulp van de op de cursus opgedane kennis & vaardigheden? Dit gold voor: 91% van de vragen (namelijk categorie I, II en III). 6

7 Bijlage 1: Toelichting categorieën Categorie I: Algemene (niet vakgerelateerde) kennis & vaardigheden Dit betreft de volgende vragen: vragen waarbij een beroep wordt gedaan op algemene kennis & vaardigheden. Dit zijn kennis & vaardigheden die niet zijn opgenomen in de eindtermen in de syllabus en niet in Samengevat staan (zo ja: dan behoren de vragen tot één van de drie andere categorieën). Categorie II: alleen-kennis/aanpak-uit-de-cursus-vraag Dit betreft de volgende vragen: Vragen die letterlijk voorkomen in de uitleg (in de uitleg of in een klassikaal voorbeeld); Vragen die letterlijk met een stappenplan op te lossen zijn; Vragen die vergelijkbaar zijn met opgaven uit de opgavenbundel die vrijwel altijd worden opgegeven door de hoofddocent; Theorievragen die niet worden behandeld op de cursus, maar die we je van tevoren via de vakkenpagina geadviseerd hebben te leren (uit bijv. Samengevat); Vragen die vergelijkbaar zijn met vragen uit de voorbereidende opgaven. Categorie III: een-stapje-extra-vraag Dit betreffen vragen waarbij je, de naam zegt het al, een stapje extra moet zetten. Oftewel: je moest je kennis en vaardigheden behandeld tijdens de cursus combineren met een stukje inzicht. Bijvoorbeeld: Je moet net even buiten het stappenplan om denken; Je moet informatie uit de tekst halen om een bepaalde variabele voor een formule of berekening uit te rekenen. Categorie IV: niet voorgekomen op de cursus Dit betreft de volgende vragen: Vragen over begrippen die niet voorkomen in de uitleg, de standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, en waarbij het woordenboek ook geen soelaas biedt; Vragen over grote-bak-stof die niet voorkomen in standaard opgegeven opgaven door de hoofddocent, de voorbereidende opgaven of opgegeven stof op de vakkenpagina. Vragen waarvan je redelijkerwijs niet kon vaststellen dat het om een (op de cursus behandeld) concept in een andere context gaat. 7