Toespraak bij de Atlantische Commissie door de Minister van Defensie, J.A. Hennis-Plasschaert op 26 juni 2014 te Den Haag.

Transcriptie

1 Toespraak bij de Atlantische Commissie door de Minister van Defensie, J.A. Hennis-Plasschaert op 26 juni 2014 te Den Haag. (Let op: alleen het gesproken woord geldt) Goedemiddag, Dank voor deze gelegenheid om met u van gedachten te wisselen over onze krijgsmacht, het belang van internationale samenwerking en ook de rol en positie van de NAVO. Onderwerpen waarover het publieke debat inmiddels flink op gang is gekomen. En soms zelfs met steun vanuit onverwachte hoek. Zo was - niet zo heel lang geleden - Geert Mak te gast in het programma Eén op één. Hij ging in gesprek met journalist Sven Kockelman. Geert Mak, ooit pacifist, concludeerde dat we Defensie niet moeten afbreken, en dat we meer moeten samenwerken met anderen. Over het belang daarvan zei hij het volgende: Vrijheid komt niet vanzelf. Voor vrijheid moet je knokken. Moet je concessies doen. Moet je ruzie over maken. Rode koppen krijgen en uiteindelijk weer naar de stembussen sjokken. Dat is allemaal vrijheid. Vrijheid moet je verrekt alert op zijn, want anders glipt het zo door je vingers. Zo is het maar net! Of we het nu leuk vinden of niet veiligheid, vrijheid: het is niet vanzelfsprekend, het is niet gratis. In vrijheid en veiligheid moeten we blijven investeren. 1

2 In nationaal én internationaal verband. Het is een onderwerp dat ons allemaal aangaat. Iedere Nederlander. En het op gang komen van het publieke debat is geheel terecht. De panelen op het wereldtoneel verschuiven immers in rap tempo. Grote brandhaarden en serieuze spanningen. We klimmen uit het dal van de economische crisis máár worden tegelijkertijd geconfronteerd met grote crises elders. Syrië, Mali, Zuid-Soedan, Oekraïne, Irak om maar eens een aantal voorbeelden te noemen. En de belangen zijn groot. Ook voor Nederland. maar die onrust, angst en intimidatie spelen zich toch af op ruime afstand van de Nederlandse grenzen? Ik krijg het vaak te horen. We lijken soms in slaap gesust. Maar let wel, het gevaar ligt om de hoek. In de wereld van nu gaat het immers allang niet meer om een stuk grond. Het draait om grote netwerken die per definitie grensoverschrijdend zijn. Cyber, energie, grondstoffen, goederenstromen, handelslijnen en ga zo maar door. De dreigingen en risico s zijn diffuus zijn reëel. Direct of indirect. Voor onze vrijheid en veiligheid moet dan ook hard gewerkt worden. Binnen vertrouwde instituten als de NAVO en daarbuiten. Elke dag opnieuw. 2

3 Eén ding is zeker: de mondiale ontwikkelingen laten zien dat militaire missies, ook in de toekomst, niet minder veeleisend of divers zullen zijn. Een krachtige krijgsmacht blijft nodig. En dit alles gaat niet vanzelf. Het vereist permanente inspanning en een besef van de waarde van Defensie. In de samenleving én in de politieke arena. De Nederlandse belangen zijn hierbij gebaat. Het past ook bij een positie van een handelsnatie als Nederland, in de top-10 van de meest concurrerende economieën en het zevende exportland ter wereld. ( ) Alweer 65 jaar lang is het NAVO-lidmaatschap de best mogelijke veiligheidsverzekering gebleken. Een solide verzekering, met wereldwijde dekking. En het bondgenootschap zal er ook in de toekomst toe doen. Maar let wel, die veiligheidsverzekering is not to be taken for granted. Begin september vindt er een belangrijke NAVO-top plaats in Wales. Er zal over een hoeveelheid van zaken gesproken worden. En één daarvan betreft de toekomstvastheid van de NAVO. Het past mij niet om daar in dit stadium een blauwdruk voor te geven de voorbereidende gesprekken tussen de allies zijn nog volop gaande maar ik heb wel een paar duidelijke wensen. ( ) Zoals ik net al zei: de panelen op het wereldtoneel verschuiven in rap tempo. 3

4 Zo tonen studies aan dat China - en sneller dan verwacht - de Verenigde Staten zal passeren en daarmee de grootste economie ter wereld zal zijn. De assertiviteit van China is overduidelijk toegenomen. En dat geldt ook voor Rusland. In zowel uitlatingen als handelingen laten zij een sterke geopolitieke ambitie zien. De crisis rond Oekraïne duurt voort. Hoever gaat die enorme drang om zich te positioneren als politieke, economische en militaire grootmacht? Wat de precieze uitwerking hiervan zal zijn voor de mondiale verhoudingen is nog niet in volle omvang duidelijk maar zoals ik begin februari - tijdens de Security Conference in München - zei: With all those new and emerging powers pursuing their own interests, we cannot just sit back and relax. The West has no time to lose when it comes to reinventing its strength. If democracies won t, alternatives will. (...) Voor alle duidelijkheid: ik ben er niet op uit om u een doembeeld voor te houden of te suggereren dat we rekening moeten houden met een nieuw grootschalig gewapend conflict. Wel ben ik van mening dat we onze kop niet in het zand moeten steken dat we onze krachten moeten bundelen. Het bezoek van president Obama begin deze maand aan Polen had een belangrijke signaalwaarde voor het bondgenootschap. Hij stelde dat de veiligheid van Europese bondgenoten heilig is en een hoeksteen vormt van het Amerikaanse veiligheidsbeleid. Hij lanceerde het Europees Geruststellingsfonds om daarmee de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Europa uit te breiden. 4

5 Maar er was ook die niet mis te verstane en herhaalde oproep van Obama aan alle andere bondgenoten: de Europese landen moeten meer verantwoordelijkheid nemen. Een oproep die ik van harte onderschrijf. En overigens ook een boodschap die ik steeds weer zal uitdragen. Als we antwoord willen blijven geven op de mondiale ontwikkelingen moeten de Europese landen meer verantwoordelijkheid nemen. Te lang hebben we ons achter de brede schouders van de Verenigde Staten verscholen. Om die solide veiligheidsverzekering te continueren, moeten de Europese allies het been bijtrekken. Een sterke NAVO vergt meer daadkracht van Europa. Burden sharing ten aanzien van de financiën. Uiteraard. Maar ook, en wellicht nog belangrijker, burden sharing als het gaat om de te nemen risico s. Defensie niet langer zien als een kostenpost máár als een fundamentele investering in onze vrijheid, veiligheid en welvaart. Verdergaande internationale, verdergaande Europese, samenwerking dient onze bredere veiligheidsbelangen. Door samen te werken, daar ben ik van overtuigd, vergroten we ons militaire handelingsvermogen. ( ) De NAVO is nodig. En als het gaat om de toekomstvastheid van het bondgenootschap, is er een sleutelrol weggelegd voor de Europese allies. Het spreekt voor zich dat de bondgenoten - tijdens de NAVO-top in Wales - een statement zullen afgeven die past bij de huidige situatie. 5

6 En zeker de NAVO-top zal onder meer in het teken staan van de R. De R van Reassurance. Het optreden van Rusland en de uitwerking daarvan op onze Oostelijke bondgenoten, de destabilisatie in de regio. Maar ook de R van Resources en Readiness. Ik noem een paar zaken die volgens mij aandacht behoeven. Allereerst, en daar sprak ik net al over, burden & risk sharing. Bezuinigingen op Defensie zijn in veel NAVO- landen al jarenlang realiteit. Voor uw beeld: het defensiebudget van Rusland daarentegen is in de afgelopen vijf jaar met 50 procent gestegen. Afspraken over de veelbesproken NAVO-norm - 2% BNP - worden slechts door enkele lidstaten nagekomen. En ja zeker, dat Nederland dreigt te zakken naar 1,15% in 2017 mogen we onszelf aanrekenen. Een einde aan de bezuinigingen en de weg terug omhoog vinden. Het zal begin september prominent op de NAVO-agenda staan. Tegelijkertijd, dat zeg ik er ook bij, is het weinig verstandig om je blind te staren op alleen een percentage. Is een krijgsmacht inzetbaar? Kan het bijdragen aan de doelstellingen van het bondgenootschap? Draagt het bij aan NAVO-, VN- en EU-operaties? Deze vragen zijn tenminste zo relevant. Wat heb je aan een percentage als er in de praktijk vervolgens geen inzet is of kan zijn? Dat kunnen we dus niet los van elkaar zien. 6

7 En ik hecht eraan om op te merken..dat Nederland - ondanks teruglopend budget - de afgelopen jaren wel degelijk volop heeft meegedraaid in diverse belangrijke missies - met een relevante en substantiële bijdrage. Van ISAF in Afghanistan, onze Patriot-inzet in Turkije tot Ocean Shield voor de kust van Somalië. En als het gaat om daadwerkelijke inzet dan kunnen we niet voorbij gaan aan de politieke bereidheid om aan een missie bij te dragen. Niet zelden is dit een nog grotere kritische factor. Nederland staat - tot op de dag vandaag - te boek als een betrouwbare partner. En ik hoop van harte dat dit zo zal blijven. Meer dan ooit richten wij ons op de noodzaak van internationale samenwerking. En ik zeg u dit: samenwerken heeft alleen kans van slagen als landen de ambitie hebben een geloofwaardige krijgsmacht in stand te houden en bereid zijn om internationaal verantwoordelijkheid te nemen, en dus ook bereid zijn om risico s te nemen. We zijn op een punt beland dat we die internationale militaire samenwerking - inclusief het gezamenlijk verwerven van capaciteiten en het integreren van eenheden - naar een nieuw niveau kunnen én moeten tillen Niet langer investeren in splendid national isolation. Maar je richten op de behoeften van het bondgenootschap, de zogenoemde short falls. Het is weinig zinvol als straks 28 NAVO-landen over bijvoorbeeld Patriot-systemen zouden beschikken. Dit zou tot een overschot leiden. Wel is het van belang dat het bondgenootschap hierover beschikt. Deze capaciteit kan echter door een aantal allies worden ingebracht. 7

8 Het goede nieuws is dat die internationale samenwerking - langzaam maar zeker - steeds verder vorm krijgt. Ik kan u vele voorbeelden geven maar zal me tot enkele beperken. Denk bijvoorbeeld aan het samenwerkingsverband Strategic Airlift Capability (SAC). Aan de hand van trekkingsrechten, beschikt ook Nederland over de capaciteit van die reusachtige C- 17 transportvliegtuigen. Denk aan het European Air Transport Command (EATC) in Eindhoven. Het EATC leidt tot een efficiëntere inzet van de transport- en tankervliegtuigen van de deelnemende landen. Maar denk ook aan de huidige maritieme samenwerking met België. En in de toekomst onze gezamenlijke luchtruimbewaking. Zeer onlangs hebben we heel concreet handen en voeten gegeven aan het daadwerkelijk integreren van militaire eenheden de luchtmobiele brigade met de Duitse Division Schnelle Kräfte. Een belangrijke mijlpaal. ( ) Die verdergaande internationale samenwerking vraagt een enorme inzet, en ook commitment. Het komt niet vanzelf tot stand. En het is absoluut een proces van de lange adem. Samenwerking vergt ook vertrouwen. Vertrouwen tussen regering en parlement. Vertrouwen tussen landen, dat zij dezelfde normen en doctrines delen, dat zij op elkaar kunnen rekenen als de veiligheidsbelangen in het geding zijn. Vertrouwen tussen krijgsmachten omdat ze elkaar kennen en dezelfde standaarden hanteren. 8

9 Dit alles betekent dus wel dat we heel bewust voor onze partners moeten kiezen. Die militaire samenwerking is immers niet vrijblijvend. Duidelijk moet zijn dat onttrekking aan het samenwerkingsverband enorme (operationele) gevolgen heeft voor de partner. Het is dan ook van belang om een betrouwbare en voorspelbare bondgenoot te zijn te wíllen zijn. Eenieder moet, zo u wilt, ownership voelen als het gaat om het vergroten van onze slagkracht, het maximaal benutten van gedeelde capaciteiten en het optimaliseren van gezamenlijke missies. ( ) tot slot Nederland was een teamspeler. Nederland is een teamspeler. En laat dat zo blijven. De krachten bundelen dus. Niet naar binnen gekeerd. Maar naar buiten over de dijken heen. In het belang van Nederland. In het belang van onze bondgenoten. Nederland heeft onmiskenbaar zijn plaats in de wereld. We hebben belangen te behartigen en waarden te bevorderen. Feit is dat de bronnen van de dreigingen en risico s, die ook onze belangen vergaand kunnen aantasten, dat die bronnen zich niet altijd even makkelijk laten voorspellen. Van een standaard recept voor militaire inzet is geen sprake. Het behoud van een robuuste en responsieve krijgsmacht is dan ook van groot belang. Nu en in de toekomst. Zeg het voort 9

10 Dank u wel