Einde koloniale overheersing v456. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 31 mei 2017 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Introductie Introductie Thema Probleemstelling Oriëntatie Hoofdvraag-deelvragen Eindtermen Eindproduct Werkwijzer Vooraf Voorkennis Stap1 Stap2 Stap3 Video Dekolonisatie Bronnen Einde koloniale overheersing Begrippenlijst Einde koloniale overheersing Examenvragen Einde koloniale overheersing Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Introductie Introductie Hoe dachten de Nederlanders over de relatie met Indonesië direct na de Tweede Wereldoorlog? Thema Vanaf de Tijd van Ontdekkers en Hervormers heb je kunnen volgen hoe Europese landen in de 15de en 16de eeuw de wereld ontdekten en vervolgens verdeelden. Latijns-Amerika en Azië werden veroverd en vervolgens opgedeeld als koloniën van Europese landen. De te verdelen rijkdom aan grondstoffen en producten leidde tot grote rivaliteit tussen Europese grootmachten als Spanje, Portugal, Engeland en de Nederlanden. Pagina 2

4 In de 17de en 18de eeuw werden producten uit de koloniën gehaald en verhandeld. In de 19de eeuw volgde een nieuwe stroom veroveringen: de tijd van het moderne imperialisme. Afrika werd in snel tempo veroverd en verdeeld onder de Europese landen. Tot de Eerste Wereldoorlog in de 20ste eeuw leek de wereldorde vast te liggen en onveranderlijk te zijn. De wereld stond echter aan de vooravond van een totale instorting van het koloniale systeem en het einde van de overheersing van de wereld door Europese landen. Probleemstelling Het koloniale systeem heeft eeuwenlang bestaan. De macht van de koloniale machthebbers was haast onbeperkt. Toch is dit systeem in relatief korte tijd afgebroken. In deze opdracht ga je onderzoeken door welke oorzaken het koloniale systeem is ingestort. Eindproduct In expertgroepen onderzoek je hoe de koloniale rijken van Engeland, Nederland, Frankrijk en Duitsland eindigden. Per expertgroep maken en presenteren jullie een overzichtelijk schema. Elke expertgroep geeft de anderen zo informatie over het dekolonisatieproces van een van de vier landen. Pagina 3

5 Oriëntatie Hoofdvraag-deelvragen Hoofdvraag: Door welke oorzaken eindigde de Europese overheersing van de koloniën? Deelvragen: Hoe is het koloniale systeem ontstaan? Met welke machtsmiddelen konden de moederlanden de koloniën onder controle houden? Welke andere dan de genoemde landen hadden ook een koloniaal rijk en hoe zag dat eruit? Hoe dacht de bevolking in de koloniën over de koloniale machthebbers? Was het gebruik van geweld in het dekolonisatieproces onvermijdelijk? Welke rol speelden de Eerste en Tweede Wereldoorlog bij de dekolonisatie? Welke bevolkingsgroepen kwamen in opstand tegen het moederland? Wat was de publieke opinie in de moederlanden over de koloniën? Welke rol speelden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie bij de dekolonisatie? Eindtermen Pagina 4

6 Domein A: Historisch besef A1 Ordenen A2 Periodisering A3 Perioden gebruiken Domein B: Oriëntatiekennis Tijdvak 9 kenmerkend aspect: Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme. Tijdvak 10 kenmerkend aspect: De dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld. Kernbegrippen: Imperialisme Modern imperialisme Hegemonie Nationalisme Wereldoorlog Dekolonisatie Overheersing Eindproduct Pagina 5

7 Je geeft antwoord op de hoofdvraag: "Door welke oorzaken eindigde de Europese overheersing van de koloniën?". In expertgroepen onderzoek je hoe de koloniale rijken van Engeland, Nederland, Frankrijk en Duitsland eindigden. Per expertgroep maken en presenteren jullie een overzichtelijk schema. Elke expertgroep geeft de anderen zo informatie over het dekolonisatieproces van een van de vier landen. Beoordeling Je krijgt een positieve beoordeling als: Jullie producten samen een goed overzicht geven van het dekolonisatieproces. Er bronnen en beeldmateriaal zijn verwerkt in jullie schema. Jullie de uitleg van de dekolonisatie en de hele voorgeschiedenis daarvan chronologisch in een schema zetten en daarbij correcte aanduidingen van tijd en tijdsindeling hanteren (jaren, eeuwen, tijdvakken, perioden). Jullie kunnen uitleggen dat de chronologische indeling die je gebruikt een bepaalde interpretatie van de ontwikkelingen inhoudt. Pagina 6

8 Werkwijzer Vooraf Activiteiten Stap Groepsgrootte Activiteit Tijd Voorkennis Alleen Ophalen voorkennis. 0,5 uur Stap 1 Alleen Kennisbank 2e fase bestuderen + vragen beantwoorden. 1 uur Stap 2 In een expertgroep: elke groep onderzoekt één land met een koloniaal verleden. Doornemen van de bronnen van het land en er een schema van maken. 1,5 uur Stap 3 In een expertgroep. Het schema definitief maken en presenteren aan de andere groepen. 2,5 uur Benodigdheden Geen bijzonderheden. Voorkennis Wat weet je nog over het einde van de koloniale overheersing? Maak de instaptoets. Einde koloniale overheersing kn.nu/z46ho 1 van 8 In welk werelddeel of werelddelen was in 1945 geen enkele kolonie van een Europees land te vinden? a. Afrika b. Azië c. Noord-Amerika en Australië d. Zuid-Amerika 2 van 8 Pagina 7

9 Welk land keerde zich na de Eerste Wereldoorlog tegen de koloniale politiek van Europese landen? a. De Verenigde Staten b. Engeland c. Frankrijk d. Japan 3 van 8 Waarom voerden Japan en Rusland in 1904 en 1905 oorlog tegen elkaar? a. Japan en Rusland vochten om de heerschappij over Korea en Mantsjoerije b. Japan wilde niet langer kolonie van Rusland zijn. c. Japan wilde in heel Azië alle Europese koloniale bestuurders verdrijven. d. Japan wilde van Rusland een kolonie maken. 4 van 8 Waarom mochten jonge mensen uit de koloniën studeren aan universiteiten in het moederland van hun kolonie? a. Bij universiteiten in landen met koloniën meldden zich te weinig studenten uit eigen land aan. b. Landen met koloniën wilden de ongelijkheid tussen henzelf en hun koloniën opheffen. c. Landen met koloniën wilden hun koloniën meer zelfstandigheid geven. d. Landen met koloniën wilden op die manier hun tekort aan goede bestuurders voor hun koloniën aanvullen. 5 van 8 Welke twee groepen mensen waren lid van nationalistische bewegingen in de koloniën na de Eerste Wereldoorlog? a. Inheemse koloniale bestuurders en inheemse mensen met een goede opleiding. b. Inheemse koloniale bestuurders en inheemse veteranen uit de Eerste Wereldoorlog. c. Inheemse mensen met een goede opleiding en inheemse veteranen uit de Eerste Wereldoorlog. d. Inheemse veteranen uit de Eerste Wereldoorlog en koloniale bestuurders uit het moederland. 6 van 8 Welke mensen zette Nederland in tijdens de politionele acties in Nederlands-Indië? a. Inheemse soldaten. b. Nederlandse marechaussees. c. Nederlandse politieagenten. d. Nederlandse soldaten. Pagina 8

10 7 van 8 Welke geweldloze actie voerden Gandhi en zijn aanhangers vanaf 1920 om hun land van het Britse koloniale bestuur af te helpen? a. Ze droegen voortaan alleen driedelige Engelse kostuums. b. Ze kochten voortaan alleen kleding van Engels textiel. c. Ze droegen voortaan alleen zelf gesponnen traditionele Indiase kleding. d. Ze maakten hun kleding voortaan zelf in plaats van kleding te kopen. 8 van 8 Voor welk beroep studeerde Soekarno voordat hij zich ging inzetten voor onafhankelijkheid van zijn land? a. Advocaat b. Beroepsmilitair c. Ingenieur d. President De antwoorden op de vragen vind je in de volgende items van de Kennisbank geschiedenis onderbouw: KB: Nationalistische bewegingen in de koloniën Stap1 Pagina 9

11 Kennisbank Bestudeer uit de Kennisbank geschiedenis tweede fase de onderwerpen: KB: Tijdvak 9: Verzet tegen Europees imperialisme KB: Tijdvak 10: Dekolonisatie Maak tijdens het bestuderen van de onderwerpen aantekeningen. Beantwoord na het bestuderen van de Kennisbanken de volgende vragen. Einde koloniale overheersing kn.nu/mauiv 1 van 10 De Amerikaanse president Woodrow Wilson sprak zich in 1918 uit over de relatie die Europese landen met hun koloniën hadden. Hoe moest die relatie veranderen en wat moest daarvoor volgens Wilson gebeuren? 2 van 10 Welke rol speelde de Russisch-Japanse oorlog van bij het ontstaan van nationalistische bewegingen in koloniën in Azië? Pagina 10

12 3 van 10 Welke rol speelde de Eerste Wereldoorlog bij het ontstaan van nationalistische bewegingen in koloniën? 4 van 10 Waarom voerde Groot-Brittannië na het einde van de Eerste Wereldoorlog een politiek van meer verzelfstandiging van zijn koloniën? 5 van 10 Waardoor werd het Britse koloniale imperium na afloop van de Eerste Wereldoorlog groter? 6 van 10 De Ethische politiek die Nederland voerde in Nederlands-Indië past in een nieuwe opvatting over hoe met koloniën om te gaan die gangbaar werd in Nederland en andere Europese landen. Wat was die nieuwe opvatting? 7 van 10 Nederland noemde die nieuwe opvatting de Ethische politiek. Hoe werd die politiek in Nederlands-Indië in praktijk gebracht? Pagina 11

13 8 van 10 Waarom verhuisden talloze Surinamers naar Nederland in de aanloop naar de onafhankelijkheid van Suriname in 1975? 9 van 10 In 1947 werd de kolonie Brits-Indië onafhankelijk. Kort daarna viel het gebied uiteen in twee landen die tot op de dag van vandaag op gespannen voet met elkaar staan. Wat is de oorzaak van deze opsplitsing? 10 van 10 Waarom werd ook het Britse mandaatgebied Palestina na de Tweede Wereldoorlog opgesplitst? Stap2 Pagina 12

14 Elke expertgroep onderzoekt aan de hand van de gegeven bronnen de (voor)geschiedenis van de dekolonisatie van het koloniale rijk van het gekozen land. Van het onderzoek wordt een schema gemaakt waarin in ieder geval de volgende informatie wordt verzameld: Voorgeschiedenis: welke koloniën?, doel, middelen, manier van bestuur, enz. Verzet: vormen van bezet, hoofdpersonen, zwakte moederland, rol wereldoorlogen, enz. Dekolonisatie: geweld/geweldloos, wanneer?, machtsfactoren, enz. Stap3 Ontwerp een definitief schema waarmee je de koloniale geschiedenis van het land weergeeft. Breng zo nodig verbanden aan met pijlen, deelschema s en beeldmateriaal. Gebruik bij het ontwerp de productbeschrijving en de beoordelingscriteria. Pagina 13

15 Presenteer daarna het schema aan de andere groepen. Praat na over het onderwerp zodra alle presentaties achter de rug zijn. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de landen? Pagina 14

16 Video Dekolonisatie Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden. De volgende video's van Joost van Oort passen heel goed bij deze opdracht. Het gaat om een video over Tijdvak 8, een video over Tijdvak 9 en de video Dekolonisatie uit Tijdvak 10. Video: T8: Modern imperialisme Video: T9: Verzet tegen het imperialisme Video: Dekolonisatie Pagina 15

17 Bronnen Einde koloniale overheersing Bekijk de onderstaande bronnen voor meer informatie. Informatie op wikipedia Het Franse koloniale rijk Het Britse rijk Nederland Duitsland?Nederland De ethische politiek Door de ethische politiek, na 1900 steeds bepalender voor het Nederlandse koloniale beleid, zag de regering Indië niet langer als een wingewest maar als een voogdijschap waarvoor zij verantwoording droeg. Drees en Indonesië, Aflevering Andere Tijden, 26 oktober Engeland De lijdensweg van de Britse dekolonisatie : Engeland begreep te laat dat het geen wereldmacht meer was.: Artikel uit 1997 in Volkskrant met bespreking van twee boeken over Britse dekolonisatie. Joseph Chamberlain, minister van koloniën over het Britse imperialisme in 1895: Ons nationaal inkomen berust op onze industriële mogelijkheden en productie. Wij zijn geen echt agrarisch land: dat kan nooit de belangrijkste bron van onze welstand zijn. Wij zijn een groot industrieel land. Daaruit volgt dat de handel binnen ons wereldrijk voor ons huidig welslagen absoluut noodzakelijk is. Zo deze handel achteruit zou gaan, of geen tred kunnen houden met de bevolkingsstijging, dan evolueren wij tot een staat van vijfde klasse. Cecil Rhodes ( ), Onvermoeibaar Brits imperialist en veroveraar van Rhodesië (het huidige Zimbabwe): Pagina 16

18 'Ik beweer dat wij het belangrijkste ras zijn op de wereld en dat hoe meer stukken van de aarde wij bewonen, des te beter het is voor de mensheid. Omdat God duidelijk het Engelssprekende ras tot zijn uitverkoren werktuig heeft gekozen... is het duidelijk dat Hij ook moet wensen dat ik alles doe wat in mijn vermogen ligt om aan dit ras zoveel mogelijk speelruimte en macht te geven'. Nederlands historicus Jan Romein, Op het breukvlak van twee eeuwen (bewerkt): Zoals de macht nog onaangetast was, zo leek ook de grond waar zij op stond, nog onwankelbaar. Engelands hegemonie berustte in 1900, nog steeds op de in 1800 gewonnen heerschappij ter zee, op zijn welvaart en op zijn vrijhandel. Men moet ook erkennen dat de vrijhandel op zijn beurt, op een monopolie berustte. Een onwillekeurig en om zo te zeggen stilzwijgende en langdurig monopolie. Het monopolie was het gevolg van de voorsprong die Engeland had sinds het einde van de achttiende eeuw door zijn Industriële Revolutie. Het was daardoor, als het ware, de fabriek van de wereld geworden waar vanuit alle delen van de wereld de grondstoffen werden ingevoerd en van waaruit de afgewerkte producten naar overal uitgevoerd werden. Het was het gebleven toen anderen begonnen die voorsprong in te lopen, door er zijn boerenstand aan op te offeren. Om het nog langer te blijven, toen anderen die voorsprong hadden ingelopen, moest echter een aantal voorwaarden vervuld blijven. Engeland zou de wereldfabriek blijven, zolang de wereld die arbeidsverdeling aanvaardde. Deed zij dat niet meer - en in 1900 waren daar al merkbare tekenen van - dan moest zij gedwongen worden. Als zij gedwongen werd, verviel de illusie dat Engelands eigen belang samenviel met het belang van de wereld. Daarmee begon de ideologische bron waaruit het zijn zelfbewustzijn putte, te verzanden. Aflevering van In Europa over 1958 Frankrijk & Algerije De ene kolonie na de andere verovert zijn onafhankelijkheid na de Tweede Wereldoorlog. Toch roept president De Gaulle in een beroemde toespraak in 1958: L Algérie, c est la France!. Toch stapte het Franse leger na een jarenlange guerrillastrijd op. Vietnam: Begin dekolonisatie Toespraak Duitse staatsman Bernhard von Bülow voor de Rijksdag op 11 december 1899 (bewerkt): In onze negentiende eeuw heeft het koloniale rijk van Engeland - het grootste van de wereld sinds de tijd van de Romeinen zich verder uitgebreid. De Fransen hebben sterke banden met Noord-Afrika en Oost-Afrika en creëerde voor zichzelf een nieuw imperium in het Verre Oosten. Rusland is begonnen met zijn opmars in Azië [ ]. De Engels premier zei ooit dat de sterke staten werden steeds sterker worden en de zwakken steeds zwakker. [...] We willen niet op de tenen trappen van een vreemde macht maar tegelijkertijd willen we niet dulden dat een buitenlandse mogendheid onze grond betreedt. We zijn niet van plan om aan de kant worden gezet door een buitenlandse macht, niet in de politiek, noch in economische termen. (Levendig applaus.) Het is hoog tijd, dat we de machtsverhoudingen in de toekomst herstructureren. Aan de kant staan hebben we in het verleden al te vaak gedaan, terwijl andere mensen de taart verdeelden. (Applaus.) We hebben nu belangen in alle delen van de wereld. [...] De snelle groei van onze bevolking, de ongekende bloei van onze industrie, het harde werk van onze kooplieden, kortom de machtige vitaliteit van het Duitse volk hebben ons verweven met de wereldeconomie en de internationale politiek. Als de Engelsen spreken van een 'Groot-Brittannië,' als de Fransen spreken van een 'Nieuw Frankrijk;' als de Russen Azië openleggen, dan hebben wij ook het recht op een groter Duitsland. (Bravo van rechts, gelach van links) Niet in de zin van verovering, maar wel als vreedzame uitbreiding van onze handel en infrastructuur. [...] We kunnen en mogen niet toestaan dat de orde van de dag voorbij gaat aan het Duitse volk [...] De tijden van politieke, economische en politieke bescheidenheid mag nooit meer terugkeren. Wij willen nooit meer, zoals Friedrich List zei, de 'slaven van de mensheid" zijn. Maar daartoe zijn we alleen in staat als we ons realiseren dat er geen welvaart is zonder macht, zonder een sterk leger en een sterke vloot. In de komende eeuw zal worden bepaald of het Duitse volk een hamer of een Pagina 17

19 aambeeld is. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, 4 juli 1776: Wij houden deze waarheden voor vanzelfsprekend dat alle mensen als gelijken zijn geschapen, dat zij door hun Schepper met bepaalde onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het Leven, de Vrijheid en het streven naar Geluk. Dat ten einde die rechten te verzekeren, regeringen onder de mensen zijn ingesteld, die hun rechtvaardige macht afleiden uit de toestemming van degenen die zij besturen. Dat telkens als een vorm van regering voor die doeleinden verderfelijk wordt, het het recht van het volk is haar te veranderen of af te schaffen en een nieuwe regering in te stellen, die gegrondvest is op zulke beginselen en haar macht zo inricht, dat zij het volk de meeste kans schijnen te bieden zijn veiligheid en geluk te verzekeren. De voorzichtigheid gebiedt inderdaad dat sinds lang bestaande regeringen niet gewijzigd moeten worden om voorbijgaande redenen van geringe betekenis. Wanneer een lange reeks van misbruiken en overweldigingen, onveranderlijk hetzelfde doel nastrevend, beoogt de mensen onder volstrekte dwingelandij te brengen, dan is het hun recht, hun plicht zo'n regering omver te werpen en nieuwe waarborgen voor hun veiligheid in de toekomst te verzekeren. Derhalve verkondigen en verklaren wij, de vertegenwoordigers van de Verenigde Staten van Amerika, vergaderd in een algemeen congres, ons beroepend op de Opperste Rechter van de wereld wat betreft de rechtschapenheid van onze inzichten, in de naam en op het gezag van het goede van deze koloniën, dat deze verenigde koloniën zijn, en van rechtswege behoren te zijn, vrije en onafhankelijke Staten; dat zij vrijgesteld zijn van elke trouw aan de Britse Kroon, en dat elke politieke band tussen hen en de Staat van Groot-Brittannië volstrekt verbroken is en behoort te zijn. President Harry S. Truman in het Congres, 1947: Nu staat elk land voor de keuze tussen twee levenswijzen. Die keuze is maar al te vaak niet vrij. De eerste levenswijze is gebaseerd op de wil van de meerderheid: een regering die aan het volk verantwoording moet afleggen, vrije verkiezingen, individuele vrijheid, vrijheid van meningsuiting en godsdienst en geen politieke onderdrukking. De tweede levenswijze is gebaseerd op de wil van de minderheid met geweld aan de meerderheid opgelegd. Ze berust op terreur en onderdrukking, een gecontroleerde radio en pers, gemanipuleerde verkiezingen en onderdrukking van de persoonlijke vrijheden. Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf. Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo een economische stabiliteit en een evenwichtige politieke ontwikkeling te bevorderen." Pagina 18

20 Begrippenlijst Einde koloniale overheersing Imperialisme Imperialisme is het proces waarbij landen hun macht in andere delen van de wereld uit willen breiden door gebieden te veroveren en te beheersen. Dit deden ze met dat doel van de 15e tot de 19e eeuw. Modern imperialisme Vanaf ongeveer 1850 begon het Modern imperialisme, een fase van het imperialisme waarbij de Europeanen steeds meer gebieden overzee veroverden en er koloniën van maakten. De koloniën dienden als afzetmarkt voor Europese producten die gemaakt werden als gevolg van de Industriële revolutie. De moederlanden haalden grondstoffen uit de koloniën en investeerden er in bedrijven en ondernemingen. Hegemonie Men spreekt van hegemonie als een staat meer macht of invloed heeft dan andere staten op het gebied van politiek, cultuur, wetenschap en handel. Nationalisme Sterke voorliefde voor het eigen volk en de eigen staat. Deze houding gaat vaak gepaard met een afkeer van of minachting voor andere volkeren. Wereldoorlog Een oorlog waar een groot aantal landen ter wereld bij betrokken is. Dekolonisatie De ontwikkeling naar zelfbestuur en onafhankelijkheid van koloniën. Overheersing Uitoefenen van verregaande macht over een land, volk of persoon. Pagina 19

21 Pagina 20

22 Examenvragen Einde koloniale overheersing Examenvragen - VWO Op deze pagina vind je een aantal examenvragen uit examens van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond. Maak bij het beantwoorden ook gebruik van hetgeen je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven. VWO Opgave 21 VWO Opgave 16 VWO Opgave 28 Pagina 21

23 Over dit lesmateriaal Colofon De opdracht 'Einde koloniale overheersing' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content. Fair Use In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use Vragen Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 31 mei 2017 om 15:54 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 6; VWO 4; VWO 5; Leerinhoud en doelen Geschiedenis; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Trefwoorden arrangeerbare, leerlijn Pagina 22