'Pluk de vruchten van Het Nieuwe Werken'

Transcriptie

1 'Pluk de vruchten van Het Nieuwe Werken' Succesfactoren voor managers, medewerkers en organisaties die het beste willen halen uit Het Nieuwe Werken WHITEPAPER

2 Inhoudsopgave Samenvatting 1. Inleiding 2. Het Nieuwe Werken: een kwestie van gedrag 3. Verandering: geen keuze! - HNW vanuit organisatieperspectief 3.1 Los project? 3.2 One size fits all? 3.3 Waar blijft cultuur? 3.4 Aanbevelingen 4 Dirigent wordt verbinder - HNW vanuit managersperspectief 4.1 Loslaten: wie durft? 4.2 Oog voor de mens 4.3 Niet vergeten: HNW regisseren 4.4 Past dat? 4.5 Aanbevelingen 5 Gezocht: energieke medewerker! - HNW vanuit medewerkersperspectief 5.1 Kans of bedreiging? 5.2 De keerzijde van flexibiliteit 5.3 Energie als basis voor prestatie 5.4 Aanbevelingen 6 Conclusie Bijlage: Checklist Literatuur 2

3 Samenvatting Het Nieuwe Werken lijkt een toverformule die in organisaties wordt gebruikt als kant en klare oplossing voor diverse vraagstukken. Het Nieuwe Werken is echter meer dan het terugbrengen van het aantal werkplekken en tijd- en plaatsonafhankelijk werken. In deze whitepaper laten we zien wat je kunt doen om daadwerkelijk de vruchten te plukken van Het Nieuwe Werken in je organisatie. Daarbij is menselijk gedrag wat ons betreft de cruciale factor. Colofon Ergo Optima, Rosmalen, 2012 Mirjam van Roer, MMO is directeur van Ergo Optima. Daarnaast adviseert zij organisaties over verbetering van inzetbaarheid en performance en begeleidt hen daarbij. Contactinformatie: Christel van Neerven is senior organisatieadviseur bij Ergo Optima. Zij adviseert organisaties over verbetering van inzetbaarheid en performance en begeleidt hen daarbij. Contactinformatie: Ergo Optima is een bedrijf voor gezondheidsmanagement. Met advies, training en workshops worden organisaties, managers en werknemers ondersteund in het versterken van vitaliteit en het verbeteren van performance. Energy to Perform is een merk van Ergo Optima. Voor meer informatie: 3

4 1. Inleiding Duurzaam presteren? Flexibiliteit gevraagd Bedrijven, instellingen en ook medewerkers worden dagelijks geconfronteerd met razendsnelle veranderingen. Organisaties staan steeds meer onder druk. Kijk alleen maar naar de economische situatie, de steeds sneller veranderende klantvraag en de demografische veranderingen (ontgroening en vergrijzing) die op bedrijven afkomen. Het is zaak om in steeds minder tijd en met steeds minder middelen en mensen meer, beter en goedkoper te presteren. Het vraagt adaptatievermogen en flexibiliteit van bedrijven en instellingen om de concurrentie voor te blijven en duurzaam succesvol te zijn. Legio kansen door technologische ontwikkelingen De technologische ontwikkelingen razen in een hoog tempo door. Wat vandaag nieuw is, is morgen weer verouderd. De ICT ontwikkelingen en de opkomst van sociale virtuele netwerken maken het mogelijk om any time any place met elkaar in verbinding te staan, elkaar virtueel te ontmoeten en informatie binnen handbereik te hebben. Kennis is niet meer opgesloten in het hoofd van een mens maar voor iedereen via open source toegankelijk. Deze ontwikkelingen bieden bedrijven en organisaties legio kansen. Waarden en behoeften veranderen De tijdgeest verandert en de mens zelf verandert mee. Kijk alleen maar naar de manier waarop we communiceren met onze vrienden, vakanties regelen, studeren, kleding en boeken kopen en afspraken maken. Mede door de onbegrensde digitale mogelijkheden verandert ook de maatschappij en ontstaan er steeds nieuwe waarden, ideeën en behoeften. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is hier een gevolg van. Door nieuwe technologie is het makkelijk om plaats- en tijdonafhankelijk te werken. Uit verantwoordelijkheid voor natuur en milieu stimuleren bedrijven thuis werken. Hiermee profileren zij zich, vaak bewust, als maatschappelijk verantwoordelijk werkgever. Ook de manier waarop we willen werken verandert. Mensen verschillen! En zo ook de manier waarop ze werk en privéleven betekenis en invulling willen geven. De één werkt het liefst op vaste tijden op kantoor, de ander floreert wanneer hij volledig zelf kan bepalen waar en wanneer hij werkt. Het Nieuwe Werken als oplossing? Om de hierboven beschreven veranderingen en uitdagingen te benutten, zijn veel organisaties actief aan de slag met Het Nieuwe Werken. HNW lijkt daarbij haast een toverformule die door directeuren, managers en medewerkers wordt gebruikt als kant en klare oplossing voor diverse vraagstukken. HNW wordt dan ingezet in de vorm van thuiswerken of flexibele werkplekken. HNW is echter veel meer dan minder werkplekken en tijd- en plaatsonafhankelijk werken. Het biedt mogelijkheden om productiviteit te verbeteren en talenten van mensen optimaler te benutten. Zelfs om medewerkers vitaler te maken. Maar het kent ook keerzijdes. En aandachtspunten. Maar wat moet je doen om daadwerkelijk de vruchten te plukken van Het Nieuwe Werken in je organisatie? Om antwoorden te vinden op deze vraag staan we eerst stil bij de term Het Nieuwe 4

5 Werken en bij gedrag. Wat verstaat Ergo Optima hieronder? Vervolgens bekijken we Het Nieuwe Werken vanuit drie perspectieven: Organisatie, Manager en Medewerker. Per niveau kijken we naar wat wij in de praktijk zien gebeuren, wat voor knelpunten daaruit voort kunnen vloeien en wat je volgens Ergo Optima kunt doen om die knelpunten te ondervangen en Het Nieuwe Werken succesvol in te voeren. Met duurzaam resultaat. 2. Het Nieuwe Werken: een kwestie van gedrag Drie jaar geleden gaf minder dan de helft van ondervraagden aan bekend te zijn met Het Nieuwe Werken. Anno 2012 is dat gestegen naar 98% (Nationaal Onderzoek 2012, Platform Het Nieuwe Werken). Onder de naam Het Nieuwe Werken doe je zelf! besteedt stichting Natuur en Milieu, ondersteund door diverse partners, jaarlijks één week maximale aandacht aan Het Nieuwe Werken. Maar wat is Het Nieuwe Werken nu eigenlijk? Diverse perspectieven De term Het Nieuwe Werken kwam in 2005 tot leven in een whitepaper van Bill Gates met de titel The New World of Work (Bijl, 2009). Sindsdien is en wordt hierover veel geschreven. De beschrijvingen, associaties en perspectieven van waaruit naar Het Nieuwe Werken wordt gekeken, zijn zeer divers. Flexwerken, thuiswerken, virtueel werken, open kantoortuinen, anders managen, nieuw leiderschap, maatschappelijk verantwoord ondernemen, flexibele arbeidsrelaties, in the cloud, zijn termen die je tegenkomt als je op internet zoekt wat Het Nieuwe Werken behelst. Onze visie op Het Nieuwe Werken Naar onze mening is HNW een begrip van alle tijden: we dienen ons werken altijd aan te passen aan nieuwe omstandigheden (om een optimale fit te creëren tussen de interne organisatie en de externe omgeving). Het gaat dan om het optimaal benutten van de fysieke omgeving en de technologische mogelijkheden. Maar ook gaat het over de manier waarop medewerkers omgaan met al deze mogelijkheden in combinatie met de werkprocessen (Baane, Houtkamp, Knotter, 2010). Als individu en als team. Baane en zijn team hebben onderzoek gedaan naar HNW en identificeren vier werkprincipes die benodigd zijn voor een organisatie om maximaal aan te kunnen sluiten bij een veranderde context: tijd- en plaatsonafhankelijk kunnen werken; medewerkers consequent sturen op resultaat in plaats van op aanwezigheid en taken; vrije toegang geven tot kennis, ervaringen en ideeën en hiervan gebruik kunnen maken; flexibel inrichten van arbeidsrelaties. De benadering door Baane is het vertrekpunt zoals wij naar Het Nieuwe Werken kijken. Baane en zijn team spreken van Bricks, Bytes and Behavior, waarbij wij de focus leggen op het gedragsaspect van Het Nieuwe Werken. Behavior dus. De echte verandering van HNW komt in onze visie namelijk pas echt tot stand door nieuw gedrag op de werkvloer. Het Nieuwe Werken 5

6 wordt pas een succes als medewerkers de beschikbare middelen en mogelijkheden willen en kunnen toepassen om hun doelen te bereiken. Gedragsverandering Een van de succesfactoren van HNW is dat medewerkers gedrag vertonen dat bijdraagt aan het realiseren van de (nieuwe) strategische doelen. Mensen passen hun gedrag aan op de situatie waarin ze zich bevinden. Zo reguleren organisatiestructuur, beschikbare technologie en fysieke omgeving waarin mensen verkeren menselijk gedrag. Om gewenst gedrag te mobiliseren beginnen organisaties vaak met de zichtbare zaken als technologie (smartphones, I-pads) en werkplekken (inspirerende kantoren met kleurige foto s en planten, flexwerkplekken, loungeruimten met hippe lampen). Deze nieuwe middelen zijn mooi, ze geven vaak een boost aan energie, maar er is echt meer nodig om tot het gewenste gedrag te komen, zeker op de langere termijn. Energieverlies treedt namelijk op doordat mensen niet goed weten welk gedrag het beste past binnen de nieuwe context of van hen verlangd wordt, ze zijn niet voorbereid op de consequenties van de veranderingen in het werk. Overigens wordt hiermee de samenhang tussen HNW en de energie of vitaliteit van medewerkers getoond; in onze visie biedt HNW een kans om vitaliteit te versterken. Daarover meer in hoofdstuk 4 en 5. Zowel intrinsieke als extrinsieke factoren bepalen gedrag. Het triademodel van Theo Poiesz maakt dit mooi zichtbaar (Poiesz, 1999). Het model is gebaseerd op de aanname dat gedrag plaats vindt als voldaan wordt aan drie voorwaarden tot dat gedrag: de persoon moet dat gedrag willen vertonen (motivatie), de persoon moet in staat zijn tot dat gedrag (capaciteit) en door de omstandigheden in de gelegenheid worden gesteld dat gedrag te vertonen. Wij zien hier een rol voor organisatie, manager en medewerker. In figuur 1 is dit uitgewerkt. Figuur 1 Factoren die gedrag bepalen Intrinsiek Extrinsiek Motivatie Capaciteit Interesse Behoefte Ervaring Kennis Competenties Energie Zelfvertrouwen Reactie van anderen (privé en werk). Betrokkenheid team, org/lg. Kaders, spelregels, afspraken waaronder arbeidsvoorwaarden. Beleid, procedures. Hulp(middelen) Opleiding Coaching Informatie Gelegenheid Zelf gekozen tijd en ruimte Werkwijze Regelruimte Beschikbare tijd en ruimte vanuit organisatie (Bricks en Bytes). Vertrouwen vanuit org/lg In de praktijk zien we dat interventies om tot het gewenste gedrag te komen veelal extrinsiek van aard zijn. Nieuw duurzaam gedrag wordt in onze ogen slechts dan bereikt als de medewerker intrinsiek gemotiveerd is, de capaciteiten heeft om dit gedrag te vertonen maar ook in de gelegenheid worden gesteld om het gewenste gedrag toe te passen. Kortom: alle cellen in figuur 1 6

7 vragen aandacht. Dit vraagt iets van organisatie en de manager. Overigens ook van de medewerker zelf. De cruciale rol leggen wij bij de manager. Zijn 1 gedrag en zijn rol bepalen in grote mate het succes van de gedragsverandering, en dus HNW, zowel bij de individuele medewerker als bij het team. In de hierna volgende hoofdstukken werken wij dit verder uit. 3. Verandering: geen keuze! - HNW vanuit organisatieperspectief - We zeiden het al eerder: Om duurzaam succesvol te zijn is een goede fit tussen de interne organisatie en de externe omgeving noodzakelijk. Bedrijven zullen steeds meer veranderkracht en flexibiliteit nodig hebben, willen ze het tempo van de wereld waarin ze acteren kunnen volgen. De technologie biedt steeds meer mogelijkheden om processen efficiënter en effectiever in te regelen en om de organisatie af te laten stemmen op veranderde omstandigheden. Het Nieuwe Werken kan als aanjager werken voor aanpassing van strategie en deze tevens richting geven. 3.1 Een los project? De aanleiding om met HNW aan de slag te gaan is zeer divers. Bij nieuwe organisaties zien we dat nauwelijks expliciet wordt gesproken over HNW. De mogelijkheden en gedachten van HNW worden automatisch geïntegreerd in hun manier van werken en strategie realiseren. Logisch, er is immers nog geen sprake van oud werken. Bij langer bestaande organisaties is dat anders. Deze organisaties koersen al jaren volgens een bepaalde strategie en hebben veelal hun eigen kenmerkende cultuur waarmee ze de strategie realiseren. Bij deze organisaties zien we een grote verscheidenheid aan redenen om te starten met HNW. De redenen variëren van een verhuizing of noodzakelijke verbouwing tot de strategische keuze om met HNW concurrentievoordeel te behalen, kosten te reduceren of waardecreatie te bereiken (werkgeversimago, prestatieverbetering, kennisdeling, bevordering inzetbaarheid door verbeteren balans werk-privé of duurzaam ondernemen). Baane et al. constateren in hun onderzoek dat maar weinig organisaties de vier werkprincipes van Het Nieuwe Werken (zoals kort aangehaald in het vorige hoofdstuk) daadwerkelijk consequent en in samenhang doorvoeren. Ook wij zien regelmatig dat HNW bij veel bedrijven (gelukkig zijn er ook succesvolle praktijkvoorbeelden) instrumenteel als los project wordt ingevoerd. Hierdoor is het een doel op zich in plaats van een logische manier, binnen de huidige tijd, om strategische doelen te realiseren. Zo kennen we bedrijven waarbij HNW wordt ingevoerd waar op de ene afdeling focuswerkplekken zijn ingericht en op een andere afdeling totaal geen mogelijkheid wordt geboden om ongestoord te kunnen werken. Of waar op de ene afdeling medewerkers vanuit huis mogen en kunnen werken 1 Vanwege de leesbaarheid maken we overal gebruik van de hij-vorm. Een stijlkeuze omdat het overal neerzetten van hij/zij of zijn/haar de white paper erg rommelig maakt. Overal waar hij, hem of zijn staat, is ook te interpreteren als zij, haar of haar. 7

8 en bij een andere afdeling niet, zonder dat voor de medewerkers de achterliggende reden duidelijk is. De visie ontbreekt. Wat is de doelstelling van HNW? Wat verstaat de organisatie onder HNW? Welk resultaat wordt beoogd met HNW, of met het aanbieden van focuswerkplekken? Dat zijn belangrijke vragen die organisaties zichzelf moeten stellen. Als de top de antwoorden niet duidelijk heeft, hoe kan het dan duidelijk zijn voor werknemers? 3.2 One size fits all? Visie en strategie geven richting en kader aan de implementatie van HNW. Zonder afbreuk te doen aan de geldigheid hiervan voegen we meteen een nuancering toe. Of HNW effectief en efficiënt is voor het realiseren van de strategie, is mede afhankelijk van de doelen en soort werkzaamheden van een organisatie én afdeling. Binnen bedrijven zien we regelmatig dat HNW volgens een one size fits all benadering wordt ingeregeld. Iedere afdeling krijgt precies dezelfde regels en kaders. Hierbij wordt onvoldoende rekening gehouden met het feit dat afdelingen verschillend zijn. Een P&O afdeling heeft andere doelen en daarmee andere behoeften om het werk te organiseren dan een facilitaire afdeling of servicedesk. Hier komen we weer op de rol van de manager. Hij zal speelruimte moeten krijgen om HNW op maat te implementeren. In hoofdstuk 4 gaan we verder in op de rol van de manager. 3.3 Waar blijft cultuur? Strategie kent zijn harde aspecten als structuur, processen en systemen en zachte aspecten als werkstijl, leiderschap en organisatiecultuur. Strategie en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden (Hickman & Silva, in Wentink, 2007). Kotter & Heskett (1995) hebben door onderzoek aangetoond dat bedrijven met een congruentie tussen organisatiecultuur en bedrijfsstrategie, waarbij de bedrijfsstrategie tevens goed aansluit op de klant- en marktvraag, beter presteren. We zien in de praktijk dat Het Nieuwe Werken vaak van bovenaf wordt geïntroduceerd en dat met name harde aspecten als structuur, werkomgeving en technologie worden aangepakt. We zien ook dat dit gebeurt zonder medewerkers en managers in het proces te betrekken. Van de een op de andere dag worden managers en medewerkers dan geconfronteerd met de nieuwe context waarin ze hun doelen dienen te realiseren. Met alle gevolgen van dien. Niet iedereen is direct in staat om snel op een effectieve manier met nieuwe omstandigheden om te gaan. Niet iedereen begrijpt ook waarom de verandering nodig is. Dit geldt zowel voor managers als medewerkers. De flexibiliteit en veranderkracht, die organisaties zo hard nodig hebben, ontstaan pas echt als mensen weten: waarom, wat en hoe (motivatie). Hiervoor zien we onvoldoende structurele aandacht. Enkele organisaties besteden hier aandacht aan door bij implementatie van HNW managers en medewerkers workshops Het Nieuwe Werken aan te bieden. Om tot structurele gedragsverandering te komen is meer nodig. Dit vraagt naast een duidelijke strategische visie en het benutten van technologische mogelijkheden om een cultuurverandering. Dat is een diepgaander en continu proces. Cultuuronderzoekers laten zien dat een diepe laag van overtuigingen, onbewuste uitgangspunten, gewoonten, werkwijze, rituelen, waarden en normen de kern is van organisatiecultuur en de basis van waaruit gedrag en actie ontstaat. Wil je bijvoorbeeld de cultuur van planning en controle veranderen, dan is het essentieel te realiseren dat deze planning & controlecultuur gekenmerkt wordt door andere fundamentele waarden dan een cultuur met meer flexibiliteit en 8

9 ondernemerschap. Bij bedrijven die met HNW aan de slag zijn gegaan treffen we regelmatig discongruentie van waarden aan. Het beloningssysteem en de managementstijl zijn bijvoorbeeld dan nog gebaseerd op de oude waarden van planning en controle terwijl de strategie flexibiliteit en creativiteit vraagt. Dit wekt verwarring op de werkvloer en draagt niet bij aan de motivatie van werknemers. 3.4 Aanbevelingen Op basis van de hierboven beschreven inzichten en praktijkervaringen kunnen we de volgende aanbevelingen doen: Integreer HNW binnen bedrijfsvisie en strategie Zonder duidelijke visie op Het Nieuwe Werken zal de ontwikkeling van de gewenste cultuur die nodig is om de mogelijkheden van Het Nieuwe Werken te benutten, op zijn best van toeval afhankelijk zijn. Een heldere visie en strategie over HNW en welke plek HNW binnen de bedrijfsvisie en strategie heeft zijn noodzakelijk. En dat niet alleen, ook een goede vertaling van die visie naar de eisen die door de strategie aan de organisatiecultuur worden gesteld. Net zoals geen enkele succesvolle strategie als blauwdruk op een andere organisatie gelegd kan worden, geldt dit ook voor HNW. Zoek als organisatie antwoord op de volgende vragen: Wat versta je in jouw bedrijf of organisatie precies onder HNW? Waarom ga je met HNW aan de slag? Wat wil je met HNW realiseren? Wat is het huidige gedrag dat je op de werkvloer ziet en welk gedrag wil je gaan realiseren? Wat voor impact verwacht je van het invoeren van HNW op je organisatie en medewerkers? Waar zitten kritische succesfactoren en potentiële faalfactoren en hoe anticipeer je daar op? Bied kaders en richting Zorg dat de visie op HNW richting en kader geeft waar managers en medewerkers zich aan vast kunnen houden. Creëer binnen de organisatie de juiste randvoorwaarden om de visie te realiseren. Zorg dat er aandacht is voor zowel de Bricks en de Bytes (techniek en inrichting moet HNW goed mogelijk maken) én Behavior (medewerkers en leidinggevenden, hierover lees je meer in hoofdstuk 5 respectievelijk 4). Daarbij hoort zeer zeker ook aandacht voor de fundamentele (kern)waarden van waaruit het bedrijf wil gaan werken. Zorg dat deze waarden herkenbaar terugkomen in de processen, de systemen, het leiderschap, en HR-cyclus. Geef naast richting en kader ook vrijheid en vertrouwen aan afdeling, managers en medewerkers om optimaal gebruik te maken van de Bricks & de Bytes die de organisatie biedt. Voorkom een one size fits all -gedachte en aanpak! Zorg voor draagvlak en betrokkenheid Gedragsverandering bereik je zelfs met de mooiste plannen niet als zij vanachter een bureau zijn bedacht. Mensen moeten intrinsiek worden gemotiveerd tot aanpassen van hun gedrag. Betrek van begin af aan zoveel mogelijk medewerkers en managers met diverse achtergronden uit de organisatie bij het implementeren van HNW. Creëer een team van gemotiveerde en betrokken 9

10 mensen, die afdelingsoverstijgend kunnen denken en die vanuit hun positie invloed kunnen uitoefenen. Zij zijn de interne ambassadeurs. Schroom niet voor weerstand, want die kom je zeker tegen: verandering roept weerstand op, maar onderzoek juist welke overtuigingen tot deze weerstand leiden en neem dit mee in je implementatieplan. Besteed expliciet aandacht aan communicatie. Maak mensen bewust, prikkel ze en informeer ze. Hiermee zorg je voor aansluiting tussen de top en de werkvloer. De top kan immers wel willen, maar als het niet op de werkvloer leeft en de voordelen niet worden gezien, dan verandert er in de praktijk niet veel. Zie het als voortdurend proces We stelden al eerder, Het Nieuwe Werken is van alle tijden. Hiermee is het proces nooit af. De omgeving, individuen zijn steeds in beweging en de technologie vergroot nog steeds de mogelijkheden. Hierdoor veranderen ook de wensen en eisen van de omgeving en de persoon zelf. Vroeger kon je een strategisch plan maken met een scope van jaar. Nu moet je zorgen dat je goed in de gaten hebt wat er buiten en binnen je organisatie gebeurt en zorgen dat je in staat bent om daarop te reageren. Dit is een continu proces. Zorg er voor dat invoeren van HNW niet een eenmalige actie is. Het was immers bedoeld om strategische doelen te halen? Om mee te veren met de veranderingen in de omgeving? Borg HNW in de beleidscyclus, evalueer/meet regelmatig en stel het bij. En houd ondertussen oog op (wijzigingen in) draagvlak. Benader invoering van HNW als continu veranderproces. In onze ervaring is het wijs om een eigenaar aan te wijzen voor HNW, die zorgt voor continuïteit, actualiteit en draagvlak. Die als het ware de integratie van hard (Bytes, Bricks) én zacht (Behavior) bewerkstelligt. Ga aan de slag! HNW wordt gekenmerkt door verschillende werkprincipes en aandachtsgebieden. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor alle aspecten. Daarbij is het vaak zinvol om te kijken waar makkelijk succes te behalen is; pluk laaghangend fruit. Een pragmatische aanpak met een gefaseerde invoering doseert de impact van verschillende veranderingen. Plaats deze acties wel onder een totaalvisie. Denk groot, begin klein. Vier en deel successen! Ze zullen als een olievlek uitspreiden. 4. Dirigent wordt verbinder - HNW vanuit managersperspectief - Binnen de gestelde kaders strategie realiseren met de huidige mogelijkheden, middelen en behoeften. Dat is wat van medewerkers gevraagd wordt. De doelen die veelal hoog in een organisatie worden bepaald, dienen op de werkvloer gerealiseerd te worden. De spil hiertussen vormt de manager die zijn team aanstuurt om de doelen te realiseren. Maar hoe gaat de manager om met de mogelijkheden die the Bricks & the Bytes hierbij leveren? En hoe besteedt hij aandacht aan Behavior? 10

11 4.1 Loslaten: wie durft? Tijd- en plaatsonafhankelijk werken betekent onder andere minder zichtbaar zijn. Een andere interactie binnen je team. Minder samen in dezelfde ruimte. Maar hoe realiseer je dan als afdeling/ team de gestelde doelen? Veel leidinggevenden zijn zoekend hoe ze zicht houden op medewerkers en hun output. Door het tijd- en plaatsonafhankelijk werken krijgt ook samenwerken een andere vorm. Zoals we eerder lieten zien gaan strategie en cultuur hand in hand samen (Hickman en Silva, Wentink, 2007). In de praktijk zien we nog regelmatig dat bedrijven harde aspecten als strategie, processen en systemen beleggen bij managers en zachte aspecten als cultuur en gedrag bij HR. Strategie en cultuur zijn een twee-eenheid en dienen daarom gezamenlijk belegd te worden bij de lijnmanager. Veel leidinggevenden zijn gewend om medewerkers aan te sturen op het dagelijkse proces. Vanuit een planning en controle gedachte leiden ze hun team naar het realiseren van de doelen. Hiermee boeken ze goede resultaten. Deze manier van leidinggeven steunt op een aantal fundamentele waarden en overtuigingen van de manager. HNW stoelt op andere waarden. De fundamentele waarden planning en controle maken plaats voor vrijheid en vertrouwen. Managers moeten daarbij leren meer los te laten, meer te faciliteren en te ondersteunen en op output te sturen. Hun taak is om richting te geven aan hun teams en vaste kaders te bieden waarbinnen medewerkers de vrijheid en verantwoordelijkheid kunnen nemen hun eigen werk te managen om doelen te realiseren. Wanneer de middelen, mogelijkheden, behoeften en context veranderen, moet de stijl van leidinggeven in de lijn van de nieuwe ontwikkeling mee veranderen. Veel organisaties staan hier bij het implementeren van HNW onvoldoende bij stil. Er wordt nog veel volgens het oude werken gemanaged. Waarbij je ziet dat managers overzicht kwijt raken, vertrouwen in medewerkers verliezen maar ook medewerkers die vertrouwen in elkaar of in hun leidinggevende verliezen. 4.2 Oog voor de mens? Binnen een team is geen enkele medewerker hetzelfde. Gestuurd worden op resultaat en het omgaan met de onbegrensde mogelijkheden in werk en privé is niet voor alle werknemers automatisch geschikt. Positieve gevolgen van flexibiliteit worden aangetoond in het onderzoek van Lotte Bailyn van het MIT (Bailyn, 2010). Zij toonde aan dat als mensen de flexibiliteit krijgen die ze nodig hebben, zij beter hun doelen bereiken, minder verzuimen en meer betrokkenheid tonen. De performance neemt toe evenals het werkplezier. Maar er zijn ook onderzoeken die de keerzijde van de toegenomen flexibiliteit laten zien. Socioloog Anne Roeters laat in haar proefschrift Family life under pressure (2010) zien dat het wegvallen van de grenzen tussen werk en privé juist meer stress oplevert in plaats van vrijheid. De positieve en negatieve effecten herkennen we ook in onze praktijk. Om doelen te realiseren is een competent, energiek en inzetbaar team van medewerkers nodig. Maar waar de ene persoon energie van krijgt en zijn prestatiecurve stijgt, valt de andere persoon in dezelfde situatie uit met klachten. Dit geldt onafhankelijk van Het Nieuwe Werken, maar wordt extra belangrijk voor de manager als de medewerker meer uit het zicht werkt. 11

12 In de praktijk hebben de meeste managers oog voor het verbeteren van het cognitieve vermogen. Met Persoonlijke Ontwikkel Plannen worden medewerkers gestimuleerd om competenties en vaardigheden op peil te houden en verder te ontwikkelen. Er wordt veel geïnvesteerd in kennis en competentieontwikkeling. Maar deze benadering is te beperkt. Niet alleen mentale maar zeker ook fysieke, emotionele en zingevende factoren die het werk met zich meebrengt bepalen het presteren van mensen en daarmee de mate waarin zij met de omstandigheden omgaan en hun competenties en talenten benutten. Om optimaal te presteren en om te gaan met de eisen die het werk en privé aan medewerkers stellen is menselijke energie (als capaciteit, zie model Poiesz) voorwaardelijk. Managers zijn niet bekend met de mogelijkheden van energiemanagement of zijn niet gewend hierop te sturen. 4.3 Niet vergeten: HNW regisseren Al eerder stelden wij dat de rol van de manager cruciaal is bij implementatie van HNW en de daarbij behorende gedragsverandering. Bovenop de taken van de manager op het gebied van HR (coaching, bewaking vitaliteit, leiderschap) komt daar nog iets anders bij: sturen van de invoering van HNW binnen het team. De top van de organisatie kiest voor HNW, de werkvloer zal het moeten uitvoeren. Het is de rol van de manager om een doorvertaling te maken van de principes van HNW naar werkbare processen. En om HNW te integreren in de wijze van (samen)werken. Ondertussen zullen de doelstellingen gerealiseerd moeten blijven; daarvoor is de manager verantwoordelijk. Dit betekent dat de manager ruimte en vertrouwen, maar ook de verantwoordelijkheid, moet krijgen om HNW op passende wijze te implementeren op de afdeling. Vaak zien wij de rol van de manager onderbelicht in deze en krijgt hij alleen een taak in communicatie en controle. Zelf verantwoordelijkheid nemen voor HNW binnen de eigen afdeling betekent in onze optiek: keuzes mogen en durven maken, kader bieden aan werknemer, spelregels afspreken (over bereikbaarheid, elkaar informeren, aanwezigheid). Maar ook open staan voor signalen vanaf de werkvloer. Nogmaals, het zijn de medewerkers die het moeten doen, maar het is de manager die faciliteert en ondersteunt. De manager is verantwoordelijk voor het aanbieden van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden (Bricks). Het zal duidelijk zijn dat dit ook in het kader van HNW geldt. Denk daarbij aan thuiswerken of flexplekken. Gezien onze focus op gedrag, laten we dit in deze paper buiten beschouwing. 4.4 Past dat? Het Nieuwe Werken vereist dus een ander soort rol van managers met andersoortige vaardigheden en competenties. Die veranderde rol moet wel passen. Daarvoor is het nodig dat managers zich bewust zijn van hun eigen gedrag, de waarden en overtuigingen van waaruit dit gedrag ontstaan en de effecten daarvan in de nieuwe werksituatie. Welk impact heeft hun gedrag op anderen? Werkt het ondersteunend en motiverend, of belemmert het de teamprestatie? En wat doet het met hen zelf? Veel organisaties staan bij het implementeren van HNW hier onvoldoende bij stil. Met alle gevolgen van dien. Wij komen managers tegen die in de weerstand zitten, klachten krijgen, overzicht kwijt raken, vertrouwen in medewerkers verliezen en medewerkers die vertrouwen in elkaar of in hun leidinggevende verliezen. Dit beïnvloedt de performance negatief. 12

13 In onze optiek biedt HNW kansen aan managers om te groeien in hun rol. Het enige dat daar voor nodig is, is: stil durven staan bij eigen functioneren, mogelijkheden zien, zelfvertrouwen en er voor kunnen gaan. Inderdaad: motivatie, capaciteit en gelegenheid geldt ook voor managers! 4.5 Aanbevelingen Op basis van de hierboven beschreven inzichten en praktijkervaringen kunnen we de volgende aanbevelingen doen: Zorg voor managers met een coachende managementstijl De manager houdt zich vooral bezig met het optimaal inzetten van medewerkers op hun kwaliteiten en de samenwerking in het team. Het Nieuwe Werken vraagt om een managementstijl die medewerkers veel eigen verantwoordelijkheid en flexibiliteit geeft en hen in staat stelt om binnen de nieuwe omstandigheden optimaal te presteren én samen te werken. HNW wordt pas succesvol door medewerkers ondersteuning te bieden om op een zelfredzame en vitale manier om te kunnen gaan met de onbegrensde mogelijkheden. Door hen kennis, inzicht te bieden en te coachen op het vergroten van competenties en vaardigheden. Dit vraagt om een ondersteunende managementstijl waarin het primair proces centraal staat maar waarbij het harde prestatiegerichte aspect in balans is met het zachte aspect van de energie van mensen. Dit alles vraagt meer sturing op de intrinsieke factoren van gedrag (zie figuur 1, hoofdstuk 2). Dit is natuurlijk niet los te zien van het feit dat de medewerker hiervoor zelf ook verantwoordelijkheid draagt. Daarover meer in het volgende hoofdstuk. Het spreekt vanzelf dat managers, die de benodigde competenties onvoldoende hebben, de mogelijkheid moeten krijgen om zich in hun nieuwe rol te ontwikkelen. Sturen op energie van mensen Zoals we eerder stelden zijn vitaliteit of energie voorwaardelijk om de mogelijkheden van HNW succesvol te benutten. Kijkend naar het triademodel van Poiesz is daarmee menselijke energie als capaciteit noodzakelijk om het gewenste HNW gedrag te vertonen. Managers dienen hier oog voor te hebben en op te sturen. Om fysieke en mentale klachten en daardoor het risico van uitval van medewerkers tijdig te signaleren, is het belangrijk dat managers alert blijven. Veel leidinggevenden zijn niet gewend om hun medewerkers ook aan te sturen op hun vitaliteit. Sturen op vitaliteit beperkt niet alleen de kans op klachten maar verhoogt ook de kans om te excelleren. Steeds meer onderzoeken en praktijkvoorbeelden bewijzen de waarde van energiemanagement. In de woorden van Loehr en Schwartz (2001) kunnen wij ons helemaal vinden: When people feel strong and resilient physically, mentally, emotionally, and spiritually they perform better, with more passion, for longer. They win, their families win, and the corporations that employ them win. Direct beginnen? Zet vitaliteit als doel op de performance cyclus, train managers met als doel vitaliteit bespreekbaar te maken en plaats binnen het opleidingsplatform van de organisatie 13

14 programma s ter verbetering van vitaliteit. Hiermee besteed je als organisatie structureel aandacht aan de menselijke energie en stimuleer je medewerkers zelf na te denken hoe ze een optimale vitale basis kunnen creëren om te presteren. 5. Gezocht: energieke medewerker! - HNW vanuit medewerkersperspectief - Duurzaam succes wordt voor bedrijven en instellingen bepaald door de goede blijvende fit tussen de interne organisatie en de externe omgeving. De directie en het management geven richting, bieden kaders en creëren de randvoorwaarden waarin medewerkers hun doelen moeten realiseren. Het samenspel tussen strategie en cultuur komt tot uitvoering op de werkvloer. Individuen maken een organisatie. Sterker nog, een organisatie is zo vitaal als zijn medewerkers zijn. Binnen de context van het Nieuwe Werken wordt de medewerker daarin geconfronteerd met steeds meer en andere mogelijkheden. Afhankelijk van de mate waarin HNW binnen de organisatie of afdeling is ingevoerd kan de Nieuwe medewerker 24/7 werken. Hoe gaan medewerkers om met de toegenomen mogelijkheden die Het Nieuwe Werken bieden? En: hoe blijven zij optimaal presteren? 5.1 Kans of bedreiging? Mensen verschillen. Ook in de manier waarop ze willen werken (motivatie) en in staat zijn om optimaal te presteren (capaciteit). Kijk alleen maar naar de huidige samenstelling van teams. De mensen die net de arbeidsmarkt betreden zijn opgegroeid met the bytes en hebben een digital lifestyle. De benodigde capaciteiten hebben zij in hun jeugd meegekregen. Daartegenover staan babyboomers die pas relatief laat voor het eerst kennismaakten met de virtuele mogelijkheden en nog wel steeds aan het arbeidsproces deelnemen. Mensen willen zelf ook steeds meer flexibel zijn. Streven naar regelruimte, zelfsturing en een goede balans tussen werk en privé. Ze willen een werkleven dat hen boeit en plezier bezorgt en tevens waarde schept voor henzelf en anderen (Gratton, 2011). Deze mensen zoeken juist naar organisaties waarbij ze de mogelijkheid hebben werk en privé naar eigen behoeften te integreren. Organisaties die HNW binnen hun werken hebben geïntegreerd zijn bij die medewerkers extra populair. Medewerkers reageren verschillend op Het Nieuwe Werken. De een werkt het liefst op vaste tijden op kantoor, de ander floreert wanneer hij volledig zelf kan bepalen waar en wanneer hij werkt. Voor de een is een open kantoortuin een energiegever, de ander loopt juist leeg door verlies aan concentratie. In het algemeen geldt dat medewerkers die behoefte hebben aan structuur en zelf minder in staat zijn deze te creëren, minder direct profiteren van HNW. Zij worden niet extra gemotiveerd door meer vrijheid en verantwoordelijkheid. Zien medewerkers HNW als kans of bedreiging? Dat is afhankelijk van de medewerker zelf en kan in beeld gebracht worden met het triademodel van Poiesz: Motivatie In welke mate wil de medewerker zelf werken volgens HNW? Welke waarden en overtuigingen heeft hij over deze manier van werken. Sluiten deze waarden en overtuigingen aan op de manier waarop de afdeling of organisatie werkgedrag wil zien? Is het een kwestie van moeten (extern 14

15 opgelegd) of willen (vanuit intrinsieke motivaties)? Is HNW binnen zijn functie, afdeling of organisatie mogelijk? Sluit HNW aan bij de thuissituatie? Capaciteit Heeft de medewerker de juiste capaciteiten om met de mogelijkheden van HNW om te gaan? Heeft hij al ooit eerder volgens de principes van HNW gewerkt? Wat waren zijn ervaringen? Kan hij beschikken over hulpmiddelen als smartphone of I-pad? In welke mate is hij in staat om de mogelijkheden optimaal te benutten (zelfmanagement) en het gewenste of noodzakelijke gedrag te vertonen? En als de capaciteiten onvoldoende zijn? Wat kan hij dan doen om deze capaciteiten te ontwikkelen? En welke ondersteuning ervaart hij daarbij van zijn leidinggevende, van de organisatie en van thuis? Gelegenheid In welke mate heeft hij de gelegenheid om HNW toe te passen? Kan hij tijd en ruimte optimaal benutten. Zijn alle middelen ter beschikking en werken deze ook als beoogd? Laten zijn werkzaamheden het toe om optimaal gebruik te maken van de tijd en de ruimte? Alle drie factoren bepalen in samenhang of de medewerker in staat is binnen HNW zijn draai te vinden. 5.2 De keerzijde van flexibiliteit Regelmatig zien wij de keerzijde van flexibiliteit en Het Nieuwe Werken. Steeds vaker treffen we medewerkers met vermoeidheidsklachten. Een reden hiervoor is dat medewerkers zelf onvoldoende inzicht hebben in zichzelf. Dat ze onvoldoende bewust stil staan bij wat HNW voor hen betekent of kan betekenen. Waar ze energie lekken en energie winnen. Hoe ze optimaal herstel kunnen creëren. Dat ze hun grens kritisch moeten bewaken. In plaats van een pas op de plaats en pro actief handelen leven ze in de waan van de dag. Het ontbreekt hen aan capaciteit om om te gaan met de onbegrensde mogelijkheden. Veelal reageren medewerkers op de toegenomen eisen op het werk door meer uren te maken en minder tijd voor herstel te nemen (Schwartz & McCarthy, 2007). Psycholoog Mariëtte Slijkhuis stelde in haar onderzoek vast dat niet iedereen blij is met meer vrijheid op het werk. Veel medewerkers - oude én jonge functioneren optimaal in een heldere en vaste structuur (Slijkhuis, 2012). Professor Pascale Peters van de Radboud Universiteit Nijmegen stelt dat mensen die thuiswerken, de neiging hebben om geïsoleerd te werken waardoor er eerder een burn-out ontstaat (Peters, 2010). Daarnaast zien we medewerkers met fysieke klachten doordat ze moeite hebben om een optimale werkplek en ontspannen werkhouding voor zichzelf te creëren op andere plekken dan op kantoor. Ze werken lange tijd in ongunstige werkhoudingen met laptop of I-pad of krijgen fysieke klachten door de toegenomen belasting en stress die ze ervaren. 15

16 5.3 Energie als basis voor prestatie Organisaties hebben veel winst geboekt door de technologische ontwikkelingen. Processen en productiviteit zijn verbeterd. Echter, deze onbegrensde mogelijkheden hebben nieuwe uitdagingen gegeven. Mens, systeem en technologie bepalen immers het werkproces. Maar in welke mate kan de mens de snelheid en mogelijkheden van de technologie bijbenen? Hiervoor zijn nieuwe skills noodzakelijk: je eigen energie managen! We gaven al eerder aan: Energie is een basisvoorwaarde om productief te zijn en goed om te gaan met de eisen van de klanten en de tijdgeest. Het ontbreekt veel mensen echter aan voldoende energie om alle verantwoordelijkheden op het werk en privé aan te kunnen. Mensen zijn energiek wanneer zij fysiek, emotioneel, mentaal en zingevend in balans zijn (Loehr en Schwartz, 2001, zie figuur 2). Figuur 2 Energiek zijn is meer dan gezond zijn. Het is in balans zijn op deze vier gebieden. Het is geen optelsom van de delen. Het is belangrijk dat het goed gaat op elk terrein. Is iemand fysiek in topconditie en ook goed in staat om zich mentaal te focussen, maar doet hij werk waaruit hij weinig tot geen betekenis haalt? Dan heeft dat op den duur een negatief effect. Hij gaat dan door zijn geringe verbondenheid met zijn werk energie lekken. Organisaties creëren omgevingen die een effect hebben op gedrag van medewerkers. De medewerkers zelf kunnen deze omgeving niet direct beïnvloeden. Wat ze wel kunnen doen is zelf de regie nemen en bepalen hoe ze om willen gaan met de hedendaagse mogelijkheden op werk én privé en met hun eigen energie. 16

17 5.4 Aanbevelingen Op basis van de hierboven beschreven inzichten en praktijkervaringen kunnen we de volgende aanbevelingen doen: Faciliteer zelfmanagement De dynamiek in de huidige maatschappij vraagt enerzijds flexibiliteit en anderzijds stabiliteit. Dit klinkt paradoxaal, maar dat is het niet. Flexibiliteit is nodig om ons voortdurend aan te kunnen passen aan de diverse verplichtingen en uitdagingen die zowel privé als werk van ons vragen. Het vraagt snelheid, beweging, dynamiek en alertheid. Om flexibel te kunnen zijn, en tegelijkertijd niet te verdwalen in de jungle van toegenomen keuzemogelijkheden, is innerlijke stabiliteit noodzakelijk. Daarvoor is het nodig dat medewerkers de regie in eigen hand nemen. Dat kan zodra ze ook weten wat ze willen regisseren. Het vraagt dat medewerkers eigen aandeel te nemen in performance, maar ook goed inzicht in eigen gedrag in relatie tot anderen en omgeving, competenties, energie, zelfvertrouwen en motivatie: zelfmanagement. HNW vraagt dat medewerkers goed kunnen structureren, zichzelf profileren, proactief handelen en hun grenzen aangeven. Verder moeten ze kunnen samenwerken, flexibel zijn en zich onafhankelijk opstellen. Tijd- en plaatsonafhankelijk werken betekent ook regelmatig werken vanuit andere werkplekken: thuis, het café, de trein, in de auto of bij McDonald s. Al deze werkplekken kennen een andere ergonomie en vragen inzicht en zelfredzaamheid van de individuele medewerker om hier gezond mee om te gaan. Laagdrempelig inzetten van interventies, programma s Een werkgever is verantwoordelijk voor het creëren van een optimale context om te werken en te presteren. Daarbij hoort ook voorlichting en training. Een medewerker is verantwoordelijk voor zijn eigen gezondheid, gedrag en prestatie. Geef medewerkers de gelegenheid en help ze bij het bewust worden en opbouwen van capaciteiten om duurzaam gezond te werken en optimaal te presteren binnen de context waarin ze werken. Biedt medewerkers de mogelijkheid inzicht en zelfmanagement te ontwikkelen. Zorg dat ze zelf op een laagdrempelige, toegankelijke manier interventies kunnen inzetten als ze klachten hebben, of juist klachten willen voorkomen en hun energie of vitaliteit willen verbeteren om verder te excelleren. Energiemanagement Anno 2012 is er behoefte aan een interventie van bewust even stil staan. Een hulpmiddel dat medewerkers inzicht geeft in zichzelf. Bewust maakt van energiegevers en energievreters en concrete handvatten aanreikt om energieniveau te laten stijgen. Gedrag begint bij zelfkennis en zelfbewustzijn. Het model van de vier bronnen van energie is praktisch en eenvoudig en kan medewerkers helpen om bewust stil te staan en te reflecteren op de eigen energiehuishouding, het eigen gedrag. Op basis van de bevindingen kan een oplossing liggen in relatief eenvoudige maatregelen die consequent worden volgehouden, zoals hervatten van sportactiviteiten, beter en regelmatiger eten en de mail of mobiele telefoon uit zetten. Het kan ook zijn dat de oplossing grotere consequenties heeft zoals van baan of werkgever veranderen. Het model biedt een breed perspectief en geeft handvatten om de menselijke energie goed te managen. Een krachtig fundament voor een gesprek over vitaliteit. 17

18 6 Conclusie Wat bepaalt of een organisatie in staat is de vruchten te plukken van Het Nieuwe Werken? Niemand heeft Het Nieuwe Werken zonder meer onder de knie. Je kunt HNW tot in de puntjes voorbereiden met een gemotiveerde en betrokken projectgroep met vertegenwoordigers uit alle geledingen van het bedrijf. Je kunt je kantoor omtoveren tot een inspirerende oase van eigentijds werken en alle medewerkers voorzien van state of the art laptops en tablets. Als er vervolgens onvoldoende aandacht is voor de mensen die in deze omstandigheden hun werk moeten doen, werken alle investeringen averechts. Laat HNW doordringen in de diepste zenuwen van de organisatie. Veranker het in de strategie. En vergeet niet te focussen op het gedrag van de mensen in de organisatie. Laat managers het goede voorbeeld geven en stel ze in staat HNW op eigen passende wijze neer te zetten op de eigen afdeling. En stel medewerkers in staat hun weg te vinden in HNW door ruimte te geven aan zelfmanagement. Zo wordt HNW een middel waarmee een bedrijf of instelling zich kan onderscheiden in zijn omgeving: als aantrekkelijke werkgever of als uitzonderlijke dienstverlener. Zo pluk je de vruchten van Het Nieuwe Werken. 18

19 Bijlage Checklist Organisatie 1. Er is een visie op HNW ontwikkeld; duidelijk is wat onze organisatie er mee bedoelt en beoogt. 2. Onze visie hanteert een integrale benadering: Bricks, Bytes én Behavior zijn opgenomen in de visie. 3. De visie op HNW is verankerd in het strategisch beleid van de organisatie. 4. Visie en doelstelling van HNW zijn voor iedereen binnen de organisatie bekend. 5. Medewerkers vanuit alle lagen van de organisatie zijn betrokken bij de implementatie van HNW. 6. Er is een implementatieplan ontwikkeld voor invoering van HNW. 7. In het implementatieplan zijn taken en verantwoordelijkheden duidelijk vastgesteld. Deze gelden voor management, medewerkers en voor ondersteunende afdelingen. 8. In het implementatieplan is er ruimte voor diversiteit. Per afdeling, per team en per medewerker is er vrijheid en verantwoordelijkheid om HNW op maat in te voeren. Bij ons geldt niet one size fits all. 9. Er is een eigenaar aangewezen voor implementatie en borging van HNW. Taken en verantwoordelijkheden van deze persoon zijn vastgelegd. 10. In het implementatieplan is expliciet aandacht voor communicatie ten einde draagvlak bij leidinggevenden en medewerkers te krijgen en te houden. 11. Afspraken zijn gemaakt over evaluatie en bijstelling van HNW. Manager 1. De rol, taak en verantwoordelijkheid van managers in het kader van HNW zijn vastgesteld, vastgelegd en voor alle managers bekend. 2. Het management is er zich van bewust dat een andere manier van leidinggeven noodzakelijk is om optimaal de vruchten van HNW te plukken. 3. Managers krijgen de mogelijkheid zich te ontwikkelen in hun rol. 4. Managers vertalen de strategische visie naar afdelingsspecifieke aanpak. Dit pakken zij integraal aan (oog voor werkplek, technologie en gedrag). 5. Managers hebben de middelen en mogelijkheden om het nieuwe gewenste gedrag voor alle medewerkers optimaal te faciliteren en ondersteunen. 6. Managers hebben de middelen en mogelijkheden om de vitaliteit van medewerkers te vergroten en hen te faciliteren in hun zelfmanagement. Het gaat hier ook over het verstrekken van kennis, informatie en handvatten. 7. Managers laten voorbeeldgedrag zien. 8. Managers staan open voor signalen van medewerkers daar waar problemen ontstaan, zowel m.b.t. vitaliteit als prestaties. Medewerkers 1. Medewerkers zijn verantwoordelijk gesteld voor hun eigen performance en vitaliteit in relatie tot HNW. Zij zijn zich bewust van hun eigen werkgedrag en kennen de mogelijkheden om HNW optimaal te benutten. 2. Medewerkers zijn op de hoogte van het belang en de doelstelling van HNW. Informatie wordt toegespitst op hun situatie om interesse te wekken en draagvlak te laten ontstaan voor gedragsverandering. 19

20 3. Medewerkers worden in de gelegenheid gesteld interventies of workshops te volgen om hun eigen vitaliteit te bevorderen of zelfmanagement toe te passen. 4. Medewerkers krijgen de ruimte om signalen af te geven als zij geconfronteerd worden met onmogelijkheden of problemen naar aanleiding van HNW. Dit kan zowel henzelf gelden als met betrekking tot hun prestaties en resultaten. Deze ruimte weten en durven zij te benutten. 20

21 Literatuur Baane, R., P. Houtkamp en M. Knotter, Het nieuwe werken ontrafeld, Assen: Van Gorcum, Bailyn, L., "Winning Support for Flexible Work", in: Harvard Business Review (online, december 2010). Bijl, D., Aan de slag met Het Nieuwe Werken, Zeewolde: Par CC, Cameron, K.S. en R.E. Quinn, Onderzoeken en veranderen van organisatiecultuur, Schoonhoven: Academic Service, Gratton, L., De werkrevolutie, Houten: Unieboek/Het Spectrum, Kotter, J. en J. Heskett, Bedrijfscultuur en prestatie; corporate culture and performance, Schiedam: Scriptum Loehr, J. en T. Schwartz, "The Making of a Corporate Athlete", in: Harvard Business Review 79 (januari 2001) 1, p Poiesz, T.B.C., Gedragsmanagement. Waarom mensen zich niet gedragen, Wormer: Inmerc, Peters, P., Slecht gefaciliteerde thuiswerker gevoelig voor burn-out, proefschrift Radboud Universiteit Zie Roeters, A., Family life under pressure, proefschrift Universiteit Utrecht Schwartz, T. en C. McCarthy, "Manage Your Energy, Not Your Time", in: Harvard Business Review 85 (oktober 2007) 10, p Schwartz, T., J. Gomes en C. McCarthy, Be excellent at anything, New York: Free Press, Slijkhuis, M., A structured approach to need for structure at work, proefschrift Rijksuniversiteit Groningen Wentink, T., Kwaliteitsmanagement, bedrijfsvoering en organisatieontwikkeling, Amsterdam: Boom Academic,