Handboek GDI-Vlaanderen. Deel 1: Kader voor de uitbouw van de Vlaamse GDI

Transcriptie

1 Handboek GDI-Vlaanderen Deel 1: Kader voor de uitbouw van de Vlaamse GDI Juni 2010

2 INHOUDSTAFEL Samenvatting... 3 Voorwoord Inleiding Visie Een geografische data-infrastructuur: wat en waarom Kenmerken van geografische gegevens Evoluties en tendensen bij het gebruik van geografische informatie Basisprincipes van een geografische data-infrastructuur INSPIRE-richtlijn en GDI-decreet De INSPIRE-richtlijn Het GDI-decreet Het GDI-decreet: waarom? GIS-Vlaanderen wordt GDI-Vlaanderen Uitvoeringsbesluiten bij het GDI-decreet Wat betekent het GDI-decreet concreet? Componenten van de Vlaamse GDI Geografische gegevens Inhoud van de Vlaamse GDI Metadata Harmonisatie en modelleren van geografische gegevens GDI-architectuur Een service-georiënteerde architectuur Geografische netwerkdiensten Geografische Service Bus Monitoring van en rapportering over de uitbouw en de dienstverlening Geodata beleid Geoportaal Netwerk van knooppunten Het invoeringstraject Het omzetten van de richtlijn naar regionale wetgeving met een afsprakenkader tussen de betrokken partijen Het participeren in het voorbereidend traject van de uitvoeringsbepalingen Het opzetten van een organisatie- en coördinatiestructuur Organisatie Coördinatie Het opzetten van een communicatiestructuur en een communicatieplan Communicatie over INSPIRE Communicatie over het GDI-decreet De inrichting van een technische infrastructuur voor het ter beschikking stellen van geo-informatie met metadata, inclusief de opbouw van een Vlaams geoportaal Gedistribueerde infrastructuur Centrale diensten aangeboden door het AGIV Uitbouw van de infrastructuur Harmoniseren en gebruiksklaar maken van geografische data sets, inclusief de metadata Harmonisatie van geografische gegevens Metadata van geografische gegevens en diensten Bevorderen toegankelijkheid en het gebruik van de geografische gegevens en de metadata Uitvoeringsbesluit GDI-decreet m.b.t. toegangs- en gebruiksregels Stimulering gebruik Afspraken en validatie i

3 6.8 Ondersteunen van betrokken partijen Monitoring en rapportering Opstellen financieel plan Mijlpalen en timing Mijlpalen voor alle datasets binnen de Vlaamse GDI Mijlpalen voor (toekomstige) authentieke geografische gegevensbronnen (INSPIREdatasets en niet INSPIRE-datasets) Kosten/Baten en risico's Baten Kosten Risico's Decentraal aanbod van gegevens en diensten Top-down gestuurde infrastructuur Technologie-georiënteerd Gebrek aan kennis bij de betrokken besturen Communicatie Concreet voorbeeld 1: kosten om de Vlaamse Hydrografische Atlas conform het GDIdecreet aan te bieden Metadata Aanbieden van zoekdienst Dataharmonisatie Aanbieden van raadpleegdiensten Aanbieden van rechtstreekse overdrachtdiensten Aanbieden van downloaddiensten kwaliteitsgaranties voor authentieke geografische gegevensbronnen Regelen van toegang en gebruik Monitoring en rapportering Overzicht Concreet voorbeeld 2: kosten om de Inventaris onbebouwde percelen conform het GDI-decreet aan te bieden Metadata Aanbieden van zoekdienst Dataharmonisatie Aanbieden van downloaddiensten Regelen van toegang en gebruik Monitoring en rapportering Overzicht Bijlage 1: GDI-decreet Bijlage 2: INSPIRE-richtlijn Bijlage 3: Lijst INSPIRE-datasets Bijlage 4: geraadpleegde bronnen ii

4 Samenvatting Milieu, mobiliteit, ruimtelijke ordening, openbare orde en veiligheid, onderwijs, gezondheidszorg: in vele maatschappelijke domeinen speelt locatie een belangrijke rol. Ook voor het bedrijfsleven neemt het belang van plaatsgebonden informatie steeds meer toe: transport en logistiek, inplanten van bedrijven, organisatie van verkoopsteams, landbouw,... 80% van de informatie bij overheden en bedrijven bevat één of andere verwijzing naar een locatie. Geografische informatie is multifunctioneel en domeinoverschrijdend en kan ingezet worden in tal van toepassingen. Vergeleken met andere gegevensbronnen, neemt het verzamelen en verwerken van geografische gegevens veel tijd in beslag en vraagt het een gedegen kennis van zaken. Geografische gegevens efficiënt en doelmatig inzamelen en optimaal inzetten binnen en tussen domeinen is dus een grote uitdaging. Een goed uitgebouwde infrastructuur voor geografische informatie vergroot de toepasbaarheid van de gegevens, verbetert de actualiteit, betrouwbaarheid en volledigheid en maakt het mogelijk om een waaier aan diensten op te zetten om gegevens met elkaar te combineren. Aan de basis van deze geografische data-infrastructuur (GDI) liggen volgende principes: eenmalig verzamelen, meervoudig gebruiken; eenvoudige en duurzame toegang tot de gegevens; een infrastructuur ingebed in een groter geheel van regelgeving en afspraken. Deze principes worden vormgegeven via een samenstel van regelgevende, technologische en organisatorische afspraken. Op institutioneel niveau wordt een geografische data-infrastructuur ingebed in een regelgevend kader. Het legt vast welke organisaties en belanghebbenden betrokken zijn bij de geografische datainfrastructuur en hoe de coördinatie gebeurt. Via uitvoeringsbesluiten legt de regelgeving vast hoe de verschillende componenten van de geografische data-infrastructuur worden gerealiseerd. Op Europees niveau schept de INSPIRE-richtlijn, van kracht sinds 15 mei 2007, het kader voor de Europese GDI. De Europese GDI heeft tot doel het gemeenschappelijk milieubeleid te ondersteunen. Het GDI-decreet van 20 februari 2009 is de vervanging van het GIS-decreet en zet de INSPIRErichtlijn om naar Vlaamse regelgeving. Bij de omzetting werd ook rekening gehouden met de regelgeving rond hergebruik van overheidsinformatie door derden, e-government, de toegang van het publiek tot bestuurlijke informatie en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Op organisatorisch en technologische niveau is een geografische data-infrastructuur de verzameling van componenten om geografische gegevens op te slaan en te beheren, te ontsluiten en te combineren met vele andere gegevens. De componenten bestaan uit metadata, dataharmonisatie, geo-databanken, GIS-software, geografische netwerkdiensten, monitoren van de infrastructuur, geodata-beleid. De technologische aspecten worden bepaald door de GDI-architectuur, een service-georiënteerde architectuur die bestaat uit netwerkdiensten die geografische gegevensbronnen ontsluiten volgens open standaarden. Open standaarden zijn softwarespecificaties die zorgen voor interoperabiliteit: softwaretoepassingen die aan deze standaarden voldoen kunnen naadloos met elkaar samenwerken. De organisatorische aspecten omvatten afspraken omtrent de toegang tot en het gebruik van geografische gegevens en diensten, de processen en procedures voor het monitoren van de infrastructuur en de coördinatie ervan. De stuurgroep GDI-Vlaanderen bepaalt hoe de GDI in Vlaanderen zal uitgebouwd en geëxploiteerd worden. De GDI-raad, met een vertegenwoordiging van diverse maatschappelijke actoren, geeft strategisch advies aan de stuurgroep GDI-Vlaanderen. Het AGIV staat in voor de operationele coördinatie en ondersteuning van de uitbouw van de GDI en realiseert de gemeenschappelijke voorzieningen. De GDI-deelnemers, beheerders en gebruikers van geografische informatie, zijn zelf verantwoordelijk voor de realisatie van de nodige GDI-componenten. Via de uitbouw van de geografische data-infrastructuur zullen organisaties het beheer en gebruik van geografische gegevens verbeteren. Hierdoor optimaliseren ze hun operationele werking en financiële inspanningen en verhogen ze hun dienstverlening aan burger en bedrijf. Met een gepast geodatabeleid zullen bedrijven nieuwe toepassingen ontwikkelen in domeinen buiten de overheid en zo nieuwe markten creëren. Kennisinstellingen en bedrijven kunnen met innovatieve oplossingen bijdragen tot de uitbouw van de GDI-Vlaanderen. De kosten van een geografische data-infrastructuur hebben te maken met het initiëren van de infrastructuur, en de kosten om de infrastructuur operationeel te houden: aankoop van hardware en software, onderhoud van de data, de dienstverlening voor het opzetten van de infrastructuur, personeelskosten. In het kader van de INSPIRE-richtlijn werd berekend dat de kosten ruimschoots 3

5 gecompenseerd worden door de baten. Dit moet nog tastbaar op het terrein vastgesteld worden, de baten zullen pas zichtbaar worden na een langere periode. Eén van de fundamenten van een geografische data-infrastructuur is de decentrale opbouw, beheer en ontsluiting van geografische gegevens. Deze decentrale werking is meteen ook een zwakte van de geografische data-infrastructuur indien de coördinatie van alle deelnemende organisaties - aanbieders en gebruikers - niet op punt staat. Daarom is een coördinerende organisatie als het AGIV noodzakelijk om ieder op weg te zetten naar die Vlaamse GDI. En last but not least is de mens de cruciale factor voor een succesvolle implementatie van een GDI: opleiding, kennis en de bereidheid tot samenwerken zijn primordiaal. 4

6 Voorwoord Dit handboek is het resultaat van een samenwerking van AGIV met Trasys GIM nv (juni 2009-maart 2010). Het voorliggend document beoogt een overzicht te bieden over INSPIRE en de GDI- Vlaanderen volgens de huidige kennis en inzichten (eind april 2010). Het wettelijk kader van zowel INSPIRE als van GDI-Vlaanderen dienen evenwel nog verder uitgewerkt en zullen met de tijd op een aantal punten meer duidelijkheid brengen. We menen dat dit handboek al een goede houvast biedt om van start te gaan met de uitwerking van INSPIRE en de GDI in uw organisatie. Bovendien vormt dit handboek een belangrijke denkoefening, als uitgangspunt voor de verdere uitwerking en fine-tuning van de GDI-Vlaanderen. We danken ieder die een steentje bij gedragen heeft aan de opmaak van dit document, zoals de medewerkers van Trasys GIM nv, de GDI-werkgroep, de Cel Geografische Informatie van de Stafdienst van de Vlaamse Regering van het Departement DAR en de vele collega s binnen het AGIV. 5

7 1 Inleiding Dit document is het eerste deel van het Handboek GDI-Vlaanderen. Het Handboek GDI-Vlaanderen is opgebouwd uit 3 delen: 1. Kader voor de uitbouw van de Vlaamse GDI 2. Praktische leidraad GDI-Vlaanderen 3. Begrippenlijst Het hoofddoel van het handboek is om voor alle deelnemers aan GDI-Vlaanderen duidelijkheid te scheppen over wat de INSPIRE-richtlijn en het GDI-decreet inhouden, wat deze regelgevingen betekenen voor de Vlaamse instanties en welke concrete acties de deelnemers moeten ondernemen. Daarnaast is dit handboek ook bedoeld voor alle belanghebbenden die meer te weten willen komen over de Vlaamse GDI. Het eerste deel van het handboek schetst een algemeen kader voor de uitbouw van de Vlaamse GDI. Het tweede deel, de praktische leidraad, is opgebouwd uit een aantal beslissingsbomen die leiden tot een aantal steekkaarten. Door het doorlopen van deze bomen komen de beheerders en gebruikers van GDI-Vlaanderen datasets en diensten tot een aantal steekkaarten die hen zullen helpen om te bepalen wat de impact is, specifiek voor hun organisatie. Terwijl deel 1 generiek is, is deel 2 meer gepersonaliseerd. Het derde deel geeft een overzicht van alle belangrijke GDI-gerelateerde begrippen die werden gebruikt in deel 1 en 2, en verklaart deze begrippen, zoals ze worden bedoeld in dit handboek. De drie delen kunnen afzonderlijk gelezen worden. Indien men weinig vertrouwd is met de Vlaamse GDI, doet men er best aan om eerst deel 1 te lezen. Men kan ook starten met deel 2, en teruggrijpen naar het algemeen kader (deel 1) of naar de begrippenlijst (deel 3) indien men over een bepaald item meer informatie wil. Dit eerste deel, Kader voor de uitbouw van de Vlaamse GDI, is opgebouwd uit acht hoofdstukken en drie bijlagen. Na deze inleiding wordt kort de visie van GDI-Vlaanderen en de Vlaamse GDI geschetst. Waar mogelijk worden, ook in de verdere hoofdstukken, zoveel mogelijk concrete voorbeelden aangehaald met de bedoeling het document vlotter leesbaar, duidelijker en toegankelijker te maken. In een volgend hoofdstuk wordt het belang en de basisprincipes van een geografische datainfrastructuur weergegeven. Hoofdstuk vier gaat dieper in op de INSPIRE-richtlijn en het GDI-decreet. Een beschrijving en toelichting van de verschillende componenten van de Vlaamse GDI komen aan bod in het vijfde hoofdstuk. In het zesde en meest omvangrijke deel kan de lezer meer te weten komen over het invoeringstraject om de INSPIRE-richtlijn en het GDI-decreet te implementeren in Vlaanderen. In dit hoofdstuk komt de lezer ook te weten welke ondersteuning de deelnemers aan GDI-Vlaanderen mogen verwachten van het AGIV. Voor welke taken kunnen zij een beroep doen op het AGIV, voor welke niet? De belangrijkste mijlpalen en bijhorende tijdsbepalingen bij deze implementatie worden nog eens weergegeven in hoofdstuk 7, opgesplitst volgens de status van de geografische dataset die men beheert. Tot slot worden in het laatste hoofdstuk kort de voornaamste kosten, baten en risico s aangehaald en worden deze met 2 concrete voorbeelden geïllustreerd. De richtlijn, het decreet, de lijst van INSPIRE-datasets en de geraadpleegde bronnen zijn te vinden in de bijlagen. 6

8 2 Visie 16 april 2010: een aswolk, afkomstig van een uitgebarsten vulkaan in Ijsland legt een belangrijk deel van het vliegverkeer in Europa lam. Deze aswolk stopt immers niet aan een landsgrens. Het belang van de locatie en de verspreiding van die wolk zijn cruciaal voor het al dan niet beslissen om luchthavens terug open te stellen. Vele gestrande reizigers wachten in de onzekerheid. Luchtvaartorganisaties zijn afhankelijk van goede en actuele geo-informatie om de veiligheid te garanderen. Wat is bovendien de impact voor de luchtkwaliteit, het milieu, Dit voorbeeld toont het belang aan geo-informatie en van harmonisatie van die geo-informatie. Ook de coördinatie en samenwerking van tal van overheden en bedrijven is cruciaal. Zo n voorvallen kunnen ons alleen inspireren om werk te maken van INSPIRE, want zowel voor een moderne overheidswerking als in het bedrijfsleven neemt het belang van goede locatiegebonden informatie steeds meer toe: ruimtelijke ordening, veiligheid, milieu, mobiliteit, transport en logistiek, geomarketing, vestigingsproblematiek, En met de komst van populaire internettoepassingen zoals Google Earth, buienradar en navigatiesystemen als TomTom is ook de burger nu vertrouwd met digitale kaarten. Er is enorm veel geografische informatie beschikbaar. 80% van de informatie bij overheden en bedrijven bevat één of andere verwijzing naar een locatie. Toch wordt deze informatie niet ten volle benut. Het is moeilijk om te weten te komen welke informatie werkelijk beschikbaar is. Het zoeken naar de juiste informatie neemt tijd in beslag en bij gebrek aan kennis over hun beschikbaarheid worden gegevens verschillende keren opnieuw ingezameld. Geografische gegevens zijn niet altijd eenvoudig uitwisselbaar of niet goed op elkaar afgesteld. Dat maakt het moeilijk om gegevens uit verschillende bronnen te combineren. Ook het gebruik van geografische gegevens, vooral voor het bedrijfsleven, is niet altijd goed geregeld. Kansen om nieuwe diensten en producten te ontwikkelen blijven zo onderbenut. Kennisinstellingen en bedrijven kunnen via innovatieve oplossingen een bedrage leveren tot de uitbouw van de Vlaamse GDI. Een goed uitgebouwde infrastructuur voor geografische informatie vergroot de toepasbaarheid van de gegevens, verbetert de actualiteit, betrouwbaarheid en volledigheid en maakt het mogelijk om een waaier aan diensten op te zetten om gegevens met elkaar te combineren. Aan de basis van deze geografische data-infrastructuur (GDI) liggen volgende principes: Eenmalig verzamelen, meervoudig gebruiken Gegevens worden ingezameld op de plek waar dit het meest kosten-effectief kan gebeuren. Inzamelen en actualiseren van geografische gegevens gebeurt het best in de processen die het eerst geconfronteerd worden met een wijziging. Authentieke gegevensbronnen garanderen kwaliteit. Meervoudig gebruik voorkomt dubbel werk en administratieve overlast. Eenvoudige en duurzame toegang tot de gegevens Geharmoniseerde en kwaliteitsvolle gegevens, gestandaardiseerde diensten en eenduidige gebruiksvoorwaarden maken het mogelijk om betrouwbare toepassingen te maken. Aan het inrichten van de geografische data-infrastructuur zijn kosten gebonden. Die hebben in de eerste plaats te maken met het harmoniseren van geografische gegevens en diensten en de implementatie en het onderhoud van de technische infrastructuur. Ook het afstemmen van het geodata-beleid en de coördinatie van het geheel zijn een kostenpost. Bij de overheid worden de baten van de geografische data-infrastructuur gevonden in meer kwaliteitsvolle en betrouwbare gegevens, een verbeterde operationele werking en dienstverlening, en een effectievere beleidsvorming en beleidsevaluatie. Redenen waarom geografische informatie als belangrijke grondstof voor een betere overheidswerking wordt beschouwd in het Vlaanderen in Actieplan (VIA). Ook bedrijven en burgers hebben voordelen bij een betere toegang tot geografische informatie. Een betere en snellere publieke dienstverlening en meer transparantie in het overheidsbeleid zijn belangrijke baten. Door bedrijfsgegevens met overheidsgegevens te combineren verbeteren bedrijven hun interne organisatie. Zowel de private sector als de overheid heeft hier voordeel bij: denk bijvoorbeeld aan een verbeterde planning bij het bestrijden of voorkomen van rampen. Tenslotte 7

9 zullen bedrijven op basis van de geografische diensten nieuwe producten en diensten van toegevoegde waarde en nieuwe markten creëren, m.a.w. geo-informatie als katalysator voor innovatie. Een geografische data-infrastructuur combineert zowel organisatorische, technologische als regelgevende elementen. Deze elementen zijn op elkaar afgestemd. Zowel de Europese INSPIRErichtlijn als het GDI-decreet integreren deze beide aspecten in hun regelgeving. Eerder dan een opgelegde maatregel, is deze regelgeving dan ook een opportuniteit en een richtsnoer om orde op zake te stellen en een modern geografisch informatiesysteem met een toekomstgerichte architectuur te bouwen. Deze architectuur is gebaseerd op het principe van authentieke gegevensbronnen, diensten en open standaarden. Authentieke gegevensbronnen - zoals adressen, bedrijven, percelen, topografie,... - worden op een geharmoniseerde, interoperable en operationele wijze ter beschikking gesteld en bieden aan de gebruiker de garantie van actualiteit, kwaliteit en beschikbaarheid. Open standaarden en diensten zorgen voor een optimale wisselwerking en open oplossingen. Elk zichzelf respecterende software producent van geografische informatiesystemen heeft intussen oplossingen die voldoen aan deze open standaarden. Zowel commerciële pakketten als open source software zijn beschikbaar en bieden een grote keuze aan mogelijke implementaties. Voorbeelden De burger zoekt een nieuwe woning. Wat is het bestemmingsgebied? Kan hij de woning verbouwen? Waar is de dichtstbijzijnde school? Is er openbaar vervoer? De notaris en vastgoedmakelaar willen hun klant zo goed mogelijk informeren. De stedenbouwkundig ambtenaar wil oordelen of hij een vergunning voor een bouwaanvraag kan afleveren. Een bedrijf zoekt een optimale vestigingsplaats. Zijn de percelen groot genoeg? Wat zijn de transportaansluitingen? Hoe kan het personeel op het werk geraken? Is het toegelaten om gevaarlijke producten op te slaan? Het Agentschap Ondernemen en de Kamer van Koophandel willen het bedrijf zo goed mogelijk bijstaan. De milieuambtenaar evalueert de criteria voor een milieuvergunning. Deze alledaagse voorbeelden tonen aan dat om op deze pertinente vragen te antwoorden, een grote hoeveelheid aan geografische informatie uit verschillende gegevensbronnen moeten geraadpleegd worden. Dit is vandaag geen eenvoudige zaak. Een ander concreet voorbeeld is het inlichtingenformulier vastgoedinformatie. Gemeenten gebruiken dit formulier om notarissen, makelaars, bedrijf en burger stedenbouwkundige en andere informatie op een vlotte manier te verschaffen. Het bevat onder andere een overzicht van de plannen die van toepassing zijn op het perceel, een overzicht van de vergunningen die zijn verstrekt en informatie over milieu en natuur, huisvesting en economie, bescherming van het onroerend erfgoed, andere erfdienstbaarheden van openbaar nut, gemeentelijke belastingen en - heffingen. De notaris of vastgoedmakelaar moet vandaag gemiddeld ongeveer 30 dagen wachten op het 'inlichtingenformulier vastgoedinformatie' dat door de gemeente wordt afgeleverd. Daarmee scoort België internationaal ondermaats. Naast die lange doorlooptijd krijgen notaris en vastgoedmakelaar ook onvoldoende garanties over de juistheid van de gegevens. Op dit ogenblik zijn er onvoldoende authentieke gegevensbronnen die deze garantie kunnen bieden. Ook de status van bepaalde geografische gegevensbronnen is onduidelijk en geven aanleiding tot verschillende juridische en ruimtelijke appreciaties. De informatie die nodig is om het inlichtingenformulier op te stellen komt van vele verschillende besturen. Voor de lokale stedenbouwkundige ambtenaar is het niet eenvoudig om de meest actuele gegevens te verzamelen. Hij heeft nood aan een eenvoudige toepassing die, met een druk op de knop, het formulier kan opmaken. Geografische informatie vormt een aanzienlijk onderdeel van de input voor het 'Inlichtingenformulier vastgoedinformatie'. De Geografische data-infrastructuur kan dan ook een belangrijk deel van de oplossing bieden om de betere informatie sneller te leveren. Het vastleggen van authentieke geografische gegevensbronnen is een belangrijk aspect. Het beter ontsluiten van de geografische gegevens is een ander element. Dit kan via aanbieden van open, interoperable en operationele diensten en door een aangepast geodata-beleid. De lokale besturen en hun softwareleveranciers zorgen voor de toepassing op maat van de stedenbouwkundige ambtenaar en de klanten die deze bedient. 8

10 3 Een geografische data-infrastructuur: wat en waarom 3.1 Kenmerken van geografische gegevens Een geografisch informatiesysteem (GIS) is een informatiesysteem zoals een ander en geografische gegevens zijn gegevens zoals andere gegevens. Nee toch? Waar tot voor kort deze geografische gegevens behoorden tot het domein van specialisten, worden ze door de informatie- en beeldcultuur steeds meer toegankelijk en worden ze toegepast in het dagelijks gebruik: denken we maar aan de manier waarop gebruikers informatie delen op Google Earth of hoe routeplanners en navigatiesystemen up-to-date file-informatie presenteren. Wat maakt deze gegevens dan enerzijds aantrekkelijk, maar toch zo uniek? Een kaart zegt meer dan 1000 woorden Geografische gegevens worden gekenmerkt door een ruimtelijke component: ze zijn te lokaliseren op een plaats op deze aarde. Kaarten werden al van oudsher gebruikt om de positie van ruimtelijke gegevens onderling te kunnen voorstellen. Dit is meteen de kracht van de cartografie: met één kaart kan je in één oogopslag meer weergeven dan met 1000 woorden tekst. Ook met de moderne technieken is het raadplegen onder de vorm van kaarten de meest gebruikte vorm van geografische gegevens. Met de opkomst van geografische informatiesystemen is het bovendien mogelijk om 2 of meer verschillende kaartlagen boven elkaar voor te stellen, waardoor heel snel nieuwe themakaarten ontstaan en nieuwe mogelijkheden tot analyse. Bovendien kunnen nu heel snel en eenvoudig de legende, symboliek en tekstannotaties aangepast worden, zodat alle mogelijkheden beschikbaar zijn om kaarten digitaal te dupliceren en te publiceren. Met een gepaste symboliek vindt men direct een molen, een waterloop of een autosnelweg terug. Multifunctioneel inzetbaar en domeinoverschrijdend Geografische gegevens zijn de sleutel die andere gegevens met elkaar verbinden. Wat zich op een zelfde plaats bevindt of wat op eenzelfde plaats gebeurt is vaak de koppeling tussen op het eerste gezicht onsamenhangende gegevens. Daarom doorkruist geografische informatie alle afdelingen in een organisatie en overschrijdt ze ook de grenzen tussen organisaties. Het geografisch object "perceel", bijvoorbeeld, wordt meestal gecreëerd bij de stedenbouwkundige dienst van een lokaal bestuur en wordt beheerd op federaal niveau door FOD Financiën. Het is een sleutelobject voor tal van toepassingen. Binnen het lokale bestuur wordt het gebruikt voor planning, vergunningen, bevolking, mobiliteit, milieu,... Voor de Vlaamse overheid is het een belangrijk object voor beleidsopvolging: ruimtelijke ordening, leefmilieu, ondernemen,... Informatierijkdom en complex informatiemodel Geografische informatie is informatierijk, maar heeft hierdoor ook een complex informatiemodel. Waar vroeger geografische gegevens voorgesteld werden op een papieren kaart op een specifieke kaartschaal, worden deze gegevens nu opgeslagen in een schaalonafhankelijke databank met enerzijds geometrische kenmerken (een vlak, een lijnstructuur, puntcoördinaten) en anderzijds beschrijvende kenmerken (de nauwkeurigheid, de opnamedatum, type, een naam, ). Zo kan men desgewenst een rivier voorstellen als een veelhoek op een grootschalige kaart (bv. op 1 : 2 500), maar evenzeer met dezelfde gegevens uit de databank deze rivier voorstellen als een aslijn op een kleinschalige kaart (bv. 1 : ). In de huidige databanksystemen streeft men er bovendien naar om geografische gegevens op te slaan als elementaire bouwstenen of objecten. Zo kan men aan het object "rivier" een attribuut "riviernaam" toekennen en kan men ook meer intelligente eigenschappen toekennen: bv. een rivier stroomt van een hoger naar een lager niveau of een rivier mondt uit in een andere waterloop of in de zee. Ook kan men de ruimtelijke relatie met andere objecten meegeven: een rivier stroomt onder een brug bijvoorbeeld. Zo kan men die informatie gebruiken om zowel de rivier als een eenvoudige lijn op een kaart voor te stellen als om de analyse van stroombekkens uit te voeren. Overzicht en detail Geografische informatie kan met de huidige inwinnings- en verwerkingstechnieken heel snel ingewonnen worden over grote gebieden. Denk bv. aan luchtfoto s bij overstromingen. Anderzijds kan een landmeter een gebied heel gedetailleerd in kaart brengen met een GPS-toestel, een 9

11 inwinmethode die veel meer tijd vraagt. Afhankelijk van het beoogde gebruik van de geografische informatie zal men opteren voor overzicht dan wel voor detail. Dit zal ook bepalen hoe complex en hoe volumineus en ook hoe duur de ingewonnen gegevens zullen zijn. Tijdsgebonden Geografische gegevens zijn een snapshot in de tijd. Ze geven de toestand weer van hoe een gebied eruitzag op een bepaald moment. Gezien de vaak snel veranderende omgeving is een regelmatige bijwerking en actualisatie van de gegevens noodzakelijk. Houdt men beide toestanden in een geografische databank bij, dan kan men ook evoluties zien in de tijd (zoveel % meer bos in zoveel jaar tijd). Meerdere dimensies Meer en meer wordt het platte vlak van de papieren kaart vervangen door digitale kaarten met een derde dimensie in de kaartvoorstelling. Zo worden hoogtemodellen opgebouwd en kan men door toevoegen van andere informatie virtueel rondvliegen door een steeds meer fotorealistische virtuele stad. Specifieke competentie vereist Omwille van die ongelimiteerde mogelijkheden met geografische informatie vraagt het inwinnen, het beheren, het analyseren de nodige competentie en technische infrastructuur. Het vormt de uitdaging van de geo-wereld om deze complexe informatie toegankelijk en bruikbaar te maken voor dagelijkse toepassingen zowel bij de overheid, de bedrijven als de burger. 3.2 Evoluties en tendensen bij het gebruik van geografische informatie Omdat geografische informatie alle afdelingen in een organisatie doorkruist en tussen organisaties wordt uitgewisseld, moet het geografische informatie systeem een grote waaier aan bedrijfsprocessen kunnen ondersteunen. Vroeger was dit door de geslotenheid en specialistische inslag van geografische informatiesystemen een moeilijke zaak. Intussen wordt de geografische software steeds meer modulair en open, zodat integratie met bedrijfsprocessen een haalbare kaart wordt. Van gesloten gespecialiseerde geografische informatiesystemen met een beperkt toepassingsgebied Vroeger waren geografische informatiesystemen gesloten software systemen. Deze systemen hadden een eigen dataformaat, met eigen databanken, en waren slechts toegankelijk voor gebruikerstoepassingen van een en dezelfde softwarefamilie. Geografische gegevens werden centraal georganiseerd en via onpraktische en dure uitwisselingsmethodes tussen organisaties gedeeld. Het zorgen voor actuele versies was moeilijk en leidde tot grote onduidelijkheid over welke geografische gegevensbronnen ter beschikking waren en welke effectief moesten gebruikt worden. Omdat de gesloten software systemen slechts met beperkte gebruikerstoepassingen beschikbaar waren, was de toegang tot geografische informatie alleen weggelegd voor 'specialisten'. De toepassingsgebieden beperkten zich meestal tot de domeinen waar geografische informatie de hoofdrol speelt. De gegevens werden dan ook opgemaakt voor specifieke en beperkte doeleinden, bijvoorbeeld om een bepaald beleid te ondersteunen. Deze constellatie leidde tot gegevens die moeilijk te vinden zijn, moeilijk met elkaar te combineren zijn en die moeilijk inzetbaar zijn voor andere toepassingsgebieden. Naar open en modulair GIS, gebaseerd op diensten en open standaarden De algemene evolutie in de IT-wereld naar meer modulaire en open systemen heeft intussen ook in de geo-wereld plaatsgevonden. Van een gesloten software systeem is de geografische software geëvolueerd naar een systeem van componenten, die op verschillende manieren kunnen ingezet worden en die combineerbaar zijn met andere softwaretoepassingen. Deze technologische evolutie maakt dat ook de organisatie rond het creëren, beheren en gebruiken van geografische informatie nu totaal anders kan verlopen. Geografische informatie beheerd bij de bron 10

12 Gegevens kunnen nu beheerd worden op de plaats waar dit organisatorisch het beste plaatsvindt. Specifieke en gebruiksvriendelijke toepassingen laten toe aan niet-gespecialiseerde medewerkers om de geografische informatie bij te werken tijdens hun dagelijks werkproces. Een adres kan bijvoorbeeld door de ambtenaar van de dienst bevolking eenvoudig gecreëerd of bijgewerkt worden op het moment dat hij persoonsgegevens registreert. Geografische informatie beheerd bij de bron biedt meer garanties voor actualiteit en kwaliteit: de gegevens worden bijgehouden in een dagelijks proces door een medewerker met kennis van zaken van het toepassingsdomein. Geografische gegevens inzetbaar voor verschillende toepassingsgebieden Door veel aandacht te schenken aan de harmonisatie van geografische gegevens en bij de opbouw van het datamodel rekening te houden met vele verschillende domeinen, kunnen de gegevens ingezet worden in veel meer toepassingsgebieden. Hergebruik van geografische informatie wordt hierdoor gemaximaliseerd en de inwinkost kan gedeeld worden door vele gebruikers. De kost voor harmonisatie mag evenwel niet onderschat worden. Geografische gegevens aangeboden als geografische diensten Door het internet, de toegenomen bandbreedte en de daarmee gepaard gaande IT-evolutie is het nu mogelijk om geografische gegevens aan te bieden onder de vorm van diensten, dit zijn modulaire softwarecomponenten die afgebakende functies aanbieden en die gemakkelijk in softwaretoepassingen kunnen ingebouwd worden. Er is dus een alternatief voor GIS-software beschikbaar en het zal niet altijd meer nodig zijn om geografische data sets uit te wisselen en te transformeren tussen verschillende databanken. De geografische gegevens kunnen onmiddellijk vanuit de originele gegevensbron via de geografische diensten gebruikt worden door softwaretoepassingen. Voorbeeld Tot op heden moest de stedenbouwkundig ambtenaar, bij de opmaak van het inlichtingenformulier vastgoed' (zie ook 2 Visie) bij verschillende instanties de nodige informatie verzamelen. Dit is een tijdrovende bezigheid. Door de nieuwe evoluties in de GIS- en GDI-wereld, zal in de nabije toekomst de gebruikerstoepassing van de stedenbouwkundig ambtenaar automatisch 'aankloppen' bij de diensten aangeboden door FOD Financiën, Departement Leefmilieu, Departement Ruimtelijke Ordening, AGIV,... De ingewonnen informatie komt dan automatisch, onder de vorm van een kaart of geografische gegevens bij de ambtenaar terecht en wordt rechtstreeks gecombineerd met de informatie op lokaal niveau, die reeds bij de ambtenaar aanwezig was. Dit zal een grote tijdswinst betekenen. 3.3 Basisprincipes van een geografische data-infrastructuur Het aanbieden van geografische gegevens gebaseerd op diensten en open standaarden ligt aan de basis van een geografische data-infrastructuur. De definitie uit het GDI-decreet vertelt ons dat een geografische data-infrastructuur een logisch geheel is van - metadata, geografische data en diensten, - technische specificaties en standaarden, - overeenkomsten betreffende de uitwisseling, de toegang en het gebruik van de data en diensten, - met de daarbij horende netwerkdiensten, technologieën, technische specificaties en standaarden - alsook de monitoring van alle processen en procedures die door het GDI-decreet worden ingesteld. Het woord "infrastructuur" wordt gebruikt om het concept van een duurzame, ondersteunende omgeving, analoog aan bijvoorbeeld een wegen- of telecommunicatienetwerk, te promoten. De basisprincipes van een geografische data-infrastructuur zijn de volgende: Eenmalig inzamelen van gegevens. Het beheer van de gegevens gebeurt op het (bestuurlijk) niveau waar dit het meest kosten-effectief en efficiënt kan gebeuren. 11

13 Gegevens uit verschillende bronnen kunnen naadloos met elkaar gecombineerd worden en ingezet voor een grote waaier aan toepassingen. Gegevens worden op één (bestuurlijk) niveau ingezameld en kunnen gebruikt worden door vele andere niveaus. Gegevens worden gemakkelijk gevonden en de evaluatie van hun mogelijk gebruik/inzetbaarheid is eenvoudig. De gebruiksvoorwaarden zijn beschikbaar en eenduidig. Gegevens zijn eenvoudig te gebruiken en te interpreteren omdat ze op een open en gestandaardiseerde manier worden aangeboden. Technologische aspecten Op technologisch niveau is een geografische data-infrastructuur de set van componenten om geografische gegevens in te winnen, op te slaan en te beheren, ze te ontsluiten op een open manier en ze te raadplegen, te wijzigen, te analyseren en te gebruiken in combinatie met vele andere gegevens in de specifieke processen van een organisatie. Met een geografische data-infrastructuur evolueert GIS van een "zwarte doos" toepassing gericht op specialistisch gebruik, naar een infrastructuur die geïntegreerd is in de IT-architectuur van de organisatie en wordt geografische informatie één van de vele databronnen die beschikbaar zijn voor de bedrijfsprocessen. De technologische aspecten worden geregeld door het gebruik van open standaarden. Open standaarden zijn softwarespecificaties die zorgen voor interoperabiliteit. Dat wil zeggen dat softwareontwikkelaars die zich baseren op deze standaarden, onafhankelijk van elkaar oplossingen kunnen ontwikkelen die elkaar zonder enig probleem kunnen aanspreken. Voorbeeld: De ene softwareontwikkelaar ontwikkelt een dienst om een percelenkaart aan te bieden. Een andere softwareontwikkelaar een gebruikerstoepassing om de kaart te tonen en erin te navigeren. Omdat ze beide gebruik gemaakt hebben van dezelfde open standaard, hebben de softwareontwikkelaars geen eigen afsprakenkader nodig. Meer nog, de softwareontwikkelaar die de gebruikerstoepassing heeft gemaakt, kan zonder extra inspanning, ook andere kaarten aanbieden, bijvoorbeeld het bestemmingsplan, omdat dat volgens dezelfde open standaard wordt aangeboden. Het gebruik van open standaarden zorgt dus ook voor efficiëntere softwareontwikkeling. Organisatorische en regelgevende aspecten Op organisatorisch niveau wordt vastgesteld welke organisaties en belanghebbenden betrokken zijn bij de geografische data-infrastructuur en hoe de coördinatie van de geografische data-infrastructuur gebeurt. De technisch organisatorische opbouw van een geodata-infrastructuur neemt in de praktijk de vorm aan van een netwerkstructuur, bestaande uit één of meerdere hoofdknooppunten, medio-knooppunten en mini-knooppunten. Afhankelijk van de expertise en middelen kunnen knooppunten zelfstandig een aantal diensten bouwen en aanbieden ofwel hiervoor gaan aankloppen bij een hogere knoop. AGIV als hoofdknooppunt zal de technische coördinatie van de Vlaamse GDI op zich nemen en een aantal generieke diensten voor alle gebruikers aanbieden. Binnen de GDI moet duidelijk zijn wie wat zal doen, en hoe alles het best gebeurt: Welke geografische gegevensbronnen zijn onderdeel van de geografische data-infrastructuur? Hoe wordt dit bepaald? Hoe worden geografische gegevens beschreven en opzoekbaar gemaakt? Welke vereisten zijn er voor het harmoniseren van geografische informatie. Hoe wordt de dataharmonisatie gecoördineerd? Welke geografische diensten worden aangeboden? Wat zijn hun technische specificaties en kwaliteitsvereisten? Welke technische infrastructuur is beschikbaar voor het aanbieden van geografische gegevens en diensten? Wie is verantwoordelijk voor deze infrastructuur? 12

14 Wie heeft toegang tot de geografische gegevens en diensten? Wie bepaalt de regels in verband met toegang tot en gebruik van geografische informatie? Hoe worden mogelijke vergoedingen voor het gebruik berekend? Wie stuurt de geografische data infrastructuur aan en wie coördineert ze? De organisatie van de GDI ligt voornamelijk bij de stuurgroep GDI-Vlaanderen, de GDI-raad, de cel Geografische Informatie van de Stafdienst van de Vlaamse Regering van het Departement Diensten Algemeen Regeringsbeleid (DDAR) en het Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV). Het regelgevend kader legt onder meer vast welke organisaties en belanghebbenden betrokken zijn bij de geografische data-infrastructuur en hoe de coördinatie van de geografische data-infrastructuur gebeurt. Via uitvoeringsbesluiten wordt bepaald hoe de verschillende componenten van de geografische data-infrastructuur worden gerealiseerd. Sommige aspecten zullen echter enkel worden geregeld door een beslissing van de stuurgroep GDI-Vlaanderen en hoeven niet in een uitvoeringsbesluit te worden verankerd. 13

15 4 INSPIRE-richtlijn en GDI-decreet 4.1 De INSPIRE-richtlijn Om ervoor te zorgen dat binnen de Europese Unie geografische data gemakkelijk kan gevonden en uitgewisseld worden, werd op Europees niveau de INSPIRE-richtlijn in het leven geroepen. De richtlijn werd op 15 mei 2007 van kracht. INSPIRE staat voor INfrastructure for Spatial InfoRmation in the European Community. Met deze kaderrichtlijn schept de Europese Commissie een kader waarbij een Europese GDI wordt opgericht ten behoeve van het gemeenschappelijk milieubeleid, of het beleid met een directe of indirecte impact op het milieu. De basisprincipes van een GDI en dus ook van INSPIRE, of de Europese GDI, werden reeds toegelicht. Onder INSPIRE vallen datasets die betrekking hebben op het milieubeleid in de breedste zin van het woord. Alle datasets, waarvan geoordeeld werd dat zij nodig zijn voor een gedegen milieugerelateerd beleid, werden ondergebracht in 34 thema s. Deze thema s zijn op hun beurt onderverdeeld in drie categorieën, die als drie bijlagen bij de richtlijn zijn gevoegd (zie Tabel 1). Deze bijlagen zijn samen met de richtlijn ook als bijlage bij dit document gevoegd (bijlage 1). De eerste bijlage bij de INSPIRErichtlijn omvat de datasets die de ruggengraat van de GDI moeten vormen (vervoersnetwerken, hydrografie, administratieve eenheden etc). Bijlage II omvat belangrijke ondersteunende datasets zoals bvb. gegevens over de hoogte van het terrein. De zuiver milieu-thematisch gebonden data zijn ondergebracht in de derde bijlage. Hieronder vallen bv. landgebruik, habitats en biotopen, meteorologische geografische kenmerken etc. Bij de uitvoering van alle bepalingen in de richtlijn wordt rekening gehouden met deze bijlagen. Er is geopteerd voor een gefaseerde aanpak: het is haalbaarder en logisch dat de basisdata uit bijlage I eerst uitwisselbaar moeten zijn binnen de EU en eerder moeten voldoen aan de regels die de richtlijn oplegt, en pas daarna de meer thematische datasets. Bijlage I 1. Systemen voor verwijzing door middel van coördinaten 2. Geografisch rastersysteem 3. Geografische namen 4. Administratieve eenheden 5. Adressen 6. Kadastrale percelen 7. Vervoersnetwerken 8. Hydrografie 9. Beschermde gebieden Bijlage II 1. Hoogte 2. Bodemgebruik 3. Orthobeeldvorming 4. Geologie Bijlage III 1. Statistische eenheden 2. Gebouwen 3. Bodem 4. Landgebruik 5. Menselijke gezondheid en veiligheid 6. Nutsdiensten en overheidsdiensten 7. Milieubewakingsvoorzieningen 8. Faciliteiten voor productie en industrie 9. Faciliteiten voor landbouw en aquacultuur 10. Spreiding van de bevolking demografie 11. Gebiedsbeheer, gebieden waar beperkingen gelden, gereguleerde gebieden en rapportageeenheden 12. Gebieden met natuurrisico's 13. Atmosferische omstandigheden 14. Meteorologische geografische kenmerken 15. Oceanografische geografische kenmerken 16. Zeegebieden 17. Biogeografische gebieden 18. Habitats en biotopen 19. Spreiding van soorten 20. Energiebronnen 21. Minerale bronnen Tabel 1: drie bijlagen bij de INSPIRE-richtlijn, met 34 thema s 14

16 Om een goed werkende geografische data-infrastructuur binnen de EU uit te bouwen voorziet INSPIRE in vijf actieterreinen: - de verzameling, het beheer en de ontsluiting van informatie over metadata over bestaande geografische data en diensten; - de afstemming of harmonisatie van datamodellen (bv. wat zijn de criteria om een weg te beschouwen als snelweg) voor 34 thema s zoals gedefinieerd in de bijlagen bij de richtlijn; - de uitbouw van diensten die gebruik maken van internet of andere telecommunicatienetwerken; - de verplichting om zowel binnen de lidstaten als tussen lidstaten onderling en ten aanzien van supranationale overheden de geografische data en diensten ter beschikking te stellen en gezamenlijk te gebruiken. Het vragen van een vergoeding voor de toegang tot geografische data en diensten is hierbij niet uitgesloten, maar duidelijk ondergeschikt aan de verplichting tot het delen van data tussen overheidsinstanties; - tenslotte wordt voorzien in een systeem van monitoring en rapportering teneinde nodige aanpassingen aan de Europese GDI tijdig te onderkennen en onderbouwen. Voor elk actieterrein worden uitvoeringsbepalingen ( Implementing Rules ) en bijhorende technische ondersteunende documenten ( Technical Guidance Documents ) opgesteld. De uitvoeringsbepalingen, die gepubliceerd worden in het Officieel Publicatieblad van de EU en bindend zijn, komen op een democratische manier tot stand. Alle belanghebbenden binnen de lidstaten van de EU, maar ook daarbuiten, kunnen actief bijdragen door het geven van opmerkingen en het maken van suggesties ten aanzien van voorlopige versies van die uitvoeringsbepalingen. Bovendien worden die bepalingen goedgekeurd door het INSPIRE comitologiecomité dat bestaat uit vertegenwoordigers van elke lidstaat. Het opstellen van de verschillende uitvoeringsbepalingen en de voorlegging ervan aan het INSPIRE comitologiecomité, gevolgd door de goedkeuring ( aanneming ), gebeurt gefaseerd (zie tabel 2). De gefaseerde aanpak komt nog meer naar voor in de deadlines die in de uitvoeringsbepalingen zelf worden opgelegd. Zo moeten bijvoorbeeld voor de geografische datasets uit de eerste bijlage, de zogenoemde basisdata, metadata voorzien worden tegen eind 2010, terwijl men voor de datasets die meer thematisch zijn en vallen onder bijlage 3 tijd heeft tot 2013 om metadata ter beschikking te stellen (tabel 2). Merk op dat INSPIRE zich niet uitspreekt over de aanmaak en beheerprocessen van bestaande geo-informatie. Enkel over de uitwisseling legt Europa specificaties op. Als een nieuwe dataset wordt opgebouwd stelt Europa dat deze conform de nieuwe specificaties wordt aangemaakt. TIJDSCHEMA WETGEVEND TRAJECT INSPIRE-UITVOERINGSBEPALINGEN Datum Artikel Beschrijving 15 mei INSPIRE-richtlijn van kracht & start omzetting in wetgeving lidstaten 15 augustus 22 2 Oprichting INSPIRE Comité (EU-niveau) mei Uitvoeringsbepaling metadata is voorgelegd aan INSPIRE Comité & positief geadviseerd 3 december 5 4 Uitvoeringsbepaling metadata is aangenomen december (4) Uitvoeringsbepaling voor monitoring en rapportering is voorgelegd aan INSPIRE Comité & positief geadviseerd 19 december Uitvoeringsbepaling voor zoek- en raadpleegdiensten is voorgelegd aan INSPIRE Comité & positief geadviseerd 24 december 5 4 Uitvoeringsbepaling metadata is van kracht mei Bepalingen van de Richtlijn hebben kracht van wet in de lidstaten (einde omzetting in nationale/regionale wetgeving) 5 juni (8) Uitvoeringsbepaling voor het regelen van toegang tot data en diensten aan de instellingen en organen van de Gemeenschap is voorgelegd aan INSPIRE Comité (IR data sharing) & positief geadviseerd 5 juni (4) Uitvoeringsbepaling voor monitoring en rapportering is aangenomen & van kracht 19 oktober 16 Aanneming uitvoeringsbepaling voor zoek- en raadpleegdiensten december Uitvoeringsbepaling voor downloaddiensten is voorgelegd aan INSPIRE Comité & positief geadviseerd 15

17 14 december december (a) 9(a) Naast deze bindende uitvoeringsbepalingen zijn er ook (technische) ondersteunende documenten (technical guidance documents) beschikbaar die de lidstaten moeten helpen om de verplichtingen uit de uitvoeringsbepalingen om te zetten in de praktijk. Dit is meestal een tekstdocument met uitleg, beschrijvingen, voorbeelden en een mogelijke methodologie, maar kan bv ook een eenvoudige Exceltemplate zijn om de lidstaten te helpen bij monitoren van hun activiteiten. De INSPIRE-richtlijn is een Europese kaderrichtlijn en dient door alle lidstaten te worden omgezet in eigen regelgeving. Voor Vlaanderen resulteerde dit in het GDI-decreet, maar ook Wallonië, Brussel en de federale staat dienen te voorzien in respectievelijk een decreet, een ordonnantie en een wet. Daarenboven zal een samenwerkingsakkoord de nationale coördinatie inzake de implementatie van de INSPIRE-richtlijn verzekeren. De verschillende - in vergelijking met de richtlijn zelf eerder technische - uitvoeringsbepalingen hebben onmiddellijk kracht van wet en moeten niet worden omgezet in nationale en/of regionale wetgeving. Zoals hoger vermeld zijn de lidstaten niet verplicht om de voorschriften uit de ondersteunende documenten te volgen, al is het wel raadzaam om deze documenten grondig te lezen en te bestuderen wil men een correcte implementatie van INSPIRE bewerkstelligen. Tabel 3 geeft een overzicht van de soort documenten die over INSPIRE gepubliceerd zijn. Er wordt vermeld of ze in alle EU-talen, dus ook in het Nederlands beschikbaar zijn of enkel in het Engels, en of deze gepubliceerd zijn (of worden) in het Publicatieblad van de Europese Unie 1 of enkel op de INSPIRE-website 2. Alleen de documenten gepubliceerd in het Publicatieblad zijn wettelijk bindend. SOORT DOCUMENT TAAL WAAR Richtlijn EU-talen INSPIRE-website + Publicatieblad van de Europese Unie Uitvoeringsbepaling (Implementing Rule) EU-talen INSPIRE-website + Publicatieblad van de Europese Unie Tabel 2: tijdschema het wetgevend traject van de INSPIRE-uitvoeringsbepalingen. De acties die reeds hebben plaatsgehad zijn gemarkeerd in grijs en cursief waargegeven. Richtlijn EU-talen INSPIRE-website + Publicatieblad van de Europese Unie Uitvoeringsbepaling (Implementing Rule) Ondersteunende documenten (guidance documents) Andere documenten (rapporten, resultaten van testen en consultaties etc) EU-talen INSPIRE-website + Publicatieblad van de Europese Unie Engels Engels INSPIRE-website INSPIRE-website Tabel 3: overzicht van de soort documenten die gepubliceerd zijn in het kader van INSPIRE 1 Publicatieblad van de Europese Unie: 2 INSPIRE-website: Uitvoeringsbepaling voor verwerkingsdiensten is voorgelegd aan INSPIRE Comité & positief geadviseerd Uitvoeringsbepaling voor interoperabiliteit van verzamelingen ruimtelijke data en diensten voor bijlage I is voorgelegd aan INSPIRE comité (IR dataspecificaties bijlage I) & positief geadviseerd december (8) Aanneming uitvoeringsbepaling voor het regelen van toegang tot data en diensten aan de instellingen en organen van de Gemeenschap (IR data sharing) januari Uitvoeringsbepaling voor middleware-diensten (=diensten die het mogelijk maken diensten m.b.t. ruimtelijke data op te roepen) voorleggen aan INSPIRE Comité 15 mei (b) Uitvoeringsbepaling voor interoperabiliteit van verzamelingen ruimtelijke data en diensten voor bijlage II en III voorleggen aan INSPIRE comité (IR dataspecificaties bijlagen II en III) 16

18 4.2 Het GDI-decreet Het GDI-decreet: waarom? Omzetting INSPIRE-richtlijn Het decreet van 20 februari 2009 betreffende de Geografische Data-infrastructuur Vlaanderen (GDIdecreet) vervangt het GIS-decreet 3 van 17 juli 2000 dat in de oprichting van het samenwerkingsverband GIS-Vlaanderen voorzag, en vervult de formele verplichting van Vlaanderen om de kaderrichtlijn om te zetten in eigen regelgeving. Het GDI-decreet gaat echter verder en is meer dan enkel de omzetting van de INSPIRE-richtlijn. Het decreet regelt ook een aantal zaken die buiten de richtlijn staan zoals de invoering van het concept authentieke geografische gegevensbronnen (zie GIS-Vlaanderen wordt GDI-Vlaanderen) Aanpassing bestuurlijke organisatie van het samenwerkingsverband GDI- Vlaanderen nodig na BBB De bestuurlijke organisatie van het samenwerkingsverband GDI-Vlaanderen is niet meer aangepast aan de nieuwe omgeving gecreëerd door de vernieuwingsoperatie Beter Bestuurlijk Beleid (BBB) 4. Hoewel er reeds een aanzet werd gegeven door de oprichting van het publiekrechtelijk vormgegeven extern verzelfstandigd Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen 5 (AGIV) en de inbedding van een cel Geografische Informatie bij de afdeling Stafdienst van de Vlaamse Regering van het Departement Diensten voor Algemeen Regeringsbeleid (DAR), waren de organen van GIS- Vlaanderen onvoldoende aangepast aan de nieuwe omgeving waarin zij moeten functioneren. De vertegenwoordiging binnen de stuurgroep is aangepast aan de nieuwe BBB-structuur. Het wetenschappelijk comité GIS-Vlaanderen, dat vooral een belangrijke rol gespeeld heeft bij de oprichting van het samenwerkingsverband GIS-Vlaanderen, en de GI-raad, het adviesorgaan van GIS- Vlaanderen, worden vervangen door de GDI-raad, bestaande uit vertegenwoordigers van belangengroepen in de geosector (het bedrijfsleven, kennisinstellingen, de middenveldorganisaties samen met enkele onafhankelijke deskundigen) Afstemming op regelgevingen die impact hebben op geografische informatie Tot slot zijn er sinds het in werking treden van het GIS-decreet nog een reeks andere Europese richtlijnen en Vlaamse decreten die op de een of andere manier een impact hebben op de werking van GIS-Vlaanderen. Hergebruik van overheidsinformatie Het GDI-decreet sluit aan op de regelgeving 6 betreffende het hergebruik van overheidsinformatie door derden (bv. private ondernemingen) voor commerciële of niet-commerciële doeleinden andere dan het oorspronkelijke doel binnen de publieke taak waarvoor de bestuursdocumenten zijn geproduceerd. De stuurgroep GDI-Vlaanderen bepaalt de vergoedingen en voorwaarden voor hergebruik van geografische overheidsinformatie. In het kader van hergebruik van overheidsinformatie en de informatisering van de handel doet ook het concept e-commerce volop zijn intrede. Het GDI-decreet houdt ook hiermee rekening. E-government Ook met de bepalingen uit het decreet betreffende het elektronisch bestuurlijk verkeer (e-govdecreet) 7 wordt rekening gehouden. Door het uitbouwen van authentieke geografische gegevensbronnen wordt het e-government-principe van het gebruik van authentieke bronnen 3 Vlaams Parlement (17 juli 2000), Decreet houdende het Geografisch Informatie Systeem Vlaanderen (GISdecreet), Belgisch Staatsblad van 2 september Vlaams Parlement (18 juli 2003), Kaderdecreet bestuurlijk beleid (BBB-decreet), Belgisch Staatsblad van 22 augustus Vlaams Parlement (7 mei 2004), Decreet houdende de oprichting van het publiekrechtelijk vormgegeven extern verzelfstandigde agentschap Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV-decreet), Belgisch Staatsblad van 8 juni Vlaams Parlement (27 april 2007), Decreet betreffende het hergebruik van overheidsinformatie, Belgisch Staatsblad van 5 november Vlaams Parlement (18 juli 2008), Decreet betreffende het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer (e-govdecreet), Belgisch Staatsblad van 29 oktober

19 toegepast rekening houdende met de specifieke kenmerken van geografische informatie. Dit betekent dat er voor informatie die van belang is voor zowel overheid, bedrijven als burgers, zoals bijvoorbeeld adressen, gebouwen, transportnetwerken, één dataset wordt aangeduid, die gegarandeerd nauwkeurig, actueel en volledig is en die verplicht moet worden gebruikt door alle Vlaamse instanties. Bovendien moeten deze datasets toegankelijk zijn via een raadpleegdienst en overdraagbaar zijn via een overdrachtdienst. Uiteraard moet de informatie omtrent de eigenaar van de dataset, de voorwaarden van gebruik etc. duidelijk beschreven worden in de metadata. Door het invoeren van het concept authentieke geografische gegevensbronnen wordt ervoor gezorgd dat iedereen met dezelfde data werkt, dat voor deze datasets een hoge kwaliteit gegarandeerd wordt en dat ze gemakkelijk toegankelijk en overdraagbaar zijn. Dit voorkomt ook dat er door verscheidene instanties op verschillende manieren hetzelfde type dataset wordt ingezameld. Met andere woorden: enkelvoudige inzameling, meervoudig gebruik. De deelnemers aan het samenwerkingsverband zijn verplicht om de authentieke geografische gegevensbronnen te gebruiken voor taken van algemeen belang. Het GDI-decreet volgt ook de procedures in verband met de bescherming van persoonsgegevens die zijn vastgelegd in het E-government decreet. Openbaarheid van bestuur toegang tot milieu-informatie Een derde wetgeving waaraan GIS-decreet moest worden afgestemd is de richtlijn inzake de toegang tot milieu-informatie van 28 januari Samen met het decreet betreffende de openbaarheid van bestuur van 14 maart 2004, dat de omzetting is van de richtlijn in een Vlaams decreet, bepalen deze regelgevingen de toegang van het publiek tot bestuurlijke informatie. Hoewel de INSPIRE-richtlijn en het GIS-decreet in de eerste plaats de uitwisseling van informatie tussen overheidsinstanties regelen, wordt ook in een luik publieke toegang tot geografische informatie voorzien. Aangezien het zoeken naar, raadplegen en bevragen van geografische informatie drie vormen van openbaarheid zijn, is het essentieel dat het GDI-decreet op één lijn ligt met regelgevingen omtrent openbaarheid van bestuur. Privacy Aangezien sommige geografische datasets persoonsgegevens zijn, zoals bijvoorbeeld adressen van natuurlijke personen, of mobile mapping beelden waarop natuurlijke personen kunnen geïdentificeerd worden, is het tenslotte noodzakelijk dat het GDI-decreet strookt met de regelgeving voor de persoonlijke levenssfeer en dat zo de privacy van deze personen gegarandeerd wordt GIS-Vlaanderen wordt GDI-Vlaanderen Het GDI-decreet is meer dan louter de verplichte omzetting van de INSPIRE-richtlijn. Het zorgt ook voor een aanpassing, verruiming en actualisering van het samenwerkingsverband GIS-Vlaanderen, dat wordt omgedoopt tot GDI-Vlaanderen. Meer deelnemers aan het samenwerkingsverband Ten eerste zullen meer instanties verplicht deel uitmaken van het samenwerkingsverband, dat met het van kracht worden van het GDI-decreet, niet langer GIS-Vlaanderen heet, maar GDI-Vlaanderen. Zo krijgen intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, O.C.M.W. s, de lokale politie en provinciale ontwikkelingsmaatschappijen nu ook vlotter toegang tot geografische informatie. De nieuwe deelnemersgroepen zijn voornamelijk gebruikers en geen producenten of beheerders van geografische gegevens Verschuiving van verantwoordelijkheden inzake geografische diensten Het GIS-decreet bevat geen bepalingen in verband met geografische diensten. Het GDI-decreet voorziet nu dat het AGIV een aantal algemeen bruikbare diensten voor de gebruikers zal aanbieden, zoals zoekdiensten, downloaddiensten en algemene verwerkingsdiensten (bv. coördinatenverwerkingsdiensten). De deelnemers aan het samenwerkingsverband zijn verplicht om de geografische diensten die zij beheren toe te voegen aan de GDI. Bovendien zijn de beheerders van authentieke geografische gegevensbronnen ook verplicht een aantal diensten aan te bieden, te beheren en te onderhouden, waaronder raadpleegdiensten, overdrachtdiensten die het mogelijk maken om rechtstreeks toegang te hebben tot de databank, en specifieke verwerkingsdiensten (bv. dataverwerkingsdiensten). Indien gewenst kan tussen die beheerder en het AGIV een overeenkomst worden gemaakt waarin bepaald wordt dat het AGIV deze diensten zal ontwikkelen en beheren voor de betreffende beheerder. 8 Richtlijn 2003/4/EG van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2003 inzake de toegang van het publiek tot milieu-informatie en tot betrekking van de Richtlijn 90/313/EEG van de Raad 18

20 Toegangsdrempel tot geodata nog meer verlagen Ten derde heeft de Vlaamse decreetgever ervoor gekozen om de toegangsdrempel tot geodata in Vlaanderen nog meer te verlagen. De deelnemers aan GDI-Vlaanderen mogen de data en diensten die zijn toegevoegd aan de Vlaamse GDI kosteloos gebruiken voor alle taken van algemeen belang. Bovendien is het zoeken en raadplegen van datasets gratis voor iedereen. Voor het effectief downloaden van data door niet-deelnemers kan door de data-eigenaar wel geopteerd worden om een vergoeding te vragen. Invoering concept authentieke geografische gegevensbronnen Om ervoor te zorgen dat verschillende geografische datalagen vlot gecombineerd kunnen worden, zowel qua positie als qua inhoud, is het nodig om een soort referentie te hebben waarop alles kan worden afgestemd. Daarom voorzag het GIS-decreet reeds in referentiebestanden. Met het toenemende belang van ruimtelijke informatie en diensten, is ook de nood aan correcte, actuele en volledige informatie gestegen. Vandaar dat de referentiebestanden uit het GIS-decreet worden opgewaardeerd tot authentieke geografische gegevensbronnen, in navolging van de authentieke gegevensbronnen die erkend worden in het e-government-decreet. Zoals reeds eerder vermeld moeten zij voldoen aan een aantal specifieke voorwaarden: Een authentieke geografische gegevensbron biedt kwaliteitsgaranties in verband met actualiteit, nauwkeurigheid en volledigheid; is beschreven aan de hand van metadata die conform zijn aan het GDI-Vlaanderen metadataprofiel; is raadpleegbaar via een raadpleegdienst; is overdraagbaar via een overdrachtdienst; is geharmoniseerd overeenkomstig de voorschriften opgelegd door de stuurgroep GDI- Vlaanderen. Het is de Vlaamse Regering die, op voorstel van de Stuurgroep GDI-Vlaanderen, zal aanduiden welke datasets authentieke geografische bronnen worden. Naast de gegevensbron zelf, wijst de Vlaamse Regering 9 ook de beheersinstantie aan die verantwoordelijk is voor het beheren van de authentieke geografische gegevensbron. Deze instantie moet: de hoger vermelde bepalingen respecteren; de samenwerking met de gebruikers van deze gegevensbron verzorgen; gepaste organisatorische structuren opzetten om de gegevens te verwerken in de gegevensbron; gepaste processen invoeren om de gegevens te verwerken in de gegevensbron; de juiste infrastructuur opzetten om de gegevens te verwerken in de gegevensbron; een meldpunt aanwijzen dat meldingen van onnauwkeurige, onvolledige of onjuiste gegevens registreert en onderzoekt. De persoon die het probleem gemeld heeft, dient te worden ingelicht van het resultaat van het onderzoek. Indien de melding terecht is, dienen de gegevens gecorrigeerd te worden. De beheersinstantie kan er voor opteren om een of meer van de bovenvermelde taken uitbesteden. De deelnemers aan GDI-Vlaanderen, dus eigenlijk alle Vlaamse instanties, zijn verplicht om de authentieke geografische gegevensbronnen te gebruiken. Dit heeft als grote voordeel, naast de hoge kwaliteitsgaranties van de dataset, dat iedereen met dezelfde dataset werkt. 9 Besluit van 15 mei 2009 van de Vlaamse Regering houdende de uitvoering van het decreet van 18 juli 2008 betreffende het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer (B.S. 14 juli 2009) 19