Lesvoorbereidingsformulier

Transcriptie

1 FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN Vakgroep Onderwijskunde Lerarenopleiding Lesvoorbereidingsformulier Stageplaats: OLVI Pius X-instituut - ZELE Nummer van de stageles: 1 Persoonlijke leerdoelen voor deze les: - Niet te lange zinnen formuleren - Euhm vermijden - Recht schrijven aan bord 1. ADMINISTRATIEVE RUBRIEK - Naam van de student: Lore Van Damme - SLO: Biologie - Naam van de mentor / stageleider: Els Dheer - School en adres: OLVI Pius X-instituut - Klas en studierichting: 6A9 Wetenschappen - wiskunde (6u) - Leervak: Biologie - Aantal leerlingen/studenten/cursisten: 19 - Datum: 23 maart Lokaal: Biologielokaal B-blok - Lesuur: van tot 13.50u Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Vakgroep Onderwijskunde H. Dunantlaan, 2 B-9000 Gent

2 2. LESONDERWERP De Mendeliaanse overerving 3. LEERPLANDOELSTELLINGEN + NUMMERS LEERPLAN Leerplan VVKSO geldig voor het vak biologie voor de derde graad aso in studierichtingen met component wetenschappen (D/2014/7841/011) B36 De wetten van Mendel afleiden uit de resultaten van zijn mono- en dihybride kruisingsproeven. 4. BEGINSITUATIE (van leerlingen/studenten/cursisten, leeromgeving,..) Leerlingen uit het zesde middelbaar, studierichting wetenschappen-wiskunde: Lln hebben voorkennis over celdelingsmechanismen (meiose). Lln hebben voorkennis over de geslachtelijke voortplanting (bij planten). Lln kunnen de basisbegrippen van de erfelijkheidsleer beschrijven. Ze begrijpen deze begrippen en kunnen ze toepassen in voorbeelden. 5. LESDOELSTELLINGEN LD 1 = Lln tonen interesse in genetica die terug te vinden is in het dagelijkse leven. LD 2 = Lln kunnen in eigen woorden de eerste wet van Mendel formuleren. LD 3 = Lln kunnen in eigen woorden de tweede wet van Mendel formuleren. LD 4 = Lln kunnen de begrippen die aan bod komen in kruisingsexperimenten beschrijven. LD 5 = Lln kunnen een kruisingstabel opstellen.

3 I. LESDOELSTELLINGEN Doelstellinge per lesfase (zie 2.1) II. LEER- EN VORMINGSPROCES Timing Leerinhouden Leerlingenactiviteiten en leerkrachtenactiviteiten: didactische werkvormen en -principes, organisatie an groeperingsvormen Media III. EVALUATIE (per lesfase) INLEIDING Motiveringsfase LD1 0 Overerfbare kenmerken van een erwtplant, peul en erwt (p. 13 Biogenie 6.2) Lkr toont erwtplant & start klassikaal OLG. Lln zoeken naar kenmerken van de erwt door de plant grondig te bekijken en met elkaar & lkr te overleggen (AP, BP en ACP). Lkr schrijft de gevonden kenmerken aan bord. Pisum sativum (erwtenplant) + fotos (slides) Bord Welke plant is dit? Welke kenmerken vallen je op aan deze plant? kleur vorm bloemen... MIDDEN Herhalingsfase 8 Zelfbestuiving & kruisbestuiving Lkr vraagt naar de voortplanting bij planten in een klassikaal OLG. Lln vertellen wat ze nog weten over voortplanting, kruisen zelfbestuiving (HP). Hoe planten planten zich voort? Wat is het verschil tussen kruisbestuiving en zelfbestuiving? Lkr toont een afbeelding over kruisen zelfbestuiving en geeft extra uitleg indien nodig (DOC). Slides + Bord Probleemstellingsfase 12 Opzetten van een kruisingsexperiment Lkr laat lln nadenken over de opzet van een experiment om na te gaan hoe de overerving van plantenkenmerken wordt bestudeerd via een OLG (ACP). Bord Hoe kan je de overerving van een kenmerk aan de hand van de voortplanting bij planten onderzoeken? Waarom is de erwt ideaal om overerving te bestuderen? Instructiefase 16 Gregor Mendel Kruisingen met erwtenplanten Lkr vertelt over Gregor Mendel en zijn kruisingsexperimenten met erwten (DOC). Maar gaat nog niet dieper in op zijn resultaten. Lln luisteren aandachtig (AP) Slides LD4 Begrippen kruisingsexperimenten Lkr verklaart de begrippen die aan bod komen in een kruisingsexperiment aan de hand van voorbeelden met erwtenplanten (DOC). Achteraf stelt de lkr vragen om te kijken of de lln de begrippen begrijpen. Slides Wie kan uitleggen wat raszuiver is zonder in zijn boek te kijken? Wat was weer het verschil tussen genotype en fenotype?

4 LD2 23 1e wet van Mendel Uniformiteitswet (p. 12 Biogenie 6.2) Lkr toont de resultaten van monohybride kruisingen met erwtenplanten en laat lln onderzoeken wat de uniformiteitswet betekent a.d.h.v. OLG. Slides + Bord Zijn de ouders homozygoot of heterozygoot? Wat valt je op aan het fenotype van de F1 generatie? Is dit ook zo voor het genotype van de F1? Mendel leidde uit deze resultaten de uniformiteitswet af. Wat betekent uniform? Wie doet een poging om de uniformiteitswet nu eens in eigen woorden te formuleren? LD3 33 2e wet van Mendel Seggregatiewet/splitsingswet (p. 14 Biogenie 6.2) Lkr toont de resultaten van de zelfbestuiving van de F1 generatie uit de vorige experimenten en laat lln onderzoeken wat de seggregatiewet betekent a.d.h.v OLG. Slides + bord Mendel kruiste de F1 generatie met zichzelf. Zijn dit (F1) heterozygote of homozygote organismen? Wat valt je op aan de nakomelingen uit deze kruisingen? (let vooral op aantallen) Zodra de lln de fenotype ratios gevonden hebben tekent de lkr het kruisingschema aan bord. Zodat de lln ook de genotype ratios kunnen ontdekken via een OLG. Welke ratio is er tussen de dominante en recessieve fenotypes? Vind je deze ratios terug in het kruisingsschema? Zijn de genotype ratios gelijk aan de fenotype ratios? Seggregatie betekent splitsing. Wie probeert nu eens de seggregatiewet in eigen woorden te formuleren? SLOT Evaluatiefase LD5 ACP%=%Activiteitsprincipe% AP%=%Aanschouwelijkheidsprincipe% BP%=%Belangstellingsprincipe% CP%=%Creativiteitsprincipe% DOC%=%Doceren% 43 Extra voorbeeld Lkr toont een nieuw kruisingsexperiment waarvoor de lln zelf de kruisingstabel moeten tekenen en de resultaten voorspellen aan de hand van de eerste en tweede wet van Mendel (AP en IP). GP%=%Geleidelijkheidsprincipe% HP%=%Herhalingsprincipe% INP%=%Individualisatieprincipe% IP%=%Integratieprincipe% LD=%lesdoel% % MP%=%Motivatieprincipe% OLG%=%Onderwijsleergesprek!!!! bord Welk%kenmerk%is%hier%dominant/welk% recessief?% % Zijn%de%ouders%homozygoot%of% heterozygoot?% % Hoe%zal%de%F1%generatie%er%uit%zien? o Door%welke%wet%weet%je%dit? Hoe%ziet%de%F2%generatie%eruit%als%we%de% F1%kruisen%door%zelfbevruchting?% o Hoe%ziet%de%kruisingstabel%er% dan%uit?% o Door%welke%wet%weet%je%dit?

5 . Erfelijkheidsleer 6. Schema s (bord, transparant,...)! Kenmerkenerwtenplant Zelfbestuiving/kruisbestuiving BORD%1% Zelfbestuiving%=stuifmeelopstempeleigenplant Kruisbestuiving=stuifmeelopstempelandereplant Controleineenexperiment: KnipmeeldradenbloemAweg StuifmeelbloemAmetpenseelopstempelbloemB. Monohybridekruisingsexperimenten homozygote%groene%erwt%x%homozygote%gele%erwt%% BORD%2% F1%x%F1% Uniformiteitswet%%p.%12%biogenie%6.2% Seggregatiewet%p.%14%biogenie%6.2%

6 7. Overzicht van bijlagen (o.a. media) - Pisum sativum plant (met zoveel mogelijk zichtbare kenmerken) + Indien weersomstandigheden (serre) dit niet toelaten! fotos van vorige jaren - Slides 8. Bronnen - Boeken " Biogenie 6.2 (Dhaeninck, Dekeersmaeker, Geris & Goossens) - Internetsites " Erfelijkheid " sjc-gent.be/~natuurwetenschap/h7%20erfelijkheid.doc Mendeliaanse overerving

7 13/11/16% Pisum sativum - erwtenplant% Mendeliaanse overerving Voortplanting bĳ planten% Kruisbestuiving,%zel4estuiving%of%geen% bestuiving?% Gregor Mendel Gregor Mendel o Geboren in 1822 in Oostenrĳk o Monnik in het Augustĳnenklooster in Brno o Fysica en natuurwetenschappen o Bestudeerde in de tuin van het klooster de overerving van erwtenplantjes o Kruisingsexperiment - verloop van één kenmerk o Hĳ plantte zaden liet deze uitgroeien o Stuifmeel op de stempel van andere planten o Kruisbestuiving of zelfbestuiving? o Plantte de verkregen zaden en bestudeerde de eigenschappen van de nieuwe planten. 1%

8 13/11/16% o Ontdekking van een aantal wetmatigheden. o In 1865: Publicatie Gregor Mendel o In 1900 (her)ontdekt door drie onafhankelĳke onderzoekers o Hugo De Vries o Carl Correns o Erich von Tschermak o Sindsdien = Wetten van Mendel Onderzoek op erwtenplanten o Kenmerken zĳn gemakkelĳk waar te nemen o Groot # nageslacht o Van nature aan zelfbestuiving o Kruisbestuiving mogelĳk o Korte regeneratietĳd o Makkelĳk te kweken o Goed gekarakteriseerd Herhaling - Genen en allelen o Gen is een deeltje van een chromosoom voor één bepaalde eigenschap (vb: peulkeur) o Een allel is een variant van een bepaald gen (vb: een allel voor gele kleur of een allel voor groene kleur) o Dominant allel Groen = G o Recessief allel Geel = g Herhaling - Genen en allelen o Fenotype: wat je waarneemt (Groen of geel) o Genotype: erfelĳke info op het genoom (PP, Pp of pp) o Homozygoot: 2 identieke kopieën o Heterozygoot: 2 verschillende kopieën Monohybride kruisingen = kruising waarbĳ men let op de overerving van één erfelĳk kenmerk o Stap 1: kruising van de parentale generatie o Ouders of parentale generatie worden voorgesteld met P o Mendel startte altĳd met raszuivere of homozygote ouders Monohybride kruisingen o Stap 2: Zelfbestuiving van de F1 generatie o Dan liet Mendel de F1 aan zelfbestuiving doen o Na bevruchting, zaadvorming en kiemen van de nieuwe zaden krĳgen we planten van de tweede generatie: F2 o Kruisen door stuifmeel op stempels van een andere plant te brengen. o Na bevruchting, zaadvorming en kiemen van de nieuwe zaden krĳgen we planten van de eerste generatie: F1 2%

9 13/11/16% Dihybride kruisingen = kruising waarbĳ men let op de overerving van twee erfelĳke kenmerken o Kruising waarbĳ ouders of parentale generatie verschillen in 2 kenmerken (homozygoot!) o Verloop van de kruising is hetzelfde als bĳ monohybride kruisingen o Allelen van beide kenmerken worden voorgesteld door letters o Voorbeeld:! Peulkleur: G (groenallel) en g (geel allel)! erwtkleur: E (groen allel) en e (blauw allel)! Homozygoot groene peul, groene erwt wordt dan GGEE 1 e %wet%van%mendel%=%uniformiteitswet% Geno%=%100%%%Gg% Feno%=%100%%%groen% 1 e %wet%van%mendel%=%uniformiteitswet% 2 e %wet%van%mendel%=%splitsingswet% Geno%=%100%%%Bb% Feno%=%100%%%paars% Geno%=%25%%GG;%50%%Gg,%25%%gg% Feno%=%25%%%geel,%75%%%groen% 2 e %wet%van%mendel%=%splitsingswet% Extra%voorbeeld% 3%