De gevolgen van vroegkinderlijk trauma in het basisonderwijs

Transcriptie

1 De gevolgen van vroegkinderlijk trauma in het basisonderwijs Kennismiddag Adoptievoorzieningen 4 november 2016 Leony Coppens Klinisch psycholoog

2 Programma Trauma: wat is het en welke vormen zijn er? Gevolgen van vroegkinderlijk trauma op de ontwikkeling en het het gedrag van kinderen Traumasensitief lesgeven Helpen bij zelfregulatie in de klas

3 Carlos,7 jaar Carlos is snel afgeleid, zit vaak te wiebelen en heeft vrijwel nooit zijn werk af. Soms lijkt hij heel ver weg met zijn gedachten. Het contact met zijn klasgenootjes is erg wisselend. Hij heeft geen vaste vriendjes. Vorig jaar heeft hij op school een ruit kapot geslagen. Dit heeft veel indruk gemaakt op zijn klasgenoten. De leerkracht: Het is een leuk joch en als je hem ziet voetballen dan straalt hij echt. Maar het lijkt soms net alsof je hem niet echt bereikt en als hij zo plotseling heftig reageert schrik je echt.

4 Carlos,7 jaar Carlos is snel afgeleid, zit vaak te wiebelen en heeft vrijwel nooit zijn werk af. Soms lijkt hij heel ver weg met zijn gedachten. Het contact met zijn klasgenootjes is erg wisselend. Hij heeft geen vaste vriendjes. Vorig jaar heeft hij op school een ruit kapot geslagen. Dit heeft veel indruk gemaakt op zijn klasgenoten. De leerkracht: Het is een leuk joch en als je hem ziet voetballen dan straalt hij echt. Maar het lijkt soms net alsof je hem niet echt bereikt en als hij zo plotseling heftig reageert schrik je echt.

5 Suzi,13 jaar Suzi volgt speciaal onderwijs. Ze gaat graag naar school maar lijkt in de klas erg in haar eigen wereldje op te gaan. Tegelijkertijd kan ze soms verbazingwekkend alert uit de hoek komen. De leerkracht: Volgens mij zit er veel meer in Suzi dan er uit komt. Ze snapt veel dingen vaak sneller dan haar klasgenoten terwijl ze nauwelijks op lijkt te letten. Suzi heeft veel moeite met overgangen. Bij plotselinge veranderingen raakt ze snel uit haar doen. Ze maakt dan vaak zoemgeluiden terwijl ze haar lichaam heen en weer wiegt. Ze kan dit ook doen als het heel stil is in de klas.

6 Suzi,13 jaar Suzi volgt speciaal onderwijs. Ze gaat graag naar school maar lijkt in de klas erg in haar eigen wereldje op te gaan. Tegelijkertijd kan ze soms verbazingwekkend alert uit de hoek komen. De leerkracht: Volgens mij zit er veel meer in Suzi dan er uit komt. Ze snapt veel dingen vaak sneller dan haar klasgenoten terwijl ze nauwelijks op lijkt te letten. Suzi heeft veel moeite met overgangen. Bij plotselinge veranderingen raakt ze snel uit haar doen. Ze maakt dan vaak zoemgeluiden terwijl ze haar lichaam heen en weer wiegt. Ze kan dit ook doen als het heel stil is in de klas.

7 Wat is trauma?

8 Een traumatische ervaring hangt samen met de bedreiging van het leven of de fysieke integriteit van een kind of iemand die belangrijk is voor dat kind (zoals een ouder, grootouder, broer of zus); veroorzaakt een overweldigend gevoel van angst, hulpeloosheid en onmacht; heeft intense fysieke effecten (zoals hartkloppingen, versnelde ademhaling, trillen, duizeligheid of verlies van controle over blaas of darmen).

9 Soorten trauma: enkelvoudig trauma Eenmalige gebeurtenis die korte tijd duurt.

10 Soorten trauma: chronisch trauma Ervaring van meerdere traumatische gebeurtenissen.

11 Soorten trauma: complex trauma Complex trauma is een speciale vorm van chronisch trauma: vroegkinderlijke chronische traumatisering Meerdere traumatische gebeurtenissen beginnend op zeer jonge leeftijd. De volwassenen die voor het kind zouden moeten zorgen en het zouden moeten beschermen veroorzaken de stress en/of zijn niet in staat hun kind te helpen bij het reguleren van de stress.

12 Welke effecten heeft trauma op de ontwikkeling en het gedrag van kinderen?

13 Genen vormen de basis, ervaringen zijn de vormgevers van onze hersenen.

14 Ervaringen vormen onze hersenen Hersenen ontwikkelen zich van onderen naar boven: van primitief (voor overleving); naar meer complex (controlecentrum) Hoe vaker een ervaring wordt herhaald, des te sterker worden de verbindingen. De verbindingen vormen netwerken. Deze netwerken vormen samen de bedrading van onze hersenen.

15 Ervaringen in de ouder-kind interactie zijn het meest belangrijk

16 Daan Vanwege een stuitligging werd Daan na 9 maanden en twee dagen middels een keizersnede geboren. Al snel mocht hij met zijn ouders mee naar huis. Daans ouders waren blij met de kraamhulp en de steun van moeders moeder. Hoewel ze het eerst best spannend vonden, leek de verzorging van Daan al gauw vanzelf te gaan. Als Daan huilde herkenden ouders vaak al meteen of hij bijv. honger had of moe was. Met een rustige stem, liefde en aandacht troosten ze Daan en gaven hem de borst of de fles of zongen slaapliedjes tot hij insliep.

17 Carlos Carlos is geboren als 5e kind in een Columbiaans gezin. Het oudste kind werd geboren toen moeder 16 was. De zwangerschap was ongewenst. Tijdens de zwangerschap is moeder veelvuldig mishandeld door o.a. de vader van Carlos. Na zijn geboorte liet moeder de zorg voor Carlos grotendeels over aan haar oudste dochter (12). Moeder schreeuwde vaak tegen haar kinderen en de oudere kinderen werden geslagen. Carlos zus wist niet hoe ze Carlos kon troosten als hij huilde. Er was regelmatig geen eten in huis. Carlos was als baby vaak getuige van geweld in huis. Toen hij 7 mnd. was werd hij door politie uit huis gehaald. Hij was toen ondervoed en had een ontwikkelingsachterstand.

18 Andere ervaringen vormen een ander brein

19 Intern alarmsysteem

20 Window of tolerance

21 Neutrale prikkels worden triggers

22 De ontwikkeling van hersenen in onveilige omstandigheden De hersenen ontwikkelen zich om te overleven in onveilige omstandigheden: een kind is constant alert op gevaar; een kind ervaart steeds meer neutrale prikkels als bedreigend waardoor het vaak reageert met stressreacties; het interne alarmsysteem wordt overactief.

23 Toxische stress POSITIEVE STRESS Kortdurende verhoging van de hartslag, lichte toename van stresshormonen VERDRAAGBARE STRESS Forse, tijdelijke stressreactie, gebufferd door ondersteunende relaties TOXISCHE STRESS Aanhoudende activering van stresssystemen in afwezigheid van beschermende relaties

24 De ontwikkeling ontspoort door trauma Toxische stress leidt o.a. tot: problemen met zelfregulatie; problemen met leren.

25 Onzichtbare koffer Trauma vormt de overtuigingen en verwachtingen van kinderen: over zichzelf; over de anderen; over de wereld in het algemeen.

26 Overtuigingen en verwachtingen over zichzelf, anderen en de wereld

27 Carlos geschiedenis Zwangerschap ongewenst Fysieke en emotionele verwaarlozing (honger) Blootstelling aan huiselijk geweld. Verwaarlozing. Onvoorspelbare en heftige reacties van zijn moeder. Door de politie uit huis gehaald.

28 Carlos gedrag Heeft moeite met overgangsmomenten en verzet zich vaak tegen dingen, soms zo hevig dat hij schopt, scheldt en schreeuwt. Reageert wisselend op het krijgen van complimenten. Denkt snel dat hij iets niet kan, geeft snel op. Kan helemaal in de ban zijn van agressieve games. Als hij boos is roept hij soms dat het toch allemaal geen zin heeft, dat toch niemand hem vertrouwt. Heeft regelmatig contact met zijn grootouders.

29 Wat zit er in de koffer van Carlos? Overtuigingen en verwachtingen over: zichzelf; anderen (die voor hem zorgen); de wereld in het algemeen.

30 Onder de oppervlakte kijken Het gedrag van getraumatiseerde kinderen is het topje van de ijsberg. Onder het wateroppervlak liggen: gevoelens; gedachten (voortkomend uit de overtuigingen en verwachtingen in de onzichtbare koffer)

31 Traumasensitief lesgeven Als een leerkracht begrijpt wat de impact van trauma is en hoe het kinderen kan beïnvloeden, lukt het hem/haar beter om: het gedrag van getraumatiseerde kinderen te begrijpen en beïnvloeden; kinderen zich veiliger te laten voelen zodat ze meer toekomen aanleren; een actieve rol te spelen bij het vergroten van de veerkracht van getraumatiseerde kinderen; steun te zoeken en krijgen bij anderen en meer tevreden te zijn over zijn/haar werk.

32 Veerkracht

33 Zelfzorg Kennis over trauma veerkracht Zelfregulatie Samenwerken Traumasensitief onderwijs Traumabril Stabiele relaties Veiligheid & vertrouwen

34 Zelfregulatie Kinderen die zichzelf kunnen reguleren zijn zich bewust van wat er in henzelf omgaat en hebben leeftijdsadequaat controle over hun gevoelens, gedachten en gedrag. Zelfregulatie is cruciaal voor schoolsucces

35 Helpen met zelfregulatie Als hulpverlener kun je helpen de zelfregulatie van een kind te bevorderen door: een co-regulator te zijn (en anderen te stimuleren dat ook te zijn); de beginnende zelfregulatievaardigheden van een kind te (h)erkennen en erbij aan te sluiten; samen met een kind een taal te ontwikkelen om te kunnen praten over ervaringen; een kind specifieke activiteiten aan te bieden waarmee de executieve functies worden getraind.

36 Regelmatige afwisseling bevordert zelfregulatie Regelmatig bewegen Brain breaks Zingen Yoga- en mindfulnessoefeningen MeMoves is een voorbeeld van een programma ontworpen voor het bevorderen van zelfregulatie.

37 Een co-regulator zijn Om een co-regulator te zijn, is het belangrijk om mindful te zijn (bewust van wat er in jezelf en in de situatie gebeurt); aan te sluiten bij de gevoelens en gedachten die onder het gedrag van een kind liggen; op je non-verbale communicatie en toon te letten.

38 Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Boek Training Train-de-trainer