Stimulering Particulier Natuurbeheer in de Ecologische Hoofdstructuur

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Stimulering Particulier Natuurbeheer in de Ecologische Hoofdstructuur"

Transcriptie

1 Stimulering Particulier Natuurbeheer in de Ecologische Hoofdstructuur Ontwerp vastgesteld in GS dd

2 Inhoudsopgave 1. Rijks- en provinciaal beleid m.b.t. natuurontwikkeling Rijksbeleid Beleid Provincie Noord-Brabant Natuurgebiedsplannen Programmatische aanpak Onderzoeksresultaten: kansen en knelpunten Procedures, informatie en kennis Uitvoeringsinstrumentarium Mogelijkheden voor stimuleren van het particuliere natuurbeheer Conclusie Bijlage I: Analyse van de maatregelen Bijlage II: Actielijst Stimulering Particulier Natuurbeheer /1

3 Inleiding Sinds 1990 voert de Nederlandse overheid een beleid dat zich richt op het realiseren van een samenhangende structuur van natuurgebieden: de Ecologische hoofdstructuur (EHS). Vanuit het Rijk is het streven om in 2018 de EHS volledig gerealiseerd te hebben. Een belangrijk onderdeel van het EHS-beleid is het ontwikkelen van nieuwe natuur door landbouwgrond een natuurfunctie te geven. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de overheid deze grond zou verwerven maar daar is de afgelopen tien jaar verandering in gekomen. Sinds 2002 vindt er een omslag plaats in het natuurbeleid. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden van het inzetten van grote natuurterreinbeheerders naar meer particulieren en agrariërs. Vervolgens is in 2005 het Beleidskader omslag van minder verwerving naar meer beheer gepubliceerd. Het doel is een groter aandeel particulier natuurbeheer bij de nog aan te leggen nieuwe natuurgebieden in de EHS. Daarbij vindt geen grondaankoop plaats. Bij particulier natuurbeheer zetten grondeigenaren de grond met de functie landbouw om in grond met de functie natuur. Voor de waardedaling van de grond en het te voeren beheer ontvangen de eigenaren financiële vergoedingen. Particulier natuurbeheer is een subsidieregeling binnen het Programma Beheer. Particulier natuurbeheer kan zowel door agrariërs als landgoedeigenaren of andere particuliere grondeigenaren in de EHS worden uitgevoerd. In deze notitie wordt stilgestaan bij de mogelijkheden voor de realisatie van de EHS door particulier natuurbeheer. Allereerst wordt nader ingegaan op het Rijks- en provinciaal beleid aangaande particulier natuurbeheer. Vervolgens worden in paragraaf 3 de bevindingen weergegeven uit verschillende onderzoeken die zijn uitgevoerd naar de kansen en knelpunten van particulier natuurbeheer. In paragraaf 4 worden voorstellen beschreven waarmee het particuliere natuurbeheer mogelijk beter van de grond komt. Tot slot wordt de notitie in paragraaf 5 afgesloten met een conclusie. 2 /2

4 1. Rijks- en provinciaal beleid m.b.t. natuurontwikkeling 1.1. Rijksbeleid In het Beleidskader omslag van minder verwerving naar meer beheer zijn afspraken vastgelegd tussen het Rijk en de provincies over de realisatie van de omslag. Het beleidskader stelt hiervoor duidelijke uitgangspunten en biedt daarbinnen provincies de ruimte de omslag uit te werken. Op basis van de landelijke ambitie zijn de provinciale arealen berekend. Voor de provincie Noord- Brabant geldt een taakstelling van in totaal ha door particulieren te realiseren nieuwe natuur. Hierbij zijn de randvoorwaarden dat, ten opzichte van verwerving, zowel de kosten gelijk blijven als ook dezelfde natuurkwaliteit wordt bereikt. De gewenste natuurkwaliteit staat dus voorop. De beheersstrategie is afgeleid van de natuurdoelen. Naarmate de natuurdoelen grootschaliger en kwetsbaardere natuur betreffen, nemen de eisen aan inrichting en beheer toe. Bij bepaalde natuurdoelen volstaat individueel beheer op perceelsniveau (zoals bloemrijk grasland, reservaatsakker, multifunctioneel bos), terwijl andere natuurdoelen het noodzakelijk maken dat inrichting en beheer voor een heel gebied zijn afgestemd of zelfs in één hand zijn gelegd (zoals nat schraalland, ven en duinplas, beken en natte heide). Op 1 januari 2007 is met het Investeringsbudget Landelijk gebied (ILG), een belangrijke stap gezet in de decentralisatie van Rijkstaken naar provincies. Hierdoor is sprake van een verandering in de rol van het Rijk. Het Rijk blijft verantwoordelijk voor de financiering van het beheer van de natuurgebieden van Staatsbosbeheer. De provincies hebben de regie gekregen over de uitvoering van het natuurbeleid en overleggen hierover met de beheerorganisaties, waaronder Staatsbosbeheer. Een belangrijk financieel instrument bij de omvorming van landbouwgrond naar natuur, is de Subsidieregeling Natuurbeheer (SN). Deze subsidieregeling biedt particulieren financiële ondersteuning bij de ontwikkeling en instandhouding van bos- en natuurterreinen. Als sprake is van functiewijziging zoals het permanent omzetten van landbouwgrond in natuur, wordt de waardedaling vergoed. Over deze subsidie hoeft geen inkomstenbelasting te worden betaald. De beheersvergoeding is afhankelijk van het te voeren beheer. Met het in werking treden van de wet ILG ligt de uitvoering van de regeling SN niet meer bij de landelijke overheid maar bij de provincie. Daarom is nu sprake van PSN ( Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer). In het kader van Omvorming Programma Beheer wordt momenteel een andere vorm van financiering onderzocht, waarin voor regulier beheer langjarige en eenvoudige contractfinanciering wordt voorgesteld. Voor gebieden waar nog kwaliteitsverhoging dient plaats te vinden of waarvan de inrichting nog niet compleet is (zogenaamde maatwerk) vindt dan de financiering plaats via een regionaal beheerprogramma. Beide programma s bieden ruimte voor particulier natuurbeheer. Ook landelijk is geconstateerd dat de deelname van particuliere grondeigenaren sterk achterblijft en onvoldoende is om de beoogde hectares nieuwe natuur tijdig te realiseren. Er zijn grote verschillen in realisatie van de hectare taakstelling tussen de provincies. In Noord-Holland is nu een kwart van de taakstelling gerealiseerd, terwijl Groningen, Zuid-Holland en Zeeland een realisatie van 5% of lager hebben. Noord-Brabant zit daar dus net iets boven (6%). De minister van LNV heeft aangegeven dat ze, binnen de landelijke kaders, de provincies ruimte wil bieden om flexibel om te gaan met de provinciale taakstellingen (Brief aan de voorzitter van de 2e kamer van Directie Natuur, 12 oktober 2007, pag. 8). Ze houdt vooralsnog vast aan de hoge ambities. De periode van uitvoering van de omslag is nog te kort om tot een aanpassing van de taakstelling te besluiten. Mocht de komende jaren geen substantiële versnelling in het tempo van het realiseren van de taakstelling optreden, dan zal de totale ambitie voor particulier natuurbeheer 3 /3

5 bij de Mid-Term Review van het ILG (2009) alsnog heroverwogen worden. Vanuit het Rijk is bepaald dat percelen die in opdracht van Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) zijn verworven, de eerste zes maanden kunnen worden aangeboden aan particulieren. Bij gebrek aan belangstelling bij particulieren worden deze gronden na zes maanden doorgeleverd aan een terreinbeherende organisatie Beleid Provincie Noord-Brabant De provincie Noord-Brabant acht een intensivering van het natuurbeleid in haar provincie noodzakelijk. Dit vanuit het besef dat natuur en landschap een essentiële bijdrage leveren aan een leefbare en duurzame Brabantse samenleving. De realisatie van de EHS is dan ook erg belangrijk. In het Bestuursakkoord van de provincie Noord-Brabant Vertrouwen in Brabant, wordt nadrukkelijk belang gehecht aan de inrichting van de EHS, om zodoende de diversiteit aan soorten in flora en fauna weer terug te brengen. In tegenstelling tot de landelijke doelen om de EHS voor 2018 gerealiseerd te hebben, heeft de Provincie Noord-Brabant haar beleid gericht op de realisatie voor Deze voorgenomen versnelling van aankoop en inrichting, waar particulier natuurbeheer ook deel van uitmaakt, blijft dan ook de komende bestuursperiode prioritair. Uit het onderzoek blijkt dat de EHS in Brabant uit ecologisch oogpunt goed is begrensd en bijdraagt aan het behoud van de biodiversiteit in Brabant: 93,4% van de EHS draagt bij aan (inter)nationale en provinciale doelstellingen m.b.t. biodiversiteit en nog eens 5,7% draagt alleen bij aan de provinciale doelstellingen (van deze laatste 5,7% is 2,9 % gekoppeld aan de doelstellingen m.b.t. de ecologische verbindingszones; 2,8% aan overige provinciale doelen m.b.t. natuur en landschap). Dit geldt zowel voor de bestaande natuur als de nieuw te realiseren natuur. Slechts een klein deel van de EHS (0,9%, komt overeen met ca ha) scoort op basis van het gehanteerde onderzoeksmodel niet goed. Het draagvlak voor de begrenzing van de EHS in Brabant scoort ook heel positief Natuurgebiedsplannen De ontwikkeling van nieuwe natuur die tot stand komt door natuur- of landschapswaarden te ontwikkelen op (voormalige) landbouwgronden of aanwezige natuur in bestaande bos- en/of natuurterreinen in te richten naar andere natuur, wordt weergegeven in een natuurgebiedsplan. De provincie Noord-Brabant heeft één natuurgebiedsplan opgesteld waarin de doelstellingen aangaande natuur en landschap nader zijn beschreven. Onderscheid is gemaakt tussen enerzijds nieuwe natuurgebieden waar uitsluitend verwerving mogelijk is door of voor de terreinbeherende instanties en anderzijds bestaande en nieuwe natuurgebieden waar naast verwerving ook particulier natuurbeheer mogelijk is. In het natuurgebiedsplan zijn de criteria beschreven voor het al dan niet openstellen van de gronden voor particulier natuurbeheer. In Noord-Brabant zijn ha aangewezen waar particulier natuurbeheer en verwerving mogelijk is. Hiervan is een ha verworven en doorgeleverd aan de Terrein Beherende Organisaties (TBO). Binnen de categorie alleen verwerving mogelijk is van het beschikbare areaal van ha al ha verworven. Het doel is dat 40% via particulier natuurbeheer gerealiseerd wordt. Op dit moment is slechts 6% van het totaal te verwerven areaal particulier natuurbeheer gerealiseerd. De vraag rijst dan ook of de taakstelling tijdig gehaald kan worden. De provincie Noord-Brabant gebruikt ecologische randvoorwaarden voor het bepalen van gebieden voor verwerving of particulier natuurbeheer. Deze randvoorwaarden vergroten de kans op het bereiken van de gewenste natuurkwaliteit. De provincie Noord Brabant heeft vastgesteld (2001) dat gebieden die niet in aanmerking komen voor particulier beheer, voornamelijk gebieden zijn waarvoor bijzondere natuurdoeltypen zijn vastgesteld, die een zeer lange ontwikkelingstijd 4 /4

6 vergen, die een samenhangend hydrologisch beheer vragen en/of die (inter)nationaal en provinciaal zeldzaam zijn. De keuze is dus afgeleid van de natuurdoelen Programmatische aanpak Voor het realiseren van de EHS is het beschikken over de juiste grondposities (ligging, omvang) cruciaal. Binnen de EHS heeft het realiseren van natte natuurparels, de natte delen met actuele en potentiële waardevolle waarden, de hoogste prioriteit. Via een programmatische aanpak wil de provincie de grondverwerving verbeteren. De tot nu toe gebruikelijke strategie voor grondverwerving (aanbodgestuurd) is namelijk niet meer toereikend om het gewenste uitvoeringstempo te realiseren. Via een programmatische aanpak in de vorm van aankoopplannen per gebied wil de provincie Noord-Brabant de uitvoering van de reconstructie- en gebiedsplannen aanjagen. Het aankoopplan beschrijft voor een bepaald gebied welke gronden nodig zijn om de doelstellingen voor natuur, water en landbouw te kunnen realiseren. Ook geeft het aankoopplan aan welke financiële arrangementen beschikbaar zijn om de gronden te kopen. In het aankoopplan staat ook wat de zogenaamde prioritaire gebieden zijn. Dit zijn gebieden waar het noodzakelijk is om op korte termijn alle percelen beschikbaar te krijgen voor natuur- en waterdoelen (EHS). Voor de natte natuurparels is dat als eerste in gang gezet. In 2007 zijn voor 31 gebieden Brabantbreed de aankoopplannen opgesteld, 22 plannen zijn inmiddels vastgesteld en komen in uitvoering. Binnen de aankoopplannen wordt de strategie gehanteerd dat er één organisatie (DLG, terreinbeheerder, waterschap of de provincie) namens alle andere partijen de grondverwerving uitvoert. De grondeigenaren worden actief benaderd om te bezien of ze in staat en bereid zijn om op eigen grond de in de plannen vastgestelde natuurdoeltypen te realiseren. Mocht de grondeigenaar dat niet willen of kunnen, dan wordt het proces van grondverwerving in gang gezet. In de provincie Noord Brabant overleggen de provincie, Brabants Particulier Grondbezit(BPG), DLG en de terreinbeherende instanties één maal per jaar over het doorleveren van verworven gronden door BBL. 5 /5

7 2. Onderzoeksresultaten: kansen en knelpunten In 2007 zijn diverse onderzoeken uitgevoerd naar het instrument particulier natuurbeheer. De voor de provincie Noord-Brabant belangrijkste onderzoeken met hun conclusies en aanbevelingen komen in deze paragraaf aan bod. Het betreft: Kansen voor particulier natuurbeheer in Brabant 1(Brabants Particulier Grondbezit en Brabants Landschap, mei 2007, in opdracht van de provincie Noord-Brabant), Particulier Natuurbeheer: een kansrijke onderneming! SBNL, juni 2007 en Van verkoop naar Beheer (Milieu- en Natuurplanbureau, juni 2007, opdrachtgever ministerie LNV). Van belang is verder ook nog de brief van de Minister LNV waarin een evaluatie wordt gegeven van de effectiviteit van het EHS-beleid 2, en ook ingaat op het particulier natuurbeheer (Directie Natuur dd. 12 oktober 2007). Al deze onderzoeken zijn uitgevoerd omdat de realisatie van de taakstelling van het particuliere natuurbeheer achterblijft. Uit de onderzoeken blijkt ook dat particulier natuurbeheer kansen biedt om nieuwe natuur aan te leggen en daarmee bij te dragen aan de realisatie van de EHS. Hoe komt dat nou? Uit alle drie de onderzoeken komt het beeld naar voren dat globaal sprake is van financiële knelpunten en knelpunten aangaande procedures, informatie en kennis. Beide groepen knelpunten zullen we hier bespreken aan de hand van de uitkomsten van de onderzoeken Procedures, informatie en kennis Geconstateerd is dat de optie particulier natuurbeheer soms niet serieus is onderzocht. Potentiële omvormers worden onvoldoende geïnformeerd door betrokken instanties, die vervolgens zelf ook niet alle kennis in huis hebben. Veel kennis en informatie zijn verspreid te vinden bij verschillende instanties. De drie onderzoeken hebben duidelijk gemaakt dat er veel behoefte aan communicatie bestaat. Daarbij dient het accent te verschuiven van grootschalige groepsvoorlichting naar meer kleinschalige bijeenkomsten. Bij de uitvoering hiervan is provinciaal en gebiedsgericht maatwerk gewenst. Verder hebben de onderzoeken aangetoond dat, met name om economische redenen, nog een groot aantal mensen eventueel bereid is tot omvorming. Het betreft vooral landgoedeigenaren die gronden willen inbrengen die geen deel uitmaken van de EHS. Agrarische grond is daardoor op veel landgoederen niet opengesteld voor particulier natuurbeheer. Dit knelpunt is nog niet opgepakt. Ook ontbreekt vooralsnog een goede informatievoorziening richting deze doelgroep, terwijl zij een grote interesse hebben om deel te nemen. 1 Een aantal partijen, inclusief de provincie Noord-Brabant, die betrokken zijn bij de realisatie van de EHS, hebben op 30 juni 2006 een intentieverklaring ondertekend. In deze verklaring spreken de partijen de intentie uit om maatregelen te treffen die leiden tot een versnelling van de groei van het areaal particulier natuurbeheer binnen de EHS in Brabant. In dit kader is onderzoek uitgevoerd naar de kansen en knelpunten voor particulier natuurbeheer. De uitkomsten van dit onderzoek Kansen voor particulier natuurbeheer in Brabant worden in deze notitie besproken en vormen een eerste aanzet voor een, nog nader op te stellen, provinciaal stimuleringskader particulier natuurbeheer. 2 Het Milieu- en Natuurplanbureau is in 2005 gevraagd om de effectiviteit van het EHS-beleid te evalueren. Dit heeft geresulteerd in twee rapporten van het MNP, respectievelijk de Ecologische evaluatie regelingen natuurbeheer` en de evaluatie Van aankoop naar beheer. Dit laatste rapport wordt in deze notitie ook besproken. 6 /6

8 De minister geeft in haar reactie op het rapport van Milieu, Natuur en Planbureau (Directie Natuur, 12 oktober pag. 7) aan, dat zij geen voorstander is van het vooraf uitsluiten van bepaalde groepen beheerders voor een bepaald type beheer, zoals in het onderzoek van MNP wordt gesuggereerd. De minister is optimistisch over het bevorderen van de bereidheid bij de landgoedeigenaren. Zij verwacht de komende jaren een hogere deelname door een actieve benadering van de doelgroep en de inzet van provincies voor de gebiedsgerichte aanpak, een flexibeler inzet van flankerende instrumenten (bijv. inzet van ruilgronden) en het beter benutten van kansen. Verder ziet zij ruimte om de doelgroep verder te verbreden (zoals vermogende particulieren, institutionele beleggers, grote bedrijven), waarbij wordt verwezen naar de belangstelling voor het stichten van nieuwe landgoederen. Een ander knelpunt is dat begrensden 3 vaak niet op de hoogte zijn van het feit dat zij voor particulier natuurbeheer in aanmerking komen. Een actieve benadering (werving) van potentiële omvormers vindt niet plaats. Het benaderen van dit deel van de doelgroep door het geven van gerichte relevante informatie in het veld, kan bijdragen aan een verdere ontwikkeling van particulier natuurbeheer. De grondeigenaren ervaren de bestaande regelgeving en procedure voor particulier natuurbeheer als complex en omslachtig. Er is behoefte aan een heldere procedure waar men elkaar wederzijds kan aanspreken. Tot slot zal een sterke sturing door de overheid op ecologische kwaliteit de kans verhogen dat de gewenste ecologische effectiviteit van het particulier natuurbeheer wordt bereikt. Dat vergt weliswaar een flinke inspanning, omdat het gaat om een sterk gedifferentieerde groep particulieren met grote verschillen in ervaring met praktisch terreinbeheer, ecologische kennis en financiële mogelijkheden. Maatregelen die op het procedurele, informatieve en kennis vlak worden voorgedragen, lijken op korte termijn effect te kunnen hebben. Bovendien kunnen deze maatregelen door de provincie zelf opgepakt en uitgevoerd worden. De kosten voor de uitvoering van deze maatregelen zijn zeer gering Uitvoeringsinstrumentarium De huidige Subsidieregeling Natuurbeheer (SN) is gebaseerd op een onkostenvergoeding. Het gaat om een vergoeding voor de waardevermindering van de grond (80-85% van de landbouwkundige waarden) als gevolg van de omzetting van landbouwgrond naar natuur. Voor de inrichting van het terrein wordt 95% van de noodzakelijke inrichtingsmaatregelen vergoed. De hoogte van de beheersvergoeding is gebaseerd op werkelijk gemaakte kosten. Economisch gezien is deze vergoeding (waardecompensatie) vaak niet voldoende om de inkomstenderving teniet te doen. De grondeigenaar gaat namelijk een nieuw of ander product verbouwen dat financieel minder oplevert. Voorts zijn er onder de beheerders zorgen over de toekomstige beloning van de geleverde natuurkwaliteit. Naar verwachting stijgen de kosten in de toekomst. Bij een kostendekkende vergoeding die langer zekerheid geeft dan de huidige zes jaar, is de particuliere eigenaar eerder bereid te investeren in natuur. Momenteel is er nog onduidelijkheid bij vooral particuliere beheerders over de mogelijkheden en de vergoedingen voor functiewijziging. Verder zetten potentiële deelnemers vraagtekens bij de grondprijzen die de overheid hanteert bij aankoop en de wijze waarop de taxatie voor particulier natuurbeheer geschiedt. Het is wenselijk 3 Onder begrensden wordt hier verstaan: eigenaren die gronden bezitten binnen de vastgestelde begrenzing van de EHS en voor particulier natuurbeheer in aanmerking komen. 7 /7

9 dat taxatie op éénduidige wijze geschiedt. Maatregelen op terrein van het aanpassen van het beleidsinstrumentarium vragen tijd. Bovendien kunnen niet alle maatregelen door de provincie Noord-Brabant individueel worden opgepakt. Een aantal maatregelen zal, in samenspraak met het IPO, met het Rijk moeten worden opgepakt en getoetst aan Europese regelgeving. Een aantal maatregelen zal qua financiën een impuls vragen van de provincie, terwijl andere maatregelen kostenneutraal zijn. 8 /8

10 3. Mogelijkheden voor stimuleren van het particuliere natuurbeheer Het voorgaande maakt duidelijk dat er nog veel tijd, energie en geld nodig is om particulier natuurbeheer goed van de grond te krijgen. Binnen de provincie Noord Brabant is altijd sterk ingezet op verwerving en in mindere mate op particulier natuurbeheer. Dit is historisch zo gegroeid. De omslag naar particulier natuurbeheer heeft nog niet het gewenste tempo om de taakstelling te realiseren. Toch zijn er voldoende positieve signalen waaruit kan worden opgemaakt dat particulier natuurbeheer kansen biedt. Zie ook de reactie van de minister op het rapport van het Milieu, Natuur en Planbureau (Directie Natuur, 12 oktober 2007, pag. 7) waarin zij stelt dat de maatschappelijke verbreding van het natuurbeheer door een grotere betrokkenheid van particulieren, waaronder agrariërs, van groot belang is voor het behalen van de doelstellingen van het natuurbeleid. Zij is dan ook optimistisch over het nog verder bevorderen van de bereidheid bij de doelgroep. Zij houdt vast aan de hoge ambitie en houdt vooralsnog ook vast aan de daarvoor afgesproken beleidskaders. Nadrukkelijker dan in het verleden moet worden gestuurd op de kwaliteit van de natuur. Meer rekening houden met de ecologische potenties van een gebied en de interacties met andere functies is hiervoor nodig. Dit vraagt gebiedsgericht maatwerk en een harmonieuze samenwerking tussen de overheden en beheerders ( Directie Natuur, 12 oktober 2007, pag. 4). Ook de onderzoeken die in de vorige paragraaf aan bod zijn gekomen, geven aan dat er kansen zijn om het areaal particulier natuurbeheer te doen toenemen en daarmee bij te dragen aan de realisatiedoelstellingen van de EHS in Brabant. De tijd is rijp en er bestaat ruimte om maatregelen te treffen om particulier natuurbeheer beter van de grond te laten komen. Sommige maatregelen zullen op korte termijn realiseerbaar en uitvoerbaar zijn, andere maatregelen zullen pas op langere termijn tot resultaat leiden. Daarbij is er onderscheid tussen maatregelen die door het Rijk (IPO-verband) opgepakt moeten worden en maatregelen die thuishoren op provinciaal niveau. De omvorming van Programma Beheer zal ook een bijdrage leveren. Gezien de gesignaleerde knelpunten (zie paragraaf 3) ligt het voor de hand de te treffen maatregelen te richten op de volgende aanpak: A Maatregelen gericht op verbetering van procedures, informatie en kennis en B Maatregelen gericht op aanpassing van uitvoeringsinstrumentarium Ad A. Maatregelen gericht op verbetering van procedures, informatie en kennis Geconstateerd is dat er sprake is van een grote betrokkenheid onder de doelgroep. Tegelijkertijd is geconstateerd dat er onvoldoende en versnipperde kennis en informatie over de regeling particulier natuurbeheer voor handen is, terwijl de behoefte hieraan groot is. Hierdoor komt particulier natuurbeheer moeizaam van de grond. Om de betrokkenheid om te zetten in daadwerkelijke deelname aan particulier natuurbeheer is het wenselijk extra aandacht uit te laten gaan naar voorlichting en eenduidige informatie en kennisverstrekking. Dit is op eenvoudige wijze te realiseren door middel van actuele brochures over met name de regeling particulier natuurbeheer. Voorts is er behoefte aan een heldere procedure en planning, vanwege het complexe besluitvormingsproces waarmee een potentiële eigenaar wordt geconfronteerd. Afstemming tussen belanghebbende organisaties is hierbij van belang. Daartoe zou onder meer een informatie/coördinatiepunt kunnen worden ingericht dat een belangrijke rol speelt op het gebied van voorlichting en kennisverspreiding over uiteenlopende aspecten van particulier natuurbeheer. Uit de analyse van de maatregelen die op het procedurele, informatieve en kennisvlak worden voorgedragen, blijkt dat deze maatregelen op korte termijn effect kunnen hebben en door de 9 /9

11 provincie kunnen worden opgepakt en uitgevoerd. Meer concreet wordt het volgende voorgesteld: verbetering van de voorlichting door middel van het oprichten van een informatiepunt, uitgifte van eenvoudige en actuele brochures over de regeling particulier natuurbeheer; de regeling particulier natuurbeheer op de provinciale website, onder ILG, plaatsen; actief overgaan tot doorlevering van BBL-gronden aan particulieren die willen starten met particulier natuurbeheer en tevens vanuit de provincie er voor zorgen dat een goede advisering en begeleiding van deze starters plaatsvindt. Ad B. Maatregelen gericht op verbetering van beleidsinstrumentarium en subsidiering Wil particulier natuurbeheer echt interessant worden voor agrariërs en daarmee goed van de grond komen, dan is het wenselijk dat een aantal maatregelen worden getroffen die een betere financiële basis bewerkstelligen. De huidige financiering en subsidiering is gestoeld op een onkostenvergoeding die vaak niet voldoende is vergeleken met de opbrengsten van het huidige grondgebruik. Dit geldt ook voor de vergoedingen van de pakketten. Door deze kostendekkend te maken zal de interesse van het aantal mensen voor particulier natuurbeheer toenemen. Ten slotte nog een belangrijk signaal dat wordt afgegeven in de reactie van de minister op het rapport van Milieu, Natuur en Planbureau (Directie natuur, 12 oktober 2007, pag 13). In de nabije toekomst acht de minister het wenselijk dat particuliere beheerders, die zich inzetten voor een kwalitatief goed beheer moeten worden beloond met een goed afgestemd systeem van: subsidievoorwaarden; vergoedingen voor het accepteren en in stand houden van natuurlijke beperkingen; vergoedingen voor het beheer van landschappelijke waarden; kostendekkende vergoedingen voor functiewijziging en het beheer van natuurterreinen en van natuurwaarden in agrarisch gebied; bijpassende fiscale regelingen, zoals de bestaande fiscale vrijstellingen. Al deze maatregelen zijn een primaire verantwoordelijkheid van het Rijk en niet van de provincie. Bovendien zullen de voorgestelde maatregelen op dit terrein pas op de langere termijn ertoe bijdragen dat particulier natuurbeheer toeneemt. Om hier toch enigszins vooruitgang in te maken is het wenselijk een aantal realistische maatregelen in IPO-verband nader te onderzoeken. Voorgesteld wordt om in IPO-verband bij de omvorming van Programma Beheer te onderzoeken of het mogelijk is over te gaan tot verhoging van de vergoedingen voor het beheer, voorzover de Europese regelgeving dit toelaat. 10/10

12 4. Conclusie De ambitie van het Rijk en de Provincie is de realisatie van 5800 hectare particulier natuurbeheer in Brabant. Op dit moment is slechts ongeveer 400 hectare gerealiseerd. Voor het achterblijven zijn verschillende oorzaken benoemd. Zo is onder potentiële deelnemers de kennis van de regeling te laag en blijken procedures lang en ondoorzichtig. Ook blijken instrumentele aspecten een belangrijke rol te spelen. Om realisatie van de taakstelling te bevorderen zijn in de notitie twee soorten maatregelen voorgesteld namelijk: A: het verbeteren van procedures, informatie en kennis B: het aanpassen van het uitvoeringsinstrumentarium. De voorstellen in de categorie A kunnen op korte termijn worden opgepakt en vragen geen aanvullende financiële middelen. De voorstellen in categorie B vragen nader onderzoek en beleidsmatige afstemming met IPO/LNV /Europese regelgeving en afstemming met de invoering van het nieuwe stelsel voor het Programma Beheer. Programma Beheer is het kader van particulier natuurbeheer. Sinds 2007 voeren de provincies de regie over het Programma Beheer. Bij een aantal voorstellen zijn extra financiële middelen nodig. A. Het vergroten en verbreden van kennis en het geven van informatie A1 Eén loket Gedeputeerde Staten gaan er voor zorgen dat alle vragen over particulier natuurbeheer op één plek te stellen zijn. Meerdere organisaties zijn betrokken bij particulier natuurbeheer. Deze organisaties bundelen hun kennis en richten één informatiepunt in. A2 Website met gebundelde kennis en informatie Gedeputeerde Staten maken een website waar belangstellenden 24 uur per dag en 7 dagen per week informatie over particulier natuurbeheer kunnen halen. De kosten voor het opzetten van een website zijn naar schatting ,--. A3 Bundeling activiteiten van provincie / Dienst Landelijk Gebied / Dienst Regelingen. De provincie, de Dienst Landelijk Gebied en de Dienst Regelingen, hebben alle drie een rol en taak bij particulier natuurbeheer. De afstemming tussen de drie organisaties kan beter. Gedeputeerde Staten nemen het initiatief om met de drie organisaties hier invulling aan te geven. A4 Samenwerking TBO s en particulieren Terreinbeherende organisaties hebben ervaring en kennis over het beheren van natuurgebieden. Deze kennis en ervaring kunnen deelnemers aan particulier natuurbeheer stimuleren. Projecten die de samenwerking tussen de TBO s en de deelnemers aan particulier natuurbeheer bevorderen worden door Gedeputeerde Staten opgepakt. A5 Vereenvoudiging van regelgeving en procedures Een deelnemer aan particulier natuurbeheer krijgt te maken met veel formulieren en instanties. Dit vraagt doorzettingsvermogen van de deelnemer om dit allemaal tot een goed einde te brengen. Het doel van deze actie is dat de deelnemer te maken krijgt met een sterke vereenvoudiging en een korte procedure. Gedeputeerde Staten pakken deze actie op. 11/11

13 B. het aanpassen van het uitvoeringsinstrumentarium. B1 Aanpassen systeem van doorlevering en inrichting gronden In de huidige regeling is de deelnemer aan subsidieregeling particulier natuurbeheer eigenaar en verantwoordelijk voor het beheer. Gedeputeerde Staten gaan onderzoeken of variaties mogelijk zijn. Bijvoorbeeld de provincie verkoopt de door haar aangekochte en ingerichte grond door aan particulieren die verder gaan met particulier natuurbeheer. GS vragen PS om een richtinggevende, kaderstellende uitspraak. B2 Landbouwgrond op NSW-landgoederen als nieuwe natuur begrenzen. Landbouwgrond op NSW-landgoederen is aangewezen als beheersgebied. In beheersgebieden is alleen agrarisch natuurbeheer mogelijk. Dit betekent dat omzetting van landbouwgrond naar natuurgrond en hiermee de toepassing van particulier natuurbeheer niet mogelijk is. Er zijn meerdere opties denkbaar om beheersgebied om te zetten in natuurgebied waardoor het wel mogelijk wordt particulier natuurbeheer op deze gronden toe te passen. a. Het nieuwe reservaatgebied wordt gecompenseerd met gronden binnen de provincie. Dit betekent dat andere gronden die als reservaatgebied zijn begrensd hun titel verliezen en beheersgebied worden. Omdat dit een intra-provinciale uitwisseling van beheers- en reservaatgebied is, kan hier worden gesproken van een kostenneutrale maatregel. Er is namelijk geen nieuwe inrichting en beheersgeld nodig b. de uitwisseling van gronden kan ook interprovinciaal zijn. Onze toevoeging van reservaatgebied kan ook in een andere provincie worden gecompenseerd. Ook hier is sprake van een kostenneutrale maatregel. Deze variant vergt nog wel nader onderzoek naar de haalbaarheid ervan. c. De derde mogelijkheid is om niet uit te ruilen maar om het areaal reservaatgebied simpelweg uit te breiden. Hier is financieel echter niet op gerekend. Aangezien de budgetten zijn gekoppeld aan de doelen zal hier provinciaal geld bij moeten. Dit bedrag kan oplopen tot 22,5 miljoen voor de provincie Noord-Brabant. GS vragen PS om een richtinggevende, kaderstellende uitspraak. Een voorwaarde bij het aanpassen van de begrenzing van de EHS is steeds dat de kwaliteit van de EHS er op vooruit gaat. B3 Openstellen van de hele EHS voor particulier natuurbeheer Op dit moment is een merendeel van de EHS in de natuurgebiedsplannen aangewezen voor het toepassen van particulier natuurbeheer. Gedeputeerde Staten onderzoeken de mogelijkheid om de taakstelling van ha particulier natuurbeheer te realiseren door de hele EHS open te stellen voor particulier natuurbeheer. B4 Gronden van TBO s overdragen aan particulieren. Terreinbeherende instanties hebben op een aantal plaatsen terreinen doorgeleverd gekregen die geïsoleerd liggen van grotere aaneengesloten gebieden. Gedeputeerde Staten overleggen met de terreinbeherende instanties of deze losliggende delen aangeboden kunnen worden aan derden voor particulier natuurbeheer. B5 Beloon particulier natuurbeheer met extra beleidsruimte voor rode ontwikkelingen. Agrariërs die stoppen met de landbouwkundige activiteiten en over willen stappen op particulier natuurbeheer doen verzoeken voor het starten van nevenactiviteiten op het erf. Door de mogelijkheden voor het starten van nevenactiviteiten te verruimen wordt het stoppen van de landbouwkundige activiteiten en het starten van particulier natuurbeheer aantrekkelijker. Uitgewerkt moet worden welke activiteiten toegestaan kunnen worden. Uitgangspunt daarbij is het in 2007 door IPO en LNV/VROM vastgestelde beleidskader Spelregels EHS. Deze maatregel raakt het provinciale ruimtelijke beleid. GS vragen PS om een richtinggevende, kaderstellende uitspraak. B6 Economiseren van milieueffecten van beplanting. Beplanting heeft gunstige effecten op de omgeving en de gezondheid. Deze voordelen kunnen in geld worden uitgedrukt. Derden kunnen worden aangesproken op het financieren van deze 12/12

14 voordelen. Gedeputeerde Staten onderzoeken of deze aanvullende financiering kansrijk is en een grondeigenaar over kan halen tot particulier natuurbeheer. B7 Aanpassing van de subsidies. Het grote verschil in grondwaarden én inkomsten tussen landbouwgrond en natuurgebied is vaak een reden voor een agrariër om niet te starten met particulier natuurbeheer. GS zullen in IPO/LNV verband agenderen de vergoedingen voor particulier natuurbeheer te verhogen, dit om de deelname aantrekkelijker te maken. Dit onderwerp is onderdeel van het nieuwe stelsel voor het beheer van natuur en landschap(omvorming Programma Beheer). Het verhogen van de vergoedingen brengt extra kosten met zich mee. Dit kan oplopen tot 38 miljoen voor de provincie Noord-Brabant indien de provincie deze kosten voor eigen rekening moet nemen. GS vragen PS om een richtinggevende, kaderstellende uitspraak. 13/13

15 Type maatregel Vergroten en verbreden van kennis en het geven van informatie Type maatregel Aanpassing uitvoeringsinstrumentarium Nummer maatregel A1 A2 A3 A4 A5 Nummer maatregel B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 Figuur 1: Schematische overzicht maatregelen Actie direct uitvoerbaar Termijn voor realisatie Kosten Rol GS/PS Eén loket voor ,00 Uitvoering GS potentiële deelnemers Website met gebundelde kennis en informatie Bundeling activiteiten van provincie/dlg /DR Samenwerking TBO s en particulieren Vereenvoudiging van regelgeving en procedures Actie vraagt onderzoek en afstemming binnen provincie NBr of in IPO-verband Aanpassen systeem van doorlevering en inrichting gronden Landbouwgrond op de NSWlandgoederen als nieuwe natuur begrenzen Openstellen van de hele EHS voor PNB Gronden van TBO s overdragen aan particulieren Beloon PNB met extra beleidsruimte voor rode ontwikkelingen Economiseren van milieueffecten van beplanting Aanpassing van de subsidies Uitvoering GS ,00 Uitvoering GS ,00 Uitvoering GS ,00 Uitvoering GS Termijn voor realisatie Kosten Rol GS / PS ,00 Uitvoering GS ,5 miljoen Kaderstellend PS ,00 Uitvoering GS ,00 Uitvoering GS ,00 Kaderstellend PS ,00 Uitvoering GS miljoen Kaderstellend PS Er kan veel winst worden geboekt met het instrument Particulier Natuurbeheer. De maatregelen die in deze notitie worden beschreven kunnen hieraan ieder op hun eigen manier toe bijdragen. Een optimale werking van het instrument particulier natuurbeheer vraagt naast een snelle inzet 14/14

16 van maatregelen ook om een verdere concretisering. Afstemming met Provinciale Staten, IPO-LNV, en onze in notitie benoemde partners in het veld, speelt hierin een belangrijke rol. Op basis van deze afstemming zal het College van Gedeputeerde Staten verder invulling geven aan de uitvoeringsstrategie. Een daadkrachtige inzet van maatregelen kan bijdragen aan een volwaardige rol van het Particulier Natuurbeheer in de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur in Brabant. 15/15

17 Bijlage I: Analyse van de maatregelen A: Maatregelen gericht op verbetering van procedures, informatie en kennis De provincie kan binnen de kaders van de provinciale regeling natuurbeheer een aantal maatregelen nemen om het particulier natuurbeheer te stimuleren. De maatregelen die hier worden opgesomd hebben allen betrekking op het vereenvoudigen van procedures en het anders inrichten van de informatieverstrekking. A.1 Eén loket Omdat er in de uitvoering van de regeling particulier natuurbeheer meerdere organisaties actief zijn kan het hanteren van één loket zeer bevorderlijk zijn voor het overzicht. Een potentiële deelnemer heeft dan één vast aanspreekpunt voor vragen, opmerkingen enz. Uit de verschillende onderzoeken blijkt dat er veel behoefte bestaat aan overzichtelijke kennis en informatie (zoals weten regelgeving, subsidiemogelijkheden, inrichting, beheer). Er is behoefte aan een laagdrempelig en vertrouwd adres waar mensen met een vraag of idee terecht kunnen. Dit kan een nationaal loket zijn, maar ook een centraal provinciaal loket. Op 4 oktober 2007 is een Servicepunt voor Nieuwe Natuur van start gegaan met slechts als doel een generieke informatievoorziening rondom natuurontwikkeling van particulieren. De voorkeur in Brabant gaat uit naar een provinciaal loket. Allereerst omdat het beleid van de provincie Noord-Brabant op dit gebied afwijkt van andere provincies. Ten tweede zijn hierdoor de lijntjes naar de Brabantse bevolking toe kort. Verder roept een Brabants loket vertrouwen op en dat is gezien de gevoeligheid van het onderwerp ook zeer zeker van belang. Het is de bedoeling het loket voor particulier natuurbeheer te combineren met een loketfunctie voor andere thema s zoals Groen-Blauwe diensten en het landschapsbeheer. Ook kan de combinatie worden gezocht met streekhuizen en de gebiedsorganisatie RLG. Met dit brede natuurloket komt de provincie tegemoet aan de vraag vanuit de Brabanders om één duidelijk aanspreekpunt m.b.t. natuur en natuurbeheer. Naast één loket kan gedacht worden aan aanvraag begeleiding door bijv. de Dienst Landelijk Gebied. Deze instantie heeft hiermee ervaring en het kan worden gezien als een service aan indieners van aanvragen. A.2 Website Het laagdrempelig aanbieden van actuele informatie is van wezenlijk belang. Tot op heden blijkt de informatie over de regeling gefragmenteerd en beperkt verkrijgbaar. Dit levert veel verwarring op onder potentiële deelnemers. Informatie moet op een centraal punt beschikbaar zijn. Het hierboven genoemde informatieloket speelt hierin een grote rol. Het koppelen van dit loket aan een website zou nog meer winst op dit terrein opleveren. 4 Op deze website kan de informatie worden gepresenteerd die ins en outs van particulier natuurbeheer inzichtelijk maakt (nieuws, aanvragen brochures, informatie, openstellingsprocedure regeling particulier natuurbeheer). De website kan ook gekoppeld worden aan de Webviewer gebiedsplan. Bovendien is informatie op deze website is 24 uur per dag beschikbaar. Ook hiervoor is het de bedoeling om een koppeling te leggen met Programma Beheer. 4 Zo bestaat in Gelderland al een digitaal Groenloket waar men terecht kan met vragen en informatie over subsidiëring, wetgeving, inrichting en beheer van natuur en landschap in Gelderland. 16/16

18 A.3 Bundeling van activiteiten Provincie/DLG/DR De drie belangrijkste organisaties in de uitvoering van de regeling moeten meer met elkaar gaan samenwerking. Communicatie tussen deze organisaties is van groot belang voor een effectieve uitvoering. Momenteel gebeurt dit nu versnipperd en op afstand. De communicatie en samenwerking kunnen worden bevorderd door afgevaardigden van genoemde organisaties één dag per week in het provinciehuis in een projectgroep samen te brengen. Koppeling met het Programma Beheer is ook hierbij weer wenselijk. Mogelijk kan aan het bovengenoemde drietal ook het coördinatiepunt van het Brabants Landschap worden toegevoegd. A.4 Samenwerking TBO s / Particulieren Uit onderzoek van het NMP is gebleken dat een eenduidig beheer van robuuste stukken natuur het beste is voor het behoud en de ontwikkeling van de ecologisch kwaliteit. In praktijk verloopt de communicatie tussen beheerders vaak moeizaam. Zowel tussen TBO s en particulieren als tussen particulieren onderling. Dit kan worden opgelost door samenwerkingsverbanden tussen particulieren te stimuleren. Bovendien zou er een meer innige relatie moeten ontstaan tussen TBO s en particulieren. Hier hebben beide voordeel van. Zo kan een TBO efficiënter beheren en kan een particulier gebruik maken van de expertise van de TBO. Te denken valt aan kennis, beheer en gebruik van materialen. De inzet van deze maatregel kan op korte termijn bijdragen aan een toename van het areaal. A.5 Vereenvoudiging regelgeving en procedures De regeling PNB zoals die nu is vormgegeven is ingewikkeld en kent een lange aanlooptijd. Meerdere instanties zijn bij de regeling betrokken. De provincie voor de inhoudelijke kaders, DLG voor de inhoudelijke uitvoeringen, DR voor de financiële afwikkeling. Het is voor potentiële deelnemers vaak onduidelijk welke instantie op welk moment waarvoor verantwoordelijk is. Ook de procedure is onoverzichtelijk en tijdrovend. De stappen die een potentiële deelnemer moet nemen worden niet goed gecommuniceerd. Bovendien werkt de 1,5 tot 2 jarige looptijd demotiverend. Het verkopen van de grond is veelal een snellere en makkelijkere optie. Het is zaak de procedure te verkorten en duidelijker te communiceren over de te nemen stappen. Het jaarrond openstellen van de aanvraagregeling kan de proceduretijd verkorten. Twee keer per jaar zal in overleg met de terreinbeherende instanties en Brabants Particulier Grondbezit overleg plaatsvinden over het doorleveren van de door DLG verworven gronden aan terreinbeherende instanties en het aanbieden van de door DLG verworven gronden aan particulieren. Momenteel vindt dit overleg één keer per jaar plaats. Voorts is er sprake van een woud aan regels en instanties die benaderd moeten worden. Intensieve begeleiding van potentiële deelnemers is belangrijk en motiverend. Het is wenselijk om een stappenplan op te stellen voor particulieren waarin duidelijk de procedure staat beschreven wat de procedure inhoud en hoe de procedure verloopt. Het informatie punt (zie A) kan hiertoe ook een belangrijke bijdrage leveren, net zoals het aanstellen van een coach die als eerste aanspreekpunt dient en de particulier een handvat reikt bij het doorlopen van de procedure (aanvraagbegeleiding). Klantvriendelijkheid en een transparant proces dienen voorop te staan. 17/17

19 B Maatregelen gericht op aanpassing van uitvoeringsinstrumentarium Een aantal van deze maatregelen kan door de provincie Noord-Brabant afzonderlijk worden getroffen. De meeste van deze maatregelen zullen echter, in samenspraak met het IPO en het Rijk moeten worden opgepakt en getoetst aan Europese regelgeving. Een aantal maatregelen zal qua financiën een impuls vragen van de provincie, terwijl andere maatregelen kostenneutraal zijn. B.1 Aanpassen systeem doorlevering en inrichting van gronden Om het animo voor het particulier natuurbeheer te vergroten kunnen varianten worden ontwikkeld rondom de aankoop, inrichting en doorlevering van gronden. Drie varianten zijn in beeld: a. door de provincie verworven gronden (aaneengesloten) inrichten en doorverkopen aan geïnteresseerde particulieren. b. gronden kopen en in beheer geven aan de particulieren (erfpachtconstructie) die de grond daarna zelfstandig inrichten(grond komt in eigendom van terreinbeheerder). Gronden binnen de EHS, begrensd als nieuwe natuur kunnen door BBL/provincie worden aangekocht. Deze gronden kunnen dan in erfpacht (25 jaar of langer) of door de provincie of door een TBO worden uitgegeven aan een particulier. Deze particulier kan dan op basis van Programma Beheer de subsidie Functieverandering aanvragen. Het blote eigendom is dan van de provincie of TBO, maar de particulier beheert de gronden. Het canon voor de landbouwgrond dient echter wel aangepast te worden aan de nieuwe functie. Omdat het blote eigendom ligt bij de provincie of TBO, is overleg tussen de eigenaar en de beheerder bijna vanzelfsprekend en bij beëindiging van de erfpachtovereenkomst vallen de gronden terug naar de provincie of TBO. c. gronden niet van de particulier kopen maar wel inrichten. De particulier behoudt zijn grond en neemt het beheer voor zijn rekening. Voor variant b (erfpachtconstructie) geldt dat dit alleen onder voorwaarden kan plaatsvinden; dus conform het geldende natuurdoel. Als deze variant van de grond komt kan het areaal particulier natuurbeheer aanzienlijk toenemen. Voordeel van deze varianten: I Hierdoor is sturing mogelijk op kwaliteit van de inrichting, waarbij geldt dat bij variant a. de provincie het zelf voor het zeggen heeft, bij variant b. kan de provincie het ook opleggen, maar bij variant c. heeft de eigenaar de grootste invloed en bestaat het risico dat beheer niet of moeizaam van de grond komt. II Hierdoor zijn schaalvoordelen te behalen door in een gebied één variant toe te passen of door een paar particulieren gezamenlijk voor een variant te laten gaan. Voor het welslagen van alle varianten is het wenselijk dat de aansturing vanuit één centraal punt plaatsvindt. Varianten a. en c. kan de provincie op korte termijn zelf regelen, variant b. vergt nog nader onderzoek. B.2 Landbouwgronden op NSW-landgoederen als nieuwe natuur begrenzen Op dit moment zijn de landbouwgronden op de NSW-landgoederen in Brabant als beheersgebied begrensd en niet als reservaatgebied. Alleen de laatste titel geeft recht op deelname aan de regeling particulier natuurbeheer. Het uitbreiden van het reservaatgebied met de beheershectares binnen 18/18

20 de NSW landgoederen betekent een aanzienlijke vergroting van het potentiële areaal voor particulier natuurbeheer. Uit onderzoek is gebleken dat landgoedeigenaren dit extra areaal ook daadwerkelijk met particulier natuurbeheer willen invullen. Een voorwaarde bij het aanpassen van de begrenzing van de EHS is steeds dat de kwaliteit van de EHS er op vooruit gaat. De uitvoering van deze maatregel kent 3 varianten: a. Het nieuwe reservaatgebied wordt gecompenseerd met gronden binnen de provincie. Dit betekent dat andere gronden die als reservaatgebied zijn begrensd hun titel verliezen en beheersgebied worden. Omdat dit een intra-provinciale uitwisseling van beheers- en reservaatgebied is, kan hier worden gesproken van een kostenneutrale maatregel. Er is namelijk geen nieuwe inrichting en beheersgeld nodig b. de uitwisseling van gronden kan ook interprovinciaal zijn. Onze toevoeging van reservaatgebied kan ook in een andere provincie worden gecompenseerd. Ook hier is sprake van een kostenneutrale maatregel. Deze variant vergt nog wel nader onderzoek naar de haalbaarheid ervan. c. De derde mogelijkheid is om niet uit te ruilen maar om het areaal reservaatgebied simpelweg uit te breiden. Hier is financieel echter niet op gerekend. Aangezien de budgetten zijn gekoppeld aan de doelen zal hier provinciaal geld bij moeten. B.3 Openstellen van de hele EHS voor het PNB In het natuurgebiedsplan van de provincie Noord-Brabant is aangegeven welke gronden binnen de EHS nog moeten worden omgevormd tot natuur. Hierin kent de provincie twee categorieën: verwerving of particulier natuurbeheer. Op kaartniveau is aangeven of een kavel door een particulier kan worden beheerd of moet worden verworven. Op gronden met het predikaat particulier natuurbeheer kan particulier natuurbeheer plaatsvinden maar ook verwerving. Op gronden met predikaat alleen ververving mogelijk is voor particulier natuurbeheer geen ruimte. De laatste jaren is vooral grond verworven. Het resultaat is een uitgedund areaal waarop particulier natuurbeheer mogelijk is. Het openstellen van de hele EHS voor het particuliere natuurbeheer zou de vijver vergroten. Bepaalde vormen van beheer (zoals natte natuurparels) zijn momenteel uitgesloten van particulier natuurbeheer, omdat deze vorm van beheer erg moeilijk is en onder meer specifieke kennis vraag. De verwachting is dan ook dat vanwege de hoge doelrealisatie op ecologisch gebied (natuurdoeltypen) slechts weinig particulieren onder deze voorwaarden geïnteresseerd zullen zijn. Desondanks is het toch een optie om alle EHS gronden, onder voorwaarden, door particulieren te laten beheren. Dus ook de gronden waar tot nu toe het predikaat alleen verwerving op van toepassing was. In feite kan GS hiertoe overgaan bij de eerstvolgende herziening van het natuurgebiedsplan. Noodzakelijk is wel dat er inhoudelijke randvoorwaarden worden gesteld zoals efficiënt beheer (geen kleine enclaves), samenwerking tussen de beheerders via samenwerkingsovereenkomsten en kwaliteitsvereisten via beheerovereenkomsten. Van belang is wel dat het natuurdoel steeds goed voor ogen blijft staan en realiseerbaar blijft. B.4 Gronden van TBO s doorleveren aan particulieren Aangezien TBO s in het verleden alle verworven gronden kregen aangeboden hebben zij vaak her en der in Brabant geïsoleerde kavels. Deze maken (nog) geen deel uit van een robuuste beheerseenheid. Deze kavels zouden over kunnen gaan naar particulieren. Hiervoor zijn drie mogelijkheden: a. Gronden van BBL/Provincie overdragen aan particulieren. Momenteel vindt deze overdracht 1 keer per jaar plaats. Om particulier natuurbeheer te bevorderen zal het doorleveren half jaarlijks gaan plaatsvinden. De procedure hiervoor wordt geformaliseerd. b. TBO verkoopt grond en draagt dit over (actief of passief). 19/19

HOLLAND GWM Lid Gedeputeerde Staten. J.L. Evertse. leden van de Statencie Groen, Water en Milieu

HOLLAND GWM Lid Gedeputeerde Staten. J.L. Evertse. leden van de Statencie Groen, Water en Milieu GWM2009-43 Lid Gedeputeerde Staten J.L. Evertse HOLLAND leden van de Statencie Groen, Water en Milieu Contact T 070-441 61 58 F 070-441 7819 jl.evertse@pzh.nl Postadres Provinciehuis Postbus 90602 2509

Nadere informatie

K a n s e n. voor particulier natuurbeheer i n B r a b a n t. Onderzoeksrapport. Mei 2007

K a n s e n. voor particulier natuurbeheer i n B r a b a n t. Onderzoeksrapport. Mei 2007 K a n s e n voor particulier natuurbeheer i n B r a b a n t Onderzoeksrapport Mei 2007 Opdrachtgever: Uitvoerenden: In samenwerking met: Provincie Noord-Brabant Brabants Landschap Brabants Particulier

Nadere informatie

Daarnaast zijn er subsidies voor het versterken van de landschapskwaliteit binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de Nationale Landschappen.

Daarnaast zijn er subsidies voor het versterken van de landschapskwaliteit binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de Nationale Landschappen. Informatie subsidies particulier natuurbeheer Natuurbeheer wordt in Nederland uitgevoerd door terreinbeherende organisaties en particulieren. De overheid wil het beheer van natuur door particulieren, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Restant taakstelling verwerving Totaal te realiseren Particulier natuurbeheer *) Te realiseren Agrarisch natuurbeheer

Restant taakstelling verwerving Totaal te realiseren Particulier natuurbeheer *) Te realiseren Agrarisch natuurbeheer BIJLAGE BO-1 Beleidskader omslag van minder verwerving naar meer beheer 1. Inleiding Het kabinet heeft vastgesteld dat realisatie van de nog aan te leggen nieuwe natuurgebieden in de EHS voor een groter

Nadere informatie

*PDOC01/273777* PDOC01/ De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA 's-gravenhage

*PDOC01/273777* PDOC01/ De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA 's-gravenhage > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage Prins Clauslaan 8 2595 AJ Den Haag Postbus 20401 2500 EK Den Haag

Nadere informatie

Faciliteren realisatie nieuwe natuur in Groningen door particulieren.

Faciliteren realisatie nieuwe natuur in Groningen door particulieren. Faciliteren realisatie nieuwe natuur in Groningen door particulieren. Aanleiding Met deze notitie geven wij uitwerking aan onze toezegging aan de statencommissie Landschap, Water en Milieu dat wij in de

Nadere informatie

Voor Zuid-Holland zijn deze beleidsdoelen vastgelegd in de Beleidsvisie Groen.

Voor Zuid-Holland zijn deze beleidsdoelen vastgelegd in de Beleidsvisie Groen. Was-Wordt tabel Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2019 (versie 17 jan18) Was Wordt tabel tekstuele wijzigingen Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2019 Pagina Natuurbeheerplan 2018 Ontwerp Natuurbeheerplan 2019

Nadere informatie

Uitwerking realisatiestrategiekaart Ecologische Hoofdstructuur; omslag van minder verwerving naar meer beheer.

Uitwerking realisatiestrategiekaart Ecologische Hoofdstructuur; omslag van minder verwerving naar meer beheer. Uitwerking realisatiestrategiekaart Ecologische Hoofdstructuur; omslag van minder verwerving naar meer beheer. 1. Inleiding Het beleid van provincie en rijk is er op gericht het natuurbeheer door particulieren

Nadere informatie

Partij voor de Dieren Mevrouw Dr. B.E.J.M. Verstappen Bolakker EH HILVARENBEEK

Partij voor de Dieren Mevrouw Dr. B.E.J.M. Verstappen Bolakker EH HILVARENBEEK Partij voor de Dieren Mevrouw Dr. B.E.J.M. Verstappen Bolakker 24 5081 EH HILVARENBEEK Brabantlaan 1 Postbus 90151 5200 MC s-hertogenbosch Telefoon (073) 681 28 12 Fax (073) 614 11 15 info@brabant.nl www.brabant.nl

Nadere informatie

Nr. 18 Brief van de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Nr. 18 Brief van de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 31920 Vergunningverlening natuur- en milieuwetgeving Nr. 18 Brief van de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,

Nadere informatie

Onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur

Onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur Onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur Tussen kabinet en IPO getekend 20 september 2011 INHOUDSOPGAVE 1. Visie van het Rijk 2. Inhoud onderhandelingsakkoord 3. Provincie Noord-Brabant 4. Vervolg

Nadere informatie

De instrumentenkoffer. Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvoering

De instrumentenkoffer. Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvoering De instrumentenkoffer Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvoering Versie 3, september 2018 Wat is de Instrumentenkoffer? Wij zijn blij dat u zich als agrarisch ondernemer oriënteert

Nadere informatie

De instrumentenkoffer. Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvorming

De instrumentenkoffer. Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvorming De instrumentenkoffer Mogelijkheden om natuurdoelen in te passen in uw bedrijfsvorming Wat is de Instrumentenkoffer? Wij zijn blij dat u zich als agrarisch ondernemer oriënteert op de mogelijkheden om

Nadere informatie

Compensatieverordening gemeente Midden-Drenthe

Compensatieverordening gemeente Midden-Drenthe Compensatieverordening gemeente Midden-Drenthe Verordening vastgesteld: 26-06-2003 In werking getreden: 15-09-2003 COMPENSATIEVERPLICHTING Artikel 1 Voor de toepassing van deze verordening wordt verstaan

Nadere informatie

Actuele ontwikkelingen in het provinciale natuurbeleid. Heine van Maar Provincie Noord-Brabant 21 maart 2013

Actuele ontwikkelingen in het provinciale natuurbeleid. Heine van Maar Provincie Noord-Brabant 21 maart 2013 Actuele ontwikkelingen in het provinciale natuurbeleid Heine van Maar Provincie Noord-Brabant 21 maart 2013 Inhoud Doelen Bezuinigingen Aanpassing natuurambitie Realisatiestrategie 1. Doelen in nota BrUG

Nadere informatie

Concrete begrenzing EHS en GHS in het plangebied Voorste Stroom te Tilburg

Concrete begrenzing EHS en GHS in het plangebied Voorste Stroom te Tilburg Concrete begrenzing EHS en GHS in het plangebied Voorste Stroom te Tilburg Opdrachtgever: gemeente Tilburg Maart 2009 Antonie van Diemenstraat 20 5018 CW Tilburg 013-5802237 Eac@home.nl Pagina 1 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Evaluatie particulier natuurbeheer Provincie Utrecht

Evaluatie particulier natuurbeheer Provincie Utrecht PS2009RGW02 bijlage1 Evaluatie particulier natuurbeheer Provincie Utrecht Vastgesteld door Gedeputeerde Staten Provincie Utrecht, 25 november 2008 Auteur: A.K. Evers Inhoudsopgave Inleiding 2 1 Verantwoording

Nadere informatie

Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk

Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk Nationale landschappen: aandacht en geld nodig! 170610SC9 tk 7 Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk De Rekenkamer Oost-Nederland heeft onderzoek

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF. Nieuwe aanpak Noordrand Krimpenerwaard: Ruimte voor ondernemen. Oktober Partijen in de Krimpenerwaard en de provincie

NIEUWSBRIEF. Nieuwe aanpak Noordrand Krimpenerwaard: Ruimte voor ondernemen. Oktober Partijen in de Krimpenerwaard en de provincie NIEUWSBRIEF Nieuwe aanpak Noordrand Krimpenerwaard: Ruimte voor ondernemen Oktober 2014 Partijen in de Krimpenerwaard en de provincie Zuid-Holland gaan op een andere manier samenwerken aan de ontwikkeling

Nadere informatie

Kwaliteitsimpuls voor natuur en landschap. Subsidie voor investering en functieverandering

Kwaliteitsimpuls voor natuur en landschap. Subsidie voor investering en functieverandering Kwaliteitsimpuls voor natuur en landschap Subsidie voor investering en functieverandering 1 De subsidie U heeft grond in gebruik en wilt deze geschikt maken voor (agrarisch) natuurbeheer. Of u beheert

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma Biodiversiteit en Leefgebieden

Uitvoeringsprogramma Biodiversiteit en Leefgebieden Uitvoeringsprogramma Biodiversiteit en Leefgebieden 1. Inleiding In de nota Brabant Uitnodigend Groen (Nota BrUG) is het nieuwe natuur- en landschapsbeleid van de provincie voor het komende decennium verwoord.

Nadere informatie

Raamovereenkomst Plattelandsontwikkeling Drenthe

Raamovereenkomst Plattelandsontwikkeling Drenthe Raamovereenkomst Plattelandsontwikkeling Drenthe Ondertekenden, Natuur en Milieu Federatie Drenthe, bij deze vertegenwoordigd door R. Hoekstra, hierna te noemen als NMFD Staatsbosbeheer, bij deze vertegenwoordigd

Nadere informatie

Provinciaal blad 2009, 49

Provinciaal blad 2009, 49 Provinciaal blad 2009, 49 ISSN 0920-105X Besluit van Gedeputeerde Staten van Utrecht van 10 november 2009, nr. 2009INT251102, tot wijziging van Subsidieregeling kwaliteitsimpuls natuur en landschap provincie

Nadere informatie

Grondbeleid EHS. Provincie Zuid-Holland. Onderzoeksopzet

Grondbeleid EHS. Provincie Zuid-Holland. Onderzoeksopzet Grondbeleid EHS Provincie Zuid-Holland Onderzoeksopzet Amsterdam, maart 2014 Inhoudsopgave 1. Achtergrond en aanleiding... 2 2. Probleemstelling en onderzoeksvragen... 3 3. Afbakening... 4 4. Werkwijze...

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Onderwerp : uitvoeringsprogramma Groen Blauwe Diensten

Raadsvoorstel. Onderwerp : uitvoeringsprogramma Groen Blauwe Diensten Raadsvoorstel Vergadering: : 28 april 2008 Agendanummer : 7 Opiniërende vergadering : 14 april 2008 Portefeuillehouder : L.C.J. Lijmbach Onderwerp : uitvoeringsprogramma Groen Blauwe Diensten Aan de raad,

Nadere informatie

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Natuurmeting op Kaart Peildatum 1-1-2012 De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Natuurmeting op Kaart Peildatum 1-1-2012 De voortgang van de Ecologische

Nadere informatie

1 Natuur in de Krimpenerwaard

1 Natuur in de Krimpenerwaard Zelfrealisatie 1 Natuur in de Krimpenerwaard Binnen natuurgebieden zijn een grote hoeveelheid aan dier- en plantensoorten te vinden. Hoe groter ( robuuster ) de natuurgebieden zijn, hoe beter de soorten

Nadere informatie

PAS en grondbezit. Welke gevolgen heeft de PAS voor u als grondeigenaar?

PAS en grondbezit. Welke gevolgen heeft de PAS voor u als grondeigenaar? PAS en grondbezit Welke gevolgen heeft de PAS voor u als grondeigenaar? PAS EN GRONDBEZIT WELKE GEVOLGEN HEEFT DE PAS VOOR U ALS GRONDEIGENAAR? Gezonde natuur zorgt voor een rijk Brabants landschap om

Nadere informatie

Deze documenten treft u aan als bijlage bij de Statenbrief. Wij lichten de Bestuursovereenkomst grond toe in een separate toelichting.

Deze documenten treft u aan als bijlage bij de Statenbrief. Wij lichten de Bestuursovereenkomst grond toe in een separate toelichting. Bijlage bij Statenbrief Natuurpact en Bestuursovereenkomst grond Zaaknummer 2013-013508 Toelichting op het Natuurpact 1. Inleiding Aanleiding In de vergadering van uw Staten op 7 november 2012 heeft ons

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Prins Clauslaan 8 Den Haag Postbus 20401 2500 EK Den Haag www.minlnv.nl

Nadere informatie

Definities Voortgangsrapportages Natuur

Definities Voortgangsrapportages Natuur Definities Voortgangsrapportages Natuur Versie 26 november 2012 1. Inleiding Tot op heden werd de Natuurmeting Op Kaart (NOK) gebruikt om over de status van de natuur in Nederland (kwantiteit) te rapporteren.

Nadere informatie

BESTUURSOVEREENKOMST GROND. EZ Provincies

BESTUURSOVEREENKOMST GROND. EZ Provincies BESTUURSOVEREENKOMST GROND EZ Provincies September 2013 BESTUURSOVEREENKOMST GROND Ondergetekenden: A. de staatssecretaris van Economische Zaken B. de gedeputeerden Vitaal Platteland van alle provincies

Nadere informatie

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH STATENNOTITIE Aan de leden van Provinciale Staten HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Grond en het Onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Nadere informatie

PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2006/57

PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2006/57 PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2006/57 Gedeputeerde Staten van Limburg SUBSIDIES BEVORDERING PARTICULIER NATUURBEHEER VIA INTERMEDIAIREN 2006 BESLUIT van Gedeputeerde Staten d.d. 15 augustus 2006, Nadere

Nadere informatie

Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk?

Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk? Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk? Conclusie Er zijn veel ontwikkelingen in het natuurbeleid sinds 2010 Er zijn aanpassingen doorgevoerd of noodzakelijk Natuurbeleid in

Nadere informatie

Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer provincie Utrecht Invulling regionaal maatwerk

Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer provincie Utrecht Invulling regionaal maatwerk Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer provincie Utrecht Invulling regionaal maatwerk 1. Aanleiding en doel De huidige subsidieregelingen voor natuur- en landschapsbeheer worden als bureaucratisch

Nadere informatie

Subsidiestelsel Natuur en Landschap

Subsidiestelsel Natuur en Landschap Subsidiestelsel Natuur en Landschap Nederland is rijk aan waardevolle natuur- en cultuurlandschappen. De provincies zijn in Nederland verantwoordelijk voor het natuurbeheer en willen de natuurwaarden in

Nadere informatie

Hergebruik Vrijgekomen Agrarische Bedrijfsbebouwing Nieuwe Landgoederen & Landelijk wonen

Hergebruik Vrijgekomen Agrarische Bedrijfsbebouwing Nieuwe Landgoederen & Landelijk wonen Beleidskader Hergebruik Vrijgekomen Agrarische Bedrijfsbebouwing Nieuwe Landgoederen & Landelijk wonen In het buitengebied 1. Inleiding Het Streekplan Gelderland (2005) biedt nieuwe beleidsruimte voor

Nadere informatie

Visie op Zuid-Holland. Verordening Ruimte. Wijzigingsbesluit behorende bij ontwerpherziening Herijking EHS

Visie op Zuid-Holland. Verordening Ruimte. Wijzigingsbesluit behorende bij ontwerpherziening Herijking EHS Visie op Zuid-Holland Verordening Ruimte Wijzigingsbesluit behorende bij ontwerpherziening Herijking EHS GS 21 mei 2013 ONTWERP VERORDENING TOT WIJZIGING VAN DE VERORDENING RUIMTE Provinciale Staten van

Nadere informatie

Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting,

Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting, Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting, 1990-2017 Indicator 4 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

Was word tabel Natuurbeheerplan 2017 ontwerp Natuurbeheerplan tekstdeel

Was word tabel Natuurbeheerplan 2017 ontwerp Natuurbeheerplan tekstdeel Was word tabel Natuurbeheerplan 2017 ontwerp Natuurbeheerplan 2018 tekstdeel Algemeen: Overal waar 2017 stond is dit aangepast naar 2018 Natuurnetwerk Nederland is afgekort tot NNN. Specifiek per pagina:

Nadere informatie

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, 16 juni 2009 Nummer voorstel: 2009/81

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, 16 juni 2009 Nummer voorstel: 2009/81 Voorstel aan de raad Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg 1 8331 XE Steenwijk Steenwijk, 16 juni 2009 Nummer voorstel: 2009/81 Voor raadsvergadering d.d.: 30-06-2009 Agendapunt: 16 Onderwerp:

Nadere informatie

Hoe kunnen we particulier en agrarisch natuurbeheer verder stimuleren in de provincie Utrecht?

Hoe kunnen we particulier en agrarisch natuurbeheer verder stimuleren in de provincie Utrecht? 5(*$ 6WLPXOHUHQSDUWLFXOLHUHQDJUDULVFKQDWXXUEHKHHUHHUVWHDDQ]HW Hoe kunnen we particulier en agrarisch natuurbeheer verder stimuleren in de provincie Utrecht?,QOHLGLQJ Deze notitie Stimuleren particulier

Nadere informatie

Groengebied Amstelland AB 10-11-2011 Agendapunt 9 eerder door het bestuur behandelde notities over rol en positie GGA BIJLAGE 1 DISCUSSIENOTITIE

Groengebied Amstelland AB 10-11-2011 Agendapunt 9 eerder door het bestuur behandelde notities over rol en positie GGA BIJLAGE 1 DISCUSSIENOTITIE Groengebied Amstelland AB 10-11-2011 Agendapunt 9 eerder door het bestuur behandelde notities over rol en positie GGA BIJLAGE 1 DISCUSSIENOTITIE Bestuurlijke begeleidingsgroep Visie Amstelland Aantal bijlagen:

Nadere informatie

PS2009RGW20 Bijlage 6 Grondverwerving

PS2009RGW20 Bijlage 6 Grondverwerving PS2009RGW20 Bijlage 6 Grondverwerving werkwijze en instrumenten Juni 2009 Inhoud 1. Inleiding 2. Werkwijze grondverwerving en Handelingskader grond 2007 3. Instrumenten verwerving 3.1 Vrijwillige verwerving

Nadere informatie

Geef de particulier de ruimte! Pleidooi voor een sterke rol van de particuliere eigenaar bij de uitvoering van het beleid voor natuur en landschap

Geef de particulier de ruimte! Pleidooi voor een sterke rol van de particuliere eigenaar bij de uitvoering van het beleid voor natuur en landschap Geef de particulier de ruimte! Pleidooi voor een sterke rol van de particuliere eigenaar bij de uitvoering van het beleid voor natuur en landschap Geef de particulier de ruimte! Pleidooi voor een sterke

Nadere informatie

Nieuwe landgoederen Nederland

Nieuwe landgoederen Nederland Ruimte en Milieu Nieuwe landgoederen Nederland Bouwen aan een groene omgeving 02 Wie aan een landgoed denkt, stelt zich een ruim, bosrijk terrein voor met daarop een stijlvol gebouw. Het natuurschoon voert

Nadere informatie

GWM SEP Datum vergadering Gedeputeerde Staten Verzenddatum 2 3, SEP.? Geheim 29 september 2009 Nee

GWM SEP Datum vergadering Gedeputeerde Staten Verzenddatum 2 3, SEP.? Geheim 29 september 2009 Nee GWM2009-215 5 -minuten versie voor Provinciale Staten Directie 2 9 SEP. 2999 DLB Afdeling Groen Registratienummer Datum vergadering Gedeputeerde Staten Verzenddatum 2 3, SEP.? 0 9 9 Geheim 29 september

Nadere informatie

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Opsterland. Nr. 25469 16 februari 2017 AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND 1.INLEIDING ZONNE-ENERGIE IN OPKOMST Het

Nadere informatie

Provinciaal blad van Noord-Brabant

Provinciaal blad van Noord-Brabant Provinciaal blad van Noord-Brabant ISSN: 0920-1408 Onderwerp Schriftelijke vragen inzake afhandeling statenvragen van de fractie van de PVV aangaande het onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur Bijlage(n)

Nadere informatie

Algemene beleidsdoelstelling. Omvang van de ambities

Algemene beleidsdoelstelling. Omvang van de ambities 02 Realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (verwerving en inrichting) Algemene beleidsdoelstelling Er wordt een samenhangend netwerk gerealiseerd van kwalitatief hoogwaardige natuurterreinen, de Ecologische

Nadere informatie

Stivas December 2016 Projectnummer 16ADV04 Plan van aanpak vervolgproces Integrale ontwikkeling Oostrand Dronten Plan van aanpak vervolgproces Oostrand Dronten 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Beschrijving

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage. Geachte Voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage. Geachte Voorzitter, Directie Regionale Zaken De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 21 december 2006 DRZ. 2007/256 30 januari 2007

Nadere informatie

PROVINCIAAL BLAD. Artikel 1 De Uitvoeringsregeling Natuur- en Landschapsbeheer Noord-Holland (SVNL) wordt als volgt gewijzigd: A

PROVINCIAAL BLAD. Artikel 1 De Uitvoeringsregeling Natuur- en Landschapsbeheer Noord-Holland (SVNL) wordt als volgt gewijzigd: A PROVINCIAAL BLAD Officiële uitgave van provincie Noord-Holland. Nr. 2745 24 oktober 2014 Provincie Noord-Holland; Wijziging van de Uitvoeringsregeling subsidie natuuren landschapsbeheer Noord-Holland en

Nadere informatie

Provinciale Staten van Noord-Holland

Provinciale Staten van Noord-Holland Provinciale Staten van Noord-Holland ` Voordracht Haarlem, Onderwerp: Kaderstelling Europabeleid door Provinciale Staten Inleiding Op 11 juni 2007 jl. is door de commissie FEPO de werkgroep Europa ingesteld.

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 29 659 Evaluatie Staatsbosbeheer Nr. 139 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Gebiedsplan Natuur en Landschap Gelderland

Gebiedsplan Natuur en Landschap Gelderland Gebiedsplan Natuur en Landschap Gelderland Rapportage realisatie nieuwe natuur en agrarisch natuurbeheer 28 Stand van zaken 1 januari 29 Gebiedsplan Natuur en Landschap Gelderland Rapportage realisatie

Nadere informatie

Financiering van het gezamenlijke voorstel voor de herijking EHS in het Reggegebied

Financiering van het gezamenlijke voorstel voor de herijking EHS in het Reggegebied Financiering van het gezamenlijke voorstel voor de herijking EHS in het Reggegebied Inleiding Op 11 mei 2012 hebben Landschap Overijssel, LTO-Noord, waterschap Regge en Dinkel en de gemeenten Ommen en

Nadere informatie

Inleiding. Uitgangspunten Groenblauw Stimuleringskader. Aanleiding stimuleringskader. Provinciale stimuleringsregeling buiten de EHS

Inleiding. Uitgangspunten Groenblauw Stimuleringskader. Aanleiding stimuleringskader. Provinciale stimuleringsregeling buiten de EHS Inleiding Aanleiding Groenblauw Stimuleringskader Systematiek, pakketten, vergoedingen Start veldcoördinatie Het landschap verandert zichtbaar Morgen en verder De Agrarische Natuurverenigingen Raamvallei

Nadere informatie

MKBA van de EHS Een institutioneel-economische analyse

MKBA van de EHS Een institutioneel-economische analyse Voorlopige resultaten, niet voor publicatie zonder toestemming auteurs!! MKBA van de EHS Een institutioneel-economische analyse Roel Jongeneel, Louis Slangen en Nico Polman Wageningen, 29 oktober 2009

Nadere informatie

Programma van Eisen - Beheerplannen

Programma van Eisen - Beheerplannen Programma van Eisen - Beheerplannen Eisen voor de inhoud Inventarisatie 1. Het beheerplan geeft allereerst een beschrijving van de natuurwaarden in het Natura 2000-gebied (de actuele situatie en trends,

Nadere informatie

Taakstelling, realisatie en restanttaakstelling van Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RodS) per 1/1/2007

Taakstelling, realisatie en restanttaakstelling van Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RodS) per 1/1/2007 Taakstelling, realisatie en van Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RodS) per 1/1/2007 Eindrapportage Nulmeting op Kaart (NOK) november 2009 Opgesteld in opdracht van het Overleg

Nadere informatie

Op wegen en paden De openstelling van natuur in Nederland

Op wegen en paden De openstelling van natuur in Nederland Op wegen en paden De openstelling van natuur in Nederland Wegen_paden.indd 1 04-05-2006 17:22:48 Wandelen, genieten en verwonderen Wandelen, hardlopen en fietsen. Of gewoon tot rust komen en vol verwondering

Nadere informatie

Natuurbeheerplan Zeeland 2016 Ontwerp planwijziging natuurgebieden Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 16 mei 2017

Natuurbeheerplan Zeeland 2016 Ontwerp planwijziging natuurgebieden Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 16 mei 2017 Natuurbeheerplan Zeeland 2016 Ontwerp planwijziging natuurgebieden 2017 Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 16 mei 2017 1 1. Inleiding Het Natuurbeheerplan Zeeland bevat het provinciale beleid tot

Nadere informatie

Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Uitvoeringsprogramma Brabantse Delta e.o.

Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Uitvoeringsprogramma Brabantse Delta e.o. 4 - Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Uitvoeringsprogramma Brabantse Delta e.o. t Hl i ifi ; : i :>! ui 5 /,,,,,, Wm > mmffl i f r.-v : i. 1,1 I : Het landschap in Brabant is vandaag de dag

Nadere informatie

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Natuurmeting op Kaart Peildatum 1-1-2014 De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Inhoudsopgave Inleiding 2 Leeswijzer 3 1 Resultaten verwerving 4 2 Resultaten

Nadere informatie

ANTWOORDNOTA Ontwerp Natuurbeheerplan Flevoland 2016

ANTWOORDNOTA Ontwerp Natuurbeheerplan Flevoland 2016 FLEVOLAND R U I M T E VOOR OPLOSSINGEN ANTWOORDNOTA Ontwerp Natuurbeheerplan Flevoland 2016 ANTWOORDNOTA ONTWERP NATUURBEHEERPLAN FLEVOLAND 2016 Gedeputeerde Staten van Flevoland hebben op 16 december

Nadere informatie

Was - Wordt tabel Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2018

Was - Wordt tabel Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2018 Was - Wordt tabel Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2018 Was Wordt tabel tekstuele wijzigingen Natuurbeheerplan Zuid-Holland 2018 Pagina Natuurbeheerplan 2017 Ontwerp Natuurbeheerplan 2018 Natuurbeheerplan

Nadere informatie

Natuurmeting op kaart

Natuurmeting op kaart Natuurmeting op kaart Peildatum 1-1-2011 De realisatie van verwerving, inrichting en beheer van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Recreatie om de Stad (RodS) Natuurmeting op kaart Peildatum 1-1-2011

Nadere informatie

Grondverwerving, inrichting en beheerregelingen: taakstellingen en voortgang; achtergrondinformatie

Grondverwerving, inrichting en beheerregelingen: taakstellingen en voortgang; achtergrondinformatie Grondverwerving, inrichting en beheerregelingen: taakstellingen en voortgang; achtergrondinformatie Indicator 14 september 2006 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele

Nadere informatie

Natuurbeleid in Zuid-Holland

Natuurbeleid in Zuid-Holland Natuurbeleid in Zuid-Holland Wat staat de natuur de komende jaren te wachten? Achterbanbijeenkomst Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland 13 december 2011 20.00 Opening en welkom voorzitter Susanne Kuijpers

Nadere informatie

SML09-30. Voorstel van GS aan PS: kennisnemen van bijgaande stukken op basis van actieve informatieplicht

SML09-30. Voorstel van GS aan PS: kennisnemen van bijgaande stukken op basis van actieve informatieplicht P TraD HoLLAND SML09-30 5 -minuten versie voor Provinciale Staten Directie DLB Afdeling Samenleving Registration ummer PZH-2009-209435 (DOS-2009-0001943) Datum vergadering Gedeputeerde Staten Verzenddatum

Nadere informatie

Onderwerp Zevende wijzigingsregeling Investeringsreglement Groen Ontwikkelfonds Brabant BV

Onderwerp Zevende wijzigingsregeling Investeringsreglement Groen Ontwikkelfonds Brabant BV Besluit Onderwerp Zevende wijzigingsregeling Investeringsreglement Groen Ontwikkelfonds Brabant BV Algemene vergadering van aandeelhouders van Groen Ontwikkelfonds Brabant BV; Gelet op artikel 4:81 van

Nadere informatie

Notitie Beheer en eigendom van natuur

Notitie Beheer en eigendom van natuur Notitie Beheer en eigendom van natuur 1. Inleiding De manifestpartijen en provincies / IPO hebben in het kader van het Natuurpact een overeenkomst gesloten om de handen ineen te slaan om de uitdagingen

Nadere informatie

Aan de commissie: Datum vergadering: Agendapunt :

Aan de commissie: Datum vergadering: Agendapunt : Aan de Raad Made, 23 december 2008 Aan de commissie: Datum vergadering: Agendapunt : Raadsvergadering: 29 januari 2009 Nummer raadsnota: 8 Onderwerp: Beheer natte ecologische verbindingszones / Uitvoeringsproject

Nadere informatie

PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2010/72

PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2010/72 PROVINCIAAL BLAD VAN LIMBURG 2010/72 Officiële naam regeling: Programma van eisen inzake certificering conform Subsidieverordening Citeertitel: Programma van eisen inzake certificering conform Subsidieverordening

Nadere informatie

Notitie gevolgen inrichting natuur en landschap voor agrarische bedrijfsvoering

Notitie gevolgen inrichting natuur en landschap voor agrarische bedrijfsvoering Notitie gevolgen inrichting natuur en landschap voor agrarische bedrijfsvoering Pina Dekker Gemeente Ooststellingwerf, beleidsmedewerker en ondersteunend lid van de werkgroep Es van Tronde. Deze notitie

Nadere informatie

Ambitieverklaring. Tussen Kagerplassen en Oude Rijn

Ambitieverklaring. Tussen Kagerplassen en Oude Rijn Ambitieverklaring Samenwerken aan groen-recreatieve ontwikkeling in de Leidse regio 9/12/2009 Ambitieverklaring 1 Ambitieverklaring Partijen 1. De gemeente Kaag en Braassem, vertegenwoordigd door de heer

Nadere informatie

College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten,

College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten, College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel Datum : 11 januari 2011 Nummer PS : Afdeling : ILG en GRN Commissie : RGW Steller : Josje van Noorden Portefeuillehouder : Dhr Krol Registratienummer : 2010INT266286

Nadere informatie

Leden van Provinciate Staten

Leden van Provinciate Staten www.overijssel.nl Leden van Provinciate Staten Postadres Provincie Overijssel Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Telefax 038 425 48 60 Uw kenmerk Uw brief Ons kenmerk LNL/2006/2975 Datum

Nadere informatie

Kadernota integraal grondbeleid Gemeente Sint Anthonis 2014

Kadernota integraal grondbeleid Gemeente Sint Anthonis 2014 Kadernota integraal grondbeleid Gemeente Sint Anthonis 2014 1 Inhoudsopgave kadernota integraal grondbeleid Aanleiding kadernota pag. 3 Visie op grondbeleid pag. 4 Doelen pag. 5 Principes/kader pag. 6

Nadere informatie

Aanvulling BBL-oud-grond Provincies, natuurlijk doen! Onder embargo. 2

Aanvulling BBL-oud-grond Provincies, natuurlijk doen! Onder embargo. 2 1. Inleiding Voor de verdeling van de middelen uit de hoofdlijnennotitie van het ministerie van EZ ( 200 miljoen) is advies gevraagd aan onze commissie (Commissie Jansen-2). Dit advies is uitgebracht in

Nadere informatie

Provinciaal blad van Noord-Brabant

Provinciaal blad van Noord-Brabant Provinciaal blad van Noord-Brabant ISSN: 0920-1408 Onderwerp Wijziging Verordening ruimte i.v.m. bp Broeksche Erven, Nuenen Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant Bijlage(n) 3 - gelezen het verzoek van

Nadere informatie

Programma van Eisen kwaliteitshandboek Natuurbeheer

Programma van Eisen kwaliteitshandboek Natuurbeheer Programma van Eisen kwaliteitshandboek Natuurbeheer In dit Programma van Eisen geeft de subsidiegever (in dit geval de provincie) aan, aan welke eisen een beheerder moet voldoen om voor certificering in

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Wat is de Ecologische Hoofdstructuur?

Wat is de Ecologische Hoofdstructuur? Wat is de Ecologische Hoofdstructuur? De EHS is op de helft. Tijd voor een blik terug én een blik vooruit. Hoe is het zo ver gekomen, en wat moet er allemaal nog gebeuren? Werkt het eigenlijk wel, en zijn

Nadere informatie

Gelet op artikel 2 van de Uitvoeringsregeling Kwaliteitsimpuls natuur en landschap Noord- Holland;

Gelet op artikel 2 van de Uitvoeringsregeling Kwaliteitsimpuls natuur en landschap Noord- Holland; Besluit van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland van 20 juni 2017, nr. 947200/958442, tot wijziging van het Openstellingsbesluit Natuurbeheer Noord-Holland 2017 Gedeputeerde Staten van Noord-Holland;

Nadere informatie

Vragen van de heer A.E. van Liere MA, MSc. (Partij voor de Dieren) en de heer A. Hietbrink (GroenLinks) over verlaging storting reserve groen

Vragen van de heer A.E. van Liere MA, MSc. (Partij voor de Dieren) en de heer A. Hietbrink (GroenLinks) over verlaging storting reserve groen Aan de leden van Provinciale Staten van Noord-Holland Haarlem, 22 september 2015 Vragen nr. 87 Vragen van de heer A.E. van Liere MA, MSc. (Partij voor de Dieren) en de heer A. Hietbrink (GroenLinks) over

Nadere informatie

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer

Natuurmeting op Kaart. Peildatum De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Natuurmeting op Kaart Peildatum 1-1-2013 De voortgang van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); verwerving, inrichting en beheer Inhoud Inleiding 2 1 Resultaten verwerving 4 2 Resultaten inrichting 6 3

Nadere informatie

Verzoek wijziging bestemmingsplan

Verzoek wijziging bestemmingsplan Verzoek wijziging bestemmingsplan Percelen Rucphen O 225 en O 433 Ruimtelijke onderbouwing kwaliteitsverbetering omgeving Rozenven Inleiding Sinds 2011 is Vereniging Natuurmonumenten eigenaar van natuurgebied

Nadere informatie

Startnotitie. Grondbeleid provincie Noord Brabant. 1 Inleiding. 1.1 Grondbeleid

Startnotitie. Grondbeleid provincie Noord Brabant. 1 Inleiding. 1.1 Grondbeleid Startnotitie Grondbeleid provincie Noord Brabant 1 Inleiding 1.1 Grondbeleid Voor de realisatie van bepaalde publieke doelen door overheden is (het gebruik van) grond van essentieel belang. Op provinciaal

Nadere informatie

Natuurbeheerplan Zeeland Planwijziging Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 27 september 2011

Natuurbeheerplan Zeeland Planwijziging Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 27 september 2011 Natuurbeheerplan Zeeland Planwijziging 2011 Vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 27 september 2011 1 1. Inleiding Op 29 september 2009 heeft het College van GS het Natuurbeheerplan Zeeland 2009 vastgesteld.

Nadere informatie

Landelijk gebied, percelen rond Kiebergerweg 2

Landelijk gebied, percelen rond Kiebergerweg 2 Landelijk gebied, percelen rond Kiebergerweg 2 NL.IMRO.0037.BP1303-vs01 25 augustus 2014 blz. 2 Gemeente Stadskanaal Inhoudsopgave Toelichting 3 Hoofdstuk 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Plangebied

Nadere informatie

Gelet op artikel 1.2 van de Uitvoeringsregeling Natuur- en Landschapsbeheer Noord- Holland;

Gelet op artikel 1.2 van de Uitvoeringsregeling Natuur- en Landschapsbeheer Noord- Holland; Besluit van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland van 12 juni 2018, nr. 992378/1059396, tot wijziging van het Openstellingsbesluit Natuurbeheer Noord-Holland 2018 van 3 oktober 2017, nr. 992378/992384;

Nadere informatie

Memo. Geachte leden van Provinciale Staten.

Memo. Geachte leden van Provinciale Staten. Memo Datum 21 september 2011 Aan Registratienummer: 1216943 Afdeling Van Gedeputeerden Appelman en Witteman Doorkiesnummer Betreft Onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur Afschrift Opmerkingen Geachte

Nadere informatie

Provinciale aanpak van grondverwerving in Gelderland

Provinciale aanpak van grondverwerving in Gelderland Provinciale aanpak van grondverwerving in Gelderland In opdracht van de Rekenkamer Oost-Nederland Herman de Wolff, TU Delft Faculty of Architecture and the Built Environment OTB Research for the Built

Nadere informatie

ONTWIKKELINGSPLAN LANDSCHAPPELIJKE ELEMENTEN. Gemeente Someren. Project 3: Beekdal van de Aa ten oosten van de Zuid Willemsvaart

ONTWIKKELINGSPLAN LANDSCHAPPELIJKE ELEMENTEN. Gemeente Someren. Project 3: Beekdal van de Aa ten oosten van de Zuid Willemsvaart ONTWIKKELINGSPLAN LANDSCHAPPELIJKE ELEMENTEN Gemeente Someren Datum: 9 november 2001 Project: 119-4 Status: Definitief Opdrachtgever: Gemeente Someren VOORWOORD Door het college van Burgemeester & Wethouders

Nadere informatie

Onderstaand de belangrijkste onderlinge relaties en geformuleerde uitgangspunten bij verdere uitwerking:

Onderstaand de belangrijkste onderlinge relaties en geformuleerde uitgangspunten bij verdere uitwerking: Notitie Samenhang instrumenten in het ANLb2016 Uitgangspunten bij de uitwerking van de POP3+ fiche, de subsidieverordening, het format Natuurbeheerplan, de Index Natuur en Landschap, de Catalogus Groen

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 30 825 Ecologische hoofdstructuur 29 717 Plattelandsontwikkelingsprogramma Nr. 63 Verslag van de Rapporteurs Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 9 november 2010 De vaste

Nadere informatie

Aan het lid van Provinciale Staten, mevrouw A. Hazekamp

Aan het lid van Provinciale Staten, mevrouw A. Hazekamp Aan het lid van Provinciale Staten, mevrouw A. Hazekamp Datum : 16 februari 2010 Briefnummer : 2010-12.418/7/A.16, LGW Zaaknummer : 220690 Behandeld door : Vos R. Telefoonnummer : (050) 316 4518 Antwoord

Nadere informatie