Vaattoegang. Informatie voor dialysepatiënten. Jessa Ziekenhuis vzw. Dienst kwaliteit. versie november 2011 (Object-ID )

Transcriptie

1 Vaattoegang Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit info@jessazh.be Tel: Informatie voor dialysepatiënten Jessa Ziekenhuis vzw Campus Virga Jesse Stadsomvaart Hasselt Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt versie november 2011 (Object-ID )

2 Beste patiënt Als nierfunctievervangende therapie is bij u gekozen voor hemodialyse. Zoals u wellicht reeds eerder werd uitgelegd, wordt bij hemodialyse het bloed gezuiverd van afvalstoffen en wordt het overtollig vocht verwijderd. Dit alles gebeurt langsheen een kunstnier. Om voldoende bloed naar de kunstnier te kunnen brengen, om deze behandeling dus mogelijk te maken, is een goede toegangsweg tot de bloedbaan noodzakelijk. Deze toegangsweg kan een avfistel (arterio-veneuze fistel) of een katheter zijn. Een av-fistel, kortweg fistel genoemd, is een operatieve verbinding tussen een ader en een slagader. Een katheter is een kunststof slangetje dat in een groot bloedvat geplaatst wordt. Deze brochure zal u, uw familie en/of uw verzorgers meer informatie geven over beide toegangswegen en de specifieke aandachtspunten hieromtrent. Mocht u na het doornemen van deze brochure nog vragen hebben, aarzel dan niet u te richten tot de artsen en verpleegkundigen van onze afdeling. 1

3 Inhoud 1. De Fistel 1.1 Plaatsing van de fistel 1.2. Leefregels bij een fistel 1.3. Zelfcontrole van de fistel 1.4. Mogelijke complicaties bij een fistel 2. De dialysekatheter 2.1. Een tijdelijke of een definitieve katheter 2.2. Bereikbaarheid van de katheter 2.3. Het verzorgen van de katheter 2.4. Persoonlijke hygiëne 2.5. Bijzonderheden voor patiënten met een recent geplaatste (minder dan 1 maand) getunnelde katheter 2.6. Bijzonderheden voor patiënten met een tijdelijke katheter 2.7. Andere aandachtspunten 2.8. Mogelijke complicaties bij een dialysekatheter p. 3 p. 3 p. 4 p. 5 p. 5 p. 6 p. 6 p. 7 p. 7 p. 9 p. 9 p. 10 p. 11 p Tot slot p. 12 2

4 1. De Fistel 1.1 Plaatsing van de fistel Wanneer de nefroloog het nodig acht om in de (nabije) toekomst te starten met hemodialyse, wordt er gekeken welke toegangsweg voor u de beste is. De voorkeur gaat uit naar een fistel omwille van het grotere infectiegevaar bij de katheter. Aan de plaatsing van een fistel gaan een echo-doppler of een duplex-doppler en een raadpleging bij de vaatchirurg vooraf. Met behulp van de echo kan de conditie van de vaatwand en de stroomsnelheid van het bloed in de vaten onderzocht worden. Dit onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer 30 minuten. De vaatchirurg zal tijdens deze raadpleging kijken waar hij een fistel kan plaatsen. Bij voorkeur gebeurt dit in de niet-dominante arm. Meestal kiest de chirurg een plaats net boven de pols, op de voorarm of ter hoogte van de elleboog. Eenmaal de plaatsbepaling vaststaat, is het belangrijk om deze arm te sparen: het nemen van de bloeddruk, een bloedname of het prikken van een infuus dient vanaf dan steeds aan de andere arm te gebeuren. Hiermee wordt voorkomen dat de bloedvaten van de fistelarm beschadigd of belast worden. Een fistel wordt onderhuids aangelegd tijdens een operatieve ingreep onder plaatselijke of algemene verdoving. Een lichte zwelling ter hoogte van de ingreep is normaal en zal langzaam wegtrekken. Na 2 weken worden de draadjes verwijderd. Door de grotere bloedstroom en de hogere druk in de fistel, zal de ader en dus de fistel uitzetten. Na de operatie heeft de fistel een 6-tal weken nodig om te rijpen, dit wil zeggen groeien en steviger worden. Pas na 6 weken kan deze fistel gebruikt worden voor dialyse. Soms is het nodig dat de verbinding tussen ader en slagader gemaakt wordt met behulp van een stuk kunstader in Gore-tex materiaal. Dit noemen we een kunstgreffe. De plaatsing hiervan gebeurt eveneens operatief en onder algemene verdoving. 3

5 De eerste dagen na de operatie is de arm gevoelig en gezwollen. Na een paar weken is de greffe voldoende vastgegroeid in het omgevende weefsel en kan de fistel gebruikt worden voor dialyse. Wanneer de dagen of weken na de ingreep het verband los, bebloed, nat of vuil is, moet het om hygiënische redenen vervangen worden. Dit dient door een (thuis)verpleegkundige op steriele wijze te gebeuren. U kan hiervoor ook steeds op de dialyseafdeling terecht Leefregels en controles bij een fistel Het is belangrijk om goed met uw fistel om te gaan en deze regelmatig te controleren zodat de fistel zo lang mogelijk gebruikt kan worden voor het dialyseren. Na de dialyse worden de prikgaatjes van de fistel afgeplakt met steriele kompressen en ingewindeld om de druk op de fistel te verdelen. De windel moet 4 tot 6u na de dialyse verwijderd worden; de kompressen mogen tot de volgende dag ter plaatse blijven. Verder moeten volgende leefregels steeds nageleefd worden: lig niet op de fistelarm, de fistel mag niet afgekneld worden. draag geen knellende kledij of juwelen aan de fistelarm. draag tijdens de dialyse steeds een trui of hemd waarvan de mouw vlot naar boven geschoven kan worden. Wanneer de arm te fel afgeklemd wordt, gaan we u vragen een operatiehemdje aan te doen. draag geen zware tassen of andere zware belasting met de fistelarm. wring niet met de pols, doe er geen zwaar werk mee. vermijd extreme warmte en kou. krab niet aan eventuele korstjes op de fistelarm. laat de fistelarm nooit gebruiken om de bloeddruk te meten, een bloedname te doen of om een infuus of inspuiting te plaatsen. 4

6 1.3. Zelfcontrole van de fistel De fistel kan u heel goed zelf controleren: horen, zien en voelen. Het is aan te raden om dit dagelijks te doen, bijvoorbeeld s morgens bij het wassen van de fistelarm met neutrale zeep. Door uw arm naar uw oor te brengen kan u de fistel beluisteren. Het fistelgeluid is een ruisend geluid. Na verloop van tijd leert u uw eigen fistelgeluid herkennen. Wanneer u de fistel betast, zal u een eigenaardige trilling waarnemen, wat te vergelijken is met het spinnen van een poes. Door dagelijks de fistel te observeren, kan u veranderingen direct opmerken. Veranderingen in uw fistel kunnen zijn: geen trilling of geruis meer kunnen waarnemen verkleuring van de huid slechte wondheling van prikgaatjes en andere wondjes op de fistelarm zwelling pijnlijke of harde fistel gevoelloze, koude of blauwe vingers 1.4. Mogelijke complicaties bij een fistel Wanneer u een verandering van de fistel opmerkt (zie 1.3), neemt u best contact op met de dialyseafdeling of met één van onze nefrologen (telefoonnummers achteraan in deze brochure). Nabloeden van een fistel die aangeprikt is op de dialyseafdeling Druk met behulp van een proper kompres of een propere zakdoek, met lichte druk de prikplaats gedurende 10 minuten ononderbroken dicht. Als het bloeden daarna nog niet gestopt is, herhaalt u dit nog een keer. Indien dan het bloeden nog niet gestopt is, komt u best naar het ziekenhuis. 5

7 Bloeduitstorting: Een bloeduitstorting onder de huid kan direct na de operatie ontstaan, maar ook tijdens of na het gebruik van de fistel voor dialyse. Het gebruik van bloedverdunnende medicatie kan een versterkend effect hebben. Meestal verdwijnt de bloeduitstorting binnen enkele weken. Verwittig de dialyseafdeling als de plek groter wordt of wanneer de pijn toeneemt. Pijnlijke rode of gezwollen fistelarm Bij een pijnlijke, rode of gezwollen fistelarm in combinatie met koude rillingen en/of een lichaamstemperatuur boven de 37.5 c, neemt u best contact op met één van onze nefrologen of met de dialyse- of spoedafdeling van ons ziekenhuis. 2. De dialysekatheter Soms is het plaatsen van een fistel niet mogelijk (omdat er geen geschikte ader gevonden wordt) of is het nodig dat de dialyse gestart wordt alvorens een eventuele fistel aangeprikt kan worden. Om toegang te krijgen tot de bloedbaan wordt dan gekozen voor een katheter. Ook kan het nodig zijn bij fistelproblemen (tijdelijk) over te gaan op een dialysekatheter. Omdat het infectiegevaar bij een katheter groter is dan bij een fistel, vragen wij u dit hoofdstuk grondig te lezen en de afspraken van onze afdeling strikt na te leven Een tijdelijke of een definitieve katheter Een tijdelijke katheter wordt meestal op de dialyseafdeling zelf geplaatst. Dit gebeurt onder plaatselijke verdoving en meestal ook met behulp van een echografie. We noemen deze katheter tijdelijke katheter omdat hij maar een beperkte tijd ter plaatse kan blijven, meestal tot er overgegaan wordt tot een definitieve katheter of tot een eventuele fistel aangeprikt kan worden (zie 1.1). 6

8 Een definitieve of een getunnelde katheter wordt onder algemene verdoving geplaatst, dus in de operatiezaal. De katheter wordt gedeeltelijk onderhuids aangelegd waardoor het risico op infectie verkleint Bereikbaarheid van de katheter Opdat de verpleegkundige de katheter zo hygiënisch mogelijk zou kunnen verzorgen, vragen wij u een aantal maatregelen i.v.m. de kledij te respecteren: Het schouderbandje van het onderhemd moet aan de zijde van de katheter kunnen opengaan (bijvoorbeeld door middel van drukknopen, klittenband,...). Het aanpassen van de onderhemdjes kan, indien u of uw familie dat zelf niet kan, eventueel door de naaisters van het ziekenhuis gedaan worden. De bovenkledij (hemd of trui) moet door middel van knopen of een ritssluiting voldoende ver (liefst tot onderaan) kunnen opengaan. De katheter moet voor het verzorgen volledig blootgelegd kunnen worden! Indien uw kledij niet aan deze voorwaarden voldoet, zal de verpleegkundige u vragen gedurende heel de dialyse een operatieschortje aan te doen Het verzorgen van de katheter De volgorde van aansluiten wordt door de verpleegkundige bepaald. Patiënten die voorrang krijgen zijn: patiënten met een langere dialyseduur; patiënten die na dialyse nog een onderzoek of een afspraak hebben; patiënten die na dialyse nog antibiotica krijgen gedurende ½ tot 1uur; patiënten die na dialyse onmiddellijk een bus of trein moeten halen; patiënten met een fistel. Patiënten met een katheter (zonder onderzoek, antibiotica, ) worden als laatste aangesloten. Een patiënt met katheter kan immers na de dialyse onmiddellijk afgewerkt worden en vertrekken. 7

9 De verzorging van een patiënt met een dialysekatheter vraagt tijd en geduld. Het aansluiten zal gemiddeld 10 tot 15 minuten duren. Het is van zeer groot belang dat deze zorg goed uitgevoerd wordt. De verpleegkundige zet u en zichzelf bij aanvang van de verzorging een mond-neusmasker op om te voorkomen dat de katheter tijdens het praten besmet wordt. Er wordt ook een steriel veld onder de katheter geschoven. Wij vragen u om dit veld in geen enkel geval met de handen aan te raken. De handen blijven daarom best tijdens heel de verzorging langs het lichaam liggen. Eén keer per week (of vaker indien het verband los, vochtig of vuil is) wordt de insteekopening van de katheter verzorgd. de omgevende huid wordt grondig ontsmet, eventuele kleefresten worden verwijderd en er wordt een nieuw steriel katheterverbandje aangebracht. Om te weten hoe lang het verband al ter plaatste is, wordt de dag en datum van verzorging op het verband aangebracht. Het verband waarmee de katheter wordt afgedekt is standaard, dat wil zeggen dat elke patiënt op dezelfde wijze verzorgd wordt. Soms komt het voor dat een patiënt allergisch is voor het katheterverband en huiduitslag krijgt. Alleen dan wordt (in samenspraak met de arts) gekozen voor een alternatief verband. De katheter en de leidingen moeten tijdens de dialyse zichtbaar blijven. Wij vragen dan ook de lakens niet tot onder de kin op te trekken. Na iedere dialyse spuit de verpleegkundige een vloeistof in de katheter om te voorkomen dat de katheter zal verstoppen. Dit product moet zeer traag ingespoten worden zodat het maximaal zijn werk kan doen en u er geen nadelige gevolgen van zou ondervinden. U krijgt mogelijk lichte tintelingen in de mond of proeft even een raar smaakje. Dit is echter van voorbijgaande aard. U moet zich hierover geen zorgen maken maar mag het ons wel melden. Voordat u naar huis gaat worden de katheterbeentjes in een netkousje (ook wel sokje) gestopt. De dopjes en de klemmetjes van de katheter blijven hierdoor beter beschermd. Op vraag van de patiënt kan dit sokje eventueel met een strookje kleefpleister op de huid vastgemaakt worden. 8

10 2.4. Persoonlijke hygiëne Het spreekt voor zich dat hygiëne bij een patiënt met een dialysekatheter heel belangrijk is. Wanneer de katheter afgedekt is met een plastiek doorzichtig folieverband, mag er gedoucht worden (op voorwaarde dat het verband nergens los is). Het sokje rond de katheterbeentjes moet vòòr het douchen uitgedaan worden. Wij raden wel aan niet te lang te douchen: het is belangrijk dat het steriel folieverband niet te lang nat wordt. De huid inzepen ter hoogte van het verband is niet nodig, gewoon droogdeppen na het douchen is voldoende. Op die manier komt het verband niet onnodig los. Het sokje kan na het douchen gewoon weer rond de beentjes gedaan worden. Men kan ook kiezen voor een dagelijks toilet aan de lavabo. Ook hier wordt aangeraden de huid niet in te zepen ter hoogte van het katheterverband. Uw kledij dient ten alle tijden proper te zijn. Vuil en etensresten vormen immers een voedingsbodem voor bacteriën en microben. Patiënten die omwille van een allergie een ander verband hebben, mogen hiermee niet douchen tenzij dat verband ook een plastiek folieverband is. Vraag, indien u niet zeker bent, even aan de dialyseverpleegkundige of u al dan niet mag douchen Bijzonderheden voor patiënten met een recent geplaatste (minder dan 1 maand) getunnelde katheter Om te voorkomen dat een pas geplaatste katheter er per ongeluk uit zou gaan, wordt deze gedurende 1 maand (met 2 draadjes) vastgehecht. Deze draadjes kunnen soms een trekkend gevoel geven. Ondertussen kan de katheter wel onderhuids goed vastgroeien. Bij het plaatsen van een getunnelde katheter heeft men ook een snede van enkele centimeters gemaakt die gehecht werd. De draadjes van deze wonde worden na dagen verwijderd. De huid rondom de getunnelde katheter is na de operatie vaak wat pijnlijk, gezwollen en blauw, dit trekt in de loop van de volgende dagen/week langzaam weg. 9

11 Elke dialyse wordt de insteekopening van de katheter verzorgd en het verband vervangen. De katheter wordt gedurende 1 maand met een plastiek folieverband volledig op de huid vastgemaakt. U mag hiermee kort douchen op (zie 2.3. Persoonlijke hygiëne) Bijzonderheden voor patiënten met een tijdelijke katheter Sommige patiënten krijgen een tijdelijke katheter in afwachting van een AV-fistel of van een definitief getunnelde katheter. Ook deze katheter wordt met 2 draadjes op de huid vastgehecht om te voorkomen dat deze er per ongeluk uit zou gaan. De hechtingen worden pas verwijderd als ook de katheter verwijderd wordt. Voor een tijdelijke katheter is geen operatie nodig: deze wordt (meestal) op de dialyseafdeling zelf geplaatst. De arts zal de huid plaatselijk verdoven alvorens de katheter in te brengen. U ondervindt achteraf weinig tot geen hinder van deze procedure. Enkel de draadjes waarmee de katheter werd vastgehecht, kunnen een beetje trekken. Na het plaatsen van de tijdelijke dialysekatheter wordt een radiografie van de borstkas gemaakt om na te kijken of de katheter goed zit. Ook het verwijderen van een tijdelijke katheter gebeurt op de dialyseafdeling. U ondervindt hiervan geen hinder. De insteekopening wordt steriel afgedekt met een klein verbandje dat de volgende dag verwijderd mag worden. De tijdelijke katheter wordt altijd met een verband volledig op de huid vastgemaakt. Hij wordt dan ook elke dialyse verzorgd. Indien er gebruik gemaakt wordt van een folieverband, mag u kort douchen (zie 2.3. Persoonlijke hygiëne). 10

12 2.7. Andere aandachtspunten Oefen geen trekkracht uit op de katheter, wees hier steeds voorzichtig mee. De zorg voor de katheter is voorbehouden aan de dialyseverpleegkundigen. Vraag indien het verband thuis toch nat geworden is, aan een (thuis-) verpleegkundige het steriel folieverband te vervangen. Van maandag t.e.m. zaterdag kan u tussen 06u30 en 18u30 hiervoor ook altijd op de dialyseafdeling van het Jessa Ziekenhuis campus Virga Jesse terecht. Patiënten die op autodialyse gedialyseerd worden, mogen ook naar hun eigen autodialysecentrum gaan. Omdat de openingsuren onregelmatiger zijn, kunnen zij best eerst even bellen. De klemmetjes op beide katheterbeentjes moeten steeds gesloten zijn. Ook moet er op elk katheteruiteinde een dopje zitten. Een bad nemen of zwemmen gaan is absoluut niet toegelaten voor patiënten met een dialysekatheter Mogelijke complicaties bij een dialysekatheter Er kan de eerste dagen na de operatie wat bloedverlies merkbaar zijn ter hoogte van het verband. De verpleegkundige zal dit nauwlettend in de gaten houden en zo nodig het verband wisselen. Contacteer de dialyseafdeling of het ziekenhuis zo het bloeden thuis erger wordt of u ongerust bent (telefoonnummers achteraan deze brochure). Druk zo nodig (met een kompres of met een propere zakdoek) de bloedende plaats dicht. Ook wanneer de dialysekatheter per ongeluk uit het bloedvat valt, drukt u de bloedende plaats af met een steriel kompres of met een propere zakdoek en neemt u steeds contact op met de dialyseafdeling of met het ziekenhuis. Neem bij koorts (boven 37.5 c) of bij rillingen steeds contact op met een dialysearts. Hij/zij zal u eventueel medicatie voorschrijven of indien nodig u opnemen in het ziekenhuis. Een infectie ten gevolge van de katheter moet immers tijdig opgespoord en behandeld worden. 11

13 Breng de dialyseverpleegkundige altijd op de hoogte wanneer u pijn of jeuk heeft ter hoogte van de katheter of de huid rondom. Vermijd krabben, bacteriën houden immers van een beschadigde huid. De dialysearts kan u zo nodig jeukstillende medicatie of zalf voorschrijven. Indien nodig wordt er (in overleg met de arts) gekozen voor een ander katheterverband. 3. Tot slot Aarzel bij vragen of problemen niet ons even te contacteren. Een telefoontje of een nota in het heen- en weerboekje wordt steeds beantwoord. Centrumdialyse (Campus Virga Jesse) Tel: (Kunstnier C, 1ste verdiep) Tel: (Kunstnier A, 2de verdiep) Tel: (Kunstnier B, 3de verdiep) Jessa Ziekenhuis Campus Virga Jesse Tel: Autodialyse Campus Salvator Tel: Autodialyse Tongeren Tel: Autodialyse Heusden Tel: