TDC A

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "-1-40010378-TDC 02-24457A"

Transcriptie

1 TDC A

2 TDC A VOORWOORD Voor U ligt de, kortweg de Roadmap. Het is een technologieanalyse voor de elektriciteitsvoorziening van Nederland in een N-W Europees perspectief. Een Roadmap is een landkaart met daarop een net van wegen die naar een doel kunnen leiden. Een landkaart bepaalt niet waar we heengaan, het geeft hooguit een aantal wegen waarlangs we er zouden kunnen komen. President Roosevelt heeft midden dertiger jaren in de VS een Roadmap laten maken. Daarin was alles voorzien behalve zaken als radar, lasers, transistor, microprocessor, magnetron en dergelijke. Kortom, alle zaken die vandaag de dag zo n grote invloed op ons dagelijks leven uitoefenen. Dit maakt het aannemelijk dat ook een het gehalte zal hebben van een wereldkaart van Columbus. Een vaag idee van de contouren van continenten. Niettemin is de bewustwording van het bestaan van continenten al een wezenlijke stap in het bewustzijn dat naar nieuwe wegen voor de toekomst kan leiden. Net als de wereldkaart van Columbus is dus ook deze Roadmap niet compleet en in meerdere opzichten interpretabel. Maar het document geeft wel een overzicht van de verwachtingen en de kennis van de deelnemers van dit moment. Evenals een wegenkaart in het dagelijks gebruik, heeft ook deze Roadmap onderhoud nodig. Er worden nieuwe wegen aangelegd en oude wegen verdwijnen. Kunstwerken worden gebouwd, rondwegen worden geprojecteerd. Zo krijgen ook nieuwe technologische ontwikkelingen een andere impact in een nieuwe tijd. De deelnemers adviseren de Roadmap met een afgesproken regelmaat kritisch tegen het licht te houden en na te gaan of hij geactualiseerd dient te worden. Dit eerste exemplaar zal moeten groeien in bruikbaarheid en toepasbaarheid. De enige manier om dit te realiseren is de Roadmap te gebruiken en te bekritiseren zodat het volgende exemplaar een hogere betrouwbaarheid en bruikbaarheid gaat krijgen.

3 TDC A INHOUD blz. AANBEVELING VOOR ZEVEN CONCRETE INITIATIEVEN 4 SAMENVATTING 7 1 Inleiding 19 2 Uitdagingen voor de energie infrastructuur 21 bouwen aan een netwerk voor de digitale maatschappij 3 Elektriciteitsproductie in de geliberaliseerde markt 45 naar een evenwichtig portfolio 4 De duurzame energievoorziening 65 over strategie en technologie voor de toekomst 5 Biomassa en technologie voor een duurzame samenleving 77 op weg naar een duurzamere samenleving 6 Het vraagstuk van de demografie in Europa 87 het beheersen van de vergrijzing van de samenleving 7 Het transportvraagstuk en de logistieke modellen 97 het beheersen van de transport- en logistieke ketens 8 Overige relevante zaken voor de samenleving 111 beheersing van sociale en milieuaspecten in de digitale samenleving Bijlage A Bijlage B Bijlage C Bijlage D Roadmap deelnemers Alternatieve Toekomst Scenario s LTVE: een vertaling Omzetten van ideeën in business Literatuur Wie in de toekomst lezen wil moet in het verleden bladeren. (Andre Malraux)

4 TDC A AANBEVELING VOOR ZEVEN CONCRETE INITIATIEVEN De aankomende digitale kenniseconomie is een elektriciteitseconomie. Elektriciteit is dermate cruciaal voor onze toekomstige economische positie, dat de ontwikkeling van een betrouwbare, hoog efficiënte en duurzame elektriciteitsvoorziening bijzondere aandacht verdient. Een significant en aanhoudend patroon van investering in zowel RD&D voor elektriciteit als in de elektriciteitsinfrastructuur is noodzakelijk voor de regionale en mondiale lange termijn economie, welvaart en welzijn, de kwaliteit van het milieu en de veiligheid. Er is immers een vrijwel lineair verband tussen het elektriciteitsgebruik en het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking, als in onderstaande figuur voor Nederland voor de periode is weergegeven. kwh per hoofd van de bevolking BNP/hoofd (euro's) Gebaseerd op de voorstellen van de Roadmap deelnemers en de visie van de experts zijn daarom een aantal (strategische) initiatieven en speerpunten geformuleerd, welke hieronder zijn weergegeven en die aan die doelstelling moeten bijdragen. Daarnaast adviseren de Roadmap deelnemers om bij de invulling van de EnergieOnderzoekStrategie (het EOS document van het Ministerie van Economische Zaken) van de voorstellen en ideeën in deze Roadmap gebruik te maken.

5 TDC A Nationale speerpunten - Factor 4 initiatief, bedoeld voor comfortverhoging en energiebesparing van gebouwen, kantoren en woningen door intelligente energievoorziening. Landelijk initiatief om in 7 jaar tijd de hoeveelheid energie en de emissies voor een standaard huis of gebouw te verlagen met een factor 4 door toepassing van nieuwe technologieën. Bijvoorbeeld decentraal geïnstalleerde trigeneratie met 60% rendement en elektrische warmtepompen met een COP >6 voor klimaatregeling of andere nieuwe technologieën zoals energieopslag en terugwinning. - Het kringloop-sluiten initiatief, bedoeld om afval te transformeren in schone energie. Landelijk initiatief om in 2025 de afvalkringloop te sluiten door het ontwikkelen van een geïntegreerd masterplan, gevolgd door 3 demonstratieprojecten in Dit project moet erin resulteren dat op termijn 50% van de kolen in de huidige centrales wordt vervangen door afval en dat schone biomassa centrales met hoog rendement worden gerealiseerd. - Het source-to service initiatief, bedoeld om in 20 jaar tijd bij een verdubbeling van de eindgebruikervraag naar energie de elektrificatiegraad in Nederland van 15% op 60% te brengen bij gelijkblijvend primair energieverbruik en afnemende CO 2 emissie door integratie van de energie-infrastructuur en verschuiving naar elektrische eindenergiediensten. Internationale speerpunten - Het nucleaire Brayton initiatief, bedoeld om een inherent veilige, modulair bouwbare reactor met gasturbines te realiseren zonder afvalprobleem. Initiatief op wereldschaal om een tweetal typen gasgekoelde nucleaire reactoren in de MW range te ontwerpen en te evalueren, geschikt om te bedrijven in de vrije markt en met een elektrisch rendement van meer dan 50%. - Het MEGA-netwerk initiatief, bedoeld om de kenniseconomie sterk te stimuleren door aanbieden van intellectric diensten. Europees initiatief om in 10 jaar tijd een geïntegreerd elektriciteit-/informatienetwerk te creëren dat grote hoeveelheden elektriciteit en informatie gelijktijdig kan verwerken en dat volledig elektronisch gestuurd en beheerst kan worden door elektromagnetische vermogenstechnologie, elektronica en Wide Area Control and Protection technologie.

6 TDC A - Het Noordzee Windfestival, bedoeld om de mogelijkheden van offshore windenergie uit te baten en tot realisatie te brengen. Noord-West Europees initiatief voor offshore windparken met gestandaardiseerde windturbines en funderingen in de 10+ MW range voor minder dan 500 Euro per kwe met gespecificeerde betrouwbaarheid, beschikbaarheid en onderhoudbaarheid. Opslagsystemen en elektriciteitsnetwerken moeten de geproduceerde elektriciteit geschikt maken voor integratie in het slimme Europese net, dat tevens via de nieuwe energie-eilanden naar de Noordzee moet worden uitgebreid. Strategisch wereldwijd initiatief - Het Sol-Alamos initiatief, bedoeld om in 5 jaar tijd doorbraaktechnologieën op het gebied van zonne-energie te realiseren en tot economisch aantrekkelijke producten om te zetten. Doel is om leidende experts en kenniscentra te integreren in een (virtueel) netwerk en een speerpuntprogramma te definiëren met realisatie binnen 5 jaar van enerzijds hoogefficiënte zonnecellen met een rendement van 40% (bijvoorbeeld voor mobiele toepassing) met een kostprijs van 0,50 Euro per Watt en anderzijds de ontwikkeling van een productietechnieken voor stationaire zonnepanelen met een integrale kostprijs van 0,05 Euro per geleverde kwh.

7 TDC A SAMENVATTING Dit rapport is een samenvatting van een gezamenlijk onderzoek, uitgevoerd door KEMA en de Nederlandse Elektriciteitssector: The of kortweg de Roadmap. Met ondersteuning van ongeveer 100 deelnemers uit toonaangevende industrieen, instituten, universiteiten en relevante belangengroepen uit de samenleving wordt in de Roadmap getracht om een toekomstvisie te schetsen. Doel is te komen tot een energetisch efficiëntere samenleving en het creëren van optimale kansen voor een duurzamere kenniseconomie. De Roadmap tracht die visie te vertalen in een beperkt aantal doelen en de R&D wegen om die doelen te bereiken. KEMA, met behulp van EPRI, coördineert het proces van de ontwikkeling en de activiteiten voor de Roadmap. Het is een continu proces met een zo breed mogelijke participatie - ter stimulering van publieke en private investeringen in de R&D voor de elektriciteitsinfrastructuur - en in innovaties die elektriciteitstoepassingen mogelijk maken. Economie en Elektriciteit. In de vorige eeuw is de rol van elektrische energie steeds verder gegroeid in omvang en importantie. Was het gebruik van elektrische energie aan het begin van de vorige eeuw vrijwel nihil, thans is het ongeveer 15 % van alle energie welke gebruikt wordt in Nederland. Dit percentage is laag in vergelijking met de meeste EU-lidstaten en ontwikkelde landen. Dit lage percentage is ontstaan doordat in Nederland zeer veel energiesystemen zijn gebaseerd op decentrale, relatief inefficiënte verbranding van aardgas. Aardgas is een diamant, waar we door conversie naar elektriciteit een briljant van kunnen maken. Door elektronen in plaats van moleculen te exporteren, kan er een sterk toegevoegde waarde worden gecreëerd. Elektrificatie van de samenleving begint nu steeds meer bij te dragen aan een efficiënter gebruik van de primaire energiedragers als aardgas en aan een beter milieu. Op elektriciteit gebaseerde innovaties van plasma tot microprocessoren zijn essentieel voor een duurzame economische groei in de 21ste eeuw. Nieuwe ontwikkelingen moeten de kenniseconomie voeden en onze welvaart verzekeren en versterken in de komende decennia. Ontwikkelingen in sleutel technologieën, zoals motoren, computers en telecommunicatie hebben ons leven voortdurend veranderd alsook de economische productiviteit verhoogd. Het elektrische systeem is thans aan het uitgroeien tot een infrastructuur die gedurende lange tijd een kritische succesfactor zal blijken te zijn in de economische ontwikkeling. Want het gebruik van elektrische energie zal steeds verder toenemen door de introductie van efficiëntere en intelligente processen in de industrie, in het huishouden en voor het transport.

8 TDC A Het Roadmap Initiatief De behoefte aan een lange termijn energie visie voor Nederland in een Noordwest Europees perspectief is het primaire motief voor dit Roadmap Initiatief. Het is van belang om strategische ontwikkelingen te onderkennen (en daarop te anticiperen) in het transitieproces naar een duurzame, energie-efficiënte kenniseconomie. Daarbij rekening houdend met een aantal mondiale economische wereldmodellen, te weten Vrijhandel, Isolatie, Solidariteit en Ecologie, zie Appendix B. De economische mogelijkheden wanneer de juiste technologische ontwikkelingen worden gekozen bij deze transitie reiken veel verder dan bijvoorbeeld de marginale kostenbesparingen van deregulering. Elektrificatie kan zeer grote meerwaarde creëren. Het Roadmap proces is gestart om een gestructureerd en bruikbaar document aan te reiken aan een grote, diverse groep van belanghebbenden en technische experts om de mogelijkheden en kansen te onderzoeken voor op elektriciteit gebaseerde innovaties. Dit eerste Roadmap-proces heeft een aantal onderling samenhangende doelen of bestemmingen geïdentificeerd. De 6 belangrijkste Roadmap bestemmingen zijn: Modernisering van de elektriciteitstransport en -distributie infrastructuur om een grote hoeveelheid niet stuurbare decentrale elektriciteitsopwekking op te kunnen nemen en tegelijkertijd te voldoen aan de eisen voor betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de digitale kenniseconomie en van de informatiemaatschappij. Ook moet de infrastructuur voldoen aan de eis dat bulkhoeveelheden elektriciteit kunnen worden getransporteerd in de open markt op elk moment en naar elke plaats. Import en export zullen grotere eisen dan nu voorstelbaar gaan stellen aan de capaciteit van transportnetten. Het net zal moeten gaan voldoen aan de eisen van aanbieders en afnemers door geavanceerde besturings- en communicatiesystemen. Tijdspad: Ontwikkeling van netwerken voor klantgestuurde dienstverlening voor interactieve, geïntegreerde energie- en communicatieafhankelijke diensten. Directe communicatie tussen de dienstverlener en de klant zal leiden tot grote hoeveelheden communicatie en realtime dienstverlening. Door microprocessor ontwikkelingen kan intelligentie op elk punt van het netwerk worden ingebracht en komt kunstmatige intelligentie beschikbaar voor elke gebruiker. Deze getransformeerde netwerken kunnen een groot aantal nieuwe intelligente elektrische eindenergiediensten realiseren, de zogenaamde "intellectrics", welke nieuwe niveaus van comfort, gemak, snelheid, efficiency en intelligentie binnen ieders bereik kunnen brengen. Een intelligent huis met een koelkast welke aangesloten is op het internet, kan bijvoorbeeld zelf over de stroomleveringvoorwaarden onderhandelen, reparaties of

9 TDC A onderhoud afroepen of inkopen doen bij de supermarkt. In de nieuwe digitale wereld, zijn real-time informatie en de elektriciteitstechnologie kernelementen geworden. Tijdspad: Verhoging van de economische productiviteit en welvaart door de ontwikkeling van innovatieve elektrotechnologieën welke in staat zijn om de digitale kenniseconomie op een meer duurzame wijze te helpen ontwikkelen. In continentaal verband kan een nieuwe MEGA-infrastructuur voor de elektriciteit en communicatie dienen als stimulans voor het versnellen van de introductie van op elektriciteit gebaseerde innovatie in de economie en voor het koppelen van industriële processen aan nieuwe en efficiëntere methoden. In de krachtig concurrerende wereldeconomie van deze eeuw, zal de Europese Unie veel meer moeten kunnen bouwen op superieure innovatie voor concurrentie voordeel, welvaart en welzijn. Tijdspad Verbeteringen in de transportinfrastructuur en systemen door gebruik van nieuwe transportsystemen en nieuwe op elektriciteit gebaseerde technologie voor een efficiënter gebruik van infrastructuren en de reductie van de effecten op het milieu. De uitdaging voor mondiale transport en logistieke modellen in een digitale samenleving is bijvoorbeeld een minimalisatie van het aantal verplaatsingen bij de behandelingen en de grondstoffen en de processen die leiden tot de eindproducten in de specifieke ketens. In de aluminiumindustrie van vandaag is de verplaatsing van de grondstof aluinaarde tonkilometer voor het maken van 1 ton aluminium. Optimalisatie van de logistieke modellen van fabricage, assemblage en distributie van consumentenartikelen met gebruik van een intelligent inzamelings- en distributieconcept en Internet in combinatie met elektrificatie van het vervoer zijn een sleutel voor efficiënter, schoner en stiller vervoer. Tijdspad Oplossing van de energiegerelateerde CO 2 problematiek door het op de meest efficiente en economische wijze aanpakken en het beheersen van de uitstoot van de broeikasgassen. De belangrijkste troef is het continu verbeteren van de energie efficiëntie van bron tot dienst door integratie van de energieketens ( exergiematching ) en elektrificatie van de eindenergiediensten. De strategie moet ook de verdere ontwikkeling van de historische trend van het de-carboniseren van energiesystemen versnellen en een brede portfolio aan opwekopties realiseren. Dit geeft flexibiliteit en vermindert de afhankelijkheid van bepaalde primaire energiebronnen. Uiteindelijk wordt verwacht, dat de energie portfoliostrategie zal resulteren in twee dominante energiesystemen: elektrische energie en waterstof, welke in staat zijn om voldoende schone en goedkope energie te leveren. Aan de groei van de energievraag moet in steeds sterkere mate worden voldaan met nietfossiele brandstoffen als waterstof en duurzame energiebronnen met hoge rendementen

10 TDC A als biomassa, windenergie en zonne-energie De kerngedachte dat elke natie hoe dan ook zijn eigen vervuiling moet opruimen is voor CO 2 niet steekhoudend. Hier zou een integrale wereldaanpak moeten gelden waarbij de goedkoopste techniek waar dan ook ter wereld voor reductiecompensatie van eigen vermogen mag gelden. Op deze wijze wordt een sterke incentive geschapen voor technologiedistributie wereldwijd en dat is een noodzaak voor het bereiken van de laatste Roadmap bestemming: een duurzame samenleving. Tijdspad: Realisatie van een mondiale duurzamere samenleving door te voorzien in de behoefte van de groeiende wereldbevolking aan schone, efficiënte energie en de kansen te verbeteren voor de kwaliteit van het leven. De rol van elektriciteit is het aanreiken van een essentieel instrument met een topkwaliteit (exergiewaarde 1), met een groot verbeteringenpotentieel voor de ketenefficiency en effectievere exploratie van de hulpbronnen. Mondiale elektrificatie kan het gebruik van de hulpbronnen met circa 50% in het jaar 2050 reduceren en is de meest efficiënte strategie voor een meer duurzame structuur van de energievoorziening. Enige additionele duurzaamheidkansen die het biedt zijn grootschalige regionale en locale elektrificatie door gebruik van een portfolio van goedkope (de)centrale elektriciteitopwek opties, milieuvriendelijkere methoden voor gebruik van vaste brandstoffen en biomassa, vooral in de ontwikkelingslanden, elektrotechnologie voor verbeteringen van de efficiency in landbouw en het watergebruik en elektriciteitstransport in combinatie met een service infrastructuur voor continentaal, regionaal en interstedelijk gebruik. Tijdspad Roadmap Bestemmingen: De Roadmap bestemmingen, zoals in figuur 1.1 in beeld gebracht, geven de belangrijkste doelen in de tijd gezien voor de elektriciteit- en energie-industrie in de 21-ste eeuw.

11 TDC A Figuur 1.1 Roadmap bestemmingen voor de komende 25 jaar Op basis van deze Roadmap en van de aannames over bevolking- en economische groei is het mogelijk om een beeld te vormen van de mondiale energiesystemen en het milieu in de komende decennia. Deze schattingen zijn gemaakt met gegevens en scenario s van de United Nations Development Project (UNDP) en de World Energy Council (WEC), maar werden aangepast naar aanleiding van de door de Roadmap deelnemers geïdentificeerde technologieën. Een geconcentreerde, wereldwijde inspanning tot verhoging van de efficiency, het omzetten van alle energievormen naar elektriciteit en reductie van de emissies naar het milieu van elektrische systemen is voorzien. Toch zal in de komende 50 jaar elke dag 500 MW aan verbeterde of duurzame nieuwe elektriciteit opwekcapaciteit in bedrijf moeten worden genomen om te komen tot een totaal benodigd vermogen van GW voor de wereldbevolking in het jaar 2050.

12 TDC A Een enorme mondiale investering in menskracht en middelen zal noodzakelijk zijn om de Duurzame Mondiale Samenleving te bereiken. Hiervoor is het LTVE (Lange Termijn Visie Energievoorziening tot 2050, zie Bijlage B) gebruikt als referentie voor de Electricity Technology Roadmap. Bestemmingen en Technologische Trends De kern van dit rapport concentreert zich op de manieren waarin technologische vooruitgang kan helpen in het realiseren van de Roadmap doelstellingen. Door het ontwikkelen van verbanden tussen technologieën en bestemmingen realiseerden de deelnemers zich dat zekere technologische trends en technologieontwikkelingen een sterke invloed hebben op meer dan een bestemming. De wetenschappelijke en technologische drivers die de sterkste invloed zouden kunnen hebben op de Roadmap bestemmingen zijn: Vermogenselektronica dat de kwaliteit en betrouwbaarheid van transport- en distributie kan verbeteren en tegelijkertijd significante verhogingen in vermogensstromen en transacties op de energiemarkt kan afhandelen. Op de microprocessor gebaseerde elektro-technologieën welke een grote sprong realiseren in de efficiency van elektriciteit (intelligente technologieën) Decentrale opwekking dichter bij de eindgebruiker met een steeds hogere conversie efficiency; vervolgen van concepten die markttechnisch interessant zijn bij grote aantallen Informatie technologie dat ons in staat stelt om steeds grotere distributie- en service- netwerken op te bouwen ter herdefiniëren van de relatie tussen de gebruikers en de leveranciers. Nieuwe materialen met verbeterde eigenschappen die ons in staat stellen om te werken aan, bijvoorbeeld, meer efficiënte vermogenselektronische apparaten en photovoltaïsche zonne-energie, hoge temperatuur materialen voor het onttrekken van arbeid uit hete gassen en stralingsbestendigheid bij nucleaire opwekinstallaties, recycling voor het terugbrengen van grondstoffengebruik en het reduceren van het energieverbruik. Bio-technologische toepassingen voor productiviteitsverbetering (biologische computer systemen, biometrische processen) en bio-oplossingen voor de uitdaging van de duurzame groei (koolstof opslagmethoden, biomassa voor elektriciteitsopwekking, hogere agrarische productiviteit, bio-systemen voor het reinigen van verontreinigde plaatsen, etc.) Snelle expansie van milieukennis in relatie tot de menselijke activiteiten op aarde, gereflecteerd in technologieën die negatieve consequenties minimaliseren voor de huidige en volgende generaties. Out-of-the-Box denken in het ontwikkelen en toepassing van nieuwe technologieën en systemen in plaats van het toevoegen van verbeterde technologieën aan bestaande systemen.

13 TDC A Het synergetisch karakter van deze technologische drivers is in tabel 1.1 te zien. In deze tabel geven de (grote) rode cirkels aan, dat de noodzakelijke technologie vrijwel zeker een sterke invloed zal hebben op een specifieke Roadmap bestemming, terwijl de (kleine) blauwe cirkel aan geeft dat de invloed minder belangrijk maar toch significant zal zijn. Tabel 1-1 Bestemmingen en Technologische Drivers Bestemmingen Wetenschap en Technolo- Modernisering Realiseren Verhogen Beheer- Oplossen Beheersing gie van de elektri- van klantge- van eco- sing van van de CO 2 van mondiale citeittransport domineerde nomische transport emissie Duurzaamheid en distributie service net- producti- en logis- problema- infrastructuur werken viteit in een tieke ke- tiek digitale tens Drivers kennis economie Decentrale Opwekking Vermogenelektronica Microprocessor gebaseerde Elektrotechnologie Real-time Informatie Verwerkingstechnologie Nieuwe Materialen Biotechnologie Milieukennis en Milieutechnologie

14 TDC A Tabel 1-2 is een samenvatting van de inschattingen, gemaakt door de deelnemers in Europa en de VS inzake mondiale energiesystemen en het milieu. Speciale aandacht wordt gevraagd voor het feit dat in de toekomst de bevolking, de productiviteit en de elektriciteitsgraad in de totale energieverbruik zullen toenemen, terwijl de energie intensiteit in het gebruik zal afnemen. De actuele trend in de opbouw van de opwekcapaciteit zal gevoelig zijn voor deze factoren, alsook voor toekomstige ontwikkelingen. Als voorbeeld, elektrificering van de transportsector zou het elektriciteitsverbruik kunnen verhogen tot ongeveer 15 % (10*10 12 kwh) in 2050 met een gelijke reductie van de aardolie afhankelijkheid. Dit hoeft niet een overeenkomstige verhoging van de traditionele elektriciteitsopwekking te betekenen gelet op de verwachtte vooruitgang in mobiele elektriciteit opweksystemen en in opslagtechnologie. Deze schattingen zijn bedoeld om als beginpunt te worden gebruikt voor het specificeren van de mondiale energiebehoeften in 2020 en 2050.

15 TDC A Tabel 1-2 Voorlopige Schattingen voor de Mondiale Energie Systemen en het Milieu Aanname Jaar Bevolking (Miljard) 6, Bruto Nationaal Product, miljard Euro s (1990) Energie Systemen Schattingen Primair energiegebruik, Gtoe per jaar (Gtoe: gigatonnen olie equivalent) Energie-intensiteit, Gtoe per 1000 miljard Euro 0,31 0,26 0,16 Elektriciteitsfractie van primaire energie 0,38 0,5 0,7 Energieconversie efficiency (Mondiaal gemiddeld) 0,32 0,4 0,5 Elektrische energie consumptie (10 12 kwh per jaar) * Elektriciteit opwekcapaciteit (Gigawatt) Kosten voor mondiale service, 1990 EUR/kWh 0,14 0,11 0,06 Milieu Schattingen Maximum koolstofemissie (Gton per jaar) Overige Emissies Omlaag Minimaal Minimaal Afvalstromen Omlaag Minimaal Minimaal * Inclusief 10x10 12 kwh voor elektrische transportsystemen Bronnen : UNDP, WEC, DOE/EIA en EPRI-analyses De technische prioriteiten De Roadmap probeert een inschatting te geven van een serie van technologieën welke kritische zijn voor het bereiken van de zes kritische bestemmingen. Het plaatje dat over de tijd ontstaat ziet er als volgt uit: Op korte termijn bijvoorbeeld in dit decennium, zal de focus moeten zijn op: Brede toepassing van op silicium - en post-silicium- gebaseerde vermogens elektronica systemen voor bewaking en beheersing van elektriciteitstransport- en distributiesystemen.

16 TDC A Integratie van decentrale opwekking en locale opslag in gemoderniseerde elektrische netten opererend in een concurrerende markt en een digitale kenniseconomie. Creëren van nieuwe, interactieve, klantgestuurde dienstverleningsmogelijkheden. Versnelde mondiale inzet van de schoonste en meest energie-efficiënte fossiele brandstoffen voor elektriciteitsproductie technologieën, inclusief afval, teneinde de kringlopen te sluiten. Ontwikkeling en inzet van nieuwe milieuvriendelijke energiesystemen, ook betaalbaar voor ontwikkelingslanden met name in relatie met schoon water. Versnelling van de RD&D op het gebied van potentiële doorbraken in duurzame en nucleaire elektriciteitsopweksystemen. Versnelling van de RD&D op het gebied eindgebruikers energie-efficiency en productiviteit verbeterende technologieën, inclusief elektriciteitopslag op grotere schaal. Op middellange termijn, bijvoorbeeld de komende twee tot drie decennia, als vervolg op de opgezette basis zou gewerkt moeten worden aan: Versnelling van de mondiale elektrificatie van de industrie en de transportsector, voor verbeterde efficiency, productiviteit en milieubescherming. Implementatie van een nieuwe geïntegreerde energie-infrastructuur en sterke verschuiving naar elektrische eindenergiediensten. Revitalisering van de optie van kernenergie door het introduceren van efficiënte, inherent veilige en op de gascyclus gebaseerde decentrale opwekcapaciteit en de introductie van goedkope duurzame opweksystemen die bijdragen aan de CO 2 -arme mondiale elektrificatie. Inzet van robuuste elektriciteitsopslagsystemen op netwerk niveau - ter handhaving van de betrouwbaarheid, flexibiliteit en kwaliteit van de elektriciteitslevering en de levering van elektriciteitsdiensten. Efficiëntere, doelmatigere en goedkopere ontwerpen voor regionale dienstverleningsinfrastructuren voor energie, communicatie, transport, water en hygiëne (afvalbehandeling). Op lange termijn omstreeks 2050 en verder, zullen de doelstellingen moeten zijn: Wereldwijde universele elektrificatie om een efficiënt gebruik van energie, land en water te realiseren; en verder minimalisering van de afvalstromen van de industrie, landbouw en steden om zodoende een duurzamere toekomst te creëren. Mondiale ontwikkeling van hoog efficiënte productie- en distributiesystemen voor elektrische energie voor het reduceren van de kosten en het verder verbeteren van de milieuprestaties van de geïntegreerde energie-infrastructuur.

17 TDC A Een steeds groter deel van de energie baseren op kernenergie en duurzame bronnen om koolstofemissies en de afhankelijkheid van niet duurzame bronnen te verminderen. Het faciliteren van de Initiële Roadmap RD&D Activiteiten Het zal duidelijk zijn dat voor het realiseren van de visie in de Roadmap de overheid en het bedrijfsleven beiden nodig zullen zijn. De Roadmap deelnemers zien een behoefte voor een gestructureerde lange termijn energiebeleid en de noodzaak voor een belangrijke vergroting van de investeringen in elektriciteitgerelateerde RD&D. In de komende jaren, verwachten de deelnemers een faciliterende overheid die zal komen met (strategische) initiatieven voor een energieprogramma met speerpunten conform deze Roadmap aanbevelingen. De betrokkenheid van de beleidsmakers moet een belangrijk deel blijven in het implementeren van de Roadmap. Onderwerpen die tevens aandacht vragen zijn de huidige inefficiënties van gefragmenteerde en ongecoördineerde RD&D initiatieven door versnippering van de instituten. Tevens is een beleid nodig om de herstructurering van de industrie in bepaalde gevallen te kunnen compenseren. Belangrijk voor succes zal zijn het creëren van nieuwe financiële belangstelling voor participatie in publieke/private samenwerking op het gebied van RD&D initiatieven om zo de risico s voor de ontwikkeling van strategische technologieën te kunnen delen. Overheidsinitiatieven zijn daarbij nodig en gewenst. Naast goede regelingen zoals loonbelastingvoordelen bij investeringen in research via de WBSO kan gedacht worden aan innovatieve kapitaalsinvesteringen, productie en milieuverbeteringen, verbeterde intellectuele eigendomsbescherming, marktstimulering en aankoopbeleid en gestroomlijnde regelgeving ter facilitering van de nodige innovatie. Op het gebied van energie-efficiency en betrouwbaarheid van de elektriciteitssystemen is het ook gewenst om duidelijke (minimum) prestatiestandaards en specificaties vast te stellen. De overheid zou net als de industrie een bepaald percentage van haar omzet voor RD&D moeten reserveren.

18 TDC A De Roadmap verschaft informatie over de strategische research en technologie, nodig voor het bereiken van de bestemmingen. Deze informatie kan gebruikt worden voor het verschaffen van inzicht voor de noodzakelijke fondsen voor de RD&D programma s. De Roadmap participanten hebben de stap naar de kwantificering van deze benodigde fondsen nog niet gemaakt. In veel gevallen is de ontwikkeling van technologieën al verder gevorderd dan de strategische RD&D die hierboven wordt geadresseerd. Het vertalen van de gewenste ontwikkelingen uit de Roadmap tot producten zal dan een zaak zijn voor toegepast onderzoek, ontwerp, engineering en productietechnologie. Dit zal vooral de taak zijn van de industrie. Het duidelijk en met commitment vaststellen van de strategische doelen zal dan ook in veel gevallen leiden tot initiatieven vanuit de industrie, zoals te zien is bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld de off-shore windenergie, maar ook van microprocessoren en biomassa installaties.

19 TDC A 1 INLEIDING "Technologische verandering komt niet tot stand door een Roadmap, maar door een man, een plan en een ramp" De voor Nederland wordt ontwikkeld door KEMA als een gezamenlijk project van de Nederlandse en Europese experts uit de industrie, de universiteiten en de samenleving, ondersteund door de overheid. Doel is het onderzoeken van de mogelijkheden en bedreigingen voor innovaties op het gebied van elektrotechnologie voor de komende vijfentwintig jaar en het beheersen en faciliteren van de transitie naar een digitale kenniseconomie en duurzamer samenleving. Tot heden hebben circa 100 organisaties deelgenomen, met KEMA en haar sponsors, in het tot stand brengen van een visie en mogelijkheden voor het structureren van de kenniseconomie in de digitale samenleving met als basis de toename van de waarde van elektriciteit in de samenleving. Deze visie is vertaald in een set van technologische einddoelstellingen en wegen in research en technologische ontwikkelingen om die doelstellingen (mijlpalen) te bereiken. KEMA begeleidt het roadmapping proces, met ondersteuning van EPRI-USA, als een investering in de toekomst voor de Nederlandse kenniseconomie en als een richtlijn voor het structureren en vergroten van de waarde van publieke en private investeringen in research en ontwikkeling. Het Initiatief zoekt naar nieuwe wegen en technologieën in een periode van grote reguliere, politieke, technologische en institutionele veranderingen in de elektriciteitssector en de samenleving. De strategische keuzen die nu gemaakt worden kunnen verregaande consequenties hebben voor de toekomst van ondernemingen en van het land. De noodzaak om belangrijke beslissingen te nemen die zullen leiden tot wezenlijke veranderingen in onze samenleving is duidelijk waarneembaar. Dit versterkt de behoefte aan een toekomstvisie en geeft de reden aan voor het starten van de Electricity Technology Roadmap.

20 TDC A

Insights Energiebranche

Insights Energiebranche Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien TenneT participeert in

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Energietransitie en schaalvoordelen

Energietransitie en schaalvoordelen Energietransitie en schaalvoordelen Samenvatting McKinsey-onderzoek Oktober 2013 CONTEXT Recent is door McKinsey, in opdracht van Alliander, een onderzoek uitgevoerd naar de vraag: Wat zijn de voordelen

Nadere informatie

De toekomst van energie

De toekomst van energie De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig

Nadere informatie

Inleiding in de wereld van energieopslag

Inleiding in de wereld van energieopslag FME-CWM themamiddag energieopslag Jasper Groenewegen Duurzame lokale opwekking verschuift de balans 2 Duitse elektriciteitsprijs volgt nu al de PV productie 3 met extremen tot gevolg! 4 Kortom, we live

Nadere informatie

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen

Nadere informatie

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016 De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening

Nadere informatie

WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN

WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN In het kader van de WETO-H2-studie is een referentieprognose van het wereldenergiesysteem ontwikkeld samen met twee alternatieve scenario's, een

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario

Nadere informatie

Power to gas onderdeel van de energietransitie

Power to gas onderdeel van de energietransitie Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte

Nadere informatie

Energie voor morgen, vandaag bij GTI

Energie voor morgen, vandaag bij GTI Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING. Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix

DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING. Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix DE BELGISCHE ENERGIE- UITDAGING 2 De doelstellingen van het interfederale

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken

Nadere informatie

Duurzame energie in balans

Duurzame energie in balans Duurzame energie in balans Duurzame energie produceren en leveren binnen Colruyt Group I. Globale energievraag staat onder druk II. Bewuste keuze van Colruyt Group III. Wat doet WE- Power? I. Globale energievraag

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

WKK en decentrale energie systemen, in Nederland

WKK en decentrale energie systemen, in Nederland WKK en decentrale energie systemen, in Nederland Warmte Kracht Koppeling (WKK, in het engels CHP) is een verzamelnaam voor een aantal verschillende manieren om de restwarmte die bij elektriciteitsproductie

Nadere informatie

Uitdagingen voor het distributienet. Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013

Uitdagingen voor het distributienet. Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013 Uitdagingen voor het distributienet Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013 Situering Eandis in energiemarkt CREG / VREG Producenten elektriciteit Invoerders aardgas Elia

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0) Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:

Nadere informatie

Smart Grids. Situering Eandis in energiemarkt. Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september Producenten elektriciteit

Smart Grids. Situering Eandis in energiemarkt. Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september Producenten elektriciteit Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september 2012 Situering Eandis in energiemarkt Producenten elektriciteit CREG / VREG Invoerders aardgas Elia Fluxys Distributienetbeheerders Leveranciers Klanten

Nadere informatie

MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008

MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de

Nadere informatie

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI

Nadere informatie

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische

Nadere informatie

T-prognoses. nut en noodzaak

T-prognoses. nut en noodzaak nut en noodzaak : nut en noodzaak Wat zijn? staat voor Transportprognoses, oftewel een verwachting van het benodigde transport voor de levering of productie van elektriciteit. Producenten, regionale netbeheerders

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Gas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030

Gas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen

Nadere informatie

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt.

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt. Notitie vereniging van energienetbeheerders in Nederland Aan Tafel Elektriciteit - Klimaatakkoord Van Marc van der Linden Datum 27 maart 2018 Onderwerp Inbreng Netbeheer Nederland voor de Tafel Elektriciteit

Nadere informatie

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Enexis: energie in goede banen Even if you doubt the evidence, providing incentives for energy-efficiency and clean energy are the right thing to do

Nadere informatie

Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid

Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact

Nadere informatie

De snelste route naar aardgasvrije wijken

De snelste route naar aardgasvrije wijken De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik

Nadere informatie

FOSSIELE BRANDSTOFFEN

FOSSIELE BRANDSTOFFEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze

Nadere informatie

Visie op Windenergie en solar Update 2014

Visie op Windenergie en solar Update 2014 Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren

Nadere informatie

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per

Nadere informatie

ALV KIVI NIRIA Afd. Elektrotechniek

ALV KIVI NIRIA Afd. Elektrotechniek ALV KIVI NIRIA Afd. Elektrotechniek Toekomst volgens TenneT Klaas Hommes Arnhem, 25 april 2012 Stay tuned. Safety first! Voor uw en onze veiligheid vragen wij uw aandacht voor de volgende veiligheidsmaatregelen:

Nadere informatie

Smart Grid. Verdiepende opdracht

Smart Grid. Verdiepende opdracht 2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina

Nadere informatie

Waterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie

Waterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Waterstof Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Jörg Gigler & Marcel Weeda TKI Nieuw Gas Waterstofbijeenkomst

Nadere informatie

Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië

Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Roemenië ligt geografisch gezien in het midden van Europa (het zuidoostelijk deel van Midden-Europa). Het land telt 21,5 miljoen inwoners en

Nadere informatie

Sterker, Slimmer, Schoner

Sterker, Slimmer, Schoner Sterker, Slimmer, Schoner D66 visie op duurzaamheid en groei C100 01-11-2014 Stientje van Veldhoven Groene genen Van Mierlo Terlouw Club van Rome Richtingwijzer: streef naar een duurzame en harmonieuze

Nadere informatie

DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar

DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035

Nadere informatie

TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid. Programmalijnen en speerpunten 2014

TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid. Programmalijnen en speerpunten 2014 TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid Programmalijnen en speerpunten 2014 Programmalijnen en aandachtspunten 1. Energiemanagement voor fleibiliteit van energiesysteem 2. Informatie en control

Nadere informatie

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW

Nadere informatie

reating ENERGY PROGRESS

reating ENERGY PROGRESS reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu

Nadere informatie

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030 IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk

Nadere informatie

Welkom. Smart Grids Slimme netten? of Netten voor slimme mensen? 20 oktober 2010

Welkom. Smart Grids Slimme netten? of Netten voor slimme mensen? 20 oktober 2010 Welkom Slimme netten? of Netten voor slimme mensen? 20 oktober 2010 : probleemstelling Meer lokale productie Lokale injectie zorgt voor opwaartse stroom Fluctuerend en weinig controleerbaar Het netwerk

Nadere informatie

ECN TNO activiteiten systeemintegratie

ECN TNO activiteiten systeemintegratie ECN TNO activiteiten systeemintegratie Rob Kreiter Den Haag 22-05-2015 www.ecn.nl Aanleiding: meer duurzaam - minder zekerheid - meer complexiteit Uitdaging voor de (verre) toekomst Elektriciteitsbalans

Nadere informatie

Energieverzorging Nederland

Energieverzorging Nederland Energieverzorging Nederland Naar een Duurzame Samenleving (VROM) Vanuit een internationaal geaccordeerde basis voor 2050 Standpunt Nederlandse overheid : 100% CO2 -reductie Standpunt van de G8: 80 % CO2

Nadere informatie

Duurzame energie in Japan

Duurzame energie in Japan Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse

Nadere informatie

Figuur 1: De ontwikkeling van de kostprijs van zonne-energie en batterijen versus de consumentenprijs van elektriciteit

Figuur 1: De ontwikkeling van de kostprijs van zonne-energie en batterijen versus de consumentenprijs van elektriciteit Energiebedrijven op zoek naar toegevoegde waarde De transitie naar een hernieuwbaar en deels decentraal energielandschap zal zich doorzetten. De vervanging van de centrale elektriciteitsproductie door

Nadere informatie

Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015. Versie 3.0 (Summary)

Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015. Versie 3.0 (Summary) Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015 Versie 3.0 (Summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Update: Augustus 2013 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue

Nadere informatie

Energiebeheer en opslag: de kern van de energierevolutie! SMA Solar Technology AG

Energiebeheer en opslag: de kern van de energierevolutie! SMA Solar Technology AG Energiebeheer en opslag: de kern van de energierevolutie! Inhoud 1 Motivatie 2 Lokaal energiebeheer en opslag in het netwerk 3 Oplossingen van SMA 2 Inhoud 1 Motivatie 2 Lokaal energiebeheer en opslag

Nadere informatie

Factsheet: Dong Energy

Factsheet: Dong Energy Factsheet: Dong Energy Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel Dong Energy Producent/leverancier elektriciteit (en aardgas) Europa Consumenten/zakelijk - Omzet 900 miljoen (NL)/9

Nadere informatie

Energievoorziening Rotterdam 2025

Energievoorziening Rotterdam 2025 Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,

Nadere informatie

intelligent software for monitoring centres

intelligent software for monitoring centres intelligent software for monitoring centres Waarom UMO? Binnen Europa en daarbuiten hebben landen te maken met de vergrijzing. Daardoor stijgt de zorgvraag in het komende decennium sterk. Hoe wordt die

Nadere informatie

26-11-2010. In balans met Smart Grids Willem Kooiman 29 november 2010. Team Smart Grids. Stelling! Inhoud. Wat is Smart Grid

26-11-2010. In balans met Smart Grids Willem Kooiman 29 november 2010. Team Smart Grids. Stelling! Inhoud. Wat is Smart Grid Team s John v.d. Ven, DLV GE Marco Polet Priva Sjoerd Leij Yacht Maarten Pennings NXP Marc Vlemmings NXP In balans met s Willem Kooiman 29 november 2010 Johan Hugh Egbert Irin Hans Euson Maaskant Bouwhuis

Nadere informatie

Grootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies

Grootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet

Nadere informatie

Caro De Brouwer 27/11/2013

Caro De Brouwer 27/11/2013 Caro De Brouwer 27/11/2013 Caro De Brouwer 2e Master Irw Energie, KUL Erasmus Imperial College London Thesis: Solvent storage for postcombustion CCS in coal fired plants Voorzitter YERA Young Energy Reviewers

Nadere informatie

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor

Nadere informatie

Integratie van grootschalig windvermogen in het Nederlandse elektriciteitssysteem

Integratie van grootschalig windvermogen in het Nederlandse elektriciteitssysteem Integratie van grootschalig windvermogen in het Nederlandse elektriciteitssysteem Consequenties voor de balanshandhaving en oplossingsrichtingen Engbert Pelgrum, TenneT TSO B.V. Symposium Cogen Nederland

Nadere informatie

Inpassing van duurzame energie

Inpassing van duurzame energie Inpassing van duurzame energie TenneT Klantendag Erik van der Hoofd Arnhem, 4 maart 2014 doelstellingen en projecties In de transitie naar duurzame energie speelt duurzame elektriciteit een grote rol De

Nadere informatie

DE ENERGIE TRANSITIE

DE ENERGIE TRANSITIE DE ENERGIE TRANSITIE 1 DE ENERGIETRANSITIE In de huidige Europese energie sector zijn drie parallelle trends waar te nemen. Ten eerste decentralisatie, waarbij steeds groter wordende hoeveelheden decentrale

Nadere informatie

2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling

2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015 Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit

Nadere informatie

De rol van TenneT in de transitie naar duurzame energie. Peter Nieuwenhuijse Arnhem, 29 juni 2011

De rol van TenneT in de transitie naar duurzame energie. Peter Nieuwenhuijse Arnhem, 29 juni 2011 De rol van TenneT in de transitie naar duurzame energie Peter Nieuwenhuijse Arnhem, 29 juni 2011 TenneT TSO Elektriciteitstransporteur in Nederland en een deel van Duitsland In Nederland: Alle netten op

Nadere informatie

TenneT als netontwikkelaar op zee. NWEA Winddag, 13 juni 2014

TenneT als netontwikkelaar op zee. NWEA Winddag, 13 juni 2014 TenneT als netontwikkelaar op zee NWEA Winddag, TenneT als netontwikkelaar op zee 1. Introductie TenneT als netontwikkelaar 2. Integrale aanpak en netoptimalisatie nodig voor behalen duurzaamheidsdoelstellingen

Nadere informatie

KCD 2013. Netplanning tijdens turbulente tijden - geen sinecure! Gert van der Lee Arnhem, 4 maart 2014

KCD 2013. Netplanning tijdens turbulente tijden - geen sinecure! Gert van der Lee Arnhem, 4 maart 2014 KCD 2013 Netplanning tijdens turbulente tijden - geen sinecure! Gert van der Lee Arnhem, 4 maart 2014 Juridisch kader TenneT heeft wettelijke plicht om aangeslotenen voldoende transportcapaciteit te bieden.

Nadere informatie

Startnotitie Energietransitie. November 2018

Startnotitie Energietransitie. November 2018 Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie

Nadere informatie

CO 2 -uitstootrapportage 2011

CO 2 -uitstootrapportage 2011 Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding

Nadere informatie

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl

Nadere informatie

TenneT in de energiemarkt

TenneT in de energiemarkt TenneT in de energiemarkt Klaas Hommes Stay tuned. Safety first! Voor uw en onze veiligheid vragen we uw aandacht voor de volgende veiligheidsmaatregelen. In geval van een ontruiming van het pand: Volg

Nadere informatie

Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk

Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Energiebehoefte van woningen/woonwijken Huidige gemiddelde energievraag van een woning 1. Warmte aardgas 1400 m3 2. Licht & kracht elektriciteit 3000

Nadere informatie

All-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2

All-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2 All-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2 2050 alles duurzaam Ing. Marco J. Bijkerk Manager innovative technologies New Business Development Remeha 24-1-2017 remeha.nl ALL GAS Nul op de meter PV Groen Gas

Nadere informatie

Wegenkaart voor elektriciteitstechnologie

Wegenkaart voor elektriciteitstechnologie -2- Wegenkaart voor elektriciteitstechnologie door Marjolein Roggen We staan aan de vooravond van de derde industriële revolutie. De microprocessor penetreert daarbij alle aspecten van de samenleving en

Nadere informatie

Klankbordgroep PwC-onderzoek:Visie op tariefregulering op korte en middellange termijn

Klankbordgroep PwC-onderzoek:Visie op tariefregulering op korte en middellange termijn Advisory Klankbordgroep -onderzoek:visie op tariefregulering op korte en middellange termijn Agenda Pagina 1 Introductie 1 2 Aanpak en proces 5 3 Ontwikkelingen in de energiesector 12 4 Onderzoeksvragen

Nadere informatie

De noodzaak van waterstof. InnoTeP 2017 Jochem Huygen.

De noodzaak van waterstof. InnoTeP 2017 Jochem Huygen. De noodzaak van waterstof InnoTeP 2017 Jochem Huygen. Story line Korte introductie HyMove Uitdagingen energietransitie Wat wordt de elektriciteitsvraag? Hoe kan het net het aan? Rol van waterstof HyMove

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

SMART GRID ALBERT MOLDERINK

SMART GRID ALBERT MOLDERINK SMART GRID ALBERT MOLDERINK WIE BEN IK Albert Molderink (http://www.utwente.nl/ctit/energy/people/molderink_a.php) www.utwente.nl www.ipsumenergy.com Computer Architectures for Embedded Systems Discrete

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Emissiekentallen elektriciteit. Kentallen voor grijze en niet-geoormerkte stroom inclusief upstream-emissies

Emissiekentallen elektriciteit. Kentallen voor grijze en niet-geoormerkte stroom inclusief upstream-emissies Emissiekentallen elektriciteit Kentallen voor grijze en niet-geoormerkte stroom inclusief upstream-emissies Notitie: Delft, januari 2015 Opgesteld door: M.B.J. (Matthijs) Otten M.R. (Maarten) Afman 2 Januari

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in Nederland geleverde elektriciteit

De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in Nederland geleverde elektriciteit De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in geleverde elektriciteit Feiten en conclusies uit de notitie van ECN Beleidsstudies Sinds 1999 is de se elektriciteitsmarkt gedeeltelijk geliberaliseerd. In

Nadere informatie

Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie

Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie Werkconferentie Topsector Energie Martine Roza Directie Energiemarkt & Innovatie Inhoud De maatschappelijke opgave Visie EZK

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019 Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin

Nadere informatie

EEN VISIE OP DC INSPIRATIESESSIE DCGO ELST, 8 FEBRUARI 2017

EEN VISIE OP DC INSPIRATIESESSIE DCGO ELST, 8 FEBRUARI 2017 EEN VISIE OP DC INSPIRATIESESSIE DCGO ELST, 8 FEBRUARI 2017 INHOUD Het proces tot deze bijeenkomsten Opkomst Gelijkspanning Trends & ontwikkelingen Wat kan DC ons brengen Basis voor DC-Roadmap Doelstelling

Nadere informatie

Biomassa: brood of brandstof?

Biomassa: brood of brandstof? RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply

Nadere informatie

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen

Nadere informatie

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.

Nadere informatie

Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary)

Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary) Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015 Versie 2.0 (summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Februari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue verbetering...

Nadere informatie