Fondsen en schenkers 3. Missie Collectie 10 Belangrijke aankopen Belangrijke schenkingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Fondsen en schenkers 3. Missie 5. 1. Collectie 10 Belangrijke aankopen Belangrijke schenkingen"

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2011

2 2 INHOUDSOPGAVE Fondsen en schenkers 3 Voorwoord Raad van Toezicht 4 Missie 5 Interview Benno Tempel, directeur 6 1. Collectie 10 Belangrijke aankopen Belangrijke schenkingen 2. Tentoonstellingen 12 Publiekstrekkers Overzicht tentoonstellingen 3. Educatie 26 Activiteiten voor kinderen Cursussen en lezingen 4. Publieksbereik 28 Marketing en communicatie Overzicht publicaties 5. Organisatie 33 Medewerkers Vrienden van het Gemeentemuseum 6. Financiën 34

3 3 FONDSEN EN SCHENKERS Zonder de steun van partners, subsidiënten, sponsors, schenkers en onze Vriendenvereniging zou het Gemeentemuseum zijn doelen niet kunnen realiseren. Gemeente Den Haag BankGiro Loterij Vereniging Rembrandt Mondriaan Fonds Prins Bernhard Cultuurfonds Fonds 1818 VSB Fonds RWE / Essent Klimaatfonds Den Haag Total Nederland N.V. The Total Foundation Catch plus Groupm Stijl advocaten Vanderven & Vanderven Oriental Art Dep. Int Vlaarderen, Vlaamse overheid Pels Rijcken & Droogleveever Fortuijn N.V. American Express Foundation ING bank Verbakel Bouwbedrijf B.V. Vrienden van het Gemeentemuseum Den Haag Diverse particuliere schenkers

4 4 VOORWOORD Raad van toezicht Vorig jaar vermeldden wij in het voorwoord dat 2010 een bijzonder jaar was, maar dat donkere wolken zich samenpakten. En helaas, een jaar later moeten we constateren dat een heftige storm is losgebarsten. De bezuinigingen op kunst en cultuur laten hun sporen na in de culturele sector. Het credo lijkt te zijn meer voor minder. Om die reden moet de kunst- en cultuursector, meer dan ooit tevoren, de gelederen sluiten. Samenwerken luidt het devies. Alleen dan is het mogelijk om met minder middelen meer te bereiken. Samenwerken is noodzakelijk op verschillende niveaus; binnen het museum, als museum met partners in Den Haag en als musea onderling. De samenwerking binnen het Gemeentemuseum zal overigens geen enkel probleem vormen. Er wordt steeds meer van de medewerkers gevraagd, maar dat wordt geweldig opgepakt. Het interessante programma, de fantastische publiciteit, bijzondere publicaties, boeiende lesprogramma s en meer: zonder de betrokkenheid van alle medewerkers zou het museum niet zo goed kunnen functioneren. Dan zou het niet mogelijk zijn om al die bezoekers Gemeentemuseum, GEM, Fotomuseum en Escher in het Paleis in totaal meer dan ! een bijzondere ervaring te bieden. We zijn daar trots op en dankbaar voor. Als museum is het noodzakelijk om, nog nadrukkelijker dan voorheen, de toegevoegde waarde van kunst te laten zien. Niet alleen vanwege de bezuinigingen zelf, maar ook vanwege de tone of voice waarmee de kunst- en cultuursector de afgelopen tijd is benaderd. Wij hebben ons hier enorm over verbaasd en aan geërgerd. Er werd naar onze mening volledig voorbijgegaan aan het feit dat cultuur een onmisbaar element is in onze samenleving. Het Gemeentemuseum Den Haag heeft zich door die opstelling echter zeker niet uit het veld laten slaan. Sterker nog, wij hebben een prachtig visitekaartje afgegeven dat de rol van kunst onderstreept. De semipermanente opstelling Mondriaan & De Stijl is niet alleen bijzonder, maar bovenal van toegevoegde waarde voor ons land. Dit verhaal werd nog nergens verteld. Het Gemeentemuseum staat al sinds jaar en dag voor een proactieve aanpak. Het museum wil toonaangevend en leidend zijn. Het tentoonstellingsprogramma is divers. Soms spraakmakend, verrassend of vernieuwend, dan weer terugblikkend op het verleden, maar keer op keer interessant. Dat ziet de buitenwereld gelukkig ook. Dag in dag uit tonen we aan een breed publiek wat we in huis hebben. Van kunstliefhebber tot scholier, van jong tot oud, van toerist tot Hagenees: we mogen ze allemaal verwelkomen binnen Berlages muren. En zo hoort het ook, want het Gemeentemuseum is bij uitstek een open en dynamisch museum van en voor het publiek! De heer J.N.A. van Caldenborgh (voorzitter) Mevrouw drs. A. Birnie De heer drs. S.J. van Driel Mevrouw mr. L.J. Griffith De heer mr. W.H.M. Pot Mevrouw G. Bekman De heer C.J. van den Driest

5 5 MISSIE Het Gemeentemuseum Den Haag is als openbare instelling altijd op zoek naar nieuwe manieren om in contact te komen met grote en diverse bezoekersgroepen. We zien het als voornaamste opdracht onze vooraanstaande positie, zowel nationaal als internationaal, als hoogwaardig museum voor moderne en eigentijdse kunst te handhaven en, voor zover nodig, verder uit te bouwen. Het Gemeentemuseum Den Haag wil een open, creatief en dynamisch museum zijn, met een sterke verankering in de samenleving. Dit wordt gerealiseerd door een zorgvuldig beheer en ontsluiting van de collectie, een actief en gedurfd tentoonstellingsbeleid en een verwervingsbeleid dat zich richt op uitzonderlijke en wezenlijke toevoegingen aan het openbaar kunstbezit.

6 6 INTERVIEW Benno Tempel, directeur: Het Gemeentemuseum is een diamant met vele facetten Een diamant met vele facetten, zo omschrijft directeur Benno Tempel het Gemeentemuseum. Deze diamant heeft in 2011 weer kunnen schitteren en flonkeren. Aansprekende tentoonstellingen, veel positieve publiciteit, een vaste plek voor Mondriaan & De Stijl en hoge bezoekersaantallen: het museum kan tevreden zijn. Toch was er helaas ook een keerzijde. Tempel blikt terug op een mooi, maar bewogen jaar. Terugkijkend kan ik concluderen dat 2011 wederom een fantastisch jaar is geweest voor het Gemeentemuseum, zo begint hij te vertellen. Het was echter wel een jaar met een rauwe realiteit. In Den Haag is, anders dan in veel andere steden, gestart met bezuinigingen op kunst en cultuur. Voor ons museum hield dit in dat we ongeveer acht ton hebben moeten inleveren. Daarnaast is het steeds duidelijker geworden dat er bij de politiek gaten zitten in de kennis over een museum. Veel politici hebben weinig idee welke kosten daarmee gepaard gaan, welke geldstromen ernaar toe lopen of van wie de kunstwerken zijn. Dit is voor een groot deel ook aan de musea zelf te wijten. De politiek is de afgelopen decennia slecht op de hoogte gebracht en gehouden. Bezuinigen In deze tijd van bezuinigingen moet iedereen een steentje bijdragen, dat realiseert ook de directie van het museum zich. Maar er is wel iets speciaals aan de hand, zegt Tempel. Zo n tien jaar geleden is een deel van de musea, waaronder het Gemeentemuseum, verzelfstandigd. Dit heeft geresulteerd in een enorme professionaliseringsslag. Sindsdien is het bezoekersaantal van ons museum verdubbeld, we hebben flink kunnen besparen en vele fondsen weten te werven. Nu wordt er in feite verwacht dat we nog een keer zo n slag maken. We worden eigenlijk gestraft voor ons goede beleid uit het verleden. Natuurlijk valt er op een aantal punten nog wel te bezuinigen, maar met de bedragen waar het nu om dreigt te gaan wordt het ons heel lastig gemaakt. Dit museum beheert een collectie van een ander, in ons geval van de Gemeente Den Haag. Zoals de plantsoenendienst zorgdraagt voor de bomen in de stad, zo dragen wij zorg voor de kunstwerken. Eigenlijk zouden we de gemeente een rekening moeten sturen voor de gemaakte kosten. Op die manier krijg je niet zomaar iets, maar verdien je het. Er hangt een prijskaartje aan het beheren van de collectie en voor een deel denk aan vaste lasten als beveiliging en klimaatbeheer is daar moeilijk op te bezuinigen. Publieksbereik Het publiek wist het Gemeentemuseum in 2011 weer in grote getalen te vinden. In totaal hebben het Gemeentemuseum, Escher in het Paleis en GEM/Fotomuseum wederom meer dan bezoekers getrokken. Dat aantal proberen we vast te houden door het programma dat we voeren, de activiteiten die we ontwikkelen en de aandacht die we onder andere via de media weten te realiseren. Net als andere grote musea kunnen we stellen dat we jaarlijks meer bezoekers trekken dan professionele sportclubs. Er zijn bovendien ruim mensen met een museumjaarkaart. Musea hebben dus een gigantisch bereik en een enorme potentie. Kijk ook naar de media: kunst wordt hierin breed uitgemeten. Cultuur is een heel belangrijk onderdeel van onze samenleving. Om die reden zijn wij ervan overtuigd dat het goed is om samen te werken met andere organisaties. Wij voelen een maatschappelijke betrokkenheid en dat herkennen we bij menig andere club of instelling. Het Gemeentemuseum heeft in 2011 de krachten gebundeld met ADO Den Haag. Waarom?

7 7 INTERVIEW Omdat wij een enorme expertise hebben op het gebied van educatie voor de jeugd en andersom lopen wij graag mee met ADO, een belangrijk instituut in Den Haag. Ik vind het eigenlijk logisch dat instituten zoals de onze bij elkaar over de vloer komen. Die overtuiging heeft geresulteerd in een innovatieve samenwerking voor de jeugd en de ADO kids tour blijkt goed te werken. Diamant met vele facetten Bezoekers moeten weten wat ze kunnen verwachten wanneer ze een museum bezoeken. Tempel geeft daarom aan dat elk museum een helder profiel moet hebben. Ons profiel is diffuus, maar tegelijkertijd heel duidelijk. We hebben veel verschillende afdelingen; beeldende kunst, fotografie, prentenkabinet, mode, toegepaste kunst en muziekinstrumenten. Heel divers dus, maar op alle niveaus van wereldkwaliteit. Ik omschrijf het museum daarom graag als een diamant met vele facetten. Het Gemeentemuseum is een instituut van grote waarde, maar met verschillende kanten. Die gedachte heeft ons doen inzien dat je die verschillende facetten nog meer zichtbaar moet maken in het museum. Bijvoorbeeld door ook jaarlijks mode te tonen, door de permanente opstelling over Mondriaan & De Stijl en in de toekomst door middel van een permanente ruimte voor Delfts Blauw. We moeten die verschillende facetten van de diamant nadrukkelijker tonen en ermee naar buiten treden. Dat is nog niet zo eenvoudig, omdat we ons richten op verschillende doelgroepen. Dat maakt het ingewikkeld en intensief, zeker omdat de middelen beperkt zijn, maar het biedt ook kansen. Mondriaan & De Stijl Het museum is er enorm trots op dat in het afgelopen jaar een nieuw concept is gerealiseerd. Nederland is bij uitstek een land van kunstenaars. We hebben bijna elke eeuw kunstenaars van wereldfaam voortgebracht. In de Nederlandse canon, vijftig vensters die van wezenlijk belang zijn voor wat Nederland vandaag de dag is, zijn drie vensters opgenomen over kunst: Rembrandt, Van Gogh en De Stijl. Toch kon je tot voor kort beter naar het MoMA gaan om iets over De Stijl te weten te komen. Daar moest hoognodig verandering in komen en daarom hebben we een hele vleugel permanent ingericht over Mondriaan & De Stijl. Er staat nu iets bijzonders. We hebben dit in relatief korte tijd weten te realiseren in samenwerking met de studio van kunstenaar Krijn de Koning en architect Anne Holtrop. Het verhaal wordt op een innovatieve manier verteld, uitgaande van de ideeën van De Stijl. We presenteren dus geen theorie of chronologisch verhaal, maar leggen uit wat de bedoelingen van de kunstenaars waren. We merken dat dit het voor de bezoekers makkelijker maakt om de kunstwerken te waarderen. Het museum is een langdurige samenwerking aangegaan met het Nederlands Architectuur Instituut in Rotterdam, het Centraal Museum in Utrecht en andere bruikleengevers en daarnaast is de tentoonstelling mede mogelijk gemaakt door American Express, het Mondriaan Fonds en het VSB Fonds. Dit concept voorziet in een behoefte. Er komen veel bezoekers op af, waaronder middelbare scholen. Wij tonen daarmee aan dat het, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, wel degelijk mogelijk is om ook met een vaste collectie publiek te trekken. Evenwichtig programma Het hele jaar door heeft het museum mensen weten te inspireren en enthousiasmeren dankzij een evenwichtig programma. Tempel licht er enkele hoogtepunten uit. In de eerste plaats noem ik ook in dit kader de permanente opstelling Mondriaan & De Stijl, dat is echt een schot in de roos. Verder hebben de tentoonstellingen over James Ensor en over Parijs veel publiek getrokken. Heel bijzonder was de tentoonstelling over Chinees porselein. Een Nederlandse verzamelaar wilde een schenking van Chinees Schetsontwerp Mondriaan & De Stijl vleugel, Gemeentemuseum Den Haag, Anne Holtrop en Krijn de Koning 2011

8 8 INTERVIEW export porselein doen aan ons museum, maar het ging om collectiestukken die wij al in ons bezit hadden. We hebben ge adviseerd om naar China te gaan waar dit niet meer aanwezig is. Het Shanghai museum was hier zo blij mee, dat wij een aantal topstukken van het keizerlijk porselein mochten tonen. Deze stukken waren nog niet eerder buiten China te zien! Deze samenwerking maakte weer eens duidelijk dat cultuur internationale samenwerking kan stimuleren. De politiek en het bedrijfsleven hadden hier in mijn ogen veel meer op in kunnen haken. Musea openen soms deuren die ook een ingang kunnen zijn voor andere partijen in de samenleving. De tentoonstelling over Markus Lüpertz en Parijs, stad van de moderne kunst noemt Tempel mooie voorbeelden van samenwerking met het bedrijfsleven. Die succesvolle exposities zijn mede mogelijk gemaakt door respectievelijk de Duitse energiemaatschappij RWE/Essent en het Total E&P Nederland B.V.. Een heel ander publiek hebben we aan het eind van het jaar weten te bereiken met de tentoonstelling over poppenhuizen. In het Fotomuseum hebben we een prachtige tentoonstelling gehad met polaroids van Julian Schnabel en ook Gare du Nord Nederlandse fotografen in Parijs was heel geslaagd. Met het GEM/Fotomuseum proberen we een breder publiek te interesseren voor hedendaagse kunst. Een tentoonstelling over het werk van Erwin Wurm in het GEM was daarom een logische keuze. Deze kunstenaar zoekt op een heel brede manier, veel breder dan alleen het kunstcircuit, contact met mensen. Natuurlijk zijn de bezoekersaantallen van het GEM/Fotomuseum anders dan die van het Gemeentemuseum zelf, maar we mogen niet klagen. Toch hopen we dat de bezoekersaantallen verder toenemen, juist omdat wij van oudsher zo n kunstenaarsland zijn. Kunst is iets waarvan we zeker weten dat we er goed in zijn. Het zou jammer zijn als we die overtuiging en die positie verliezen. ZomerExpo De ZomerExpo, de eerste landelijke beeldende kunsttentoonstelling met een open inschrijving, was een groot succes. Zowel bij de deelnemers, het publiek als de pers is de expo ontzettend goed ontvangen. Het was niet alleen bijzonder om een keer zo n democratische tentoonstelling te organiseren, het hielp ons ook om op educatief gebied uit te leggen wat kunst nu eigenlijk is. Want wat is nu het verschil tussen een amateur en een kunstenaar die er professioneel van kan leven? In 2012 organiseren we een vervolg op dit succes en ik hoop echt dat we dit kunnen laten uitgroeien tot een mooie traditie in Nederland. Verwervingen & aankopen In 2011 heeft het Gemeentemuseum prachtige objecten aan de collectie mogen toevoegen. Maar, zo verduidelijkt Tempel, we streven er niet naar om zoveel mogelijk kunstobjecten te verwerven. We kopen alleen iets als het een wezenlijke toevoeging is op wat we al hebben. We zijn dus heel gericht op zoek naar wat bij ons past en hebben geen encyclopedische collectie voor ogen. Rond het project Mondriaan & De Stijl heeft het museum enkele schenkingen ontvangen. Werk van Bart van de Lek bijvoorbeeld, en een plantenstandaard van Vilmos Huszár. Verder heeft de familie van fotograaf Leonard Freed ons enkele foto s geschonken waar we erg blij mee zijn. De collectie hedendaagse keramiek hebben we uitgebreid dankzij een schenking van kunstenaars Johnny Rolf en Jan de Rooden. Een aanschaf waar we heel blij mee zijn, is een zogenaamde namiddagjurk, model Braque, van Paul Poiret, een van de belangrijkste modeontwerpers van de twintigste eeuw. De jurk konden we op een veiling voor een paar honderd euro aanschaffen. We zullen deze tonen tijdens een tentoonstelling over zijn werk, waarschijnlijk in Onze collectie

9 9 INTERVIEW hedendaagse kunst hebben we verder weten te versterken met de aankoop van een sculptuur van de Belgische kunstenares Berlinde De Bruyckere. Haar werk, bijna schilderachtige sculpturen van was met pigmenten, past heel mooi bij kunstwerken van Francis Bacon, Bruce Nauman en Louise Bourgeois. Ook ben ik ontzettend blij met een aantal werken van Daan van Golden, een van de belangrijkste Nederlandse levende kunstenaars. De collectie van Rob van Koningsbrugge hebben we uitgebreid met een schuifschilderij, een drieluik, uit Het werk is met name bijzonder vanwege het kleurgebruik - geel, blauw en rood - dat natuurlijk mooi aansluit bij Mondriaan. Tot slot noem ik graag de aanschaf van een aantal foto s van Jasper de Beijer, een Haagse fotograaf die heel expressief werk maakt. In 2011 is ook de kiem gelegd voor een aantal aankopen die pas in 2012 gestalte zullen krijgen. Hoewel 2011 een rauwe realiteit kende, overheerst een positief en strijdvaardig gevoel. Onze bezoekersaantallen, het veelzijdige programma, de prachtige collectie, ons mooie gebouw en de gemotiveerde medewerkers: ze dragen een enorme belofte in zich voor de toekomst! Onder de mensen Het Gemeentemuseum streeft ernaar om moderne kunst, zowel hedendaags als klassiek-modern, in ons land meer onder de mensen te brengen. Daar blijven we op inzetten door middel van onze tentoonstellingen, maar bijvoorbeeld ook door optical art te tonen in Escher in het Paleis. Daar komen vaak mensen die voor het eerst van hun leven naar een museum gaan en zich nog nooit positief hebben uitgelaten over hedendaagse kunst. Toch spreekt de optical art veel bezoekers aan. Dat vind ik fantastisch om te merken! We blijven als museum nieuwe initiatieven ontplooien en daar draagt elke medewerker aan bij. Het museum is als een goed voetbalteam. Mocht er iemand uitvallen, dan wordt het moeilijker, maar je gaat harder voor elkaar lopen om de wedstrijd alsnog te winnen. Mensen nemen verantwoordelijkheid en krijgen daar ook de ruimte voor. Dat leidt tot goede nieuwe ideeën en verdere aanscherping van de dingen waar we al mee bezig zijn.

10 10 1. COLLECTIE UITBREIDING VAN DE COLLECTIE De collectie is in 2011 uitgebreid met 81 objecten. Hiervan zijn er 48 toegevoegd aan de collectie moderne kunst en 32 aan die van de kunstnijverheid. Belangrijke aankopen In 2011 heeft het Gemeentemuseum, mede dankzij de steun van het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt en de Bankgiro Loterij, een aantal belangrijke aankopen kunnen realiseren op het gebied van de moderne kunst. Een voorbeeld hiervan is de verwerving van het werk Relic van Daan van Golden. Dit schilderij, dat eerder tijdens de Sixties! tentoonstelling in 2007 werd geëxposeerd, is een sleutelwerk binnen het oeuvre van de kunstenaar. Van Golden begon aan het schilderij in 1964 om het pas in 1989 af te ronden. Het werk vertegenwoordigt een belangrijke periode binnen het oeuvre van een van de meest invloedrijke schilders in Nederland van dit moment. Op een veiling in New York verwierf het museum een klein schilderij van de Poolse schilder Wilhelm Sasnal. Binnen de internationale hedendaagse schilderkunst is Sasnal een grote bekende, maar in Nederlandse openbare collecties is hij nog nauwelijks vertegenwoordigd. Het schilderij, dat een portret van zijn zoon Kacper voorstelt, vormt een welkome uitbreiding van de collectie hedendaagse schilderkunst, waartoe ook recente aankopen van werk van Michael Raedecker, Daniel Richter en Matthias Weischer behoren. Een opmerkelijke aanwinst is een beeld van Berlinde De Bruyckere. Deze Belgische kunstenares werd eind jaren negentig bekend met haar indringende sculpturen van kwetsbare, gehavende mensfiguren die het lijden van de mens centraal lijken te stellen. De in een monumentale vitrine gepresenteerde sculptuur heeft een sacrale kwaliteit, is beklemmend en dwingt de bezoeker tot nadenken. Het werk sluit prachtig aan bij de schilderijen van bijvoorbeeld Francis Bacon en De Cell XXVI van Louise Bourgeois. Bijzondere schenkingen Dat kunstenaars het Gemeentemuseum een warm hart toedragen, blijkt uit de vele schenkingen die wij jaarlijks van hen mogen ontvangen. In 2011 kregen we een omvangrijke donatie van het kunstenaarsechtpaar Johnny Rolf en Jan de Rooden. Dankzij de ruim veertig keramische werken die wij uit de verzameling van deze twee keramisten mochten kiezen, is de collectie Nederlandse keramiek uit de laatste decennia van de vorige eeuw substantieel verrijkt. Beeldend kunstenaar Ralph Prins verblijdde het museum met een twintig tal foto s van zijn hand, een mooie toevoeging aan onze collectie fotografie. Zoals elk jaar ontving de mode- en kostuumcollectie een aantal schenkingen van particulieren die hun eens gedragen haute couture een langer bestaan gunnen dan één modeseizoen. Zo kreeg het museum een unieke patchwork mantel, ontworpen door Fong Leng. Tot de omvangrijke gift van Jan en Len Aarntzen behoren topstukken als de creaties van John Galliano en Vivienne Westwood. Een geschenk uit de hemel was de Grand vase aux femmes nues van Pablo Picasso. Deze vaas uit 1950 behoort tot zijn beste ontwerpen in keramiek. Het indrukwekkende object is versierd met een drietal naakte vrouwenfiguren die zich als vanzelfsprekend voegen naar de contouren van het trompetvormige lichaam van de vaas. Met deze aanwinst via de zogenaamde 120%-regeling viel niet alleen de verzameling van het Gemeentemuseum, maar ook de collectie Nederland een onbetwist hoogtepunt uit het keramische oeuvre van Picasso ten deel. Het grote belang van deze fiscale maatregel kan niet beter worden geïllustreerd. Daan van Golden, Relic Pablo Picasso, Grand vase aux femmes nues, 1950

11 11 1. COLLECTIE Collectieprojecten In 2011 zijn twee omvangrijke collectieprojecten voortgezet. In de eerste plaats het Mondriaan restauratieproject, dat tot doel heeft de gehele collectie in zo n staat te brengen dat deze weer kan deelnemen aan het (inter)nationale bruikleenverkeer. Het project is eind 2011 halverwege. Een tweede project is de standplaatsregistratie. Hierin worden alle objecten die in museaal bezit zijn, voorzien van een digitaal raadpleegbare standplaats. Eind 2011 zijn objecten voorzien van een standplaats code. De verwachting is dat het project eind 2012 zal zijn afgerond, met uitzondering van een deel van de modecollectie. Dit deel, dat weinig tot niet deelneemt aan het museale verkeer, kost zoveel tijd om te behandelen dat het niet efficiënt meer is.

12 12 2. TENTOONSTELLINGEN In 2011 heeft het museum in het Berlage gebouw 24 tentoonstellingen georganiseerd en 9 tentoonstellingen in het GEM/ Fotomuseum. Deze hoeveelheid tentoonstellingen betekent een lichte daling ten opzichte van het programma in Dit is echter in overeenstemming met het algemene beleidsstreven om de frequentie van tentoonstellingen terug te brengen, uiteraard zonder hierbij in te boeten op de bezoekersaantallen. Het aantal tentoonstellingen is nog altijd groot. Om de doelstellingen wat betreft de bezoekersaantallen te halen, waren in het voor- en het najaar de belangrijkste publiekstrekkers gepland. In het voorjaar van 2011 is de James Ensor retrospectief georganiseerd. Deze tentoonstelling bracht vele positieve reacties teweeg. Toekenning In mei 2011 won het Gemeentemuseum Den Haag de tweejaarlijkse Turing Toekenning van ,- van de Turing Foundation. Met dit bedrag is het mogelijk om in 2012 een spectaculaire tentoonstelling over Alexander Calder te organiseren. Het museum is ongelooflijk blij en trots op de toekenning van deze prijs. De tentoonstelling over Calder zal Nederland in internationale aandacht plaatsen, met name in de Verenigde Staten, waardoor ook deuren zullen openen voor toekomstige tentoonstellingen van internationaal belang. De ZomerExpo 2011 Anoniem gekozen met werken van (amateur)kunstenaars uit het hele land maakte veel goed. In het najaar golden twee tentoonstellingen als ware publiekstrekkers: XXSmall de tentoonstelling over poppenhuizen en Parijs, stad van de moderne kunst een tentoonstelling die voortkwam uit een collectieruil met het Centre Pompidou. De grote tentoonstelling over Markus Lüpertz, mede mogelijk gemaakt door het energieconcern RWE/Essent, bracht ook veel liefhebbers op de been. Er was gekozen voor een volstrekt nieuwe benadering van het oeuvre van deze vermaarde Duitse schilder, door het inhoudelijk aan het schitterende Berlage gebouw te koppelen. Turing Toekenning

13 13 2. TENTOONSTELLINGEN DEFINITIEVE PLEK VOOR MONDRIAAN & DE STIJL Zonder twijfel is De Stijl de belangrijkste Nederlandse kunststroming van de twintigste eeuw en geniet een grote internationale reputatie. Het Gemeentemuseum Den Haag beschikt niet alleen over de grootste collectie Mondriaan ter wereld, maar bezit ook de meest brede collectie De Stijl wereldwijd. Omdat De Stijl van groot belang is geweest voor ons land de beweging maakt samen met Rembrandt en Van Gogh deel uit van De canon van Nederland heeft het Gemeentemuseum deze groep een definitieve plek in Nederland gegeven. Sinds 24 september kan het publiek de semipermanente tentoonstelling Mondriaan & De Stijl bezoeken. Er is een complete vleugel met een oppervlakte van 750 vierkante meter aan gewijd. De collectie Mondriaan van het Gemeentemuseum is uniek in de wereld en omvat bijna 300 werken. Alle stadia van Mondriaans indrukwekkende carrière zijn erin vertegenwoordigd. De grote variëteit aan werken stelt het museum in staat om de volledige artistieke ontwikkeling aan het publiek te tonen. en werken van andere kunstenaars van De Stijl ging in het Gemeentemuseum hand in hand. In de permanente opstelling Mondriaan & De Stijl zijn Theo van Doesburg, Vilmos Huszár, Bart van der Leck, J.J.P. Oud, Gerrit Rietveld en Georges Vantongerloo naast Mondriaan de belangrijkste vertegenwoordigers. De thematische inrichting van Mondriaan & De Stijl is geënt op De woning De straat De stad, een artikel van Mondriaan uit De presentatie is levendig en laat de boeiende samenvloeiing van kunst, vormgeving en architectuur goed tot uitdrukking komen. De bekende kunstenaar Krijn de Koning en architect Anne Holtrop, tekende voor de vormgeving van de tentoonstelling. Het is feitelijk een kunstwerk an sich met als titel 63 spaces for a work. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door American Express, Mondriaan Fonds, VSB Fonds, Centraal Museum Utrecht, het Nederlands Architectuur Instituut en Stijl Advocaten. De essentie van de kunstbeweging De Stijl, actief vanaf 1917, was een nieuwe kunstvorm te vinden die volledig inzetbaar was. De beweging sloeg een brug tussen kunst, vormgeving, architectuur en samenleving. De Stijl zorgde voor grote vernieuwingen en inspireert kunstenaars, vormgevers en architecten tot op de dag van vandaag. Het belang van de groep is moeilijk te overschatten; zij speelt een centrale rol in de Europese avant-garde. Leden van de groep ontwikkelden ideeën over een ideale samenleving, beeldend kenmerkt de groep zich door het vereenvoudigen van vorm en reduceren van kleurgebruik. Het verzamelen van werk van Piet Mondriaan Foto: Gerrit Schreurs

14 14 2. TENTOONSTELLINGEN PUBLIEKSTREKKERS BERLAGE GEBOUW James Ensor Universum van een fantast 12 maart - 13 juni 2011 In het voorjaar van 2011 eerde het Gemeentemuseum James Ensor ( ) met een groots overzicht. Het indrukwekkende oeuvre van deze Belgische expressionist is een ware maskerade en de tentoonstelling bood een blik in het universum van deze fantast. Aanvankelijk maakte de kunstenaar furore met zijn realisme. Later vond de grote omwenteling naar zijn fantasiewereld plaats. Een parade van groteske figuren, een dolle optocht van feestgangers met maskers, geschminkte vrouwengezichten, skeletten en carnavaleske poppen in felle- of juist pastelkleuren: de schilderijen van Ensor kennen uitersten. Ensor staat bekend om zijn veelzijdig en sensitief kleurgebruik, zijn vrije manier van schilderen, zijn fantasie en zijn onthulling van de lachwekkende staat van de mens. Met het doorbreken van conventionele thema s en het aanboren van nieuwe onderwerpen in de schilderkunst was Ensor een echte pionier en vernieuwer. Zijn werk werd niet overal onmiddellijk geaccepteerd en hij werd zelfs geweigerd op tentoonstellingen. In 1884 richtte hij daarom de tentoonstellingsvereniging Les XX op met gelijkgestemde kunstenaars. Kort na de Eerste Wereldoorlog werd Ensor al opgenomen in de canon van de moderne kunst en hoort hij samen met Edvard Munch, Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde en Oskar Kokoschka tot de top van de Europese expressionistische kunst. Samen met René Magritte en Paul Delvaux behoort hij tot de voorhoede van de klassiek moderne Belgische kunst van internationale naam en faam. Ensor was een uitzonderlijk colorist, met gedurfde kleurcontrasten en tonaliteit. In zijn groteske schilderijen gebruikt hij het masker als instrument om de ware boosaardige en lachwekkende aard van de mensheid onthullen. Ensor was ook een buitengewoon grafisch talent, wat op deze tentoonstelling aan de hand van tekeningen en etsen duidelijk te zien was. De tentoonstelling belichtte ook de binding van Ensor met Nederland. Hij reisde al op jonge leeftijd door ons land en raakte geïnspireerd door de oude Hollandse meesters. Zijn werk werd in Nederland al snel goed ontvangen en zelfs tentoongesteld en verzameld en hij had een bijzondere relatie met Jan Toorop. De tentoonstelling is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, met dank aan Nationaal Archief/collectie Spaarnestad Photo en dankzij de steun van de Vlaamse Overheid. Pronkzucht aan het hof Keizerlijk porselein uit Shanghai 16 april t/m 23 oktober 2011 Voor het keizerlijk hof in het oude China was alleen het beste goed genoeg. Daarom beschikte het over speciale fabrieken waar de crème de la crème van de Chinese keramiek werd gemaakt met de hoogste kwaliteit porselein, de meest vakbekwame werknemers en de mooiste kleurpigmenten. Het Shanghai Museum heeft in het Gemeentemuseum honderd topstukken van dit keizerlijk porselein getoond die nog nooit eerder buiten Azië te zien waren. In Pronkzucht aan het hof stonden de topstukken niet op zich: de symboliek en betekenis van de decoraties speelden in deze tentoonstelling een belangrijke rol. Zo maakte het publiek ook kennis met de bijzondere mythes en tradities van de Chinese cultuur.

15 15 2. TENTOONSTELLINGEN Vanaf het begin van de zeventiende eeuw was Chinees porselein een geliefd verzamelobject in Nederland. Door de VOC geïmporteerde stukken vonden gretig aftrek op veilingen. Deze speciaal voor de export gemaakte objecten zijn echter van een mindere kwaliteit dan het porselein dat voor het keizerlijk hof werd gemaakt. Gedurende de Ming- ( ) en Qingdynasty ( ) zijn talloze pronkstukken vervaardigd, meestal ceremoniële objecten. Deze waren van de allerhoogste kwaliteit illustreren de verfijnde levensstijl waarin de keizers zich eeuwenlang hebben gebaad. De decoraties op de prachtige werken zijn tot in de kleinste details uitgewerkt en symboliseren vaak heilwensen. Na de val van de keizerlijke macht tijdens de revolutie in 1911 raakte de collectie keizerlijk porselein verdeeld en werd deels vernietigd. Precies honderd jaar na dato was een representatieve selectie van dit porselein in het Gemeentemuseum te zien. Pronkzucht aan het hof is mogelijk gemaakt door de bijzondere band die de Nederlander Henk Nieuwenhuys met het Shanghai Museum heeft. Hij schonk enige jaren geleden zijn eigen collectie Chinees exportporselein aan dit museum, waar het nu permanent te zien is. Markus Lüpertz In t God lijk Licht 25 juni t/m 2 oktober 2011 Voor de Duitse kunstschilder en beeldhouwer Markus Lüpertz (1941) is het overduidelijk dat kunst ver boven het dagelijks leven uitstijgt. In de media dikt hij zijn overtuiging aan door zijn onberispelijke en zelfverzekerde optreden als Koning der schilders. Ook in de architectuur van het Gemeentemuseum Den Haag komt de afstand tussen kunst en dagelijks leven op verschillende manieren tot uiting. Deze overeenkomst vormde het uitgangspunt voor dit grootse retrospectief. Aan de hand van thema s is aandacht besteed aan recent werk, hoogtepunten uit zijn oeuvre én het genie Lüpertz zelf. Lüpertz behoort samen met Penck, Immendorff en Baselitz tot de generatie naoorlogse Duitse kunstenaars die het expressionisme nieuw leven inbliezen. Hij behoort al jaren tot de top van de hedendaagse Duitse kunstenaars. Zijn werk typeert zich door een veelzijdigheid en door zijn zoektocht naar het evenwicht tussen abstractie en figuratie, tussen vorm en kleur. In zijn schilderkunst is het landschap favoriet, terwijl in zijn beeldhouwwerk de menselijke figuur juist centraal staat. De creatieve ontwikkeling van een achttien meter hoog sculptuur Hercules ter herinnering aan het project Culturele Hoofdstad Ruhr 2010, speelde een grote rol in deze overzichtstentoonstelling. Verder toonde de expositie Lüpertz zoektocht naar een eigen taal die uitmondde in de dithyrambische schilderijen. Deze zijn vernoemd naar de dithyrambe, een loflied uit de klassieke oudheid op Dionysos, god van de geestdrift, wijn, roes en chaos. Andere thema s waren bijvoorbeeld boomstammen en expliciete referenties aan de kunstgeschiedenis of literatuur, zoals Alice in Wonderland. Markus Lüpertz in het Gemeentemuseum Den Haag, Foto: Gerrit Schreurs

16 16 2. TENTOONSTELLINGEN De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Duitse energiemaatschappij RWE/Essent. Voor het Gemeentemuseum Den Haag bood deze samenwerking de kans om, geheel in lijn met het nieuwe beleid van het museum, nieuwe publieksgroepen aan te trekken van over de grens en hedendaagse kunst aan een breed publiek te presenteren. ZomerExpo 2011 Anoniem gekozen. Nieuwe meesters van de lage landen 9 juli t/m 21 augustus 2011 Stichting ArtWorlds en het Gemeentemuseum Den Haag lanceerden op 9 december 2010 de eerste Nederlandse tentoonstelling met open inschrijving. En met succes! Begin 2011 hebben in totaal 2450 deelnemers uit het hele land zo n 4750 werken ingezonden. Deze zijn in het voorjaar van 2011 op drie locaties in Nederland beoordeeld door een jury die bestond uit personen uit de museumwereld, de provinciale kunst- en cultuurinstellingen en uit bekende en minder bekende kunstenaars. Een selectie van 600 werken werd vervolgens getoond op de website van de ZomerExpo 2011, waarna uiteindelijk 250 werken zijn uitgekozen voor de tentoonstelling Anoniem gekozen in het Gemeentemuseum. De ZomerExpo 2011 gaf een beeld van de kunstbeoefening in Nederland in volle breedte zonder onderscheid te maken tussen de gevestigde en niet-gevestigde kunstwereld. De zeggingskracht en de kwaliteit was bepalend bij de keuze van het werk. Stichting ArtWorlds ontwikkelt projecten die verschillende kunstwerelden samenbrengt. Door de samenwerking met deze stichting en de ZomerExpo wil het Gemeentemuseum de publieksparticipatie vergroten. Het museum streeft naar een grote diversiteit aan publieksgroepen en wil zoveel mogelijk mensen laten kennismaken met verschillende kunstvormen zoals kunstnijverheid, mode, muziek, schilderkunst en tekenkunst. Het publiek werd actief betrokken bij de ZomerExpo doordat elke bezoeker een stem mocht uitbrengen op het meest aansprekende kunstwerk. Er waren namelijk drie stimuleringsprijzen verbonden aan de tentoonstelling van , en euro. De tweede prijs ( 7.500) is gewonnen door Annemieke Alberts met haar schilderij (Be)Spiegelingen. De derde prijs ( 5.000) ging naar Tilleke Schwarz voor haar werk Purr Chase. De publieksprijs van ging, met grote meerderheid van stemmen, naar het kunstenaarsduo Lonneke Gordijn en Ralph Nauta voor hun werk Fragile Future. Het werk is een combinatie van natuur en techniek; het bestaat uit tientallen lampjes die bedekt zijn met echte paardenbloempluisjes, met elkaar verbonden door een constructie van fosforbrons. Mode Kunst Een affaire 3 september 2011 t/m 8 januari 2012 Wie kent niet de kleurige Mondriaanjurken die Yves Saint Laurent in 1965 ontwierp? Of de mini-jurkjes met hypnotiserende optische prints, geïnspireerd door op-art uit de jaren 60? Ze illustreren de innige relatie tussen mode en kunst. Couturiers weten de tijdgeest te vangen en te vertalen naar hun ontwerpen, terwijl kunstenaars kleding gebruiken als expressiemiddel om vorm te geven aan het totaalbeeld van hun ideeën. De tentoonstelling Mode Kunst, een affaire, liet zien dat bepaalde kleding gebruikt wordt door krachtige vrouwen om zich te onderscheiden en dat beeldende kunst in veel gevallen een grote inspiratiebron is voor ontwerpers. Tot de topstukken van de tentoonstelling behoorden creaties van Liberty s, Sonia Delaunay, Schiaparelli, Yves Saint Laurent, Chanel en Givenchy. Prijswinnaar (1 e prijs) ZomerExpo 2011

17 17 2. TENTOONSTELLINGEN In de negentiende eeuw veranderde de rol van de mode en de plaats die kunst inneemt in de samenleving. Door toegenomen welvaart en nieuwe maatschappelijke verhoudingen werden zowel mode als kunst steeds meer middelen om uiting te geven aan persoonlijke smaak en identiteit. In Nederland zijn het rond 1900 eigenzinnige vrouwen als Aletta Jacobs, toneelspeelsters en concertzangeressen die zich met het dragen van artistieke kleding onderscheiden van de massa. Zij dragen niet langer korsetten met strak in gesnoerde tailles, maar los vallende jurken van verfijnde stoffen in kunstzinnige kleuren. Bewegingsvrijheid, dat was wat de moderne vrouw wilde. Kunstenaars als Henry van de Velde en Piet Zwart werden betrokken bij de esthetische vorm geving van deze nieuwe mode. De abstracte schilderkunst van de succesvolle ontwerpster en kunstenaar Sonia Delaunay getrouwd met Robert Delaunay en bevriend met schilders als Mondriaan, Arp, Vantongerloo en Kandinsky - inspireerde in de jaren 20 tot diverse stofontwerpen. In de kleding en hoeden van modeontwerpster Elsa Schiaparelli speelde het surrealisme een belangrijke rol. Zij maakt furore met truien met ingebreide das of matrozenkraag en werkt nauw samen met kunstenaars als Salvador Dalí en Jean Cocteau. Ook in de naoorlogse kunst is de kruisbestuiving vaak terug te zien. In de jaren 50 maakt Karel Appel gesigneerde stofontwerpen, in de jaren 60 verkoopt de Bijenkorf jurkjes geïnspireerd door op-art en in samenhang met het minimalisme in de beeldende kunst ontstaat er een grote voorkeur voor sobere, vaak asymmetrische ontwerpen. Ook wordt mode steeds vaker beschouwd als autonoom kunstwerk. Parijs Stad van de moderne kunst oktober 2011 t/m 29 januari 2012 Eind 2011 heeft het in grote getalen toegestroomde publiek genoten van beroemde meesterwerken van onder anderen Kandinsky, Brancusi, Picasso, Matisse, Miró, Giacometti, Léger, Braque en Delaunay. Deze topstukken waren ter beschikking gesteld door het prestigieuze Centre Pompidou in Parijs. De bruisende Franse hoofdstad oefende in de eerste helft van de twintigste eeuw een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op toekomstgerichte kunstenaars uit de hele wereld. Hier werd de moderne kunstgeschiedenis geschreven. Ook vanuit Nederland trokken de meest vooruitstrevende kunstenaars naar deze opwindende plek van vernieuwing en artistieke vrijheid. In de eerste helft van de twintigste eeuw werd de kunst in een enorm tempo vernieuwd. Aangemoedigd door de Eerste Wereldoorlog, gedreven door het idee van een betere toekomst of in reactie op de stijl van hun voorgangers, ontwikkelden kunstenaars in Parijs nieuwe stijlen in de meest wilde en uiteenlopende kleuren en vormen. Parijs was een artistieke vrijplaats, kunstenaars ontmoetten elkaar in het café, groepeerden zich, discussieerden en beïnvloedden elkaar en bevochten hun standpunten. Nog niet eerder werd de relatie tussen Parijs als hoofdkwartier van de moderne kunst en Nederland in beeld gebracht. Verscheidene Nederlandse kunstenaars hebben in Parijs cruciale stappen in hun carrière gezet en daar is in deze tentoonstelling speciale aandacht aan besteed. Piet Mondriaan is een sprekend voorbeeld, want na een bezoek aan Parijs gooide hij het roer om; zowel in zijn beroepsmatige- als in zijn persoonlijke leven. Maar ook Kees van Dongen, Karel Appel en Constant raakten geïnspireerd en

18 18 2. TENTOONSTELLINGEN beïnvloed door het wervelende, bloeiende artistieke leven in Parijs. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt het Centre Pompidou in Parijs en door de ondersteuning van Total E&P Nederland B.V. XXSmall Poppenhuizen en meer in miniatuur 12 november 2011 t/m 25 maart 2012 Poppenhuizen waren in de zeventiende en achttiende eeuw een serieuze zaak. Welgestelden spendeerden soms evenveel geld aan deze hobby als aan hun eigen woning. XXSmall voerde jong en oud mee in een modelwereld van heden en verleden. Zo waren er pronkpoppenhuizen uit de zeventiende eeuw te zien, maar ook eigentijdse miniatuurhuizen geheel ingericht in modern design. Het wonen door de eeuwen heen kwam geheel tot leven. Uitgangspunt van de tentoonstelling was een van de best bewaarde poppenhuizen in Nederland; dat van Sara Rothé uit ca uit de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag. uitgebrachte designstoelen te zien, naast werk in miniatuur van Hollandse vormgevers en poppen in door Victor & Rolf handgemaakte couturekleding. Behalve de Nederlandse wooncultuur werden ook andere culturen in beeld gebracht. Zo waren er een Duits, een Engels en een Italiaans poppenhuis te zien, een Japanse keuken en een Chinese tempel. Een ander hoogtepunt vormde de compleet aangeklede boerderij die prinses Juliana kreeg van haar ouders voor haar tweede verjaardag. De tentoonstelling combineerde de huizen bovendien met poppen, die kleding droegen uit dezelfde periode of in hetzelfde thema. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het door hen beheerde Margarethe Petronella Fonds en het Van der Vossen-Delbrück Fonds. Al in de Chinese en Griekse oudheid werden er voorwerpen in miniatuur gemaakt en in de loop der tijd is dat zo gebleven. Van stoelen tot bedden, van zilveren serviezen tot Delfts blauwe vazen, van koperen pannen tot de trouwjurk van prinses Mabel. XXSmall toonde vele voorbeelden. Bovendien was er een miniatuurmuseum ingericht met kleine, originele schilderijtjes of tekeningen van de belangrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw, waaronder Sol LeWitt, Damien Hirst en Louise Bourgeois. Extra aandacht was er voor zilveren miniaturen, inclusief een aparte publicatie. Ook de moderne tijd was goed vertegenwoordigd met een ADO poppenkamer in de vormgeving van De Stijl, een jaren vijftig modelwoning en een poppenhuis van Gerrit Rietveld. Verder waren er miniaturen van door Vitra

19 19 2. TENTOONSTELLINGEN GEM / FOTOMUSEUM / GEMAK Erwin Wurm The Beauty Business 25 juni t/m 18 september 2011 Het GEM presenteerde in 2011 het eerste uitgebreide overzicht in Nederland van een van de meest belangrijke hedendaagse beeldhouwers van dit moment, de Oostenrijkse Erwin Wurm (1954). Zijn oeuvre heeft zich ontvouwd tot een humoristisch universum, waarin hijzelf, zijn publiek, kledingstukken, een gedachte of een handeling op sculpturele kwaliteiten worder onderzocht. Wurm bekritiseert, weliswaar lichtvoetig, de hedendaagse consumptiemaatschappij. Zo gaan zijn series fat houses en fat cars over huizen en auto s als statussymbolen, tegelijkertijd verwijzen ze naar de Westerse welvaartsziekte obesitas. Het meest bekend is Wurm om zijn one minute sculptures, waarbij toeschouwers met een voorwerp en getekende instructie tot sculptuur maken. Wurm is in de jaren 70, toen conceptuele kunst nog als voorbeeld gold, opgeleid in Wenen. Kunstenaars van het Wiener Aktionismus hebben in de decennia daarvoor de body art al in Oostenrijk geïntroduceerd. Hoewel Wurm zegt niet geïnteresseerd te zijn in het lichaam an sich, is duidelijk dat zijn oeuvre in deze traditie wortelt. Zijn werk draait vooral om wat hij de basisprincipes van sculptuur noemt; het zoeken naar leegte, mogelijkheden en volume. Wurm maakte een aantal fotoseries voor bekende modemerken en voor Vogue maakte hij een fotoserie waarbij Claudia Schiffer zijn instructies onderging. De Red Hot Chili Peppers gebruikten zijn ideeën (one minute sculptures) voor hun muziekclip Can t Stop. In de tentoonstelling was ook te zien dat Wurm de laatste jaren meubels vervaardigt, waarbij een kast dienst kan doen als stoel of andersom. In de tentoonstelling was voor het eerst de nieuwe aanwinst, de Small Psychos Group (2010), van het Gemeentemuseum te zien. Deze installatie bestaat uit elf onzichtbare figuren, die bestaan bij de gratie van de elf truien die om een lichaam gevormd lijken. Wurm stelt bij dit werk de vraag hoezeer onze kleding of buitenkant onze identiteit en status bepaalt. Gert & Uwe Tobias 12 maart t/m 13 juni 2011 In het voorjaar van 2011 werd voor het eerst het werk van de tweelingbroers Gert en Uwe Tobias (Roemenië, 1973) in Nederland museaal getoond met een, speciaal voor het GEM gemaakte, adembenemende installatie als tentoonstelling met recent werk. Het publiek liet zich verrassen in de wondere wereld van deze broers, die al sinds hun studie samenwerken. Met hun reusachtige houtsneden, keramische sculpturen en gouaches creëren zij een unieke beeldtaal die een onuitputtelijke fantasiewereld verraadt met cartoonachtige ogen op stokjes, een tollende blik, treurig ogende monden met grote hoektanden in monsterachtige, komische en bizarre gezichten. Soms zien we stripachtige figuurtjes die het midden houden tussen mens en dier. Hoe eigentijds de werken ook zijn, de wortels liggen in het historische modernisme. Zo doet de expressieve wereld van de kunstenaars denken aan de carnavaleske schilderijen van James Ensor, die gelijktijdig in het Gemeentemuseum te zien waren en door wie Gert en Uwe Tobias zich lieten zich inspireren. De tweelingbroers groeiden op in het Roemenië van dictator Nicolae Ceausescu en verhuisden in 1985 naar Duitsland. In hun werk verwijzen ze naar de Oost-Europese volkscultuur, vooral naar de kostuums en carnavalskleding. In hun meest recente werken, die speciaal voor Den Haag zijn

20 20 2. TENTOONSTELLINGEN gemaakt, lieten de kunstenaars zich inspireren door typisch Nederlandse onderwerpen als het zeventiende-eeuwse stilleven. Aan touwtjes en haken hangen zojuist geslachte dieren zoals een geit en geplukt gevogelte. Deze voorstellingen zijn enerzijds gruwelijk maar door de sierlijke vormen en toegevoegde bloemmotieven tegelijkertijd decoratief en prachtig van kleur. Het meest bekend zijn de twee broers door hun monumentale, kleurrijke houtsneden. Klassieke en expressionistische vormen worden afgewisseld met concrete vormen als leestekens tegen een rasterachtergrond die doet denken aan typewriters of videogames, waarbij ze beïnvloed zijn door Mondriaans geometrische abstractie en Bauhaus. De houtsneden met een rasterachtergrond behoren tot een serie werken met de titel Die Mappe die refereert aan patronen van folkloristisch borduurwerk waarvoor eenzelfde raster wordt gebruikt. Toch is hun artistieke universum veel groter dan dat, vaak worden hun werken verweven tot grootschalige installaties, van houtsneden gecombineerd met collage, tekeningen, gouaches, beelden en muurschilderingen. De keramische beelden zijn organisch van vorm, en laten figuren zien die gevangen lijken te zijn in hun zware materiaal met glazuurlaag. Soms laten ze hun duivelachtige hoofden hangen, waardoor ze eerder weemoedig dan gevaarlijk lijken. FOTOMUSEUM Gare du Nord Nederlandse fotografen in Parijs oktober 2011 t/m 15 januari 2012 Parijs, dáár moest je zijn. De Franse hoofdstad heeft decennia lang een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op schrijvers en schilders van over de hele wereld. Ook Nederlandse fotografen trokken naar Parijs en legden het romantische straatbeeld met zijn bewoners vast. Foto s van onder anderen Henri Berssenbrugge, Emmy Andriesse, Ed van der Elsken en Johan van der Keuken brachten in Gare du Nord de stad tot leven. Deze metropool speelde de hoofdrol in de tentoonstelling Parijs, stad van de moderne kunst , die gelijktijdig in het Gemeentemuseum Den Haag te zien was. Vanaf het moment dat Louis Daguerre de fotografie voor het eerst aan de wereld presenteerde in 1839, was Parijs behalve de stad van de moderne kunst ook het epicentrum van dit nieuwe medium. Nederlandse fotografen trokken in de jaren 20 en 30 naar de lichtstad om te studeren aan vakscholen of in de hoop het vak te mogen leren als assistent van grootheden als Man Ray en Berenice Abbott. In de jaren 50 hervond Parijs zijn aantrekkingskracht. De fotoboeken over Parijs van Nico Jesse, Ed van der Elsken en Johan van der Keuken, die in de jaren verschenen, waren erg populair. Ze lieten een wereld zien waar de benepen Nederlander alleen maar van kon dromen. Jesse legde in tien dagen tijd bijvoorbeeld tweeduizend vrouwen vast en gaf daarmee een boeiend kijkje achter de Parijse gevels. Het publiek maakte kennis met de Parisienne in al haar facetten. Van der Elsken fotografeerde juist het echte straatleven, de wat rauwere kant van de samenleving. Vooral de wereld van de bohemien-kunstenaars rond Quartier Latin bracht hij in beeld.

Rembrandt vanaf 9 september te zien in Museum Boijmans Van Beuningen. Virtuositeit en verbeeldingskracht: Rembrandt-etsen uit eigen collectie

Rembrandt vanaf 9 september te zien in Museum Boijmans Van Beuningen. Virtuositeit en verbeeldingskracht: Rembrandt-etsen uit eigen collectie Rembrandt vanaf 9 september te zien in Museum Boijmans Van Beuningen Virtuositeit en verbeeldingskracht: Rembrandt-etsen uit eigen collectie 07 SEPTEMBER 2017 SAMENVATTING Museum Boijmans Van Beuningen

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars

Nadere informatie

Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw

Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw 1/5 Eregalerij, Rijksmuseum Brieflezende vrouw, Johannes Vermeer, ca. 1663 Dit verwerkingsmateriaal wordt aangeboden na afloop van zeventiende eeuw laat Johannes Vermeer zien in de examentour Burgerlijke

Nadere informatie

VRIENDENPROGRAMMA SEPTEMBER TOT EN MET DECEMBER 2017

VRIENDENPROGRAMMA SEPTEMBER TOT EN MET DECEMBER 2017 VRIENDENPROGRAMMA SEPTEMBER TOT EN MET DECEMBER 2017 BESTE VRIEND VAN HET GEMEENTEMUSEUM, VRIENDEN FAMILIEPICKNICK Het Gemeentemuseum Den Haag en de vriendenvereniging zijn er weer in geslaagd een inspirerend

Nadere informatie

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO ANTWOORDMODEL VERSIE A + B Visuele analyse van schilderkunst in de 17DE, 19DE en 20STE eeuw 1/5

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO ANTWOORDMODEL VERSIE A + B Visuele analyse van schilderkunst in de 17DE, 19DE en 20STE eeuw 1/5 1/5 VERSIE A Vraag 1 A Gebruik van licht om de dramatiek te uiten. Het subtiele licht (vs. clair-obscur in de barok) geeft diepte aan het schilderij en accentueert het hoofdmotief. Het zorgt er dus voor

Nadere informatie

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO versie b Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw 1/5

rijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO versie b Visuele analyse van schilderkunst in de 17de, 19de en 20ste eeuw 1/5 1/5 Eregalerij, Rijksmuseum Mondriaanjurk, Yves Saint Laurent, Abraham, Bianchini-Férier, 1965 Dit verwerkingsmateriaal wordt aangeboden na afloop van de examentour Burgerlijke cultuur in de zeventiende

Nadere informatie

Een werkboek met creatieve ideeën om met kinderen originele portretten en zelfportretten te maken. Voor kinderen van 6 12 jaar

Een werkboek met creatieve ideeën om met kinderen originele portretten en zelfportretten te maken. Voor kinderen van 6 12 jaar Ursula Gareis CREATIEF WERKEN MET PORTRET EN ZELFPORTRET Een werkboek met creatieve ideeën om met kinderen originele portretten en zelfportretten te maken Voor kinderen van 6 12 jaar Elke pagina van dit

Nadere informatie

beeldende vakken CSE GL en TL

beeldende vakken CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2008 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 9.00-11.00 uur beeldende vakken CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 34 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 64 punten

Nadere informatie

Autonomie & Abstractie

Autonomie & Abstractie Kunstgeschiedenis Autonomie & Abstractie in de 20ste eeuw In de twintigste eeuw wordt het streven naar autonomie in de kunst steeds belangrijker: een kunstwerk moet helemaal op zichzelf staan, los van

Nadere informatie

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis. Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex

Nadere informatie

17 december 2018, 08:45 (CET) Opstelling De collectie als tijdmachine in Van der Steur gebouw

17 december 2018, 08:45 (CET) Opstelling De collectie als tijdmachine in Van der Steur gebouw 17 december 2018, 08:45 (CET) Laatste kans Opstelling De collectie als tijdmachine in Van der Steur gebouw (collectiezalen open t/m 13 januari) (tentoonstellingsvleugel open t/m 26 mei) Bezoekers die nog

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding Mode Fotografie Kunst in de middeleeuwen Kunst uit de renaissance... 14

INHOUD. Inleiding Mode Fotografie Kunst in de middeleeuwen Kunst uit de renaissance... 14 INHOUD Inleiding...6 1 Mode...8 2 Fotografie... 10 3 Kunst in de middeleeuwen... 12 4 Kunst uit de renaissance... 14 5 Kunst in de 17 e eeuw... 16 6 Moderne en hedendaagse kunst... 18 7 Graffiti... 20

Nadere informatie

DE FAMILIE VAN LOON 130 _

DE FAMILIE VAN LOON 130 _ DE FAMILIE VAN LOON Mooi idee: je familie en huis jarenlang laten portretteren door schilders en fotografen. De roemrijke familie Van Loon uit Amsterdam deed dat. De indrukwekkende stapel familieportretten

Nadere informatie

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890)

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890) 125 jaar Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder Vincent van Gogh (1853-1890) WWW.BNWALLCOVERINGS.COM 125 JAAR GEÏNSPIREERD DOOR DE WERKEN VAN KUNSTSCHILDER VINCENT VAN GOGH De collectie

Nadere informatie

ART HISTORY de twintigste eeuw. H4-cp3 H4 Expressionisme

ART HISTORY de twintigste eeuw. H4-cp3 H4 Expressionisme ART HISTORY de twintigste eeuw H4-cp3 H4 Expressionisme Sigmund Freud (1856-1939) blz.34 De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars uit het begin van de twintigste

Nadere informatie

Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief

Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Jantje Steenhuis, voorzitter BRAIN (Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland) en directeur Gemeentearchief Rotterdam Die plaat voor

Nadere informatie

RINEKE DIJKSTRA op de tentoonstelling Er was eens de collectie nu, Van Abbemuseum, Eindhoven

RINEKE DIJKSTRA op de tentoonstelling Er was eens de collectie nu, Van Abbemuseum, Eindhoven RINEKE DIJKSTRA op de tentoonstelling Er was eens de collectie nu, Van Abbemuseum, Eindhoven JOKE REICHARDT Werkstuk voor het vak Het meesterwerk. Sleutelwerken in de westerse kunst van de 20 e en de 21

Nadere informatie

Kunst van formaat - De collectie XL vanaf de jaren vijftig

Kunst van formaat - De collectie XL vanaf de jaren vijftig Kunst van formaat - De collectie XL vanaf de jaren vijftig Gastconservator Carel Blotkamp selecteert de allergrootste werken uit de collectie Van 10 februari tot en met 29 april 2018 worden in Museum Boijmans

Nadere informatie

Tentoonstellingskalender 2009-2010

Tentoonstellingskalender 2009-2010 PRESS 1 Tentoonstellingskalender 2009-2010 Het Design museum Gent heeft een druk tentoonstellingsprogramma. Het accent ligt ook hier op 20ste-eeuwse vormgeving. Aansluitend bij de collecties varieert het

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW H4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. EXPRESSIONISME 20ste eeuw De kunstenaar drukt zijn eigen persoonlijke gevoelens uit. EXPRESSIONISME 20ste eeuw

Nadere informatie

TENTOONSTELLINGSPROGRAMMA Rembrandt observeert mensen Etsen uit de collectie van Het Rembrandthuis

TENTOONSTELLINGSPROGRAMMA Rembrandt observeert mensen Etsen uit de collectie van Het Rembrandthuis TENTOONSTELLINGSPROGRAMMA 2018-2019 Museum Het Rembrandthuis presenteert de komende twee jaar een gevarieerd programma aan tentoonstellingen. Zo ontmoeten we in 2018 Rembrandt als observator van de mens

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel.

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW. V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW V4 algemeen deel Hoofdstuk 4 Expressionisme - Kunst en gevoel. Sigmund Freud (1856-1939) De ideeën van de psychoanalyticus Sigmund Freud hadden veel invloed op de kunstenaars

Nadere informatie

Auditieve oefeningen. Boek van de week: Verhaalbegrip: Taalbewustzijn:

Auditieve oefeningen. Boek van de week: Verhaalbegrip: Taalbewustzijn: Auditieve oefeningen Boek van de week: 1; Nijntje in het museum 2; Krokodil en het meesterwerk 3; Kloddertje 4; Meneer Kandinsky was een schilder 5; Het kleine museum Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik

Nadere informatie

Een eigenzinnig instituut in Nederland

Een eigenzinnig instituut in Nederland Een eigenzinnig instituut in Nederland Van hoge kunst tot populaire onderwerpen Het iconische gebouw is in 1992 ontworpen door Nederlands beroemdste architect Rem Koolhaas als een Palais des Festivals

Nadere informatie

BASISREADER KG: BEELDEND

BASISREADER KG: BEELDEND BASISREADER KG: BEELDEND Ontwikkelingen in de beeldende kunst in de eerste helft van de twintigste eeuw. HOOFDSTUK: BEELDENDE KUNST - Stromingen in de beeldende kunst vanaf 1900. 2011 -M.T. van de Kamp

Nadere informatie

museabrugge.be MUSEA BRUGGE Collectiepresentatie georges vantongerloo groeningemuseum I I persdossier

museabrugge.be MUSEA BRUGGE Collectiepresentatie georges vantongerloo groeningemuseum I I persdossier museabrugge.be MUSEA BRUGGE Collectiepresentatie georges vantongerloo groeningemuseum I 26.09. 15-07.02. 16 I persdossier collectiepresentatie Georges Van Tongerloo 2 KORT MEER INFO Het Groeningemuseum

Nadere informatie

FOTOEXPOSITIE. De Wereld van Van Gogh

FOTOEXPOSITIE. De Wereld van Van Gogh - - persbericht FOTOEXPOSITIE De Wereld van Van Gogh Zundert, 1 oktober 2014 - In het kader van het Van Goghjaar 2015 organiseert het Vincent van GoghHuis een tentoonstelling van fotografen die in de loop

Nadere informatie

ZOEKEN NAAR DE VOLMAAKTE VORM NIVEAU ++

ZOEKEN NAAR DE VOLMAAKTE VORM NIVEAU ++ NIVEAU ++ /5 Deze leskaart gaat over het zoeken naar de volmaakte vorm. Dat klinkt misschien wat verheven, maar je zult ontdekken dat deze zoektocht in de kunstgeschiedenis erg belangrijk is geweest. Piet

Nadere informatie

ZOEKEN NAAR DE VOLMAAKTE VORM NIVEAU ++

ZOEKEN NAAR DE VOLMAAKTE VORM NIVEAU ++ NIVEAU ++ /5 Deze leskaart gaat over het zoeken naar de volmaakte vorm. Dat klinkt misschien wat verheven, maar je zult ontdekken dat deze zoektocht in de kunstgeschiedenis erg belangrijk is geweest. Piet

Nadere informatie

NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET

NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET museabrugge.be MUSEA BRUGGE PERSDOSSIER indrukwekkend NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET OUDE MEESTERS ARENTSHUIS MODERNE GRAFIEK GROENINGEMUSEUM 31.10.2015-14.02.2016 SELECTIE 1 05.03.2016-19.06.2016

Nadere informatie

ART DECO - PARIS KIJKWIJZER

ART DECO - PARIS KIJKWIJZER ART DECO - PARIS KIJKWIJZER VMBO NU T/M 4 MAART 2018 HOE HET WERKT... t Neem je mobiel mee om foto s te maken (zonder flits). t De opdrachten van deze kijkwijzer zijn gegroepeerd per zaal. t Op de plattegrond

Nadere informatie

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW MASSACULTUUR. H5 CKV-profiel Cobra en Karel Appel Moderne Amerikanen in musea

ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW MASSACULTUUR. H5 CKV-profiel Cobra en Karel Appel Moderne Amerikanen in musea ART HISTORY DE TWINTIGSTE EEUW MASSACULTUUR H5 CKV-profiel Cobra en Karel Appel Moderne Amerikanen in musea Tijdsbeeld tweede helft 20ste eeuw Vrijheid na WOII-Europa ligt in puin.. Koude oorlog: angst

Nadere informatie

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Charley Toorop (1891-1955) kwam uit een echte kunstenaarsfamilie. Haar vader was de beroemde Jan Toorop en ook haar zonen bleken zeer creatief: één zoon werd documentairemaker, de andere

Nadere informatie

Factsheet over het educatieve aanbod

Factsheet over het educatieve aanbod De tentoonstelling in het Solomon R. Guggenheim Museum in New York, in 2012 Photo: David Heald Factsheet over het educatieve aanbod De tentoonstelling in het Cobra Museum Het Cobra Museum brengt van 5

Nadere informatie

Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad

Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad Kijk en vergelijk Het is een trend: hedendaagse werken

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Huis van Piet Mondriaan

Huis van Piet Mondriaan Huis van Piet Mondriaan Trade 2016/2017 Gemeentemuseum Den Haag Huis van Piet Mondriaan Trade 2016/2017 Entreeprijzen FIT + groepen Î Toegangsprijs: Û10,50 p.p. Î Reguliere verkoop: Û13,50 p.p. Î Uw tourguide

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT KLEUR NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT KLEUR NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 In 1886 vertrok Van Gogh naar Parijs. Hij maakte daar kennis met twee nieuwe schilderstromingen: het impressionisme en het pointillisme. Onder invloed van deze stromingen gingen de schilderijen

Nadere informatie

X P O A R T. Een educatief kunstenproject

X P O A R T. Een educatief kunstenproject X Een educatief kunstenproject Het educatief kunstenproject X ART wordt jaarlijks georganiseerd door de VZW Razor Reel in het kader van het Razor Reel Fantastic Film Festival (RRFFF) en heeft als doel

Nadere informatie

TIJDELIJKE KUNST IN NIJMEGEN IIUSEUMZONE: 'UlTKUKKOiMiJM' FLORENTIJN HOFMAN BIJLAGE

TIJDELIJKE KUNST IN NIJMEGEN IIUSEUMZONE: 'UlTKUKKOiMiJM' FLORENTIJN HOFMAN BIJLAGE TIJDELIJKE KUNST IN NIJMEGEN IIUSEUMZONE: 'UlTKUKKOiMiJM' FLORENTIJN HOFMAN BIJLAGE MUSEUMZONE In het door de Raad vastgestelde beleidsplan INBeelden (kunstopdrachtenbeleld 2008-2010) zljn tijdelijke kunstwerken

Nadere informatie

A-tekst. De aquarel. Mesdag Israëls Mauve Breitner Mondriaan

A-tekst. De aquarel. Mesdag Israëls Mauve Breitner Mondriaan A-tekst De aquarel Mesdag Israëls Mauve Breitner Mondriaan In de 19de eeuw maakte de Nederlandse aquarel een ongekende bloeiperiode door. De artistieke idealen van die tijd vonden in dit medium een perfecte

Nadere informatie

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam

Amsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het

Nadere informatie

kunstliefde Utrechtse kunst &beeldende kunst ruimte voor Aanvulling en reactie op de Cultuurnota Gemeente Utrecht 2013-2016

kunstliefde Utrechtse kunst &beeldende kunst ruimte voor Aanvulling en reactie op de Cultuurnota Gemeente Utrecht 2013-2016 kunstliefde ruimte voor &beeldende kunst Utrechtse kunst Aanvulling en reactie op de Cultuurnota Gemeente Utrecht 2013-2016 Voorwoord; In de cultuurnota 2013-2016 geeft de commissie in haar advies aan

Nadere informatie

SCHADUW LIJMT ALLES AAN ELKAAR

SCHADUW LIJMT ALLES AAN ELKAAR DE SCHADUW LIJMT ALLES AAN ELKAAR 40 talent_award.indd 40 12-01-16 10:48 talent_award.indd 41 12-01-16 10:48 41 42 talent_award.indd 42 12-01-16 10:48 Iets met licht, dat is wat Jimi Kluinbruinink (28)

Nadere informatie

Duurzame financiering van kunst- en ontwerpprojecten. Investeer in kunstenaars, samen met Fonds Kwadraat

Duurzame financiering van kunst- en ontwerpprojecten. Investeer in kunstenaars, samen met Fonds Kwadraat Duurzame financiering van kunst- en ontwerpprojecten Investeer in kunstenaars, samen met Fonds Kwadraat Investeer in kunstenaars - samen met Fonds Kwadraat Kunst verrijkt ons leven. Kunstenaars maken voortdurend

Nadere informatie

Van Bosch tot Tuymans: MSK Gent vernieuwt haar vaste collectie

Van Bosch tot Tuymans: MSK Gent vernieuwt haar vaste collectie Van Bosch tot Tuymans: MSK Gent vernieuwt haar vaste collectie Tien jaar na de renovatie van het museumgebouw schrijft het MSK Gent een nieuw beeld verhaal, van de middeleeuwen tot vandaag. Meer dan 25

Nadere informatie

THE FORMER KAMERBEEK COLLECTION

THE FORMER KAMERBEEK COLLECTION PERSBERICHT AMSTERDAM 14 APRIL 2017 ISAAC ISRAELS MOULIN DE LA GALETTE LEIDT DE VEILING VAN THE FORMER KAMERBEEK COLLECTION Isaac Israels (1865-1934), Moulin de la Galette, Parijs ( 300.000-500.000) Amsterdam

Nadere informatie

Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1

Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1 Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1 Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 2 Jos van Vreeswijk is meer dan dertig jaar beeldhouwer en nog

Nadere informatie

1907-1914. Bram Vrielink Jim Bloemen 2de

1907-1914. Bram Vrielink Jim Bloemen 2de Bram Vrielink Jim Bloemen 2de 1907-1914 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 2 INLEIDING... 3 HET KUBISME... 4 KUNSTENAARS KUBISME... 5 L AFICIONADO... 6 PORTRAIT OF PABLO PICASSO... 7 SIMULTANEOUS WINDOWS ON

Nadere informatie

STICHTING BEDRIJFSVRIENDEN DORDRECHTS MUSEUM

STICHTING BEDRIJFSVRIENDEN DORDRECHTS MUSEUM JAARVERSLAG 2015 Dordrecht, april 2016 INHOUDSOPGAVE Pagina Verslag activiteiten 3-4 Balans per 31 december 2015 5 Staat van baten en lasten over 2015 6 Toelichtingen 7-8 2 VERSLAG ACTIVITEITEN De stichting

Nadere informatie

De hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008.

De hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008. Voor Rustin is schilderen de hoofdzaak van zijn kunstenaarspraktijk, maar tekenen heeft hij daarnaast ook altijd gedaan. Hij deed dat op de momenten dat hij niet kon schilderen, zoals s avonds als het

Nadere informatie

Surrealisme ( )

Surrealisme ( ) Surrealisme (1924 - ) Magritte; Laat je vooral nadenken en je op het verkeerde been zetten. Denk aan beeldmanipulatie. Dali; Vage dromen en beelden. Oppenheim; Vervreemding Nieuwe zakelijkheid (1920 1950)

Nadere informatie

Verdieping 2012-2013 Fotobond afdeling Utrecht- t Gooi

Verdieping 2012-2013 Fotobond afdeling Utrecht- t Gooi De Verdieping 2012-2013 Fotobond afdeling Utrecht- t Gooi 1 Ter inspiratie Dit jaar was het de tweede keer dat ik de cursus De Verdieping van de Fotobond afdeling Utrecht t-gooi mocht begeleiden. Het was

Nadere informatie

Stromingen in vogelvlucht

Stromingen in vogelvlucht Stromingen in vogelvlucht Grieken en Romeinen (Klassiek Erfgoed) 500 v. Chr. tot 400 n. Chr. Middeleeuwen (Goddelijke Orde) 500 tot 1500 Renaissance (Homo Universalis) 1500 tot 1600 Barok en Rococo (Verleiding

Nadere informatie

Mondriaan terug in Winterswijk. Ondernemingsplan Villa Mondriaan Winterswijk

Mondriaan terug in Winterswijk. Ondernemingsplan Villa Mondriaan Winterswijk Mondriaan terug in Winterswijk Ondernemingsplan 2013-2016 Villa Mondriaan Winterswijk Ondernemingsplan 2013-2016 2 Augustus 2013 3 1. Inleiding Mondriaan is wereldberoemd. Van New York tot Parijs, maar

Nadere informatie

Persbericht: 22 mei 2017

Persbericht: 22 mei 2017 Persbericht: 22 mei 2017 JEFF, Playa Mi Cayito, 1996, olieverf op doek, 90 x 117 cm, particuliere collectie CUBAN ART NOW: CUBAANSE TOP KUNSTENAARS IN NEDERLAND In Cuban Art Now toont Singer Laren een

Nadere informatie

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN DE TOTEMPAAL

HET VERHAAL VAN DE TOTEMPAAL HET VERHAAL VAN DE TOTEMPAAL ARC 13 - INTERIEUR De Ruyterkade 107 1011 AB Amsterdam info@kossmanndejong.nl Speciaal voor de tentoonstelling is een acht meter lange totempaal gemaakt door een groep Indiaanse

Nadere informatie

Voorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk.

Voorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk. Voorwoord Heemskerk is een veelzijdige gemeente. Soms is het stedelijk, dan weer dorps. Er is veel natuur en anderzijds de staalindustrie. Ook op het gebied van cultuur is Heemskerk veelzijdig. In de openbare

Nadere informatie

Goudse Rembrandts bekend!

Goudse Rembrandts bekend! PERSBERICHT 17 juli 2014 Goudse Rembrandts bekend! De jury (directeur Museum Gouda, Gerard de Kleijn) heeft ruim honderd tekeningen en schilderwerken ontvangen voor de tekenwedstrijd: Wie is de beste Rembrandt

Nadere informatie

Absurdisme met gevoel

Absurdisme met gevoel oeuvreportfolio door Jasper de Weerd Absurdisme met gevoel Fotograaf heeft een indrukwekkende lijst klanten. Toch vindt hij ook nog tijd om te doen waar hij zelf zin heeft: het maken van absurde portretten

Nadere informatie

Roberto Santo 11 december 2010 t/m 16 januari 2011

Roberto Santo 11 december 2010 t/m 16 januari 2011 Roberto Santo 11 december 2010 t/m 16 januari 2011 Opening expositie Spring Load zaterdag 11 december 2010 12.00-16.00 uur Geopend: woensdag t/m zondag van 12.00 tot 17.00 uur. Gesloten: 25 & 26 december

Nadere informatie

Eva Räder, Grey poet, 2008, foto: Gert Jan van Rooij, Courtesy galerie Gabriel Rolt, Amsterdam

Eva Räder, Grey poet, 2008, foto: Gert Jan van Rooij, Courtesy galerie Gabriel Rolt, Amsterdam Eva Räder, Miss H, 2008, foto: Gert Jan van Rooij, Eva Räder, Lee, 2008, Eva Räder, Guitarglacier, 2007, foto: Peter Tijhuis, Eva Räder, Bobby, 2007, foto: Gert Jan van Rooij, Eva Räder, Freddy, 2007,

Nadere informatie

Het Rietveld Schröderhuis

Het Rietveld Schröderhuis Het Rietveld Schröderhuis Introductie, voorbereidend lesmateriaal, verwerkingslesmateriaal Groep 7 en 8 Beste leerkracht, Jullie bezoeken binnenkort het Rietveld Schröderhuis. Alvast van harte welkom!

Nadere informatie

Lancering Nienke Sybrandy In het Kader van Liefhertje

Lancering Nienke Sybrandy In het Kader van Liefhertje Lancering Nienke Sybrandy In het Kader van Liefhertje Vrijdag 1 juni is het zover en lanceert LhGWR (Liefhertje en De Grote Witte Reus) het nieuwe winkel concept... In het Kader van Liefhertje, dit keer

Nadere informatie

PERSBERICHT 16 januari 2015

PERSBERICHT 16 januari 2015 Van: Carina Blokzijl Museum Gouda [Carina.Blokzijl@museumgouda.nl] Verzonden: vrijdag 16 januari 2015 12:36 Onderwerp: van Michel tot Israels Bijlagen: GeorgesMichel_Gezicht_op_de_heuvel_van_Montmartre.jpg;

Nadere informatie

Kunstlessen over Hundertwasser

Kunstlessen over Hundertwasser Kunstlessen over Hundertwasser Bovenbouw primair onderwijs en vmbo - een tekst met vragen en opdrachten voor een les op school - opdrachten in de tentoonstelling in het Cobra Museum Colofon 2013 Uitgave

Nadere informatie

Henny Radijs (1915-1991)

Henny Radijs (1915-1991) Henny Radijs (1915-1991) Van pottenbakster naar keramisch kunstenares Tekst: Rob Meershoek Foto s: Kunsthandel Artentique Zoetermeer, september 2010 Alle rechten voorbehouden Vaas 1961, h. 42 cm. Inleiding

Nadere informatie

De ontwikkeling van uitzonderlijk talent

De ontwikkeling van uitzonderlijk talent De ontwikkeling van uitzonderlijk talent Stichting Trustfonds Rijksakademie van beeldende kunsten Jeannoux van Deijck schilderend op glas, 2013 voorzijde: Maryanto, droge naald op canvas, 2013 Wanneer

Nadere informatie

JACQUELINE SCHÄFER. Jacqueline Schäfer woont en werkt in Amsterdam. Daar deed zij ook in 1989 eindexamen aan de Gerrit Rietveld Academie.

JACQUELINE SCHÄFER. Jacqueline Schäfer woont en werkt in Amsterdam. Daar deed zij ook in 1989 eindexamen aan de Gerrit Rietveld Academie. JACQUELINE SCHÄFER Jacqueline Schäfer woont en werkt in Amsterdam. Daar deed zij ook in 1989 eindexamen aan de Gerrit Rietveld Academie. Tot dat moment was het schilderen toch vooral iets wat zij voor

Nadere informatie

Al 10 jaar een passie voor het ontwerpen van unieke sieraden

Al 10 jaar een passie voor het ontwerpen van unieke sieraden P E R S B E R I C H T Rosalind Suurland Al 10 jaar een passie voor het ontwerpen van unieke sieraden Tijdloos, licht draagbaar en zeer stijlvol; zo zijn de sieraden van kunstenares Rosalind Suurland ook

Nadere informatie

landelijk, licht EN eclectisch interieur

landelijk, licht EN eclectisch interieur interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en

Nadere informatie

Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame e bezoeker Pure Rubens

Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame e bezoeker Pure Rubens 20 december 2018, 15:07 (CET) Liefde voor Rubens brengt België naar Rotterdam: Vlaamse dame 100.000e bezoeker Pure Rubens Beeldmateriaal Voor de tentoonstelling Pure Rubens in Museum Boijmans Van Beuningen

Nadere informatie

Co Westerik - Dagelijkse verwondering

Co Westerik - Dagelijkse verwondering 29 november 2018, 09:10 (CET) Co Westerik - Dagelijkse verwondering 9 februari tot en met 26 mei 2019 Beeldmateriaal In 2019 brengt Museum Boijmans Van Beuningen een hommage aan de onlangs op 94-jarige

Nadere informatie

Parijs: de kennismaking met de beau monde

Parijs: de kennismaking met de beau monde KIJKEN & BEZOEKEN / Expo 28 Fotografie en fashion in het Nederlands Fotomuseum TEKST: JOKE EMBRECHTS / Foto's: Horst P. Horst, Cas Oorthuys, Petrovsky & Ramone Dit najaar staat het Nederlands Fotomuseum

Nadere informatie

Nalaten aan kunst, fotografie of design. Investeert in talent

Nalaten aan kunst, fotografie of design. Investeert in talent Nalaten aan kunst, fotografie of design Investeert in talent Ondersteun kunstenaars - nu en in de toekomst Kunst verrijkt ons leven. Kunstenaars maken voortdurend nieuw werk, dat u kunt zien in galeries

Nadere informatie

Kröller - Müller museum. van Oscar Zuethoff uit klas B2G

Kröller - Müller museum. van Oscar Zuethoff uit klas B2G Kröller - Müller museum van Oscar Zuethoff uit klas B2G Inhoudsopgave 1. Het Impressionisme... 3. 2. Het Pointillisme uit Frankrijk... 4. 3. Het Kubisme uit Frankrijk... 5. 4. Het Expressionisme in Duitsland...

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF NOVEMBER

NIEUWSBRIEF NOVEMBER NIEUWSBRIEF NOVEMBER Zonder verbeelding en verbazing rest er de saaiheid 1 1 IN DE KIJKER: Verjaardag Gerarda FACEBOOK.COM/STUDENTENACADEMIEOUDENAARDE Wil je voortdurend op de hoogte blijven van alle nieuwtjes

Nadere informatie

De Pollewop NR 4. In deze nieuwsbrief: AGENDA

De Pollewop NR 4. In deze nieuwsbrief: AGENDA Nieuwsbrief mei 2010 Uitgave van Stichting Polliewollie De Pollewop NR 4 AGENDA 23 AUGUSTUS 1 e dag open! SEPTEMBER Openingsfeest In deze nieuwsbrief: Polliewollie Spring SALE groot succes! Verbouwing

Nadere informatie

VOORBEREIDING OP BEZOEK AAN DE MUSICAL SOLDAAT VAN ORANJE. Een project over Soldaat van Oranje kan uit verschillende onderdelen bestaan :

VOORBEREIDING OP BEZOEK AAN DE MUSICAL SOLDAAT VAN ORANJE. Een project over Soldaat van Oranje kan uit verschillende onderdelen bestaan : VOORBEREIDING OP BEZOEK AAN DE MUSICAL SOLDAAT VAN ORANJE Een project over Soldaat van Oranje kan uit verschillende onderdelen bestaan : - het lezen van het boek Soldaat van Oranje en het maken van de

Nadere informatie

Persbericht: 15 november 2017

Persbericht: 15 november 2017 Persbericht: 15 november 2017 Auguste Renoir, Jeune fille à la rose, 1907, olieverf op doek, 42 x 37,5 cm Impressionism & beyond. A Wonderful Journey Singer Laren toont van 16 januari t/m 6 mei 2018 een

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding Anne Frank Huis Boijmans Van Beuningen Corpus reis door de mens Gevangenismuseum...

INHOUD. Inleiding Anne Frank Huis Boijmans Van Beuningen Corpus reis door de mens Gevangenismuseum... INHOUD Inleiding...6 1 Anne Frank Huis...8 2 Boijmans Van Beuningen... 10 3 Corpus reis door de mens... 12 4 Gevangenismuseum... 14 5 Beeld en Geluid... 16 6 Museon... 18 7 Museum of the Image, MOTI...

Nadere informatie

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx x x x x xx x xx xx x xx xxx xx xx xx xxx x xx x xxxx x EEN KNOTSGEKKE xxx x xxxx HICHAM BENOHOUD xxx xxxxx xxxx xxxxx xx Salle de Classe, série 2 KLASFOTO! xxxx xxxxxx xx xxxxx xx xxxxxx x xxxxx xx x xxxxxx

Nadere informatie

Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek :

Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis. Klas 3 Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Hoe moet je leren??? De begrippen zijn bij deze toets gekoppeld aan de kunststromingen van de kunstpromotie.

Nadere informatie

NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL

NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! HANDLEIDING PRIKKELENDE EN LAAGDREMPELIGE LESSUGGESTIES VOOR HET BASISONDERWIJS 1 HANDLEIDING LESSUGGESTIES MONDRIAAN TOT destijlflyer_achterkant.pdf

Nadere informatie

Onderzoek Erwin Olaf

Onderzoek Erwin Olaf Onderzoek Erwin Olaf Inleiding 1. Wie is Erwin Olaf? 2. Cariére 3. Werk van Erwin Olaf 4. Bekendheid 5. Opdrachten 6. Waardering 7. Zijn stijl 8. Zijn doelgroep 9. conclusie 10. Recenter werk Wie is Erwin

Nadere informatie

ROBERT McKELLAR DEN HAAG Silver goblet with garlic, olieverf/paneel, 46x37 cm

ROBERT McKELLAR DEN HAAG Silver goblet with garlic, olieverf/paneel, 46x37 cm ROBERT McKELLAR 08.01.2004-15.02.2004 DEN HAAG Silver goblet with garlic, olieverf/paneel, 46x37 cm ROBERT McKELLAR 08.01.2004-15.02.2004 DEN HAAG 1945 Een stilleven, al slaagt het nog zo goed in het oproepen

Nadere informatie

Les ballets de monte carlo. volgens henk van cauwenbergh

Les ballets de monte carlo. volgens henk van cauwenbergh Les ballets de monte carlo volgens henk van cauwenbergh tekst GEERT STADEUS foto s HENK VAN CAUWENBERGH De dansers en danseressen van Les Ballets de Monte Carlo genieten wereldfaam. Fotograaf Henk Van

Nadere informatie

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is

Nadere informatie

Jules De Bruycker te gast bij Frank Brangwyn

Jules De Bruycker te gast bij Frank Brangwyn persinfo TENTOONSTELLING 11/10/ 13 > 12/01/ 14 Arentshuis, Dijver 16 I B- 8000 Brugge Jules De Bruycker liet zich in zijn etsen met sterke lichtcontrasten inspireren door het werk van Frank Brangwyn. Deze

Nadere informatie

grafisch ontwerp voor nieuwe en andere media

grafisch ontwerp voor nieuwe en andere media Opgeleid als grafisch vormgever en illustrator ontwikkelde ik me tot een veelzijdig en eigenzinnig creatief op het snijvlak van professionele communicatie en multimediaal ontwerp. SpOp is een samenwerking

Nadere informatie

CENTRAAL MUSEUM DE WERELD VAN UTRECHT. Werkblad voortgezet onderwijs. Goed om te weten:

CENTRAAL MUSEUM DE WERELD VAN UTRECHT. Werkblad voortgezet onderwijs. Goed om te weten: Voor de docent: grote groep? Deel de groep op en laat een deel opdracht 1, 2, 3, 4, 5 en een deel opdracht 6, 5, 4, 1, 2 maken in die volgorde. Weten waar de zalen zijn? Vraag het aan één van onze publieksmedewerkers

Nadere informatie

Collectie Herman Ouwersloot geveild

Collectie Herman Ouwersloot geveild Collectie Herman Ouwersloot geveild In zijn jonge jaren was Herman Ouwersloot, dressman en model. Later acteerde hij, speelde in enkele films, maar fotograferen was zijn voornaamste bezigheid. Hij werkte

Nadere informatie

Paul Cezánne, de vader van de moderne kunst.

Paul Cezánne, de vader van de moderne kunst. Paul Cezánne, de vader van de moderne kunst. Post Impressionist, vereenvoudigde onderwerpen tot geometrische vormen, was revolutionair met zijn Nature morte avec pommes et pêches in 1905, Schilderde in

Nadere informatie

WONEN LEVE DE VERBEELDING

WONEN LEVE DE VERBEELDING Less is more is niet besteed aan Caroline Notté, want ze houdt van veel objecten, meubelen, kunstwerken en snuisterijen. Hier zie je zowel antieke meubelen, vintage design als trouvailles, zoals het driehoekige

Nadere informatie

2 0 1 0-2 0 1 4. Haagweg 56, 5995 AB Kessel, Nederland T +31 (0)77 4621803 M +31 (0)6 48959924. willebrorddewinter@hetnet.nl www.willebrorddewinter.

2 0 1 0-2 0 1 4. Haagweg 56, 5995 AB Kessel, Nederland T +31 (0)77 4621803 M +31 (0)6 48959924. willebrorddewinter@hetnet.nl www.willebrorddewinter. 2 0 1 0-2 0 1 4 atelier: e-mail: website: Haagweg 56, 5995 AB Kessel, Nederland T +31 (0)77 4621803 M +31 (0)6 48959924 willebrorddewinter@hetnet.nl www.willebrorddewinter.nl 2014 Willebrord de Winter

Nadere informatie

Rembrandt-kenner Kunsthandelaar Jan Six heeft de integriteit van Rembrandt-kenner Ernst van de

Rembrandt-kenner Kunsthandelaar Jan Six heeft de integriteit van Rembrandt-kenner Ernst van de AiA Art News-service Ernst van de Wetering (1938) geldt als de grootste Rembrandt-kenner ter wereld. Foto Vincent Mentzel Mijn vriendschap met Jan Six is voorbij Rembrandt-kenner Kunsthandelaar Jan Six

Nadere informatie

Les 14 Dutch design. Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas

Les 14 Dutch design. Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas Les 14 Dutch design Presentatieopdracht 1 Rem Koolhaas U gaat een presentatie geven van 5 minuten aan mensen die deze Nederlandse architect niet goed kennen aan de hand van drie gebouwen die door hem zijn

Nadere informatie

KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN

KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN Je bewondert een ruim aanbod van de westerse kunstgeschiedenis, van de 15 e eeuw tot nu. De cursisten gaan aan de slag met portretten. Ze beschrijven in groepjes het uiterlijk van een portret, doen een

Nadere informatie