Denktank Grondstoffen Meten is weten. Geert Bergsma
|
|
- Jonas de Jong
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Denktank Grondstoffen Meten is weten Geert Bergsma
2 Balans verbranden / recycling 2
3 Presentatie topics sessie Meten is weten 1 Van duurzaamheid naar circulariteit, moeten we dan anders meten? 2 Wat is circulariteit en hoe meten we dat? Drie voorbeelden meten van circulariteit: 3 Twee meetmethoden circulariteit uit project hoogwaardige recycling 4 Vier kernpunten circulariteit verpakkingen (project bliksector) 5 De energie en grondstoffenfabriek in de afvalwatersector 6 Lessen te trekken uit de drie voorbeelden 7 Dilemma s en onzekerheden in de toekomst >>> Vervolg >> 8 Principes toegepast op kunststof, GFT, papier, textiel en luiers 9 Conclusies 3
4 0 Meten van duurzaamheid, een korte historie Jaren 70: Energiebalansen Jaren 80/90: Opkomst Levenscyclusanalyses met veel meer milieueffecten Jaren 00: Methoden voor aggregatie milieuthema s Eco-indicator 99 Schaduwprijzen (nu in update) VROM Sleutelvoorraden: energie, ruimte en biodiversiteit Jaren 10: ReCiPe LCA methodiek met modelberekening naar: Humane gezondheid Ecosystemen Grondstoffen/voorraden Recent: Cradle2cradle en Circulaire economie 4
5 Hoe omgaan met circulariteit? Wat verstaan we onder circulariteit? Materialen in kringloop houden. Producten in kringloop houden Producten delen in plaats van bezitten Minder milieubelasting door producten (en verpakkingen) Diverse vragen aan ons als milieuboekhouders: - Wat is hoogwaardige recycling? - Hoe passen bioplastics in een circulaire economie? - Hoe moet een circular packaging evaluator er uit zien? Nog geen definitief antwoord, wel voorstellen voor vooruitgang. 5
6 Circulaire economie is meer dan alleen recyclen Voorkeurs volgorde opties (RIVM/Ellen McArthur): Digitaliseren van producten (preventie van gebruik materiaal) Delen van producten (lease, huur etc) Sluiten van kringlopen: Hergebruik producten Reparatie producten Onderdelen als onderdeel hergebruiken Materiaal recycling Optimaliseren van grondstofgebruik Biobased materialen Andere materialen met minder milieu impact 6
7 Meten van voortgang op de circulaire economie Circulaire economie gaat over grondstoffen, euro s en milieu Grondstoffen zoals eerder gedefinieerd in Grondstoffen visie Schaarste (economisch), Schaarste (strategisch geopolitiek), Milieukundig (effecten van winning en productie) Eenheden: kg materiaal, waarde materiaal, schaarstewaarde (ReCiPe) Economie: Toegevoegde waarde, lange termijn economische groei Werkgelegenheid Kosten en baten Milieu: LCA: Meten van effecten hier en nu, veel gebruikt in afvalbeleid mlca: Materialen meerdere cycli gevolgd (project Hoogwaardige Recycling) 7
8 3 VB: 2 nieuwe methodieken voor meten circulariteit Ontwikkeld voor RWS en I&M door CE Delft ism Rebel en Ivam Een beleidsformule en aan aangepaste LCA methode voor meten circulariteit 1 Beleidsformule hoogwaardige recycling (aanvulling op Ladder van Lansink) Hoogwaardigheidsscore=Σ(H q i e i s i ) i H= Hoeveelheid recycling in % q= kwaliteit recycling (gelijkwaardige toepassing, meerdere keren 100/50/25%) e= energiefactor recycling (100% bij weinig energie, 0% bij veel) s= schaarste factor voor kosten (100% bij weinig kosten, 0% bij veel) 2 Multicyclus Levencyclus analyse (mlca) LCA van product/verpakking/afval waarbij materiaal langer gevolgd wordt Product/verpakking volgen gedurende 3 levenscycli Emissies, grondstoffen en energie gewogen met ReCiPe grondstof end-point 8
9 Systeemgrens voor modellering Recyclingstap 1kg afvalmateriaal % selectie/inzameling % 1 % Productieproces recyclaat Recyclingstappen % Productieproces recyclaat % Uitval Productieproces recyclaat Stort/Verbranding Vermeden productieproces virgin mlca volgt de verwerking van een afval stroom 3x Energie 1x voordeel 2 Recyclaat A, in product x kg selectie/inzameling Recyclaat B, in product Recyclaat C, in product x kg Recyclingstappen Recyclingstappen Recyclingstappen Vermeden virgin materiaal Uitval Stort/ Verbranding Recycling % belangrijk Continu door recycling belangrijk Uitval belangrijk Energie gedurende Productieproces recyclaat Productieproces recyclaat Productieproces recyclaat Vermeden productieproces virgin recycling belangrijk Recyclaat A, in product Recyclaat B, in product Recyclaat C, in product Vermeden virgin materiaal Verdere uitwerking en 3 selectie/inzameling Recyclingstappen Recyclingstappen Recyclingstappen toetsing verwacht dit jaar. Uitval Stort/ Verbranding Productieproces recyclaat Productieproces recyclaat Productieproces recyclaat Vermeden productieproces virgin Recyclaat A, in product Recyclaat B, in product Recyclaat C, in product Vermeden virgin materiaal 9
10 Hoogwaardige recycling beleidsformule en mlca discussiepunten Met name industrie (DSM, Tata Steel, etc) bracht in dat een lage energievraag een kernpunt bij circulaire economie moet zijn. Is energie (voor de industrie) in 2030/2040 grotendeels duurzaam waardoor het geen issue meer is of is vooral energie voor huishoudens duurzaam (die betalen SDE+) en blijft energie bedrijven nog lang fossiel? Hoe belangrijk is het dat recyclaat weer terecht komt in het oorspronkelijke product of is een cascadering van toepassingen ook nog lang acceptabel. Is energie niet ook gewoon een grondstof en een belangrijke? Milieu uitdrukken in CO2-eq of complexer in ReCiPe-pt inclusief landgebruik, andere emissies en fossiele grondstoffen. 10
11 4 Voorbeeld: Circular packaging evaluator Ontwikkeld voor Stichting Kringloop Blik (metaalsector) Vier kernpunten circulariteit verpakkingen M: Materiaal behoud (recycling) en winning E: Beperking Energiegebruik recycling en winning : Lage kosten/ goede opbrengsten kringloop P: Voorkomen van verspilling product (en van extra energiegebruik) 11
12 5 De energie en grondstoffenfabriek voor afvalwater Concept gebruikt door de afvalwatersector: Biogas productie uit slib Struviet afscheiding (fosfaat recycling) Alginaat productie Cellulose afscheiding PHA (bioplastic) productie Slibverbrandingsas inzet voor fosfaatprod. Zoveel mogelijk energie en of grondstoffen produceren uit afvalwater Netto gebruikt de afvalwatersector nog energie en opbrengst grondstoffen nog beperkt maar imago lijkt beter dan afvalverbrandingssector 12
13 Lessen uit principes en voorbeelden Grondstoffen staan meer op de agenda dan 5-10 jaar geleden Energie en CO2 nog steeds speerpunten naast grondstoffen en euro s Vraag om lange termijn blik: Grondstoffen meerdere keren achter elkaar gebruiken (cascadering) Keuzes nu van nut voor compleet circulaire toekomst Vraag om hele systeem in ogenschouw te nemen: Bij verpakkingen ook impact op product(verlies) Toekomstscenario s nog in opkomst voor circulaire toekomst (kunststofketen project, fosfaatscenario s etc) 13
14 Dilemma's en onzekerheden in toekomst Elektriciteitsmix Als energiemix veel schoner wordt (100 ipv 600gr CO2/kWhe) dan wordt energie minder belangrijk. Als energietransitie lastig blijft en duurzaam vooral door burgers betaald wordt dan blijft betaalbare duurzame energie voor bedrijven belangrijk. Kwaliteit van reststromen In metaal-, papier- en glasmarkt evenwicht tussen bruikbaarheid en prijs. In kunststofmarkt nog geen stabiele correlatie tussen bruikbaarheid en prijs Beeld rond grondstoffen Als opraken van olie (kunststoffen) geen probleem blijkt en klimaat wel dan zal focus weer naar efficient CO2 emissies verminderen schuiven Als geo-politiek verder grenzen sluit zal grondstoffen in Europa steeds belangrijker politiek item worden. 14
15 Terug naar balans grondstoffen en energie Door circulair ook te meten (CO2 uit mlca? ) worden vergelijkingen met energie weer makkelijker op bijvoorbeeld CO2 of ReCiPe score. Een aantal materialen en energiemarkten draaien op dezelfde grondstoffen: Olie en gas (elektriciteit, warmte, kunststoffen) Biomassa/hout (papier, bouwmateriaal, elektriciteit en warmte) Agrarische crops (bioplastics, biobrandstoffen) Optimalisatie op CO2/Recipe punten en kosten kan beste balans vaststellen Toekomstscenario s Voor energie zijn er veel toekomstscenario s Voor grondstoffen zijn er weinig toekomstscenario s Voor energie en grondstoffen geïntegreerd zijn er nog geen scenario s 15
16 Terug naar de reststromen focus van de denktank
17 7 Principes toegepast op speerpunt materialen Denktank 17
18 Materiaalstromen huishoudens + KWD 18
19 Recycling materialen: Milieuwinst vs kg winst. Het grootste aandeel in de hoeveelheid huishoudelijk (rest)afval: perspectief gewicht: GFT en papier perspectief CO 2 -emissies: kunststof weging milieuaspecten ReCiPe: papier en kunststof Gewicht (kg) Emissies (CO 2 eq) Milieu (ReCiPe) GFT Papier Kunststof Textiel 19
20 Kunststof Bron- en nascheiding vergelijkbaar milieuvoordeel per kg (Renescience: natte nascheiding + Omrin: droge nascheiding) Kosten bron- en nascheiding worden onderzocht (hypothese is vergelijkbaar) 477 kton kunststof Recycling: 51% (242 kton) Welk recycling percentage is mogelijk? > België wijst op 70-80% Huidige situatie recycling: - meestal niet ingezet voor zelfde toepassing. - Beperkingen bij voedseltoepassingen. - Hoogwaardigheid van inzet varieert sterk - Kosten recycling kunststof van huishoudens nog relatief hoog Belangrijk voordeel chemische recycling: door hygiënisatie is recyclaat ook geschikt voor voedselverpakkingen maar vraag is milieubalans (energievraag). Hoe komen we tot hoogwaardige recyclingstromen? > Kunststofketenproject 20
21 Milieukundige belangrijkste knoppen kunststofketen uit kunststofketenproject KIDV ++ Meer materiaal afscheiden voor recycling (bron- en/of nascheiding) ++ Minder uitval in de sorteer en recyclingketen ++ Duurzame bioplastics ipv virgin plastics + Minder energiegebruik of groene energie recyclingketen + Duurzamere productie fossiele keten (CO2 opslag, warmte, elektr)? Chemische recycling 0 Meer mono minder mixed (wel economisch belangrijk) 0 Recyclaat in fles ipv textiel Kunststof verbranding/recycling is bottom-line een energie optimalisatie: kunststof wordt gemaakt uit olie en kan worden omgezet in energie 21
22 Correlatie milieu en grondstoffen kunststofketen Sterke correlatie minder grondstoffen beter milieu: - Lichtere producten, efficiëntere productie, meer recycling - Minder energieverbruik, efficiëntere recycling, design for recycling. Beperkte correlatie minder grondstoffen, beter milieu - Bioplastics: verschuiving va fossiele olie naar landgebruik, water en nutriënten. - Verschuiving van HR energie toepassing naar recycling (kolen of olie vervangen) Geen correlatie grondstoffen, meer milieu: - Meer mono materialen, minder mixed plastic (minder vervangen tropisch hout) - Meer recyclaat in flessen (nu nog verschuiving van textiel naar verpakking) 22
23 GFT Nascheiding van voedselresten voor biogasproductie is milieukundig vergelijkbaar met bronscheiding en vergisten. Qua kosten zal het vergelijkbaar of goedkoper zijn kton GFT Composteren + vergisten: 37% Huidige situatie (van de 37%): - 65% wordt gecomposteerd - 35% wordt eerst vergist Welk compost/vergistingspercentage is mogelijk? > Met veel ONF nascheiding en bronscheiding ook bij hoogbouw naar 75% En voor biogasproductie? > Met veel ONF nascheiding en bronscheiding wellicht 4 maal meer biogas 23
24 Papier Tot nu toe wordt papier alleen brongescheiden. Bij natte nascheiding (REnescience): papier met enzymen omgezet in biogas of bioplastic. Milieukundig voordelig en qua kosten vergelijkbaar of goedkoper kton papier Recycling: 85% Welk recycling percentage is mogelijk? > Beperkte toename? En welk percentage voor biogas / bioplastic productie? Huidige situatie recycling: - Gemiddeld kan papier 7x gerecycled worden. - Omdat de vezels steeds korter worden, wordt de toepassing steeds laagwaardiger. Hoe komen we tot hoogwaardige recyclingstromen? 24
25 Textiel Tot nu toe wordt textiel alleen brongescheiden. Een groot deel is producthergebruik. Bij nascheiding zou dat lastiger zijn, omdat de textiel dan wordt vervuild door de andere afvalstromen. 235 kton textiel Recycling / hergebruik: 39% Welk recycling- /hergebruikspercentage is mogelijk? >?85% vgl papier. Huidige situatie recycling: - Door veel product hergebruik: grote milieuwinst - Mechanisch (laagwaardig); thermisch (PET,PE); chemische (PA 6). - Nieuw: chemische katoen recycling. Voordeel: katoencellulose kan weer als textiel toegepast (bij mechanische recycling worden vezels te kort). Hoe komen we tot hoogwaardige recyclingstromen? > Consument weet niet hoe het zit, voorlichting versplinterd. Nationale campagne? 25
26 Luiers Er lopen pilots voor bronscheiden van luiers en incontinentiemateriaal 400 kton luiers/incontinentie Recycling: 0% Welk recyclingpercentage is mogelijk? > Vooral via instellingen inzameling goed mogelijk, bij particulieren waarschijnlijk kostbaar. Huidige situatie recycling: - Orgaworld vergist luiermateriaal met gft afval. Van het digestaat wordt compost gemaakt. Papier en kunststof niet teruggewonnen. - Attero ontwikkelt techniek met hygienisering en terugwinning van kunststof en cellulose en verbranding/vergisting van reststroom. - BTU technologie kan SAP s, pathogenen en medicijnresten volledig afbreken, terugwinnen van kunststof en vergisten van reststroom. Hoe komen we tot hoogwaardige recyclingstromen? > Milieuvergelijking? 26
27 Reststromen Welke stromen kunnen er nog worden gescheiden (voor of na) - Kleine elektronica? - Grof huishoudelijk (matrassen, meubels etc) Welk recyclingpercentage is mogelijk? Hoe komen we tot hoogwaardige recyclingstromen? 27
28 Conclusies balans energie en grondstoffen Voor kunststof en GFT is optimalisatie van inzameling, recycling, vergisting en verbranding bottom line een CO2/energie kwestie. Wat is nu en in de toekomst het meest efficiënt. Optimaliseren naar energie/co2 en euro s. Voor papier en textiel en bioplastic is door de landgebruik en de agrarische link ook meer dan energie/co2 belangrijk. Optimaliseren naar energie/co2, agrarisch landgebruik en euro s. Door circulair ook te meten (CO2 uit mlca? ) worden vergelijkingen met energie weer makkelijker. 28
Denktank Grondstoffen uit reststromen. Startnotitie 9 december 2016
Denktank Grondstoffen uit reststromen Startnotitie 9 december 2016 1 Inhoudsopgave 1 3 12 19 Denktank recapitulatie startbijeenkomst 8 sept 2016 Inhoud komende sessies Wat is circulair? Bronnen 2 Denktank
Nadere informatieKunststofketenproject. Gemeentelijk Grondstoffencongres 30 maart 2017
Kunststofketenproject Gemeentelijk Grondstoffencongres 30 maart 2017 Het KIDV Opgericht op 1 januari 2013: Raamovereenkomst Verpakkingen 2013 2022 Vermindering milieudruk verpakkingsketen Kennisfunctie
Nadere informatieSamenvatting LCA Ioniqa. Screening carbon footprintanalyse
Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Deze samevatting is geschreven door: Erik Roos Lindgreen Geert Bergsma Delft, CE Delft,
Nadere informatieZeefGOUD Van Afvalstoffenverwerker naar Energiefabriek en Grondstoffenfabriek. Marco Kwak Projectontwikkeling
ZeefGOUD Van Afvalstoffenverwerker naar Energiefabriek en Grondstoffenfabriek Marco Kwak Projectontwikkeling Waterschappen en Attero: Gemeenschappelijk doel Grondstoffen en Nutriënten Energie GrondstoffenFabriek
Nadere informatieLevenscyclusanalyse fosfaat, cellulose, alginaat en PHA uit rioolwater. Geert Bergsma, 30 mei 2017
Levenscyclusanalyse fosfaat, cellulose, alginaat en PHA uit rioolwater Geert Bergsma, 30 mei 2017 LCA Grondstoffen uit rioolwater Fosfaat: eindige grondstof, noodzakelijk voor landbouw PHA: interessante
Nadere informatieLevenscyclusanalyse fosfaat, cellulose, alginaat en PHA uit rioolwater. Geert Bergsma, mei 2017
Levenscyclusanalyse fosfaat, cellulose, alginaat en PHA uit rioolwater Geert Bergsma, mei 2017 LCA Grondstoffen uit rioolwater Fosfaat: eindige grondstof, noodzakelijk voor landbouw PHA: interessante bioplastic
Nadere informatieLeren van recycling van kunststof verpakkingsafval van bedrijven. Geert Bergsma, CE Delft ism TNO
Leren van recycling van kunststof verpakkingsafval van bedrijven Geert Bergsma, CE Delft ism TNO Waarom is recycling van kunststofafval van bedrijven speciaal interessant? Bedrijven krijgen geen vergoeding
Nadere informatieSamen halen we alles eruit
Waarom kennisinstellingen kiezen voor innoveren met afval en de laatste ontwikkelingen inzameling & reiniging Samen halen we alles eruit Nico Spaansen NVRD Noord 3 november 2016 Transitie in de markt Van
Nadere informatieVerpakken in de circulaire economie. Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017
Verpakken in de circulaire economie Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017 2 Copyright 2016 KIDV 8 november 2016 3 Copyright 2017 KIDV 12-4-2017 Verpakkingen In Europa openen we ongeveer 7 verpakkingen
Nadere informatieIntegraal GFT of tuin- en keukenafval apart? NVRD - 31 maart 2016 Tim Brethouwer
Integraal GFT of tuin- en keukenafval apart? NVRD - 31 maart 2016 Tim Brethouwer Inhoud Beleid Aandeel GF in GFT. Waar praten we over? Ontwikkelingen in de markt Heeft GF en T apart meerwaarde? Kwaliteit
Nadere informatieLCKVA bijeenkomst kunststof verpakkingen in het nieuws Insteek HVC m.b.t. bron- vs. nascheiding
LCKVA bijeenkomst kunststof verpakkingen in het nieuws Insteek HVC m.b.t. bron- vs. nascheiding Hendrik van de Vijver Utrecht, 7 maart 2018 De markt van kunststoffen blijft hard groeien de komende jaren
Nadere informatieEnergetische Toepassing van Biomassa - Dilemma s en kansen. Grondstof GFT. Tim Brethouwer 8 maart 2018
Energetische Toepassing van Biomassa - Dilemma s en kansen. Grondstof GFT Tim Brethouwer 8 maart 2018 Toelichting Tim Brethouwer. Senior marktanalist bij Attero Technisch adviseur Vereniging afvalbedrijven.
Nadere informatieFactsheet: biologisch afbreekbare kunststof verpakkingen
Factsheet: biologisch afbreekbare kunststof verpakkingen Kennisinstituut Duurzaam Verpakken Factsheet, augustus 2018 1 Introductie In de afgelopen periode is een brede discussie ontstaan over de vraag
Nadere informatieSluiten van de kunststofketen. Learning Center Kunststof Verpakkingsafval, 11 oktober 2017 Hester Klein Lankhorst
Sluiten van de kunststofketen Learning Center Kunststof Verpakkingsafval, Hester Klein Lankhorst Actueel thema 2 Copyright 2017 KIDV Kennisinstituut Duurzaam Verpakken KIDV 4 Copyright 2017 KIDV Brede
Nadere informatieVANG Van Afval Naar Grondstof
Afval is een keuze VANG Van Afval Naar Grondstof Regionaal Symposium Grondstoffen in Afvalland? Dinteloord, 15 april 2015 Maarten Goorhuis Senior beleidsmedewerker Koninklijke NVRD Koninklijke NVRD Vereniging
Nadere informatieRecyclebaar? Check t! Karen van de Stadt
Recyclebaar? Check t! Karen van de Stadt Verpakkingen Een inwoner van Europa opent gemiddeld 7 verpakkingen per dag. Dit is gemiddeld 157 kilo verpakkingsafval per persoon per jaar. Wat bijna 40% van het
Nadere informatieDesign for Recycling is zelden one size fits all. Niels van Marle Brussel, 3 oktober 2018
Design for Recycling is zelden one size fits all Niels van Marle Brussel, 3 oktober 2018 Design voor Recycling, is zelden one size fits all De onderwerpen: Waarom ook alweer duurzaam verpakken? Welke basisprincipes
Nadere informatieScheidingsmethoden HHRA, Valkenswaard 10/10/ 16
Scheidingsmethoden HHRA, Valkenswaard 10/10/ 16 Even voorstellen; Willem Elsinga Elsinga periode Project/activiteit Patenten Elsinga (8) jaar nr 1991-2005 Arcadis/ Orgaworld BU-manager GFT-verwerking Bouw
Nadere informatieMasterclass Afval en Grondstof. Het Nederlandse Afvalbeleid in vogelvlucht, gemeenten in de circulaire economie
Masterclass Afval en Grondstof Het Nederlandse Afvalbeleid in vogelvlucht, gemeenten in de circulaire economie Gemeentelijk Afvalcongres, 19 maart 2015 AGENDA 1. 2. 3. 4. 5. Afvalmanagement Ladder van
Nadere informatievan afvalinzamelaar naar grondstoffenleverancier 2 I
LUIER RECYCLING in NEDERLAND NVRD meeting, Utrecht 7 september 2016 van afvalinzamelaar naar grondstoffenleverancier 2 I 1. SUEZ in Nederland In Nederland bedienen wij meer dan 80.000 bedrijven en 545.000
Nadere informatie1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV
1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 13 maart 2017 platform voor experts professionalisering van het verpakkingsvak profiel versterken binnen het bedrijfsleven
Nadere informatieMasterclass LCA. Wat kan je met LCA-studies in afvalland? Geert Bergsma
Masterclass LCA Wat kan je met LCA-studies in afvalland? Geert Bergsma CE Delft sinds 1978 Onafhankelijk onderzoek en advies Milieu, economie, techniek en beleid Energie, transport, afval, biomassa, voedsel,
Nadere informatieKennissessies KIDV Netwerklounge
Welkom Kennissessies KIDV Netwerklounge 10.30 11.00 Chemische recycling van kunststof verpakkingen 11.00 11.30 Recyclebaarheid van kunststof verpakkingen, check het! 11.30 11.50 Recycleproces papier en
Nadere informatieOp weg naar een circulaire economie
Op weg naar een circulaire economie Agenda Afvalstromen Cijfers De Haarlemse aanpak Naar een circulaire economie Afval = Grondstof Afvalstromen GFT Kunststof Papier Glas Textiel Restafval GFT-stroom Inzameling
Nadere informatieMeer huishoudelijk afval recyclen
Meer huishoudelijk afval recyclen Is 2/3 recyclen haalbaar? Ja, met een Grondstoffenakkoord Erik de Baedts AGENDA 1. 2. 3. 4. 5. AMSTERDAM 2012 Afvalbrief Meer waarde uit afval (september 2011) Milieudruk
Nadere informatieHet verschil tussen de huidige situatie en de situatie 10 jaar geleden
Klimaatimpact van de 0,5 liter PET-fles Het verschil tussen de huidige situatie en de situatie 10 jaar geleden Openbare notitie Delft, april 2011 Opgesteld door: M.M. (Marijn) Bijleveld G.C. (Geert) Bergsma
Nadere informatieDuurzaam verpakken in gerecycled kunststofverpakkingsafval. Empack Theater 2 13 april 2016
Duurzaam verpakken in gerecycled kunststofverpakkingsafval Empack Theater 2 Onderwerpen 1. Kennisinstituut Duurzaam Verpakken 2. Inzet van kunststof neemt toe 3. Beleid gericht op het sluiten van de kuststofketen
Nadere informatieDe ONBEKENDE KANT van PLASTIC. Waarom worden zoveel. producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt?
De ONBEKENDE KANT van PLASTIC Waarom worden zoveel producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt? PLASTIC IS WAARDEVOL Tijdens de productie en gebruik EEN
Nadere informatieVerpakking en voedselverspilling
Verpakking en voedselverspilling Presentatie NVVL Hester Klein Lankhorst, directeur In deze presentatie Een korte introductie: Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV). Welke kennis vraagt optimaliseren
Nadere informatieProgramma Circulaire Economie
Programma Circulaire Economie Opening voorzitter Circulaire economie Wat is dat? Kringloop goederen; zo hoort het Pauze Hoe werkt HVC Discussie Afsluiting Schrijf in voor 4 juni. Bezoek bedrijven Samen
Nadere informatieMeer huishoudelijk afval recyclen
Meer huishoudelijk afval recyclen Is 2/3 recyclen haalbaar? Samuel Stollman Afvalbrief Meer waarde uit afval (september 2011) Milieudruk afvalbeheer verder verminderen Efficiënt omgaan met grondstoffen
Nadere informatieHet sluiten van de kunststofverpakkingsketen. Kees Kerstens 2 december 2016 LCKVA
Het sluiten van de kunststofverpakkingsketen Kees Kerstens 2 december 2016 LCKVA Kennisinstituut Duurzaam Verpakken Het KIDV Opgericht op 1 januari 2013: Raamovereenkomst Verpakkingen 2013 2022 Vermindering
Nadere informatieGFT-afval is een waardevolle bron voor nieuwe grondstoffen. Maar hoe ziet de toekomst eruit?
GFT-afval is een waardevolle bron voor nieuwe grondstoffen. Maar hoe ziet de toekomst eruit? Spreker: Datum: Locatie: Joop Suurmeijer en Robert Jansen 19 maart 2015 VNG-congres Utrecht GFT-afval heeft
Nadere informatieHet meten van verduurzaming en circulariteit
Verslag Verdiepingsbijeenkomst, 10 november 2016 Het meten van verduurzaming en circulariteit Het thema van de Verdiepingsbijeenkomst op donderdag 10 november is Het meten van verduurzaming en circulariteit.
Nadere informatieHoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking. Gumbeer. Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter
Hoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking Gumbeer Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter Leeswijzer Dit document beschrijft hoe festivals de overstap kunnen maken naar
Nadere informatieNascheiding kunststoffen. Het heldere alternatief van Attero
Nascheiding kunststoffen Het heldere alternatief van Attero Sinds 1 januari 2010 moet elke gemeente in Nederland een fors deel van het kunststof verpakkingsafval scheiden van de rest van het huishoudelijk
Nadere informatieRijkswaterstaat werkt Circulair in 2030
werkt Circulair in 2030 Kansen en uitdagingen Evert Schut Sr. adviseur dienst WVL Programma Wat is circulaire economie? Rijksbrede ambities en aanpak circulaire economie Ambities en aanpak RWS Kennisagenda
Nadere informatieDuurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen
Duurzaamheid De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid Duurzaamheid is één van de belangrijke aandachtspunten van het bedrijfsleven. Deze brochure is een initiatief van EMPAC, de organisatie van de
Nadere informatieBeleidsnotitie van afvalbeleid naar Grondstoffenbeleid
Beleidsnotitie van afvalbeleid naar Grondstoffenbeleid Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 3. Omgekeerd inzamelen... 4 4. Voorscheiding plastics... 5 5. Oud papier en karton... 5 6. GFT... 6 7. Conclusie...
Nadere informatieDEELSESSIE 3. Duurzame energie: Deelvoorzitter Marga Hoek, Groene Zaak
DEELSESSIE 3 Duurzame energie: Van afvalinzamelaar tot energieleverancier Deelvoorzitter Marga Hoek, Groene Zaak Ger de Jong Meerlanden De Meerlanden N.V. Rijden op GFT NVRD 24 mei 2012 Duurzame energie
Nadere informatieTrend: Toename van biobased in verpakken. Karen van de Stadt
Trend: Toename van biobased in verpakken Karen van de Stadt Waarom biobased in verpakken? Altijd instroom nodig Hernieuwbare materialen Innovatie Heilige graal? 2 Copyright 2017 KIDV 3 Copyright 2017 KIDV
Nadere informatieSamen kunnen meer met afval
Samen we kunnen meer met In 2020 willen we in heel Nederland 75% van ons afval scheiden. Samen kunnen we meer met afval Afval, we hebben er dagelijks mee te maken. Niet alleen thuis, maar ook op het werk,
Nadere informatieRecyclebaar? Check t! Workshop Recyclecheck vormvaste kunststof verpakkingen 28 maart 2019
Recyclebaar? Check t! Workshop Recyclecheck vormvaste kunststof verpakkingen 28 maart 2019 Programma Workshop Introductie KIDV Uitleg Recyclecheck Presentatie KIDV voorbeelden obv recyclecheck. Deelnemers
Nadere informatieRegio project: verbeterde textiel inzameling
Regio project: verbeterde textiel inzameling Waarom hergebruik textiel Jaarlijks stijgt de vraag naar textiele vezels met 4%. Eenmalige inzet van virgin vezels wordt vervangen door hergebruikte vezels.
Nadere informatieSeminar Samen Circulair. Vincent Kok & Femke Mackenzie 1 november 2018 Indaver Alphen aan den Rijn
Seminar Samen Circulair Vincent Kok & Femke Mackenzie 1 november 2018 Indaver Alphen aan den Rijn Agenda 2 Product van onze samenwerking Waarom is kwaliteit zo belangrijk? Wat gaan we doen? Toonaangevend
Nadere informatieVerpakken. Karen van de Stadt
Verpakken Karen van de Stadt Het KIDV Opgericht op 1 januari 2013: Raamovereenkomst Verpakkingen 2013 2022 Vermindering milieudruk verpakkingsketen Kennisfunctie inzetten om bij te dragen aan het sluiten
Nadere informatieLeveranciersdag categorie management bedrijfskleding. MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD Ondernemen RIJK. Hanneke op den Brouw 23 april 2015
Leveranciersdag categorie management bedrijfskleding MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD Ondernemen RIJK Hanneke op den Brouw 23 april 2015 Wensbeeld bedrijfskleding Rijk Design Duurzaam materiaal Circulaire keten
Nadere informatieLectoraat Circular Plastics
Festival of Inventions Lectoraat Circular Plastics Rudy Folkersma Circulaire Economie Waarom biobased, waarom recyclen? Verminderde afhankelijkheid van aardolie Verminderde CO 2 uitstoot Performance
Nadere informatieDuurzaamheid en Circulaire Economie in de zorg. Elsemieke Meurs Projectmanager Duurzaamheid ElderCare
Duurzaamheid en Circulaire Economie in de zorg Elsemieke Meurs Projectmanager Duurzaamheid ElderCare Wat is duurzaam ondernemen? Green Deal zorg 2.0 Routekaart Care & Cure 164 ondertekenaars Mogelijk
Nadere informatieDiscussienotitie afvalbeleid en circulaire economie
Discussienotitie afvalbeleid en circulaire economie Onderwerp: afvalbeleid en circulaire economie Doel: het formuleren van uitgangspunten voor nieuw gemeentelijk afvalbeleid Auteur: Evert Stellingwerf
Nadere informatieMeer huishoudelijk afval recyclen
Meer huishoudelijk afval recyclen Is 2/3 recyclen haalbaar? Ja, met een Grondstoffenakkoord Erik de Baedts AGENDA 1. 2. 3. 4. 5. AMSTERDAM 2012 Afvalbrief Meer waarde uit afval (september 2011) Milieudruk
Nadere informatieGemeenten en kunststof - van ambitie naar transitie
Gemeenten en kunststof - van ambitie naar transitie Update onderzoeken kunststof verpakkingsafval Titel van de presentatie 1 Programma + Actuele onderzoeken (kunststof) verpakkingen + Marijn Teernstra
Nadere informatieVan afval naar grondstof. Informatieavond voor inwoners
Van afval naar grondstof Informatieavond voor inwoners Agenda 2 1. Welkom en inleiding (wethouder Jan van t Zand) 2. Presentatie Afvalbeheer (Paul de Bruin, IPR Normag) 3. Vragen en dialoog 4. Afsluiting
Nadere informatieCirculaire economie kans voor de regio
Circulaire economie kans voor de regio 7 oktober 2015 Early Morning Toast Stichting kiemt Arnhem Michiel Westerhoff, Manager Strategie en Ontwikkeling Recentere geschiedenis van het afvalscheiden 7 maart
Nadere informatieOmgekeerd afval inzamelen. Waar zijn we in Stichtse Vecht mee bezig?
Omgekeerd afval inzamelen. Waar zijn we in Stichtse Vecht mee bezig? 6 november 2017 GroenLinks Stichtse Vecht is al jaren een warm voorstander van omgekeerd inzamelen. Wat is dat eigenlijk en wat zijn
Nadere informatieRijksbrede aanpak. Minisymposium: Circulaire Economie en Werkgelegenheid. Marc Pruijn Directie Duurzaamheid. Ministerie van IenM
Rijksbrede aanpak Minisymposium: Circulaire Economie en Werkgelegenheid Marc Pruijn Directie Duurzaamheid Ministerie van IenM Wat wil het kabinet bereiken? 100% circulaire economie in 2050 50% minder eindige
Nadere informatieRotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:
Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie
Nadere informatieDe schillenboer komt terug
De schillenboer komt terug In Waalre loopt een afvalproef. Er is een fiets met een aanhangbak ontworpen waarmee we in een proefwijk afval inzamelen. Twee keer in de week haalt Roel het keukenafval (voedselresten),
Nadere informatieMeer en Betere Recycling
Meer en Betere Recycling als onderdeel van VANG Uw sprekers: Max de Vries Marco Kraakman Jacobine Meijer Emile Bruls Geert Cuperus Inhoud deelsessie Meer en Beter Recycling Inleiding Pitches projecten
Nadere informatieAfval bestaat niet. Project SUSPRO³ Federatie Fedustria + partners Centexbel + TCHN. 16 juni Sint-Denijs-Westrem. Eric Petersen Van Gansewinkel Groep
Afval bestaat niet Project SUSPRO³ Federatie Fedustria + partners Centexbel + TCHN 16 juni Sint-Denijs-Westrem Eric Petersen Van Gansewinkel Groep Wie we zijn Afvaldienstverlener, grondstoffen- en energieleverancier
Nadere informatieNederland Circulair in 2050
Nederland Circulair in 2050 Het Rijksbrede programma circulaire economie en de betekenis voor het Nederlandse afvalbeleid NVRD Themadag Afval en Grondstoffen 24 november 2016 Marc Pruijn Directie Duurzaamheid
Nadere informatieVan design tot recycling:
Van design tot recycling: wat kun jij doen om de verpakkingsketen te sluiten? Hester Klein Lankhorst, Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) In deze presentatie Duurzaamheid: ontwikkelingen en ambities.
Nadere informatieInformatieve raadsbijeenkomst
Afvalbeleidsplan Sliedrecht 2014 en verder 4 september 2013 Informatieve raadsbijeenkomst 1 Doelstelling materiaalhergebruik: van 53 % 60 % 65% (2020) De gemeente neemt haar maatschappelijke verantwoording
Nadere informatieDe zin van afvalscheiding
De zin van afvalscheiding (...en de onzin die u wel eens hoort)...alles gaat toch op één hoop... Hoe zit het écht? z.o.z. Gescheiden afval blijft gescheiden Gescheiden afval blijft gescheiden Alles wat
Nadere informatieMilieukundige beoordeling interventies en pakketten
Milieukundige beoordeling interventies en pakketten In het kunststofketenproject Deze rapportage is opgesteld in opdracht van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV). Voor eventuele vragen naar aanleiding
Nadere informatieMateriaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.
Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat
Nadere informatieProgramma Circulaire Economie RKI NRK, december 2018
Programma Circulaire Economie RKI, december 2018 Het sluiten van kringloop Aanpak programma /PEN Stuurgroep CE e acties/projecten Door (groepen) bedrijven Consumentenproducten acties/projecten door bedrijven
Nadere informatieLaminaat-folie-verpakkingen
Laminaat-folie-verpakkingen In circulaire materiaalstromen 26 maart 19, KIDV, U. Thoden van Velzen & K. Molenveld Omvang ~3-4% (~15 kton) van de kunststofverpakkingen in NL, 2017 Cruciaal voor distributie
Nadere informatieCirculaire Economie. Jacqueline Cramer Member Amsterdam Economic Board, oud minister van VROM en hoogleraar duurzaamheid
Circulaire Economie Jacqueline Cramer Member Amsterdam Economic Board, oud minister van VROM en hoogleraar duurzaamheid John Nederstigt Inleider Hoe maken we de MRA Circulair? Jacqueline Cramer Ambassadeur
Nadere informatieBiobased Economy. Wageningen UR Food & Biobased Research. Windesheim 3 december, Ben van den Broek
Biobased Economy Wageningen UR Food & Biobased Research Windesheim 3 december, Ben van den Broek Wageningen UR Food & Biobased Research Wageningen UR Universiteit Onderzoeksinstituten Wageningen UR Food
Nadere informatieHoe verbeter je de recyclingketen van kunststof verpakkingsafval? 19 november 2018, Marieke Brouwer
Hoe verbeter je de recyclingketen van kunststof verpakkingsafval? 19 november 2018, Marieke Brouwer Mede mogelijk gemaakt door: Ulphard Thoden van Velzen Caterina Picuno Sorteerteam Extra informatie: Karin
Nadere informatiedwrdwrdw Dwars Visiestuk circulaire economie Commissie Energie en grondstoffen zomercongres 2017
dwrdwrdw Dwars z Visiestuk circulaire economie Commissie Energie en grondstoffen zomercongres 2017 1. Inleiding Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het
Nadere informatieNederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen
Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieVan Afval Af. transitie-agenda naar een circulaire economie. Roel van Raak(DRIFT) vanraak@drift.eur.nl
Van Afval Af transitie-agenda naar een circulaire economie NVRD themadag Roel van Raak(DRIFT) vanraak@drift.eur.nl Aanleiding en doel van Van Afval Af Verpakkingenakkoord Circulaire Economie Schuivende
Nadere informatieSynergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie
Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Doelstelling thema bijeenkomst: Inzicht in ontwikkelingen bij overheid, industrie en agrarische sector Inzicht in kansen voor synergie
Nadere informatieRaadsinformatiebijeenkomst Businesscase REnescience. 17 november 2016
Raadsinformatiebijeenkomst Businesscase REnescience 17 november 2016 Agenda Waarom deze bijeenkomst? Terugblik ontwikkelingen Cure Project 100% afvalscheiding Doelstellingen Afvalketen Beleid Inzameling
Nadere informatieVan Design tot Recycling:
Van Design tot Recycling: wat kan jij doen om je cosmetica verpakking circulair te maken? Personal & Home care packaging forum Karen van de Stadt Inhoud vandaag Wat gebeurt er in de wereld van duurzaam
Nadere informatieCO2-uitstoot Regio Noord-Veluwe
CO2-uitstoot Regio Noord-Veluwe 1 CO2-uitstoot hoofdsectoren 1.1 Inleiding In deze rapportage wordt de CO2-uitstoot van uw gemeente weergegeven, voorzover de daarvoor benodigde gegevens beschikbaar zijn.
Nadere informatieVOOR WELKE WIJZE VAN
VOOR WELKE WIJZE VAN (KUNSTSTOF)-INZAMELING KIEST U? Duo-presentatie Ryan Palmen & Huub Keijzers Donderdag 11 juni 2009 Besluit Verpakkingen Op 1 januari 2006 in werking getreden. Bedrijven verantwoordelijk
Nadere informatieAfvalbeleid Gemeente Papendrecht Omgekeerd Inzamelen
Afvalbeleid Gemeente Papendrecht Omgekeerd Inzamelen Pagina 1 van 5 Afvalbeleid gemeente Papendrecht concept, 24 november 2017 Besluit Papendrecht past het afvalinzamelmodel aan en gaat in 2018 over op
Nadere informatieAan de slag met de uitdagingen uit Europa
Nederland Circulair in 2050 Aan de slag met de uitdagingen uit Europa Recyclingsymposium 25 oktober 2017 Loek Knijff Ministerie van Infrastructuur en Milieu Probleem en aanpak Milieuwetgeving gaat vnl.
Nadere informatieafvalhout . een inkijkje in de Nederlandse afval- en recyclingsector Motie nr november 1979 Ladder van Lansink
Motie 15800 nr. 21 1 november 1979. een inkijkje in de Nederlandse afval- en recyclingsector afvalhout Ladder van Lansink Mini-workshop afvalhoutmarkt OVAM 2 mei 2016 Max de Vries 1 Aandachtspunten BRBS
Nadere informatieAttero Holding N.V., bestaande uit: N.V. Afvalverbranding Zuid Nederland (A.Z.N.)
CERTIFICAAT, bestaande uit: Attero B.V. Attero Noord B.V. Attero Zuid B.V. AZN Holding B.V. Meander 861 6825 MH Arnhem Postbus 4114 6080 AC Haelen en de toepassing daarvan voldoen aan de voorwaarden gesteld
Nadere informatieHuishoudelijk afval in Bunnik: Visie en Doelstellingen 2016-2020
Huishoudelijk afval in Bunnik: Visie en Doelstellingen 2016-2020 November 2015 1 Visie op huishoudelijk afval: van Afval naar Grondstof 1. Inleiding De toenemende vraag naar grondstoffen, en de afnemende
Nadere informatieVeel gestelde vragen nieuwe inzamelwijze afval maart 2017
Veel gestelde vragen nieuwe inzamelwijze afval maart 2017 De nieuwe inzamelwijze gaat in vanaf september 2017. Tot die periode gelden de huidige inzamelregels Waarom afval scheiden 1. Ik heb een brief
Nadere informatieInitiatiefvoorstel voor de raadsvergadering van
Gemeenteblad.. Jaar 2015 Nummer Publicatiedatum Agendapunt initiatiefvoorstel Onderwerp Initiatiefvoorstel van het raadslid Groen (GroenLinks) van 7 december 2015, getiteld:
Nadere informatieDeelsessie 3 Inzameling en recycling van grof huisvuil
Deelsessie 3 Inzameling en recycling van grof huisvuil Rene Huisman (RAD Hoeksche Waard) Kees Lamain(Areareiniging) Meer recycling via de milieustraten Rene Huisman (RAD Hoeksche Waard) MEER RECYCLING
Nadere informatieBevordering recycling belangrijk onderdeel van strategie duurzamer textiel. DuurzaamheidsDialoog 11/09/12 1
Bevordering recycling belangrijk onderdeel van strategie duurzamer textiel DuurzaamheidsDialoog 11/09/12 1 Achtergrond 1 2 Productie en gebruik van textiel vormen een behoorlijke belasting van het milieu
Nadere informatieVERSLAG WORKSHOP KETENPROJECT LUIERS 26 november 2014
VERSLAG WORKSHOP KETENPROJECT LUIERS 26 november 2014 1. DOEL VAN DE WORKSHOP Aan de hand van enkele presentaties gaan Eric de Baedts, Marc Pruijn en Geert Cuperus in op de achtergrond van het ketenproject
Nadere informatieDuurzaam verpakken in de praktijk. Chris Bruijnes
Duurzaam verpakken in de praktijk Chris Bruijnes Afvalbeheerstructuur 2 Copyright 2019 KIDV Kennisinstituut Duurzaam verpakken Verminderen van de milieudruk van verpakkingen Onderdeel van de producentenverantwoordelijkheid
Nadere informatieVan afval naar grondstof. Informatie en tips over GFT scheiden
Van afval naar grondstof Informatie en tips over GFT scheiden Korte berichten Circulaire economie: Van Afval Naar Grondstof De Rijksoverheid heeft met de gemeente in Nederland afgesproken dat in 2020 maximaal
Nadere informatieSESSIE Marktplaats Nederland uur
SESSIE Marktplaats Nederland 15.15 uur Twitter mee #afval2014 Sessie Markplaats Nederland Sessie voorzitter: Lieselot Decalf Sprekers: Jon Meijer, directeur Schone stad Rotterdam Hans Groenhuis, directeur
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000
Nadere informatieover gescheiden inzameling van plastics & drankenkartons met rolcontainers
Vragen en antwoorden over gescheiden inzameling van plastics & drankenkartons met rolcontainers Algemeen Het raadsvoorstel inzameling plastics/drankenkartons geeft sinds de presentatie reactie in de samenleving.
Nadere informatieVragen en antwoorden
Ombouw containers Vragen en antwoorden 1. Wat is omgekeerd inzamelen? Bij omgekeerd inzamelen wordt de nadruk gelegd op het inzamelen van grondstoffen (zoals gft en etensresten, papier, plastic, blik en
Nadere informatieDe Transitie naar een Circulaire Economie in Flevoland: Kansen voor People, Planet en Profit. Jacqueline Cramer Ambassadeur Circulaire Economie
De Transitie naar een Circulaire Economie in Flevoland: Kansen voor People, Planet en Profit Jacqueline Cramer Ambassadeur Circulaire Economie PEOPLE People, Planet, Profit (PPP) Van een lineaire naar
Nadere informatieNederland Circulair Hoe draagt Papendrecht bij?
Nederland Circulair Hoe draagt Papendrecht bij? Waarom is er urgentie om het afvalbeleid aan te passen? Weg met onze wegwerpmentaliteit Interview met staatssecretaris Sharon Dijksma, Volkskrant 14 september
Nadere informatieAfvalscheiding in Den Haag
Afvalscheiding in Den Haag bijdrage werkbespreking commissie Leefomgeving Heleen Weening directeur Duurzaam Den Haag & Haags Milieucentrum 3 september 2015 1 Outline 1. Hoofdlijnen opbrengst bewonersavond
Nadere informatieVERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE
VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Recycling verpakkingen Nederland 2016 VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Recycling verpakkingen Nederland 2016 INHOUD Circulaire economie met bijdrage 6 verpakkingsketen
Nadere informatie