RECHTSPRAAK EN RULINGS

Transcriptie

1 Standpunten VLABEL gesplitste verkrijging en inschrijving 1 Nathalie LABEEUW 2 Evelyne VAN LANDEGEM 3 De Vlaamse Belastingdienst (hierna: VLABEL ) heeft, zoals intussen bekend, sinds 1 januari 2015 een aantal bevoegdheden op vlak van schenk- en erfbelasting overgenomen van de federale administratie. Sindsdien zorgt VLABEL geregeld voor ophef door het uitbrengen van soms betwistbare standpunten. Zo ook met haar standpunt nr van 21 maart 2016, waarbij VLABEL liet weten dat voor de gesplitste inschrijving van effecten dezelfde regels moeten worden toegepast als voor de gesplitste aankoop. Dit in tegenstelling tot wat de federale administratie nog geen twee jaar geleden publiceerde 4. Hierna wordt dit standpunt op een praktische wijze benaderd voor het notariaat. Het is niet de bedoeling om het onderwerp uitvoerig wetenschappelijk te behandelen. Daarvoor wordt verwezen naar de uitvoerige rechtsleer terzake. Gelet op de verbondenheid van beide standpunten wordt ook het standpunt in verband met de gesplitste verkrijging (aankoop) in herinnering gebracht. 1. Gesplitste aankoop A. PRINCIPE Het typevoorbeeld van een gesplitste aankoop is de situatie waarbij ouders samen met hun kinderen een onroerend goed aankopen, zijnde de ouders voor het vruchtgebruik en de kinderen voor de blote eigendom. Hierbij komt het geregeld voor dat de ouders vooraf de nodige gelden schenken aan hun kinderen waarmee deze laatsten dan de blote eigendom kunnen kopen. Op grond van de fictiebepaling van artikel , eerste lid VCF (oud art. 9 W.Succ.) wordt bij een dergelijke gesplitste aankoop vermoed dat de volle eigendom van het gekochte goed nog in de nalatenschap van de erflater (bv. de ouders vruchtgebruiker) aanwezig is. De blote eigenaar wordt geacht dit goed als legaat te ontvangen en moet hierop in principe erfbelasting betalen 5. 1 Redenering overgenomen uit T. MEMIS en B. VERDICKT (eds.), Vlaamse erf- en registratiebelasting, Larcier, 2017 (te publiceren), en B. VER- DICKT, bijdrage te publiceren in TFR. 2 Advocaat-vennoot CAZIMIR. 3 Advocaat CAZIMIR. 4 In een beslissing van 28 april 2014 had de federale administratie immers expliciet gesteld dat het standpunt in verband met de gesplitste aankoop niet van toepassing was op gesplitste inschrijving (toevoeging bij Rep RJ S 9/06-07). 5 E. SPRUYT, Standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie tot vermogen(splanning), TEP 2015, afl. 5, BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 LARCIER

2 Standpunten VLABEL gesplitste verkrijging en inschrijving B. TEGENBEWIJS Het decreet laat hierbij wel een tegenbewijs toe. Erfbelasting kan vermeden worden indien onder andere 6 wordt bewezen dat er geen bedekte bevoordeling van de blote eigenaar (bv. de kinderen) is (art , tweede lid, 1 VCF) 7. De vraag stelt zich of dit tegenbewijs kan bestaan uit een voorafgaande schenking door de toekomstige vruchtgebruiker aan de toekomstige blote eigenaar van de nodige geldmiddelen voor de aankoop van de blote eigendom. In een beslissing van 13 december 2007 stelde de federale administratie dat artikel 9 Vl.W.Succ. niet van toepassing is indien de verkrijger van de blote eigendom eigenaar was van de geldmiddelen vóór de verrichting voorzien in artikel 9 Vl.W.Succ. en hij effectief de prijs hiermee heeft betaald 8. Het is volgens dit standpunt niet relevant wanneer de gelden ter beschikking werden gesteld. De federale administratie is later 9 teruggekomen op dit standpunt in een beslissing van 18 juli 2013 (RJ S 9/06/07). VLABEL herneemt dit (overigens onjuist) standpunt 10 en stelt dat het tegenbewijs op twee manieren kan worden geleverd: 1. Ofwel toont men aan dat er geen causaal verband bestaat tussen de voorafgaande schenking (van de geldsom voor de financiering van de blote eigendom) en de aankoop van de blote eigendom. Het loutere feit dat er geen last of geen verplichting (tot de aankoop van de blote eigendom) is opgenomen in de schenking, is niet voldoende om aan te tonen dat er geen causaal verband is, althans volgens VLABEL. Het (gebrek aan) causaal verband moet voor VLABEL blijken uit de chronologie van de verrichtingen. Als de schenking binnen korte tijd wordt gevolgd door de gesplitste aankoop, wordt een causaal verband vermoed. Wat onder korte termijn moet worden verstaan volgens VLABEL, is niet duidelijk, hetgeen uiteraard te betreuren valt Ofwel kan men niet aantonen dat er een gebrek is aan causaal verband, in welk geval een onderscheid wordt gemaakt tussen twee situaties. Voor aankoopakten vanaf 1 september 2013 moet dan kunnen worden aangetoond dat de voorafgaande schenking is onderworpen aan het schenkingsrecht (vóór 1 januari 2015) of de schenkbelasting (vanaf 1 januari 2015). Gaat het om een bankgift of een schenking voor een Nederlandse notaris, dan is de datum van registratie van de schenking in België bepalend. De aanbieding ter registratie moet gebeurd zijn voor het verlijden van de aankoopakte. Bij een schenking voor een Belgische notaris volstaat het dat de schenking is verleden voor de aankoopakte 13. Voor aankoopakten vóór 1 september 2013 volstaat het om aan te tonen dat de schenking is gebeurd voor de aankoop, ongeacht of de schenking aan de heffing van het registratierecht werd onderworpen 14. C. BETWISTBAAR STANDPUNT Het standpunt van VLABEL (en de federale administratie) en het vermoeden (van causaal verband dat zij invoeren) is ons inziens contra legem. Het tegenbewijs in het kader van de gesplitste aankoop (om de toepassing van erfbelasting te vermijden) kan volgens de letter van het decreet worden geleverd als er wordt bewezen dat de verkrijging geen bedekte bevoordeling van de derde is (art , tweede lid VCF). Van een bedekte be- 6 We beperken ons hier tot het tegenbewijs dat in deze relevant is. Het tegenbewijs voorzien in art , tweede lid, 2 VCF wordt hier niet besproken. 7 J. VAN DYCK, Gesplitste aankoop: wanneer moet registratie een feit zijn, Fiscoloog 2015, afl. 1428, Besl. 13 december 2007, Rep RJ S9/06-03, S9/06-04 en S9/06-05; RGEN nr ; RGEN nr ; RGEN Na de gesplitste aankoop eerst op de zwarte lijst te hebben geplaatst in het kader van fiscaal misbruik. 10 Voor een uitvoerige weerlegging van het standpunt, zie T. MELIS, De gesplitste aankoop in nevelen gehuld. Een poging tot opheldering, Notariaat 2013, nr. 12, Zie de kritiek hierop bij E. SPRUYT, Gesplitste aankoop onder gesternte van de Vlaamse erfbelasting: geen ommezwaai, Notariaat 2015, afl. 5-6, 11 e.v. 12 Uit een aantal recente rulings van VLABEL kan worden afgeleid dat onder korte termijn een termijn van drie jaar wordt verstaan (zie o.a. VB en VB 16043). 13 E. SPRUYT, Gesplitste koop van onroerend goed onder het gesternte van de Vlaamse erfbelasting: geen ommezwaai, Successierechten 2015, afl. 8, B. VERDICKT, Gesplitste aankoop en VLABEL Eindelijk duidelijkheid?, VIP 2015, afl. 3, 31. LARCIER BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 37

3 voordeling is geen sprake indien men kan aantonen dat de blote eigenaar over de nodige middelen beschikte op het ogenblik van de aankoop. De wijze waarop de blote eigenaar de nodige middelen verzamelt is daarbij niet relevant. 15 Dat kan dus ook door aan te tonen dat er een schenking is geweest vóór de aankoop, zoals vroeger ook werd aanvaard door de (federale) fiscale administratie (zie hoger). Het tegenbewijs zal niet kunnen worden geleverd indien de vruchtgebruiker de volledige aankoop financiert (dus zowel vruchtgebruik als de blote eigendom) 16, en waarbij het (roerend of onroerend) goed gesplitst wordt aangekocht. 17 In dat geval bevat de verkrijging wel een bedekte bevoordeling. 2. Gesplitste inschrijving A. PRINCIPE VLABEL heeft het standpunt in verband met de gesplitste aankoop op 21 maart 2016 doorgetrokken voor gesplitste inschrijvingen van effecten en geldbeleggingen. Dit was merkwaardig omdat de federale administratie in een beslissing van 28 april 2014 expliciet had gesteld dat het standpunt in verband met de gesplitste aankoop niet van toepassing was op gesplitste inschrijving (toevoeging bij Rep RJ S 9/06-07). Het gaat met andere woorden over banktegoeden, beleggingsportefeuilles, aandelen in Belgische of buitenlandse vennootschappen, obligaties, etc., die voor het vruchtgebruik staan genoteerd op naam van een persoon en voor de blote eigendom op naam van een ander persoon. 18 Wat deelbewijzen van een burgerlijke maatschap betreft, wordt de transparantie van de maatschap aanvaard. 19 De onderliggende bestanddelen van de burgerlijke maatschap zijn dus bepalend of een gesplitste inschrijving van de deelbewijzen onder artikel VCF valt. Ook de goederen die het voorwerp uitmaken van een dergelijke inschrijving, worden geacht nog in de nalatenschap aanwezig te zijn. De blote eigenaar zal daarop erfbelasting moeten betalen 20. B. TEGENBEWIJS Zoals voor de gesplitste aankoop, heeft men wel de mogelijkheid om het tegenbewijs te leveren om te vermijden dat er erfbelasting moet worden betaald. Dit kan volgens VLABEL eveneens op twee manieren: 1. Men toont aan dat er geen causaal verband is tussen de schenking en gesplitste inschrijving. 2. Men toont aan dat er schenkbelasting is betaald op de schenking die de gesplitste inschrijving voorafgaat. De betaling zelf moet niet noodzakelijk gebeurd zijn voor de inschrijving, wel moet de registratie van de schenking, indien het een schenking voor een Nederlandse notaris betreft, voor de inschrijving gebeuren. Indien de schenking gebeurt voor een Belgische notaris, dan volstaat het verlijden van de akte voor de inschrijving. Bij schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik kan het tegenbewijs enkel op de tweede manier worden geleverd. Het gebrek aan causaal verband zal nooit kunnen worden aangetoond omdat de gesplitste inschrijving juist het gevolg is van een schenking. Er is altijd een causaal verband tussen de schenking en de gesplitste inschrijving. In de praktijk komt het er dus op neer dat men enkel zekerheid heeft dat men geen erfbelasting meer betaalt op een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik indien de schenking wordt geregistreerd in België en indien er dus schenkbelasting is betaald T. MELIS, De gesplitste aankoop in nevelen gehuld. Een poging tot opheldering, Notariaat 2013, afl. 12, Zonder voorafgaande transactie op een eigen rekening van de blote eigenaar. 17 B. VERDICKT, Gesplitste aankoop en VLABEL Eindelijk duidelijkheid?, VIP 2015, afl. 3, T. DUMONT, Schenken met voorbehoud van vruchtgebruik: in Vlaanderen heeft u voortaan de keuze tussen betalen of betalen, Registratierechten 2016, afl. 2, Dit werd aanvaard in zowel Vlaamse voorafgaande beslissingen (zie o.a. VB en VB 16038) als federale voorafgaande beslissingen (zie bv. VB ). 20 J. VAN DYCK, Opnieuw heibel rond gesplitste inschrijving van effecten, Fiscoloog 2016, afl. 1472, L. WEYTS, Vlabel zegt neen aan de Kaasroute bij inschrijvingen en plaatsingen van effecten of gelden onder de koepel, T.Not. 2016, afl. 6, BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 LARCIER

4 Standpunten VLABEL gesplitste verkrijging en inschrijving Het standpunt is van toepassing op alle inschrijvingen vanaf 1 juni 2016 en heeft als gevolg dat schenkingen voor een buitenlandse notaris met voorbehoud van vruchtgebruik niet langer mogelijk zijn zonder daarop schenk- of erfbelasting te betalen. Tot en met dit standpunt kon men immers een schenking doen voor een Nederlandse of een Zwitserse notaris met voorbehoud van vruchtgebruik zonder daarop Belgische of Nederlandse/Zwitserse schenkbelasting te betalen. Er gold wel een zogenaamde risicotermijn (art VCF). Indien men overlijdt binnen een termijn van drie jaar (zeven jaar voor familiebedrijven) na de schenking, dan betaalt men toch nog erfbelasting op de schenking. Overleeft men deze termijn, dan was de schenking vrij van schenk- en erfbelasting. Ingevolge het standpunt nr vervalt de voorwaarde van de risicotermijn en komt er een nieuwe voorwaarde. Zelfs indien men de risicotermijn overleeft, dan zal de gesplitste inschrijving (die het gevolg is van de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik) toch nog worden belast met erfbelasting 22. C. BETWISTBAAR STANDPUNT Op dit standpunt van VLABEL kwam meteen en terecht een storm van protest. Artikel VCF is enkel van toepassing op gesplitste inschrijvingen die de (bedekte) bevoordeling tot stand brengen: Nodig is het, maar het is tevens voldoende dat de bevoordeling tot stand wordt gebracht door het materieel feit van de overschrijving. Met andere woorden, de verarming van de erflater en de daarmee samengaande verrijking van de begiftigde moeten het gevolg zijn van de inschrijving. 23 Om die reden is artikel VCF van toepassing op een bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik 24. Of de situatie waarbij het aandeelhoudersregister wordt gewijzigd en er een gesplitste inschrijving wordt genomen in het aandeelhoudersregister (zonder voorafgaande schenking). Op al deze situaties is artikel VCF van toepassing. De bevoordeling komt tot stand door de inschrijving en het tegenbewijs kan niet worden geleverd. Maar wat met rechtstreekse schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik. Deze bevoordelingen zijn openlijk. De gesplitste inschrijving is slechts de uitvoering van een openlijke bevoordeling 25. De bevoordeling komt dus niet tot stand door de inschrijving. In oudere rechtsleer werd reeds verdedigd dat artikel 9 W.Succ. (en bij uitbreiding art VCF) niet van toepassing is op deze schenkingen. Van Acoleyen schrijft het volgende: Nodig is het, maar het is tevens voldoende dat de bevoordeling tot stand wordt gebracht door het materieel feit van de overschrijving. Met andere woorden, de verarming van de erflater en de daarmee samengaande verrijking van de begiftigde moeten het gevolg zijn van de inschrijving. 26 Ter zake van een inschrijving kan het vermoeden van gift maar worden weerlegd door het bewijs dat de blote eigenaar de effecten op naam of aan toonder, waarop de inschrijving betrekking heeft, tevoren al in volle of blote eigendom had verworven van de vruchtgebruiker of van een derde (bijvoorbeeld krachtens erfenis of schenking). 27 Ook Donnay spreekt duidelijke taal: Artikel 9 mag niet toegepast worden indien er bewezen wordt dat de effecten of fondsen die ingeschreven of gedeponeerd werden op naam van de overledene voor het vruchtgebruik en op naam van zijn erfgenaam voor de blote eigendom, hun in die verhouding toebehoorden daar zij het voorwerp hadden uitgemaakt van een vroegere schenking door de overledene aan zijn 22 L. WEYTS, Vlabel zegt neen aan de Kaasroute bij inschrijvingen en plaatsingen van effecten of gelden onder de koepel, T.Not. 2016, afl. 6, In dezelfde zin: O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, Deel I, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, Zie hierover N. LABEEUW en H. CASIER, Een hand-of bankgift met voorbehoud van vruchtgebruik een never ending story, Successierechten 2008, nr. 10, In dezelfde zin H. DERYCKE, De toepassing van artikel 9 van het Wetboek der successierechten op effecten: pleidooi voor fiscale hygiëne, TEP 2007, 497; D. VAN LAERE, De civiel- en fiscaalrechtelijke grenzen van schenkingen met voorbehoud van quasi vruchtgebruik, NFM 2002, afl In dezelfde zin: O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, Deel I, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, Deel I, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, 181. LARCIER BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 39

5 erfgenamen onder voorbehoud van vruchtgebruik, hetzij bij geregistreerde akte, hetzij bij niet-geregistreerde akte. Doch het spreekt vanzelf dat, in deze laatste onderstelling, het successierecht bij toepassing van artikel 7 van het Wetboek op de geschonken goederen verschuldigd is, indien de schenking plaatsgreep binnen de drie jaren voor het overlijden. 28 Artikel 9 beoogt enkel de bevoordelingen, die aan de overledene toebehorende fondsen of effecten tot voorwerp hebben en verwezenlijkt worden door middel van een inschrijving of een verkrijging op naam van de overledene voor het vruchtgebruik en op naam van de erfgenaam voor de blote eigendom. Met andere woorden, opdat artikel 9 toepasselijk zij, wordt er vereist dat de verarming van de overledene en de verrijking van de erfgenaam het gevolg zijn van de inschrijving of van de verkrijging 29. Deze teksten laten dus weinig aan de verbeelding over. De rechtspraak gaat in dezelfde zin 30. En ook de recente rechtsleer stelt klaar en duidelijk dat artikel 9 W.Succ. (en dus art VCF) niet van toepassing is op een inschrijving die het gevolg is van een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik. 31 VLABEL argumenteert dat bedekt eigenlijk in een andere context moet worden gelezen. Dus niet in de frauduleuze context (waarvoor art. 9 W.Succ. werd geschreven, zie hoger). Bedekt betekent volgens VLABEL: niet aan VLABEL bekend. Een eigen lezing van VLABEL, lijkt ons, want noch de memorie van toelichting, noch de gezaghebbende rechtspraak en rechtsleer stellen deze eis. We kunnen zelfs stellen dat de federale administratie deze zienswijze heeft verdedigd. Een eerste maal in 1962: La présomption de l article 9 du Code des droits de succession s attache (...) aussi au fait matériel de l immatriculation de titres (...). Par conséquent cet article est susceptible d être appliqué lorsque des titres appartenant avant l immatriculation en pleine propriété au défunt, sont immatriculés à son nom pour l usufruit et au nom d un tiers pour la nue propriété. Il n importe que l immatriculation s accompagne d une opération à titre gratuit, même antérieure de plus de trois ans au décès, du moment que c est l immatriculation qui consacre le dépouillement du défunt et l enrichissement du tiers. 32 Of, vrij vertaald: het is irrelevant dat de inschrijving vergezeld is van een verrichting ten kosteloze titel, zelfs meer dan drie jaar voorafgaand aan het overlijden, voor zover het de verarming van de erflater en de verrijking van de derde het gevolg zijn van (of moet tot stand komen via) de inschrijving 33. In DECUYPER lezen we: Artikel 9 is wel toepasselijk indien het uitsluitend de inschrijving is die de verarming van de overledene en de verrijking van de derde bewerkstelligt. 34 Ook heeft de federale administratie dit eigenlijk nog bevestigd, met name in een beslissing van 10 juli In deze beslissing stelt de administratie dat artikel 9 W.Succ. van toepassing is bij gelijktijdigheid van de handgift en de inschrijving 35. De inschrijving moet de bevoordeling dus tot stand doen komen. D. ALTERNATIEVEN Ondanks alle kritiek op het standpunt van VLA- BEL, blijft het standpunt wel van kracht. Het meest aangewezen alternatief voor de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik lijkt ons te bestaan uit de schenking in volle eigendom met een last tot betaling van een lijfrente, waarbij de 28 M. DONNAY, Commentaar op het wetboek der successierechten, Brussel, Van Buggenhoudt, 1948, M. DONNAY, Commentaar op het wetboek der successierechten, Brussel, Van Buggenhoudt, 1948, Rb. Verviers 17 februari 1992, Nieuwsbrief Not.Fisc. 1993, 4; bevestigd door Luik 9 mei 1995, Rec.Gén.Enr.Not. 1995, nr met noot. 31 H. DERYCKE, De toepassing van artikel 9 van het Wetboek der successierechten op effecten: pleidooi voor fiscale hygiëne, TEP 2007, 497; N. GEELHAND, Vlabel verplicht voorafgaande registratie schenking van geld of effecten met voorbehoud van vruchtgebruik, AFT 2016, nr. 14.; D. VAN LAERE, De civiel- en fiscaalrechtelijke grenzen van schenkingen met voorbehoud van quasi vruchtgebruik, Not.Fisc.M. 2002, afl. 6-7, 205. Contra: L. WEYTS, Vlabel zegt neen aan de Kaasroute bij inschrijvingen en plaatsingen van effecten of gelden onder de koepel, T.Not. 2016, afl. 6, Besl. 1 augustus 1962, RGEN, nr , N. GEELHAND, Vlabel verplicht voorafgaande registratie schenking van geld of effecten met voorbehoud van vruchtgebruik, AFT 2016, nr J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Kluwer, 2015, 291 e.v. 35 Zie J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Kluwer, 2015, BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 LARCIER

6 Standpunten VLABEL gesplitste verkrijging en inschrijving rente bestaat uit een vast, nominaal bedrag 36. In tijden met een historisch lage rente biedt het voorzien van een lijfrente een inkomstengarantie aan de schenker, daar waar een vruchtgebruik dit momenteel niet echt geeft. Volledigheidshalve moet er nog worden op gewezen dat het standpunt enkel van toepassing op schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik van voornoemde effecten en geldbeleggingen. Het is dus niet van toepassing op schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik van andere goederen dan voornoemde effecten en geldbeleggingen. 3. Aandachtspunten voor het notariaat Er zijn een aantal praktische aandachtspunten met betrekking tot dit standpunt 37. Artikel VCF is een bepaling uit de erfbelasting, hetgeen betekent dat het van toepassing is op elke nalatenschap van een inwoner van het Vlaamse Gewest 38. De toepasselijke regelgeving op het ogenblik van de schenking is dus niet relevant. Een inwoner van het Waals of het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (en ook buitenlanders) zal op het ogenblik van de schenking meestal geen rekening houden met de erfbelasting in het Vlaamse Gewest. Voor het Waalse en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest blijft het oude artikel 9 W.Succ. van toepassing. Dit betekent dat voor gesplitste inschrijving men geen rekening moet houden met het standpunt van 18 juli 2013 (zie de toevoeging op 28 april 2014). Als de schenker nadien verhuist naar het Vlaamse Gewest, dan wordt artikel VCF wel van toepassing. Men moet dan wel het bewijs kunnen leveren dat er schenkbelasting is betaald. Maar dat is niet voldoende. VLABEL vereist eveneens dat de registratie van de schenkingsakte (met het oog op de heffing van de Vlaamse schenkbelasting) moet gebeurd zijn vóór de inschrijving. Dat bewijs zal niet kunnen worden geleverd. Zelfs bij een vrijwillige registratie zal de inschrijving reeds hebben plaatsgevonden! De schenker kan de situatie dus niet meer remediëren en zal dus noodgedwongen tegen de begiftigde moeten vertellen dat de schenking toch onderworpen zal worden aan erfbelasting. Hetzelfde geldt voor buitenlanders die zich na de schenking (met voorbehoud van vruchtgebruik) in het Vlaamse Gewest komen vestigen. Voor hen is de situatie nog dramatischer. De begiftigde zal erfbelasting moeten betalen, maar er is destijds mogelijk al buitenlandse schenkbelasting betaald. De VCF voorziet niet in een verrekening met de buitenlandse schenkbelasting, zodat er dubbele belasting zal worden geheven op dezelfde transactie 39. In het kader van successieplanning wordt wel eens een beding van fideicommissum de residuo gekoppeld aan de schenking. Er gebeurt een dubbele schenking. Enerzijds een schenking aan de (eerste) begiftigde (bezwaarde genoemd); anderzijds aan een andere begiftigde (verwachter genoemd). Het voorwerp van de tweede schenking is aleatoir. Het heeft betrekking op hetgeen overblijft van de schenking bij het overlijden van de bezwaarde en wordt dan ook gedaan onder opschortende voorwaarde/termijn van het overlijden van de bezwaarde 40. Dit betekent dat de schenking onmiddellijk en onherroepelijk ontstaat, maar dat de opeisbaarheid van het recht van de bezwaarde wordt opgeschort tot bij de vervulling van de voorwaarde/termijn 41. De schenking de residuo komt dus maar tot uitvoering bij het overlijden van de bezwaarde. Er zijn daarbij twee situaties te onderscheiden in het kader van de toepassing van artikel VCF. Allereerst de situatie waarbij de bezwaarde overlijdt voor de schenker en de uitvoering van 36 Al moet dit met voorzichtigheid worden bekeken, aangezien VLABEL in een mededeling heeft aangekondigd dat zij zich niet in algemene bewoordingen willen uitspreken of dit als fiscaal misbruik wordt aanzien. Elke situatie moet dus afzonderlijk worden bekeken. 37 Tekst met goedkeuring van de auteur overgenomen uit B. VERDICKT, Na de gesplitste aankoop nu ook de gesplitste inschrijving van effecten en geldbeleggingen in het vizier van VLABEL, TFR 2016, te publiceren. 38 Rekening houdende met het lokalisatiecriterium, met name als de erflater gedurende de vijf jaar voor zijn overlijden het langst in het Vlaamse Gewest heeft gewoond (art. 5 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten. 39 Zie hierover ook B. VERDICKT, Recente standpunten van de Vlaamse Belastingdienst, VIP 2015, nr. 2, Zie hierover uitvoerig: M. PUELINCKX-COENE, Hoe bezwaard is de eerste begunstigde van een fideï-commis de residuo? Is dat anders zo die een reservatair erfgenaam is van de erflater?, T.Not. 2016, H. DE PAGE, Traité VIII/1; ; R. BARBAIX, De schenking als successieplanningsinstrument. Civielrechtelijke grenzen aan de contractvrijheid, TEP 2008, 199; I. VERVOORT, HEP, 391. LARCIER BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 41

7 de schenking de residuo als gevolg zal hebben dat er een nieuwe inschrijving vruchtgebruik blote eigendom plaatsvindt. Per hypothese zal deze inschrijving gebeuren na 1 juni Volgens een letterlijke lezing valt deze inschrijving onder de toepassing van het nieuwe standpunt aangezien er een inschrijving gebeurt na 1 juni Nochtans kan het standpunt geen toepassing vinden indien de hoofdschenking en de schenking de residuo en de initiële inschrijving plaatsvond voor 1 juni Net zoals de rechten van de verwachter onder opschortende voorwaarde/termijn zijn, is ook de inschrijving onder opschortende voorwaarde/termijn. De vervulling van de opschortende voorwaarde/termijn werkt retroactief terug tot het ogenblik van de totstandkoming van de schenking/inschrijving (cf. art BW). De schenker kan (en zal statistisch gezien meestal ook) overlijden voor de bezwaarde. Op dat ogenblik dooft het vruchtgebruik uit en wordt de bezwaarde volle eigenaar. Bij zijn overlijden zal de schenking de residuo worden uitgevoerd. Deze uitvoering zal betrekking hebben op de volle eigendom, zodat er geen nieuwe inschrijving plaatsvindt na 1 juni Tot slot kan een inschrijving wel plaatsvinden voor 1 juni 2016 en dus niet onderworpen zijn aan het standpunt van VLABEL, maar kunnen er ingevolge wijzigingen binnen de effectenportefeuille wel nieuwe inschrijvingen gebeuren na 1 juni Of de effectenportefeuille wordt overgeboekt naar een andere rekening bij een andere bank. Opnieuw is er een inschrijving na 1 juni Het kan telkens gaan om schenkingen die zich in een ver verleden hebben afgespeeld. Kan het standpunt worden toegepast op deze inschrijvingen? Ook hier zou een letterlijke lezing tot de toepassing van artikel VCF leiden, al moet op basis van zaakvervanging de toepassing ervan worden geweerd indien de gesplitste inschrijving initieel tot stand werd gebracht voor 1 juni De daaropvolgende inschrijvingen vinden immers hun oorsprong in deze initiële inschrijving. VLABEL heeft dit overigens mondeling bevestigd. Al stelt zich natuurlijk de vraag naar de bewijsproblematiek. Hoe kan men over twintig jaar even ervan uitgaande dat het standpunt dan nog van toepassing is of niet gewijzigd is aantonen dat de initiële inschrijving werd gedaan voor 1 juni 2016? Dat zou betekenen dat we vanaf nu alle wijzigingen moeten bijhouden en documenteren Eén en ander toont de absurditeit aan van het standpunt. 42 Zie ook L. WEYTS, VLABEL zegt neen aan de Kaasroute bij inschrijvingen en plaatsingen van effecten of gelden onder de koepel vruchtgebruik blote eigendom, T.Not. 2016, BERICHT AAN HET NOTARIAAT 2017/1 LARCIER