Passend onderwijs, inclusief voor iedereen? ( een visie op onderwijs aan zorgleerlingen met een beperking in het VMBO)
|
|
- Tine Groen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Passend onderwijs, inclusief voor iedereen? ( een visie op onderwijs aan zorgleerlingen met een beperking in het VMBO) Hilde de Haan Docentenopleiding LGW HAN Nijmegen, januari
2 Passend Onderwijs, inclusief voor iedereen? 1 Inleiding In Nederland wil de overheid door invoering van de wet op passend onderwijs de integratie van leerlingen met een beperking ook in het reguliere voortgezet onderwijs stimuleren. Dit artikel hoopt een bijdrage te leveren aan docenten in het algemeen en VMBO- docenten in het bijzonder in het vormen van een goed onderbouwde visie ten aanzien van het geven van onderwijs aan zorgleerlingen. Het blijkt dat een ruime meerderheid (71%) van de schoolbesturen van het primair en het voortgezet onderwijs vindt dat segregatie van zorgleerlingen bestreden moet worden. 1 De meningen zijn echter sterk verdeeld hoe men dit wil tegengaan. Passend onderwijs moet uiteindelijk per 1 augustus 2013 gerealiseerd worden in de schoolklas de inzet van docenten is daarbij essentieel. Zij moeten in staat worden gesteld om een passend onderwijszorgaanbod voor alle leerlingen te realiseren door mee te doen bij de vormgeving van passend onderwijs. 2 In het nieuwe stelsel, passend onderwijs, krijgen scholen de verantwoordelijkheid om voor ieder kind een zo goed mogelijke plek te vinden. Leraren zullen beter moeten worden voorbereid op het omgaan met en onderwijs geven aan zorgleerlingen en de bureaucratie zou worden verminderd. In deze opzet blijft het speciaal onderwijs bestaan met een capaciteit voor leerlingen. 3 Een nobel streven maar. in hoeverre is deze verandering een passende oplossing voor onderwijsintegratie? Zeker nu blijkt dat deze integratie tot nu toe moeizaam verloopt en dat ouders van en kinderen met een beperking zelf vaak buitenspel staan. 2
3 2 Nederlands onderwijs in historisch perspectief In Nederland bestaat een lange traditie van gesegregeerd onderwijs die langs drie lijnen loopt: 1. Levensbeschouwelijke lijn 2. Raciale lijn 3. Competentie lijn 4 Dit laatste is niet altijd zo geweest. De leerlingenwet die in 1901 van start ging was bedoeld voor alle kinderen. Echter, vrij snel werden de leerlingen met een beperking gescheiden met als achterliggende gedachte dat kinderen met een beperking speciale hulp nodig zouden hebben. Vanaf 1920 zorgde de Lageronderwijswet ervoor dat prioriteit werd gegeven aan onderverdeling in onderwijstypes. Blinden, slechtzienden, doven, slechthorenden, moeilijk lerende kinderen (MLK), zeer moeilijk lerende kinderen ( ZMLK), moeilijk opvoedbare kinderen(mok), zeer moeilijk opvoedbare kinderen (ZMOK), kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (LOM), tyltyl- en mytylscholen, ziekenhuisscholen, PI- scholen etc. Hier volgde automatisch uit voort dat het vervolgonderwijs ook in een speciale setting plaatsvond. kan weg pas vanaf 1990 ging er wat veranderen in deze onderverdeling van scholen. Dit werd in gang gezet door: 1. Ouders die hun kind met een beperking naar de buurtschool wilden laten gaan. 2. Veranderende visie op burgerschap. 3. De wens om kosten van het speciaal onderwijs terug te dringen. 5 Dit resulteerde in 1991 in het Weer-samen-naar school-beleid (WSNS) en in 1998 in een aantal wetswijzigingen die van invloed waren op de organisatiestructuur van scholen. Het doel was om de keuzevrijheid van ouders te bevorderen om hun kind te laten deelnemen aan regulier of speciaal onderwijs. LOM en MOK werden gelijkgesteld aan de basisschool en LBO en MAVO werden omgevormd tot VMBO. De laatste kent vier leerwegen. De basisberoepsgerichte leerweg, de kader gerichte leerweg, de gemengde leerweg en de theoretische leerweg. Het leerweg ondersteunend onderwijs (LWOO ) is voor kinderen met leer - en/of opvoedingsmoeilijkheden en vindt plaats in de basisberoepsgerichte leerweg van het VMBO. Sommige van deze laatste groep gaan naar het praktijkonderwijs (PRO). De scholen voor speciaal onderwijs vallen vanaf 1998 onder de wet op de expertise centra die onderverdeeld is in vier clusters, namelijk: 3
4 1. Kinderen met een visuele beperking. 2. Dove, slechthorende en kinderen met spraak - taal moeilijkheden. 3. Lichamelijke, verstandelijke en meervoudig gehandicapten. 4. Kinderen met gedragsproblematiek. Vanaf 1 augustus 2003 komen leerlingen die gezien hun handicap naar het speciaal onderwijs zouden mogen, in aanmerking voor leerling gebonden financiering, het zogenaamde rugzakje. Hiermee krijgen ouders meer mogelijkheden om te kiezen tussen regulier en speciaal onderwijs. 6 In 2004 is het WSNS- beleid geëvalueerd, waarbij één van de belangrijkste conclusies was dat het systeem bijzonder bureaucratisch en ondoorgrondelijk was. 7 In 2005/ 2006 presenteerde de toenmalige minister van onderwijs onder de noemer passend onderwijs voorstellen om het integratieproces van nieuwe impulsen te voorzien. 8 Het doel van de invoering van passend onderwijs is om zo goed mogelijk onderwijs te bieden aan kinderen met een extra zorgbehoefte. Voorwaarden hiervoor zijn een zorgplicht voor scholen, betrokken ouders, bekwame docenten en goede samenwerking tussen scholen, jeugdzorg en gemeenten. Het is de bedoeling dat het nieuwe stelsel passend onderwijs op 1 augustus 2012 in werking zal treden. De voorgenomen bezuinigingen die ook van invloed zullen zijn op passend onderwijs zijn een jaar verschoven, naar 1 augustus Scholen voor primair en voortgezet onderwijs krijgen een zorgplicht. Dit betekent dat de school verplicht is een kind dat extra zorg nodig heeft, een zo goed mogelijke plek in het onderwijs aan te bieden. De rugzak wordt afgeschaft, maar daar staat tegenover dat een deel van het budget voor zorgleerlingen rechtstreeks naar de schoolbesturen gaat. Hierdoor beoogt men dat de samenwerkingsverbanden meer maatwerk kunnen bieden aan leerlingen. 10 Echter, niet elke gewone school hoeft alle kinderen op te vangen. Scholen kunnen zich specialiseren en onderling afspraken maken wie welke kinderen het beste onderwijs kan geven. Daarvoor gaan gewone scholen en scholen voor speciaal onderwijs samenwerken in regionale samenwerkingsverbanden. Het geld kan efficiënter en effectiever in de speciale of gewone klas worden ingezet omdat het budget voor passend onderwijs voortaan rechtstreeks naar de samenwerkende scholen zal gaan. Deze laatste maatregel is cruciaal als het gaat om keuze(on)vrijheid van ouders en kinderen. Want waar de afgelopen jaren er nog geoormerkt geld was in de vorm van de leerlinggebonden-financiering ( het rugzakje ) gaat nu al het geld naar de samenwerkingsverbanden toe en wordt het financiële aspect 4
5 doorslaggevend. Met andere woorden, wanneer een kind met een beperking zich aanmeldt op een reguliere school naar keuze, dan kan het samenwerkingsverband besluiten om het kind toch op het speciaal onderwijs te plaatsen met als reden dat de reguliere school de expertise mist die het speciaal onderwijs wel kan bieden. De werkelijke reden kan bijvoorbeeld zijn dat het speciaal onderwijs ook zijn leerlingen aantal op peil moet houden en bang is voor leegloop. Met enig cynisme kan men zeggen, dat men door de voordeur van de school naar keuze naar binnen gaat, maar door de achterdeur naar het speciaal onderwijs wordt doorgesluisd. Niet de ouders en de kinderen hebben keuzevrijheid, maar de samenwerkingsverbanden bepalen. 3 Inclusief onderwijs Wanneer de Nederlandse overheid, met in haar kielzog het Nederlandse onderwijsveld, niet de overgang realiseert van het integratie denken naar het inclusie denken, dan kan men zich afvragen of met de invoering van passend onderwijs de daadwerkelijk integratie van leerlingen met een beperking zal worden gestimuleerd. Inclusief onderwijs is een manier van onderwijs waarin alle leerlingen ongeacht culturele achtergrond, talenten of beperkingen samen leren, ieder op zijn eigen niveau. Toewerken naar een inclusieve school is niet alleen een kwestie van beleid veranderen maar houdt in dat men helemaal anders naar het concept van de onderwijspraktijk moet gaan kijken. 11 De ontstaansgeschiedenis ligt ondermeer in de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland, Australië en een aantal Scandinavische landen, waar ouders van kinderen met een beperking, de gehandicaptenbeweging en professionals uit het (speciaal) onderwijs hiermee gestart zijn. Het is bedoeld om de positie van mensen met een beperking te verbeteren. 12 Uit een rapport van het Centraal Plan Bureau uit 2007 blijkt dat de positie van mensen met een psychische, verstandelijke of fysieke beperking in Nederland slecht is. 13 Een belangrijke oorzaak hiervoor is de beeldvorming die heerst in Nederland wat betreft mensen met een beperking. Deze beeldvorming wordt negatief beïnvloed door het feit dat mensen met een beperking niet goed zichtbaar zijn in de samenleving. Hoe wij als samenleving kijken naar mensen met een beperking bepaalt onze beeldvorming. Vanuit historisch perspectief is er altijd vanuit het medische model gekeken naar mensen 5
6 met een beperking. Volgens dat model is sprake van medicalisering van belemmeringen. (tabel 1) Eén van de uitingsvormen daarvan is dat het onderscheid tussen ziekte en beperking onvoldoende wordt gemaakt. 14 Model Persoon Begeleiding Structuren Beleid Medisch model Patiënt Verzorgen/ Behandelen Instituten Segregatie Supported living/ Ondersteuningsmodel Burger Ondersteunen Gewone voorzieningen Integratie/ inclusie Tabel 1 Er zijn twee zienswijzen waarop men tegen mensen met een beperking aan kan kijken : het individuele model en het sociale model (tabel 2). Het individuele model lokaliseert problemen rondom mensen die voortkomen uit het individu, terwijl het sociale model de problemen bij de samenleving neerlegt. 4 Individueel model Sociaal model Een beperking is een individueel probleem Verschillen in mogelijkheden zijn tekortkomingen Focus op tekorten Wij en zij: uitsluiting en tolerantie Samenleving bepaalt voor mensen met een beperking Professionals weten hoe het moet Een negatieve houding naar mensen met beperkingen wordt toegeschreven aan vooroordelen (intra-psychische categorie) Gebaseerd op zorg en liefdadigheid Patiënt of cliënt Een beperking is een sociaal probleem Verschillen in mogelijkheden zijn voordelen Focus op talenten Wij allemaal inclusie en waardering Mensen met een beperking bepalen zelf Ervaringsdeskundigen hebben andersoortige kennis dan professionals Een negatieve houding naar mensen met beperkingen wordt toegeschreven aan discriminatie (heeft juridische consequenties) Gebaseerd op rechten Burger 6
7 Instelling georiënteerd Medisch model van beperking behandeling en beheersing Community georiënteerd Sociaal model van beperking: verander de omgeving en de houding Tabel 2 Wil men met de invoering van passend onderwijs ouders en kinderen zeggenschap geven in hun onderwijskeuze, dan zullen onderwijsprofessionals het individuele model achter zich moeten laten en moeten gaan denken en handelen vanuit een sociaal- of burgerschapsmodel. 15 Het onderscheid tussen het individuele en sociale model heeft bijgedragen aan de verbreiding van inclusief onderwijs, o.a. in Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten, Australië, Scandinavië, Groot-Brittannië en Italië. De overheid zal zich minder moeten gaan richten op de verandering van systemen en procedures, maar moet zich veel meer dan tot nu wordt gedaan gaan bezighouden met het versterken en ondersteunen van het primaire proces en met de mensen die iedere dag dat proces vorm moeten geven. Hierin ligt een cruciale taak bij de lerarenopleidingen in Nederland. Goed geschoolde docenten zullen studenten met een duidelijke visie ten aanzien van het bovenstaande moeten les geven. Het inclusieve denken zal pas echt van de grond komen als het in elke les, opdracht en stage wordt verweven en niet, zoals nu het geval is, als een aparte module pas aan het einde van de opleiding aangeboden wordt. Tenslotte. Het heeft geen zin om voorstanders van speciaal onderwijs proberen te overtuigen over het nut van inclusie. Natuurlijk is het veilig om terug te vallen op een goed draaiende speciaal onderwijs machine. Zolang deze machine nog zo geolied loopt in Nederland, zal inclusief onderwijs bij ons nooit van de grond komen. Pas wanneer het speciaal onderwijs vangnet er niet meer is dan zullen scholen echt moeten gaan nadenken over hoe men het onderwijs aan een kind met een beperking moet inrichten. Men kan hierbij gebruik maken van de expertise van het speciaal onderwijs. Een visie kun je niet opleggen maar door een wettelijk kader te scheppen (het op termijn sluiten van het speciaal onderwijs) kun je mensen wel dwingen om er over na te denken. 7
8 Literatuur 1. Regelingen onderwijs (2011) jaargang7, 11. Den Haag : SDU, 9 2. Mol, P. (2010) Buut, Passend Onderwijs, kom maar op. Huizen: Pica, (bekeken11 januari 2012) 4. Bolsenbroek, A. & Houten van, D. (2010) Werken aan een inclusieve samenleving. Amsterdam: Nelissen, 27,42, Schuman, H. (2007) Passend onderwijs pas op de plaats of stap vooruit. Tijdschrift voor Orthopedagogiek,46, Walraven, M. & Andriessen, I. (2004) Ouders over de rugzak, FvO VIM 7. OC& W (2004) Brede evaluatie WSNS, LGF en OAB Samenvattend overzicht van de onderzoeksrapporten en reviews, Den Haag 8. OC&W (2006) uitwerkingsnotitie vernieuwing zorgstructuren funderend onderwijs 9. (bekeken11 januari 2012) (bekeken 11 januari 2012) 11. Sapon-Shevin, M. (2007) Widening the circle. Boston: Beacon, Grooff, T.(2004) Samen leren, samen leven. Amersfoort: Ipskamp 13. van Weert, C.M.C. Kwekkeboom, M.H. (2007) Meedoen en gelukkig zijn, een verkennend onderzoek naar de participatie van mensen met een verstandelijke beperking of chronische psychiatrische problemen. CPB 14. Krober, R. T.H. Dongen, H.J. (2011) Sociale inclusie. Amsterdam: Nelissen, Wit-Gosker, T. de, Haan, H. de (2010). De VIM is nog niet klaar met poetsen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 49, Ups & downs, een praktische informatiegids voor het voortgezet onderwijs, (2011) Houten 17. Schwartz, P. (2006) From disability to possibility, the power of inclusive classroom. Portsmouth NH: Heinemann 18. Graaf, de G. (2010) Gewoon of speciaal, effecten van en voorwaarden voor inclusief onderwijs aan leerlingen met downsyndroom, Raalte, Veldhuizen Media bv. 8
Passend onderwijs Bergen,Gennep en Mook Informatie voor alle ouders
Passend onderwijs Bergen,Gennep en Mook Informatie voor alle ouders Inhoudsopgave: Inleiding Hoofdstuk 1 Passend onderwijs in een notendop Hoofdstuk 2 Het ondersteuningsprofiel Hoofdstuk 3 Aanmelden Hoofdstuk
Nadere informatiePassend Onderwijs in het. Joost Vreuls
Passend Onderwijs in het VMBO Joost Vreuls Alfons Timmerhuis i Knelpunten Jaarlijks 3000 thuiszitters Labeling in onderwijs en (jeugd)zorg Bureaucratie en te lange lijnen voordat zorg verkregen wordt Onderbenutting
Nadere informatieBegrippenlijst (passend) onderwijs (bron:
Begrippenlijst (passend) onderwijs (bron: www.steunpuntpassendonderwijs.nl) Ambulante begeleiding Hulp van leerkrachten uit het speciaal (basis)onderwijs voor kinderen met een beperking, die naar een gewone
Nadere informatieFiguur 1: Leerlingen in basisonderwijs (2010-2011)
Passend onderwijs U heeft er vast al wel over gehoord: passend onderwijs. Maar wat is het nu precies en wat betekent dat voor onze school? Waarom gingen op 6 maart 2012 50.000 mensen uit het onderwijs
Nadere informatieOp weg naar Passend Onderwijs in Zuidwest Friesland
Passend Onderwijs Op weg naar Passend Onderwijs in Zuidwest Friesland Pyt Nauta, OOP-dag 7 november 2017 Waarom deze ontwikkeling? Ouders manifesteren zich Maatschappelijk perspectief Jarenlange pogingen
Nadere informatieSamenwerkingsverbanden
Samenwerkingsverbanden SWV Primair onderwijs (Samenwerkende schoolbesturen primair onderwijs) SWV voortgezet onderwijs (Samenwerkende schoolbesturen voortgezet onderwijs Regionale Expertise Centra/Clusters
Nadere informatieKerndoelen speciaal onderwijs (so)
Voor het onderwijs Algemene informatie over het speciaal onderwijs Kinderen die het reguliere onderwijs niet kunnen volgen, kunnen terecht in het speciaal onderwijs of het speciaal basisonderwijs (sbo).
Nadere informatieleerling gebonden financiering (LGF) toelating van leerlingen met een handicap in het kader van de leerlinggebonden financiering
leerling gebonden financiering (LGF) toelating van leerlingen met een handicap in het kader van de leerlinggebonden financiering instemming MR: 23 februari 2004 bijlage 1: najaar 2008 Doel van LGF Het
Nadere informatieTRIPLE T. Rapportage Passend onderwijs (uitwerking onderdeel Triple T)
TRIPLE T Rapportage Passend onderwijs (uitwerking onderdeel Triple T) Passend onderwijs Een ontwikkeling die parallel loopt aan de transitie Jeugdzorg en die met name vanwege de sterk inhoudelijke samenhang
Nadere informatieBijlage 9: Leerling gebonden financiering (rugzakleerlingen).
Bijlage 9: Leerling gebonden financiering (rugzakleerlingen). WSNS SWV Meppel e.o. 407 Postbus 220, 7940 AE Meppel. j.slagter@wsnsmeppel.nl info@wsnsmeppel.nl 0522 278129 06 12643810 Industrieweg 1B1 7944
Nadere informatieNaar school gaan met een beperking of aandoening
Onderwijs - visie Naar school gaan met een beperking of aandoening december 2018 10 randvoorwaarden Vooraf Elk kind heeft recht op onderwijs. Dat zegt het Internationale Verdrag voor de Rechten van het
Nadere informatieTweede Kamer der Staten Generaal
Tweede Kamer der Staten Generaal 2 Vergaderjaar 1988-1989 19 521 Nieuwe informatietechnologie in het Voortgezet Onderwijs Nr. 8 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETEN- SCHAPPEN Aan de Voorzitter
Nadere informatieBestuursgegevens. Naam bestuur: Werkgeversnummer (OWBG): Gewenste ingangsdatum lidmaatschap: Contactpersoon: Dhr./mw.* Functie:
Bestuursgegevens Naam bestuur: Werkgeversnummer (OWBG): Gewenste ingangsdatum lidmaatschap: Contactpersoon: Dhr./mw.* Functie: Bestuursvorm: Integraal bestuur B&W Bestuurscommissie ex artikel 82 Gemeentewet
Nadere informatieDr. Ellen Luteijn GZ psycholoog en werkzaam bij Kentalis. NVA Congres 2013
Dr. Ellen Luteijn GZ psycholoog en werkzaam bij Kentalis NVA Congres 2013 Autisme en onderwijs NVA 4 oktober 2013 Ellen Luteijn Inhoud Hoe kan onderwijs passend zijn voor leerlingen met ASS? Passend Onderwijs
Nadere informatieDatum 17 juni 2011 Betreft Kamervragen van het lid Voordewind (ChristenUnie) en motie Cohen c.s.
a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 31 293 Primair Onderwijs 31 289 Voortgezet Onderwijs Nr. 419 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld 21 november 2018 De vaste commissie
Nadere informatieVoorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA..DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG Primair Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieTweede Kamer der Staten Generaal Vaste Kamercommissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus BJ Den Haag.
Postbus 1223 3500 BE Utrecht Tweede Kamer der Staten Generaal Vaste Kamercommissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Herculesplein 215 3584 AA Utrecht T 030-236 37 29 E info@platformvg.nl
Nadere informatieGelet op artikel 70a, vierde en zesde lid, van de Wet op het primair onderwijs en artikel 77a van de Wet op het voortgezet onderwijs ;
Besluit van 31 maart 2010 tot wijziging van het Besluit bekostiging WPO en het Bekostigingsbesluit W.V.O. in verband met de wijziging van enkele en van het leerlinggebonden budget Op de voordracht van
Nadere informatieWet Passend Onderwijs Informatieblad Ieder(in) Mei 2014
Wet Passend Onderwijs Informatieblad Ieder(in) Mei 2014 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Huidige situatie onderwijs 4 3. Wat verandert er met de invoering van de Wet passend onderwijs? 5 Samenwerkingsverbanden
Nadere informatiePassend Onderwijs. Regio 30-08
Passend Onderwijs Regio 30-08 SYSTEEM VAN DOORVERWIJZEN 4 16 jaar WSNS en LGF De aanleiding Nadelige effecten? Nog steeds vallen leerlingen tussen wal en schip Nog steeds moeten ouders zoeken naar een
Nadere informatieVerlangen. naar meer inclusief onderwijs
Verlangen. naar meer inclusief onderwijs Echteld, 20 september 2018 Leseman, 2016 Besta jij ook? Mensvisie Als kinderen en jongeren niet tijdens hun schoolperiode goede voorbeelden van inclusief denken
Nadere informatieMet de rugzak naar school
leerlinggebonden F I N A N C I E R I N G Publicatie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Productie directie Voorlichting, Leo Wijnhoven Vormgeving Maarten Balyon, grafische vormgeving,
Nadere informatieLandelijke Jeugdmonitor. Rapportage 2e kwartaal 2008
Landelijke Jeugdmonitor Rapportage 2e kwartaal 2008 Centraal Bureau voor de Statistiek Voorburg/Heerlen, 2008 Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer x = geheim = nihil = (indien
Nadere informatieWerkstuk Maatschappijleer Kind met handicap op school
Werkstuk Maatschappijleer Kind met handicap op school Werkstuk door een scholier 2919 woorden 6 juli 2004 7 19 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Een kind met een handicap in de school Wanneer er een
Nadere informatieAfkorting en uitleg begrippen Passend Onderwijs. Kernbegrippen
Afkorting en uitleg begrippen Passend Onderwijs Kernbegrippen Passend Onderwijs (PaOn) Het zorgdragen voor een passend onderwijsaanbod aan zowel leerlingen die extra zorg nodig hebben als leerlingen die
Nadere informatieWerk, inkomen. sociale zekerheid. www.departicipatieformule.nl, versie 2 2013 1
Werk, inkomen & sociale zekerheid versie 2013 www.departicipatieformule.nl, versie 2 2013 1 Inleiding... 3 Participatiewet, geplande invoerdatum 1 januari 2014... 4 Wet Wajong (sinds 2010)... 6 Wet Werk
Nadere informatiePassend Onderwijs in perspectief 24 september 2013
Passend Onderwijs in perspectief 24 september 2013 Titelgebied van diamodel 1 VOORSTELLEN Frans Thomassen Directeur BMC Onderwijs Interim directeur Yulius Onderwijs Interim sector directeur Aloysius Noord
Nadere informatieOnderwijs - onderzoek
Onderwijs - onderzoek Belangrijkste punten uit ervaringsonderzoek School en Vriendschap Publieksversie december 2018 Heeft het schooltype invloed op sociale leven van leerling met een beperking? Vooraf
Nadere informatieInclusief onderwijs? beno.schraepen@ap.be
Inclusief onderwijs? beno.schraepen@ap.be Nieuwe inzichten Kennis, rechten, beeldvorming 21 ste eeuw: Andere beeldvorming Vn-verdrag Gelijke rechten van personen in een handicapsituatie Apart zetten =
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 16 februari 2011 Betreft Passend onderwijs
a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2010 156 Besluit van 31 maart 2010 tot wijziging van het Besluit bekostiging WPO en het Bekostigingsbesluit W.V.O. in verband met de wijziging van
Nadere informatieInformatiekaart VN-verdrag Handicap voor gemeenten
Informatiekaart VN-verdrag Handicap voor gemeenten 1. Inleiding Deze informatiekaart geeft informatie over de betekenis van het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (verder: het Verdrag)
Nadere informatieBesluit van 18 mei 2009 houdende vaststelling van kerndoelen voor het speciaal onderwijs (Besluit kerndoelen WEC)
2009D30612 31 973 Besluit van 18 mei 2009 houdende vaststelling van kerndoelen voor het speciaal onderwijs (Besluit kerndoelen WEC) Verslag van een schriftelijk overleg Vastgesteld d.d... Binnen de vaste
Nadere informatieStappenplan en zorgvisie De Vuurvlinder
Stappenplan en zorgvisie De Vuurvlinder Zorgprofiel en stappenplan tot plaatsing van zorgleerling van kbs de Vuurvlinder, Veenendaal. Zorgprofiel van de school: Onze school heeft de oprechte intentie in
Nadere informatieKinderen van nu groeien op in een mondiale, multiculturele samenleving. Respectvol kunnen. omgaan met verschillen tussen mensen
Kinderen van nu groeien op in een mondiale, multiculturele samenleving. Respectvol kunnen omgaan met verschillen tussen mensen en culturen is een voorwaarde om goed te functioneren. Het is belangrijk dat
Nadere informatieAchtergronden van de wet ( knelpunten huidig systeem) en doelen van deze wet:
BIJLAGE 1 Hoofdpunten wet Passend Onderwijs Leeswijzer: Dit document geeft in het kort de inhoud en de consequenties van de nieuwe wet op het passend onderwijs weer. De wetgever is zeer ambitieus en optimistisch
Nadere informatieSWV PO. De huidige en toekomstige situatie in een gemiddeld samenwerkingsverband PO. WORDT SWV passend onderwijs PO IS 1 SWV WSNS
SWV PO De huidige en toekomstige situatie in een gemiddeld samenwerkingsverband PO IS 1 SWV WSNS 82 basisscholen met 220 leerlingen, waarvan 154 rugzakleerlingen (cluster 3 en 4). Gemiddeld bedrag per
Nadere informatieProtocol Toelaatbaarheid Rugzakleerling
Protocol Toelaatbaarheid Rugzakleerling Stichting Openbaar Onderwijs Kampen PROTOCOL TOELAATBAARHEID RUGZAK LEERLING Leerling gebonden - financiering In het kader van de Wet op het Expertisecentra (WEC)
Nadere informatiePassend onderwijs er gebeurt al veel!
Henk Keesenberg Passend onderwijs er gebeurt al veel! SAMENVATTING Er is de laatste jaren veel gepubliceerd over de vormgeving van het speciaal (basis)onderwijs en de rechten die de leerlingen in het regulier
Nadere informatieINFORMATIEBLAD 6. College voor de Rechten van de Mens. rubriek: Veel gebruikte termen en afkortingen
rubriek: Veel gebruikte termen en afkortingen INFORMATIEBLAD 6 Ambulante begeleiding Basisondersteuning Clusteronderwijs College voor de Rechten van de Mens Hulp van leerkrachten uit het speciaal onderwijs
Nadere informatieBegrippenlijst. Begrippen en definities passend onderwijs. steunpunt medezeggenschap passend onderwijs. Floor Kaspers, Petra Overbeek
Begrippenlijst steunpunt Begrippen en definities Floor Kaspers, Petra Overbeek April 2013 Passend onderwijs Passend onderwijs is de nieuwe manier waarop onderwijs aan leerlingen die extra ondersteuning
Nadere informatieHare Excellentie J.M. van Bijsterveldt-Vliegenthart Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus BJ DEN HAAG
Hare Excellentie J.M. van Bijsterveldt-Vliegenthart Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus 16375 2500 BJ DEN HAAG Onderwerp Internetconsultatie passend onderwijs CGB-advies 2011/02 Datum
Nadere informatiepassend onderwijs lokaal onderwijsbeleid gemeente Midden-Delfland
Notitie passend onderwijs en lokaal onderwijsbeleid gemeente Midden-Delfland 29 mei 2013 Definitieve versie 2013-08503 (INT) Inhoudsopgave Inleiding 3 Deel A. Wet passend onderwijs 3 1. Wat verandert er
Nadere informatieDE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP,
Regeling van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 29 september 2006, nr. PO/BenB/06 37878, houdende de vaststelling van programma's van eisen voor het basisonderwijs, het speciaal onderwijs
Nadere informatieOnderzoek Passend Onderwijs
Rapportage Onderzoek passend onderwijs In samenwerking met: Algemeen Dagblad Contactpersoon: Ellen van Gaalen Utrecht, augustus 2015 DUO Onderwijsonderzoek drs. Liesbeth van der Woud drs. Tanya Beliaeva
Nadere informatiePassend Onderwijs in het MBO
Passend Onderwijs in het MBO 19 november 2015 Ton Eimers KBA Nijmegen Voorstellen Onderzoeker KBA Nijmegen Consortium Evaluatie Passend Onderwijs Vijfjarig onderzoeksprogramma PO, VO en MBO MBO-monitor
Nadere informatiePassend onderwijs. Lid van het dagelijks bestuur, Liesbeth Verheggen
Passend onderwijs De AOb heeft zich uitgesproken vóór het behouden van zoveel mogelijk leerlingen binnen het reguliere onderwijs. Maar de AOb voegde daar altijd aan toe dat passend onderwijs dan wel op
Nadere informatie1 Inleiding. 1.1 Discriminatie in arbeidsmarktperspectief
1 Inleiding 1.1 Discriminatie in arbeidsmarktperspectief Breed maatschappelijk en politiek debat In Nederland is een breed maatschappelijk en politiek debat gaande over discriminatie en de vraag hoe dit
Nadere informatieBijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening
Bijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening Algemeen Het college is op grond van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra verantwoordelijk
Nadere informatieBeste Ouders. Interessante links. Inhoudsopgave: Beste ouders
Inhoudsopgave: Beste ouders 1 Passend Onderwijs 2 Jarigen februari Komende activiteiten Adresgegevens Vertrouwenspersonen 6 Beste Ouders Vol trots geven we vandaag de nieuwe digitale rapporten mee met
Nadere informatiePassend Onderwijs. Passend Onderwijs: Wat is het? Bert Beuving, beleidsmedewerker onderwijs. Heeft u een idee???
Passend Onderwijs vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders Wat is het? Kansen en bedreigingen? Bert Beuving, beleidsmedewerker onderwijs Veranderende rol ouders? Passend Onderwijs Wat is het?
Nadere informatieOuders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap
Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap Floor Kaspers December 2013 (gevalideerd 1-10-2017) Handreiking Inhoud Inleiding 2 1. Wat is het schoolondersteuningsprofiel? 3 Wat staat er in ieder
Nadere informatieZoveel mogelijk kinderen samen naar school
Zoveel mogelijk kinderen samen naar school 2 inleiding De wet is gewijzigd en dat brengt vernieuwingen met zich mee op de basisschool. Met de invoering van de wet Passend Onderwijs per 1 augustus 2014
Nadere informatie30 Welke typen zorgleerling komen in uw klas(sen) het meest voor? Meerdere antwoorden mogelijk, maximaal drie.
30 Welke typen zorgleerling komen in uw klas(sen) het meest voor? Meerdere antwoorden mogelijk, maximaal drie. Meerkeuze Vraag / variabele Welke typen zorgleerling komen in uw klas(sen) het meest voor?
Nadere informatiePassend onderwijs Voorblad 1: Foto Typ hier de titel
Passend onderwijs Voorblad 1: Foto Typ hier de titel Opbouw presentatie Voorblad 2: Watermerk Typ hier de titel Voorblad 2: Watermerk Typ hier de titel Waarom passend onderwijs? Minder thuiszitters. Meer
Nadere informatieBegeleiding van een Zorgleerling
Begeleiding van een Zorgleerling Schooljaar 2013-2014 1. Inleiding Als mentor ben je het eerste aanspreekpunt voor de leerlingen in je klas en voor de ouders van deze leerlingen. Soms heb je één of meer
Nadere informatieBezuinigingen passend onderwijs
Bezuinigingen passend onderwijs Passend onderwijs en speciaal onderwijs worden bijna als synoniemen door elkaar gebruikt, terwijl er principiele verschillen zijn. Passend onderwijs Concept (Nog) niet vastgelegd
Nadere informatieBijlage 2. Invulling taakstelling passend onderwijs
Bijlage 2 Invulling taakstelling passend onderwijs Inleiding Het budget voor (v)so en lgf is eerder gebudgetteerd op het macroniveau van de Rijksbegroting van 2008. In het regeerakkoord is een taakstelling
Nadere informatieSpeciaal Gewoon overstappen van speciaal naar regulier onderwijs. Cees de Wit, Maartje Reitsma Schoolpsychologencongres 2014
Speciaal Gewoon overstappen van speciaal naar regulier onderwijs Cees de Wit, Maartje Reitsma Schoolpsychologencongres 2014 Wie zijn jullie? Wie zijn wij? Recht op onderwijs dat is gericht op: - de ontplooiing
Nadere informatieBijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening
Bijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening Algemeen Het college is op grond van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra verantwoordelijk
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
Nadere informatie7 Passend onderwijs. 7.1 Algemeen. 7.2 Interne begeleiding. Schoolgids 2012-2013
7 Passend onderwijs 7.1 Algemeen Kinderen zijn nieuwsgierig en willen graag leren. Deze eigenschap hoort bij het kind zijn. Alle kinderen verdienen aandacht en zorg, maar zeker ook diegenen die moeite
Nadere informatieAanleiding: steeds meer dure rugzakken
PASSEND ONDERWIJS Van rugzak naar maatpak Auteurs José Hermanussen, Expertisecentrum Beroepsonderwijs & Ria Groenenberg november 2014 Ouderen weten het nog wel: leerlingen die niet goed konden meekomen
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 56487 10 oktober 2018 Regeling van de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media van 24 september 2018, nr.
Nadere informatieArtikel 1. Vaststelling bedragen programma's van eisen voor basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs
Regeling van de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media van 24 september 2018, nr. PO/FenV/1406192, houdende de vaststelling van de bedragen voor de materiële instandhouding van het basisonderwijs,
Nadere informatieLwoo en pro Integratie in passend onderwijs LWOO EN PRO. Integratie in passend onderwijs
LWOO EN PRO Integratie in passend onderwijs 1 Deze brochure is bedoeld voor scholen en samenwerkingsverbanden. We lichten hierin toe wat er de komende periode voor u verandert op het gebied van lwoo en
Nadere informatiePassend onderwijs. Passend onderwijs
Opbouw presentatie 1. De Basis basis Waarom passend onderwijs? Alle leerlingen hebben recht op passend onderwijs: geen thuiszitters. Scholen, besturen en samenwerkingsverbanden hebben ruimte om maatwerk
Nadere informatieFactsheet ontwikkelingen zorgleerlingen
Factsheet ontwikkelingen zorgleerlingen Algemene Onderwijsbond juni 2011 Basisonderwijs verwijst steeds minder, bij voortgezet onderwijs groeit uitsluitend zware zorg Passend onderwijs is op de goede weg.
Nadere informatieDe GAB wil graag reageren op het Integraal Huisvestingsplan onderwijshuisvesting
info@gabgouda.nl www.gabgouda.nl Aan: Gemeente Gouda College van Burgemeester en wethouders postbus 1086 2800 BB Gouda Gouda, 22 maart 2019. Betreft: Integraal Huisvestingsplan onderwijshuisvesting 2017-2032
Nadere informatieHoofdstuk 3 Speciaal onderwijs en positionering van de school van onderzoek
27 Hoofdstuk 3 Speciaal onderwijs en positionering van de school van onderzoek 3.1 Inleiding De afgelopen jaren is in Nederland een aantal wezenlijke wettelijke wijzingen doorgevoerd op het gebied van
Nadere informatieMemorie van antwoord passend onderwijs
Memorie van antwoord passend onderwijs Samenvatting Door beleidsmedewerker Simone Baalhuis van VOS/ABB Algemeen Samenwerking met jeugdzorg De wetsvoorstellen inzake het nieuwe jeugdstelsel en passend onderwijs
Nadere informatieFactsheet Passend Onderwijs
Factsheet Passend Onderwijs November 2010 Inleiding Deze factsheet geeft feiten en cijfers over het passend onderwijs in Nederland. De factsheet is een vervolg op de Factsheet Passend onderwijs van januari
Nadere informatieVerklarende woordenlijst en lijst met afkortingen
Verklarende woordenlijst en lijst met afkortingen Adaptief onderwijs Onderwijs dat zich aanpast aan de ontwikkelingsmogelijkheden en behoeften van elk (individueel) kind. Arrangement Extra onderwijsondersteuning
Nadere informatieGrondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening
Bijlage bij Beleidsregel bekostiging lokalen bewegingsonderwijs voor basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs gemeente Borsele, 2016 Grondslag bekostiging
Nadere informatieFactsheet ontwikkelingen zorgleerlingen. Algemene Onderwijsbond juni 2011
Factsheet ontwikkelingen zorgleerlingen Algemene Onderwijsbond juni 2011 Basisonderwijs verwijst steeds minder, bij voortgezet onderwijs groeit uitsluitend zware zorg Passend onderwijs is op de goede weg.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 28 000 VIII Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII) voor
Nadere informatieVoorstellingsronde. Programma. Programma. Universal Design. Universal Design. Vorming Gidsen en begeleiden van personen met een handicap
Vorming Gidsen en begeleiden van personen met een handicap Voorstellingsronde Wie ben je? Wat doe je? Wat zijn je verwachtingen? Vragen? Stel ze! W. Slenders - In opdracht van Toerisme Vlaanderen Januari
Nadere informatiePassend Onderwijs. Nieuw onderwijsstelsel voor regulier én speciaal onderwijs
Passend Onderwijs 1e Alle kinderen en jongeren in ons land verdienen een passende onderwijsplek. Dat geldt in het bijzonder voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Leraren, onderwijsondersteunend
Nadere informatieToelichting op bekostiging samenwerkingsverbanden passend onderwijs
Toelichting op bekostiging samenwerkingsverbanden passend onderwijs 1. Algemene toelichting In dit mapje treft u cijfers aan die inzicht geven in het financieel meerjarenperspectief van uw nieuwe samenwerkingsverband.
Nadere informatieDe staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Primair Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
Nadere informatiePassend onderwijs. Passend onderwijs
Opbouw presentatie 1. De Basis basis Waarom passend onderwijs? Alle leerlingen hebben recht op een passend onderwijsprogramma; geen thuiszitters. Scholen, besturen en samenwerkingsverbanden hebben ruimte
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 31 497 Passend onderwijs Nr. 113 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieMeer informatie over de zorg voor kwaliteit kunt u lezen in het document ondersteuningsprofiel bs. St. Jozef Elsloo
Zorgverbreding Verbreding van de zorg betekent dat nog beter moet worden uitgezocht wat een kind wel en niet kan. Hoe kan ik als onderwijsgevende de stof zo aanbieden dat het kind het wel begrijpt? De
Nadere informatieLwoo en pro Integratie in passend onderwijs LWOO EN PRO. Integratie in passend onderwijs
Lwoo en pro Integratie in passend onderwijs LWOO EN PRO Integratie in passend onderwijs 1 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Deze brochure is een uitgave van: Ministerie van Onderwijs, Cultuur
Nadere informatieOnderzoek Passend Onderwijs
Rapportage Onderzoek passend onderwijs Utrecht, juni 2016 DUO Onderwijsonderzoek drs. Vincent van Grinsven drs. Liesbeth van der Woud Postbus 681 3500 AR Utrecht telefoon: 0302631080 e-mail: info@duo-onderwijsonderzoek.nl
Nadere informatieBijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening
Bijlage - Grondslag bekostiging voor materiële instandhouding lichamelijke oefening Algemeen Het college is op grond van de Wet op het primair onderwijs en de Wet op de expertisecentra verantwoordelijk
Nadere informatiePassend Onderwijs & Transitie Jeugdzorg 16 september 2013
Passend Onderwijs & Transitie Jeugdzorg 16 september 2013 Arjan Reniers a.reniers@hco.nl Instructie Onze school beschikt over een ondersteuningsprofiel en ik weet (in grote lijnen) wat daarin staat. Ja
Nadere informatieNr.: 133794 Renswoude, 16 september 2014 Behandeld door: H. Davelaar Onderwerp: verordening leerlingenvervoer Renswoude 2014
Nr.: 133794 Renswoude, 16 september 2014 Behandeld door: H. Davelaar Onderwerp: verordening leerlingenvervoer Renswoude 2014 Geachte raad, Aan de gemeenteraad Samenvatting: Het passend onderwijs gaat op
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 21 860 Weer samen naar school Nr. 63 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAPPEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieAls opvoeden niet vanzelf gaat
Deze bijlage hoort bij de ThiemeMeulenhoff- uitgave (isbn 978 90 069 7800 1) : Als opvoeden niet vanzelf gaat Orthopedagogiek in de praktijk Liesbeth van Hoof Marleen de Vries Bijlage IV Onderwijs en speciale
Nadere informatieOVERDRACHTSFORMULIER EN ADVIESKAART OVERSTAP PO-VO
AANSLUITING PO-VO AFSLUITING EN START/ FEEDBACK OVERDRACHTSFORMULIER EN ADVIESKAART OVERSTAP PO-VO TOELICHTING De scholen van de Vereniging PCPO Barendrecht en Ridderkerk gebruiken voor het plaatsingsadvies
Nadere informatieDeïnstitutionalisatie is meer dan fysieke integratie!
Deïnstitutionalisatie is meer dan fysieke integratie! De zorg voor mensen met een verstandelijke beperking vanuit een nieuw perspectief Jos van Loon Kwaliteit van bestaan als uitgangspunt voor ondersteuning
Nadere informatieHet woud van regels en verplichtingen: 2opgeschoond of verschoven?
Het woud van regels en verplichtingen: 2opgeschoond of verschoven? 62 De Nieuwe Meso september 2016 nummer 3 PRAKTIJK Methodiek Els Kuiper Els Kuiper is sinds 2010 werkzaam als docent en onderzoeker bij
Nadere informatieFinanciële bijdragen leerlingen in het primair - en voortgezet onderwijs.
Financiële bijdragen leerlingen in het primair - en voortgezet onderwijs. Hier worden de geldstromen uitgewerkt, beschikbaar voor de leerlingen die het primair en voortgezet onderwijs bezoeken. De geldstromen
Nadere informatieONDERSTEUNINGSPROFIEL HARENS LYCEUM samenwerkingsverband staat aangegeven:
ONDERSTEUNINGSPROFIEL HARENS LYCEUM 2016-2017 INLEIDING Onze school maakt deel uit van het samenwerkingsverband VO 20.01. Samen met alle scholen voor voortgezet (speciaal) onderwijs in de gemeenten zorgen
Nadere informatieUw wensen voor de verkiezingsprogramma's Ledenpeiling 26 april t/m 19 mei Korte rapportage
Uw wensen voor de verkiezingsprogramma's Ledenpeiling 26 april t/m 19 mei Korte rapportage Aanleiding Het kabinet Rutte is gevallen nadat de PVV besloot om zich terug te trekken uit de Catshuisonderhandelingen.
Nadere informatieVerslag Wat ouders verwachten van Passend Onderwijs - Leeuwarden
Verslag Wat ouders verwachten van Passend Onderwijs - Leeuwarden Thema: Wat ouders verwachten van passend onderwijs Organisatie: GelukTalent en Oudervereniging Passend Onderwijs Fryslân Datum: 4 maart
Nadere informatieVan speciaal naar regulier onderwijs: een hele overstap! Werkconferentie 9 oktober 2013
Van speciaal naar regulier onderwijs: een hele overstap! Werkconferentie 9 oktober 2013 Van terugplaatsen naar overstappen! Doelgroep Van cluster 4: regulier: Naar - speciaal onderwijs (so) - basisonderwijs
Nadere informatieIndicatiestelling en criteria
Indicatiestelling en criteria voor het speciaal onderwijs of een rugzak Brochure voor ouders Regeling van juli 2005 Indicatiestelling en criteria voor het speciaal onderwijs of een rugzak 1 1 Brochure
Nadere informatie