ZICHT OP MIJN MANTELZORG. Verslag implementatiefase Eindverslag

Transcriptie

1 ZICHT OP MIJN MANTELZORG Verslag implementatiefase Eindverslag Anita Huis in t Veld, projectmedewerker Arjan Koreman, manager project Helma Martens, projectleider September 2016

2 Pagina 2 van 15

3 Inhoud Inleiding... 4 Hoofdstuk 1 Samenvatting ontwikkel- en testfase Inleiding Ontwikkelfase Testfase Nieuwe kansen Symposium Voorbereiding implementatiefase... 6 Hoofdstuk 2 Implementatiefase Inleiding Zorg- en welzijnsorganisaties Gemeenten Bedrijven Opleidingen Samenvatting project Hoofdstuk 3 Symposium Hoofdstuk 4 Advies toekomst Zicht op mijn mantelzorg Hoofdstuk 5 Terug naar het doel en nawoord Pagina 3 van 15

4 Inleiding Op 25 januari 2015 is de subsidieverlening voor het project Zicht op mijn mantelzorg ontvangen van het Ministerie van VWS. Hiermee is het startsein gegeven voor het project dat start op 1 januari 2015 en doorgaat tot 1 oktober Het project behelst: het opzetten van een meetinstrument het bespreken van dit meetinstrument in adviesgroepen het testen van het meetinstrument het uitzetten van het meetinstrument bij mantelzorgers en hulpverleners Voorliggende tekst betreft het verslag van het project. De ontwikkelingsfase en de testfase zijn in hoofdstuk 1 kort beschreven, omdat hiervan al eerder verslag is gedaan. In hoofdstuk 2 wordt terug gekeken op de implementatiefase. Hoofdstuk 3 beschrijft kort het symposium dat op 29 september 2016 heeft plaatsgevonden. In hoofdstuk 4 wordt aangegeven hoe is gewerkt aan de continuïteit van Zicht op mijn mantelzorg en hoofdstuk 5 wordt afgesloten met een terugblik op het project. De documenten die van belang zijn in deze fase, zijn opgenomen in het Bijlagenboek. Pagina 4 van 15

5 Hoofdstuk 1 Samenvatting ontwikkel- en testfase 1.1. Inleiding In twee eerdere rapporten is verslag gedaan van de werkzaamheden en bereikte doelen in de ontwikkel- en testfase. In dit hoofdstuk wordt daarvan een samenvatting gegeven aan de hand van de stappen die in het projectplan zijn opgenomen Ontwikkelfase Stap 1 Op basis van literatuurstudie en gesprekken met mantelzorgers en deskundigen opstellen van de eerste versie van het meetinstrument. Uitvoering: de literatuurstudie heeft plaatsgevonden en is voorgelegd aan mantelzorgers. Een wetenschappelijke adviesraad is ingesteld. Stap 2 Bespreken meetinstrument in adviesgroepen Uitvoering: in West-Brabant zijn zes adviesgroepen ingesteld, bestaande uit mantelzorgers, hulpverleners, mantelzorgondersteuners, bedrijfsartsen, WMOloketmedewerkers, enz. Een aparte groep is bijeengekomen betreffende allochtone mantelzorgers. Met enkele medewerkers hebben individuele gesprekken plaatsgevonden omdat zij niet bij de adviesgroep aanwezig konden zijn. In de eerste ronde waren er 37 deelnemers (en 12 afmeldingen) en in de tweede ronde 29 (en 22 afmeldingen). De bijeenkomsten van de adviesgroepen hebben in april, mei en juni 2015 plaatsgevonden. Ook de wetenschappelijke adviesraad en de projectgroep hebben de vragenlijst mee vormgegeven Testfase Stap 3 Testen meetinstrument Deze fase start met het online zetten van het meetinstrument. Volgens planning is dit op 1 augustus 2015 gerealiseerd. In de periode voor en na deze datum zijn PR activiteiten uitgevoerd om Zicht op mijn mantelzorg bekend te maken bij mantelzorgers in West-Brabant. In het projectplan is opgenomen dat in de testfase minimaal 200 mantelzorgers het instrument invullen. Door de inzet van veel vrijwilligers en medewerkers is dit aantal ver overschreden: op 1 september 2016 is de vragenlijst door meer dan mensen ingevuld, waarvan ongeveer 645 mantelzorgers. De PR activiteiten in de testfase zijn opgenomen in bijlage 1 en van de implementatiefase in bijlage 2 van het Bijlagenboek. Met Tranzo, Universiteit Tilburg is contact om de data te bewerken. Van de eerste resultaten wordt tijdens het symposium verslag gedaan. De presentatie is opgenomen in bijlage 3 van het Bijlagenboek. Pagina 5 van 15

6 Aan het einde van de testfase is de vragenlijst op verschillende manieren geëvalueerd bij mantelzorgers en hulpverleners. Ook heeft analyse van de data plaatsgevonden. Op basis daarvan is een voorstel tot aanpassing van Zicht op mijn mantelzorg gedaan, dat is voorgelegd aan de wetenschappelijke adviesraad en de projectgroep. Omdat het ICT bedrijf niet meer tijd beschikbaar had, is slechts een deel van de gewenste aanpassingen in maart 2016 gerealiseerd. Op 22 maart 2016 was de tweede versie van Zicht op mijn mantelzorg online Nieuwe kansen Tijdens de testfase is er veel contact met mantelzorgers, hulpverleners en anderen die bij het onderwerp betrokken zijn. Er doen zich in deze periode nieuwe vraagstukken en onderwerpen voor waarmee we verder willen. Voorbeelden zijn werkende mantelzorgers, allochtone mantelzorgers, valideren van de vragenlijst en een verder uitgewerkt en gespecificeerd advies. Ook het idee om één bedrijf, gemeente of organisatie intensief te volgen biedt kansen. Deze kansen blijken door de beperkte financiering niet te verwezenlijken gedurende de looptijd van het project. Andere contacten geven een kansrijker vervolg: o Samenwerking met CZ in hun programma dementie. o Samenwerking met de Hogeschool Gent om te komen tot een pilot in Vlaanderen. Dit zijn de zijwegen van Zicht op mijn mantelzorg. Met de reguliere werkzaamheden en de zijwegen blijft het project levendig en boeiend Symposium Zoals afgesproken in het projectplan is ongeveer aan het einde van de testfase, op 7 december 2015 een symposium gehouden. Tijdens het symposium staat de meerwaarde van Zicht op mijn mantelzorg vanuit verschillende invalshoeken centraal. Geïnteresseerde (140) aanwezigen, goede sprekers, inzet van veel vrijwilligers en medewerkers en een boeiende dagvoorzitter resulteert in een bijzondere bijeenkomst. Onder de aanwezigen zijn mantelzorgers, vrijwilligers en vertegenwoordigers van 29 zorg- en welzijnsorganisaties Voorbereiding implementatiefase Aangezien we ons in de implementatiefase richten op bewustwording bij bedrijven, gemeenten en organisaties, worden de eerste contacten aan het einde van de testfase al gelegd. Basis zijn de bestaande contacten vanuit de adviesgroepen in de ontwikkelfase. Pagina 6 van 15

7 Hoofdstuk 2 Implementatiefase 2.1. Inleiding Het project Zicht op mijn mantelzorg gaat over bewustwording. De vragenlijst geeft mantelzorgers de mogelijkheid zich (meer) bewust te worden van hun situatie. Als zij dat willen, kunnen ze vervolgens stappen zetten door de organisatie(s) te benaderen die in het advies is (zijn) genoemd. Niet alleen mantelzorgers kunnen zich (meer) bewust worden van hun situatie. Voor mantelzorgers kan winst worden geboekt als medewerkers van organisaties, gemeenten en bedrijven zich bewust zijn van de positie van mantelzorgers. Dit betreft zowel mensen die in een hulpverlenersrelatie mantelzorgers tegenkomen als mensen die mantelzorgende collega s en medewerkers tegenkomen. In de implementatiefase van het project hebben we ons op deze bewustwording gericht. In het projectplan is als doel aangegeven dat bepaalde aantallen hulpverleners met Zicht op mijn mantelzorg gaan werken. Dat idee hebben we dus verlaten. Het is niet van belang of organisaties met Zicht op mijn mantelzorg werken. Uiteraard nemen we dit instrument mee in de gesprekken, maar ook andere instrumenten zijn meegenomen. Uitgangspunt is veel meer dat we aansluiten bij de ontwikkeling die een bedrijf, gemeente of organisatie al heeft ingezet. Ingegeven door veranderingen in de maatschappij en het zorgstelsel hebben veel (zorg)organisaties, gemeenten of bedrijven een project mantelzorg of zijn van plan hier binnenkort mee aan de slag te gaan. Vanuit Zicht op mijn mantelzorg stellen we de vraag: wat kunnen wij vanuit ons project aan die ontwikkeling bijdragen? 2.2. Zorg- en welzijnsorganisaties Gedurende de implementatiefase is over het project Zicht op mijn mantelzorg contact geweest met de volgende zorg- en welzijnsorganisaties: Maaswaarden Vredenbergh Raffy Zorg Avoord Zorg en Wonen SDW zorg Indigo SWOS Amphia Zorroo** Stichting Elisabeth Breda SWO Steenbergen StiB De Riethorst Stromenland Thebe extra Trema Tante Louise-Vivensis Zorg voor elkaar Breda Sovak GGZ West Brabant* Careyn* Het Punt Infopunt Teteringen S&L Zorg Thebe* Bergs Eerstelijns Netwerk* Surplus Zorg * Ter Wal Woonzorg* Teteringen infopunt De Volckaert TWB Roosendaalse assistenten en Buurtzorg* HZG Breda* praktijkondersteuners* SWO Drimmelen Surplus Welzijn* Pagina 7 van 15

8 Bij de organisaties met een * is informatie, training of scholing gegeven. Doel van deze activiteiten was bewustwording: kennis over mantelzorg vergroten en aandacht vragen voor het belang van het onderwerp. In onderstaand overzicht is opgenomen bij welke organisatie een voorlichting, training of scholing is gegeven, gedurende de implementatiefase. Daarbij is aangegeven welke medewerkers dit betrof. In de laatste kolom wordt verwezen naar de bijlagen in het Bijlagenboek. Hier is het programma en/of verslag van de resultaten opgenomen. Overzicht 1 Zorgorganisaties waar voorlichting, training of scholing is gegeven Organisatie Medewerkers Bijlagenboek Bergs Eerstelijns Netwerk Praktijkondersteuners en huisartsen Bijlage 4 Roosendaalse assistenten en praktijkondersteuners (RAP) GGZwnb Factteam Thebe Careyn HZG Breda Praktijkondersteuners en assistenten huisartsenpraktijk Aandachtsfunctionarissen familiezorg Verzorgenden, verpleegkundigen in de thuiszorg Medewerkers Activiteitencentrum, Thuisbegeleiders en Casemanagers dementie. Praktijkondersteuners huisartsenpraktijk Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Buurtzorg Wijk en Aalburg Verzorgenden, verpleegkundigen in Bijlage 10 de thuiszorg Surplus Wijkzusters Bijlage 11 Medewerkers welzijn, train de trainer Bijlage 12 De bijeenkomsten zijn interactief ingericht en steeds op maat gemaakt. Vooraf is dit overlegd met de betreffende leidinggevende of contactpersoon. Het delen van kennis, het vergroten van het begrip voor mantelzorgers en het aanleren/aanscherpen van gesprekstechnieken heeft vaak centraal gestaan. Meestal omvatte de scholing één bijeenkomst en soms twee. In totaal zijn ongeveer 150 medewerkers geïnformeerd of geschoold. Het in het projectplan afgesproken aantal (50) is daarmee behaald. ** Bij Zorroo (Zorggroep Regio Oosterhout) wordt in 2017 naar alle waarschijnlijkheid de vragenlijst in het werkproces opgenomen. Vanuit Zicht op mijn mantelzorg wordt zo nodig ondersteuning geboden. Een aantal andere contacten gaat door en we zullen zeker organisaties ondersteunen bij het vormgeven van meer aandacht voor mantelzorg. Pagina 8 van 15

9 2.3. Gemeenten Tijdens de implementatiefase is contact geweest met de volgende gemeenten: Steenbergen* Halderberge Breda Bergen op Zoom Roosendaal Woensdrecht Loket Altena (Werkendam, Alphen Chaam* Etten-Leur Woudrichem) Moerdijk* Aalburg Bij gemeenten met een * is vanuit het project Zicht op mijn mantelzorg een bijdrage geleverd aan activiteiten aangaande mantelzorg. In onderstaand overzicht is opgenomen bij welke gemeente een bijdrage is geleverd, waaruit deze bijdrage bestond en waar in het Bijlagenboek het resultaat te vinden is. Overzicht 2 Gemeenten waar een bijdrage is geleverd aan hun activiteiten op het gebied van mantelzorg Gemeente Activiteit en doelgroep Bijlagenboek Steenbergen Voorlichtingsbijeenkomst voor medewerkers Bijlage 13 CJG, WMO-loketmedewerkers en wijkzusters Alphen Chaam Beleidsmiddag over mantelzorg voor Bijlage 14 wethouders, beleidsmakers en anderen bij de gemeente Alphen Chaam en Gilze Rijen Moerdijk Training voor WMO consulenten over in gesprek gaan met mantelzorgers, waarbij de inspiratiegids de leidraad voor gesprek is. Bijlage 15 Bij de bijeenkomsten waren in totaal ongeveer 32 mensen aanwezig, waaronder WMO loketmedewerkers. Het afgesproken aantal (10) is daarmee behaald Bedrijven Naast zorgorganisaties en gemeenten zijn ook bedrijven benaderd tijdens de implementatiefase van het project Zicht op mijn mantelzorg. Ook aan hen is de vraag gesteld Wat kunnen we vanuit het project bijdragen aan het bewustzijn in uw bedrijf op het gebied van mantelzorg? Vanuit de bestaande contacten zijn de volgende bedrijven op HR-niveau benaderd: Surplus SDW Amphia Ziekenhuis Daarnaast zijn we in contact gekomen met Occure, een organisatie van bedrijfsartsen. In onderstaand overzicht is opgenomen welke activiteiten bij bedrijven zijn uitgevoerd. Overzicht 3 Bedrijven waar een bijdrage is geleverd aan hun activiteiten op het gebied van mantelzorg Bedrijf Activiteit en doelgroep Bijlagenboek Surplus HR* Bijdrage leveren aan de mantelzorgvriendelijkheid Bijlage 16 van de organisatie: nulmeting uitgevoerd. Occure Voorlichting geven aan bedrijfsartsen over mantelzorg Bijlage 17 Pagina 9 van 15

10 Het afgesproken aantal (10 werkgevers) is daarmee niet gehaald; wel zijn 10 bedrijfsartsen geïnformeerd. Met twee gemeenten is op dit moment contact om een bijeenkomst voor bedrijven in de regio te gaan organiseren Opleidingen Aan het begin van de implementatiefase realiseerden we ons dat er nog een belangrijke sector is: het onderwijs. Het is van belang dat mantelzorg in het curriculum van de diverse opleidingen op het gebied van zorg en welzijn staat/komt, zodat kennis over en het belang van mantelzorg bij startende professionals onder de aandacht is. Daarom is contact gelegd met: Kellebeekcollege in Roosendaal Avans Hogeschool in Breda Vitaliscollege in Breda Tot op heden heeft dit geresulteerd in de volgende bijdragen: Overzicht 4 Opleidingen waar een bijdrage is geleverd aan hun activiteiten op het gebied van mantelzorg Opleiding Activiteit en doelgroep Bijlagenboek Avans Aanwezigheid bij de veldbijeenkomst om het curriculum van de HBO-V door te spreken Samenvatting project Terugkijken op het project is goed mogelijk aan de hand van de stappen die in het projectplan zijn beschrijven. Wat is gegaan zoals vooraf gedacht en wat is gaandeweg aangepast? Stap 1. Op basis van literatuurstudie en gesprekken met mantelzorgers en deskundigen opstellen van de eerste versie van het meetinstrument Zoals vooraf is aangegeven is door middel van literatuurstudie onderzocht welke factoren van invloed zijn op de belasting van mantelzorgers. De resultaten van deze studie zijn in de ontwikkelingsfase voorgelegd aan een groep mantelzorgers. Op deze wijze is het eerste concept van Zicht op mijn mantelzorg ontstaan. Deze stap is in het voorjaar van 2015 afgerond. Stap 2 Bespreken meetinstrument in adviesgroepen Vervolgens is het eerste concept van Zicht op mijn mantelzorg voorgelegd aan een vijftal adviesgroepen in West-Brabant. Deze adviesgroepen bestonden uit mantelzorgers medewerkers van gemeenten en zorgprofessionals uit het gehele werkgebied. De adviesgroepen zijn twee keer bij elkaar gekomen om Zicht op mantelzorg te bespreken. Daarnaast is de vragenlijst in verschillende versies voorgelegd aan de wetenschappelijke adviesraad. In het projectplan is het aantal van minimaal 30 hulpverleners, Wmo loketmedewerkers, werkgevers en arbodiensten genoemd. Dit aantal is behaald. Deze stap is in het voorjaar van 2015 afgerond. Pagina 10 van 15

11 Stap 3 Testen meetinstrument Aan het einde van het voorjaar van 2016 is een ICT-bedrijf gevonden die Zicht op mijn mantelzorg online kon brengen. De online versie was medio juli gereed en is getest door een groep mantelzorgers die door Zorgbelang Brabant is geworven. We bereikten daarmee dat een onafhankelijke groep mantelzorgers objectief naar Zicht op mijn mantelzorg heeft gekeken en de werkbaarheid heeft getest. Op 1 augustus 2016 was Zicht op mijn mantelzorg online. Zicht op mijn mantelzorg is op verschillende manieren getest. De heer Schalk van Tranzo, Universiteit Tilburg heeft aan de hand van de verzamelde gegevens bezien of de vragenlijst correct was. Tijdens het symposium op 7 december 2015 gaf hij aan dat hij bij deze analyse geen bijzonderheden tegen is gekomen. Aan mantelzorgers is op twee manieren gevraagd naar hun mening over de vragenlijst. Allereerst is aan het eind van de vragenlijst aan mantelzorgers gevraagd wat zij van de vragenlijst vonden. De gemaakte opmerkingen zijn in een rapport bij elkaar gebracht. Daarnaast is aan het eind van de vragenlijst aan mantelzorgers gevraagd of na twee maanden opnieuw met hen contact moest worden opgenomen om nog enkele aanvullende vragen te stellen. Ook deze gegevens zijn in een rapport bij elkaar gebracht. Op basis van deze gegevens is in december een overzicht gemaakt van gewenste aanpassingen. Deze aanpassingen zijn na bespreking in de wetenschappelijke adviesraad en de projectgroep vastgesteld. Op basis daarvan is de eerste versie van Zicht op mijn mantelzorg gewijzigd naar de tweede versie. Helaas konden, door te weinig bezetting bij het ICT-bedrijf, niet alle gewenste aanpassingen worden doorgevoerd. Stap 4 Presentaties, scholing en PR activiteiten Vanaf het einde van het voorjaar van 2015 is veel aandacht besteed aan het bekendmaken van Zicht op mijn mantelzorg. Via vrijwilligers, organisaties, pers en andere kanalen zijn inwoners van West-Brabant op de hoogte gebracht van het bestaan van Zicht op mijn mantelzorg. Tijdens de implementatiefase, in het voorjaar van 2016, is een tweede pr plan geschreven. Op die wijze is Zicht op mijn mantelzorg opnieuw onder de aandacht van mantelzorgers in West-Brabant gebracht. Dit heeft erin geresulteerd dat Zicht op mijn mantelzorg op 1 september 2016 door mensen is ingevuld, waarvan 645 mantelzorgers. In de implementatiefase is informatie, scholing en training gegeven over mantelzorg. Doel was medewerkers van bedrijven, gemeenten en zorgorganisaties bewust te maken over het belang van mantelzorg en kennis te verspreiden over mantelzorg. Veel bedrijven, gemeenten en organisaties zijn benaderd. Uiteindelijk is inbreng geweest bij acht zorgorganisaties, drie gemeenten en twee bedrijven. Deze inbreng heeft bestaan uit het geven van informatie, scholing en training en/of het bijdragen aan interne ontwikkelingen op het gebied van mantelzorg. Het in het projectplan opgenomen aantal zorgmedewerkers en WMOloketmedewerkers is behaald; het aantal bedrijven is niet behaald. Pagina 11 van 15

12 Stap 5 Beschikbaar zijn voor vragen en uitbreiding van het meetinstrument Stap 6 Kennis wordt blijvend verzameld Gedurende het hele project zijn we beschikbaar geweest voor vragen en wensen. We hebben contacten onderhouden met samenwerkingspartners en belanghebbenden op het gebied van mantelzorg. Dit betrof zowel landelijke als regionale contacten. Gedurende de implementatiefase hebben we onderzocht welke mogelijkheden er zouden kunnen zijn om Zicht op mijn mantelzorg te continueren na de projectperiode. Het resultaat hiervan is beschreven in hoofdstuk 4. Pagina 12 van 15

13 Hoofdstuk 3 Symposium Na het succes van het eerste symposium in december 2015, wordt aan het einde van het project een tweede symposium gehouden. Hierbij is het concept van het eerste symposium aangehouden. Het centrale thema van het symposium is bewustwording. Tijdens het symposium komen organisaties en medewerkers aan het woord die vertellen over de ontwikkeling van mantelzorg in hun organisatie. Dit wordt in korte pitches georganiseerd. Daarnaast worden de resultaten van de analyse van de gegevens gepresenteerd en wordt het verloop van het project aangegeven. Tenslotte zal aandacht worden besteed aan de continuïteit van Zicht op mijn mantelzorg. Dit alles is prettig omlijst door een dagvoorzitter. De uitnodiging, het programma en het draaiboek zijn opgenomen in de bijlagen 18, 19 en 20 van het Bijlagenboek. Voor de organisatie van het symposium wordt weer een beroep gedaan op vrijwilligers, die helpen bij de welkomsttafel en die zorg dragen voor de aankleding van de ruimte en het maken van de foto s. Op 16 september hebben ruim 100 mensen zich ingeschreven. Wij verwachten uiteindelijk ongeveer 120 gasten te mogen ontvangen. Pagina 13 van 15

14 Hoofdstuk 4 Advies toekomst Zicht op mijn mantelzorg Gedurende het laatste deel van de testfase en de implementatiefase van het project hebben we nagedacht en met belanghebbenden gesproken over de toekomst van Zicht op mijn mantelzorg na de afsluiting van het project. Allereerst hebben we dit onderwerp besproken met onze contactpersoon van het ministerie van VWS. Naar ons idee is Zicht op mijn mantelzorg nog volop in ontwikkeling en biedt het instrument allerlei kansen in de sectoren zorg en welzijn, bij bedrijven en overheden. Het is nog niet klaar. Tijdens dit gesprek geeft het ministerie van VWS aan dat wat hen betreft het project echt eindigt op 31 september Het is aan partijen in het veld om de meerwaarde van het project dan te zien en dit verder op te pakken. Vervolgens is vanuit het project de korte lijn naar landelijke organisaties opgepakt. Mezzo neemt deel aan de projectgroep en er is gedurende het project contact gehouden met Movisie. De contactpersoon van Mezzo gaf aan dat haar organisatie op dit moment een reorganisatie tegemoet gaat waarvan het eindpunt nog niet duidelijk is. Er kan geen hulp worden geboden bij het borgen van Zicht op mijn mantelzorg. De contactpersoon van Movisie geeft aan dat Movisie niet tot doel heeft initiatieven die regionaal ontstaan, te ondersteunen en borgen. Daar hebben zij de middelen en menskracht niet voor. Wat blijft zijn de kansen die zich gedurende de test- en implementatiefase hebben voorgedaan. Het instrument zal worden geborgd bij Surplus en door CZ in hun project Dementie worden opgenomen. Verder zijn gesprekken gaande om ook met andere bedrijven en organisaties het instrument een voortbestaan te geven. In elk geval zal Zicht op mijn mantelzorg door Surplus worden onderhouden. Pagina 14 van 15

15 Hoofdstuk 5 Terug naar het doel en nawoord Doel van ons project was en is: mantelzorgers bewust maken van hun situatie. Daartoe is Zicht op mijn mantelzorg ontwikkeld als zelfzorg-meetinstrument. Tevens wilden we medewerkers van allerlei organisaties informeren over mantelzorg, zodat zij beter toegerust zijn in het begeleiden van mantelzorgers. Zicht op mijn mantelzorg bleek een succes: tot nu toe is het door mensen ingevuld. Tijdens de test- en implementatiefase is aan mantelzorgers gevraagd wat zij van de vragenlijst vonden. In totaal hebben 349 mensen van deze gelegenheid gebruik gemaakt. Dit heeft aanpassing van de vragenlijst mogelijk gemaakt. Ook in de toekomst blijven we het gebruik evalueren, waarbij de opmerkingen van mantelzorgers een centrale plaats innemen. Het rapport met opmerkingen van mantelzorgers is opgenomen in het Bijlagenboek (bijlage 22). Daarnaast hebben 52 mantelzorgers na twee maanden een aanvullende vragenlijst ingevuld. Uit de antwoorden op de aanvullende vragen na twee maanden blijkt dat Zicht op mijn mantelzorg vooral een bewustmakende functie heeft. 37 van de 52 mantelzorgers is door het invullen van Zicht op mijn mantelzorg meer gaan nadenken over de eigen situatie. Dit is ruim 70% van de mantelzorgers. Daarentegen heeft slechts een vierde deel van de mantelzorgers het advies opgevolgd. Het rapport na twee maanden is opgenomen in het Bijlagenboek (bijlage 21). Tijdens het project Zicht op mijn mantelzorg is op allerlei manieren samengewerkt met collega-organisaties uit de regio. Allereerst hebben zij deelgenomen aan de adviesgroepen en op die manier een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Zicht op mijn mantelzorg. Vervolgens hebben zij Zicht op mijn mantelzorg mee in de markt gezet. Zij hebben het instrument onder de aandacht gebracht van mantelzorgers en/of hebben het instrument actief gebruikt in hun eigen werk. Ook zijn zij vaak de link geweest naar hun eigen organisatie, waar wij betrokken werden bij interne ontwikkelingen en medewerkers konden scholen of informeren. Het elkaar informeren en kennis delen is waardevol. We zetten ons in om dit ook in de toekomst vorm te blijven geven. Nawoord We kijken terug op een boeiende en dynamische tijd. Er staat een goed zelfzorginstrument met toekomst. We hebben vanuit het project een actieve en positieve bijdrage geleverd aan de bewustwording over dit onderwerp, zowel bij mantelzorgers als bij professionals en vrijwilligers. Dat zullen we blijven doen. Pagina 15 van 15