Statistische Tijdreeksen UWV 2012

Transcriptie

1 Statistische Tijdreeksen UWV 2012 Wetgeving en volume-ontwikkeling van werknemersverzekeringen, zelfstandigenverzekering en sociale voorzieningen in historisch perspectief

2 Colofon Uitgave Uitvoering Werknemersverzekeringen Concernstaf Financieel Economische Zaken (FEZ) Postadres Postbus HG Amsterdam o.v.v. Statistische tijdreeksen UWV-AMSG3-18 Inlichtingen Tel.: (020) Internet Uitvoering Werknemersverzekeringen Amsterdam, 2013 Bronvermelding is verplicht. Verveelvoudiging voor eigen gebruik of intern gebruik is toegestaan. ISSN

3 Inhoud Inhoud 1 Inleiding 3 2 Overzicht wetten 5 3 Nederlandse bevolking 24 4 Ziektewet 30 5 Algemene arbeidsongeschiktheidswet/wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering 49 6 Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering 63 7 Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen 86 8 Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen Re-integratiebevorderende maatregelen Werkbedrijf Werkloosheidswet Toeslagenwet en overige toeslagen Wet Arbeid en Zorg Handhaving in de sociale zekerheid Algemene wet bestuursrecht 227 Bijlage Verklaring van voorkomende begrippen 241

4 Inleiding 1 Inleiding 3

5 Inleiding Over de Statistische Tijdreeksen Inleiding De Statistische tijdreeksen is een jaarlijkse publicatie van Uitvoering Werknemersverzekeringen (UWV). Ontwikkelingen in de maatschappij hebben invloed op de inhoud en omvang van het werk en op de manier waarop UWV het werk uitvoert. Het belangrijkste maatschappelijke doel van de sociale verzekering is de laatste jaren verwoord onder het motto: Werk boven inkomen Het zorgen voor en ondersteunen van reintegratie voor cliënten van UWV is om die reden een belangrijke kerntaak van UWV. Een andere taak van UWV is het leveren van transparante beleids- en uitvoeringsinformatie. De Statistische tijdreeksen is een naslagwerk dat de lezer inzicht geeft in de ontwikkelingen van het volume van de sociale verzekeringen en in de wetgeving rond sociale zekerheid. Opzet De ontwikkeling van het beroep op de sociale verzekeringswetten wordt in tijdreeksen weergegeven. De tijdreeksen zijn bijgewerkt tot eind Elke tabel gaat vergezeld van enkele grafieken, zodat in één oogopslag de meest relevante ontwikkelingen zichtbaar zijn. Bron De gegevens voor de werknemersverzekeringen ZW, WAO, WIA, Wazo en WW, de vroegere verzekering voor zelfstandigen WAZ en de sociale voorzieningen TW en Wajong zijn afkomstig van UWV. Indeling In het eerste hoofdstuk wordt een historisch overzicht van het volume van de sociale zekerheidsregelingen gepresenteerd. In de volgende hoofdstukken worden de arbeidsongeschiktheidsregelingen behandeld. Achtereenvolgens zijn dat de ZW, WAO, WIA, WAZ en Wajong. Verder is informatie over reintegratiebevorderende maatregelen voor arbeidsgehandicapten en werklozen opgenomen. Vervolgens worden de WW, TW en de Wazo behandeld. Vervolgens komen hoofdstukken over handhaving in de sociale zekerheid en Algemene wet bestuursrecht aan bod. Elk hoofdstuk opent met een historisch overzicht van de betreffende wetgeving, gegroepeerd naar enkele thema's. Voor zover van toepassing wordt in een afzonderlijke paragraaf Ontwikkelingen melding gemaakt van wetgeving die wordt voorbereid en waarover het Kabinet een wetsvoorstel heeft ingediend. 4

6 2 Overzicht wetten 5

7 Statistische tijdreeksen UWV Overzicht wetten Inleiding 8 Sociale verzekeringen 8 Uitvoering en verantwoordelijkheid 8 Toezicht 9 Re-integratiebevorderende maatregelen 9 Tabellen en grafieken: Aantal lopende uitkeringen einde jaar 2.2 Uitgekeerde bedragen 2.3 Lasten, baten en vermogens sociale fondsen 2.4 Premies sociale verzekering 2.5 Verzekerde mensjaren, werknemers, werkgevers en premieplichtige loonbedragen 2.6 Uitkeringsjaren 6

8 Statistische tijdreeksen UWV Overzicht wetten De sociale verzekeringen uitgevoerd door UWV 7

9 Statistische tijdreeksen UWV Overzicht wetten Inleiding Nederland heeft een omvangrijk stelsel van sociale verzekeringen. Het gaat hierbij om een collectieve verantwoordelijkheid van de maatschappij om de bestaanszekerheid van de burgers te waarborgen. Dit kan door het verstrekken van een uitkering en/of bevordering van de arbeidsparticipatie. Sociale verzekeringen bieden bescherming van het inkomen zodra bepaalde sociale schade optreedt. Dat wil zeggen wanneer burgers hun inkomen geheel of gedeeltelijk verliezen (bijvoorbeeld bij ziekte of werkloosheid). Sociale verzekeringen De sociale verzekeringen zijn te onderscheiden in volksverzekeringen, werknemersverzekeringen en een aparte arbeidsongeschiktheidswet voor zelfstandigen. Werknemersverzekeringen De werknemersverzekeringen zijn bedoeld voor mensen die in Nederland in loondienst werken. De werknemersverzekeringen bieden deze mensen inkomensbescherming tegen de risico's van ziekte, werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. Daarvoor zijn de volgende verzekeringen ingesteld: de Ziektewet (ZW) van 1930, de Werkloosheidswet (WW) van 1949, de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) van 1967 en de Wet Arbeid en Zorg (WAZO) van Tot 1 januari 1998 waren werknemers in de publieke sector (ambtenaren) niet verzekerd voor de werknemersverzekeringen. Zij maakten deel uit van de populatie verzekerden van de Algemene Burgerlijke Pensioenwet (ABP-wet), de Spoorwegpensioenwet of de Algemene Militaire Pensioenwet (AMP-wet). Verzekering tegen de risico's van ziekte, werkloosheid, en arbeidsongeschiktheid was voor ambtenaren, tot 1 januari 1996, geheel geregeld in deze drie wetten. Met ingang van 1 januari 1996 werd de ABP-wet opgeheven en werd de Wet Privatisering ABP ingevoerd. Oorspronkelijk zouden de sociale zekerheidsregelingen vanaf 1 januari 1996 geheel worden vervangen door de werknemersverzekeringen. Het zou echter nog tot 1998 duren voordat hiermee gestart werd. Met ingang van 1 januari 1998 vallen ambtenaren onder de WAO. Vanaf 1 januari 2001 vallen ambtenaren ook onder de ZW en de WW (gefaseerd). Financiering van de werknemersverzekeringen vindt plaats door middel van premiebetaling van werknemers en werkgevers. Arbeidsongeschiktheidswet voor zelfstandigen Sinds 1 januari 1998 bestaat er een verzekering, vastgelegd in de WAZ, die alleen bestemd is voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaars en meewerkende echtgenoten. Deze wet verzekert de gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. Deelname aan de WAZ is verplicht. Zelfstandigen die sinds 1 augustus 2004 ziek geworden zijn hebben geen recht meer op WAZ. Uitkeringen aan bestaande gevallen blijven gehandhaafd. Uitvoering en verantwoordelijkheid De werknemersverzekeringen werden tot 1 maart 1997 uitgevoerd door de bedrijfsverenigingen. De administratie werd door deze bedrijfsverenigingen in eigen beheer uitgevoerd, of uitbesteed aan het Gemeenschappelijk administratiekantoor (Gak). Tot 1 maart 1997 had het Tijdelijk instituut voor coördinatie en afstemming (Tica) de taak een goed gecoördineerde uitvoering bij de bedrijfsverenigingen te bevorderen. Vanaf 1 maart 1997 was de Organisatiewet sociale verzekeringen (Osv) 1997 van kracht en werd het Landelijk instituut sociale verzekeringen (Lisv) verantwoordelijk voor de uitvoering van de werknemersverzekeringen en van de WAZ en de Wajong. De bedrijfsverenigingen werden bij het ingaan van de Osv 1997 opgeheven. Het Lisv had de uitvoeringstaak opgedragen aan de uitvoeringsinstellingen. Deze uitvoeringsinstellingen waren voortgekomen uit de administratiekantoren van de bedrijfsverenigingen. De uitvoeringsinstellingen waren: Cadans Uitvoeringsinstelling B.V., GUO Uitvoeringsinstelling B.V., Gak Nederland B.V., Sfb uitvoeringsorganisatie sociale verzekering N.V. en de Uitvoeringsinstelling Sociale Zekerheid Overheid (USZO). Per 1 januari 2002 is de wet Structuur Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI) ingevoerd, hierbij zijn de voormalige uitvoeringsinstellingen en de voormalige opdrachtgever Lisv samen gegaan in het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). 8

10 Statistische tijdreeksen UWV Overzicht wetten Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is vanaf 1 januari 2002 geheel verantwoordelijk voor het uitvoeringsbeleid en voor de aansturing van UWV. Het ministerie wordt over de uitvoerbaarheid van het uitvoeringsbeleid geadviseerd door UWV. De Raad voor Werk en Inkomen (RWI) is sinds 1 januari 2002 het officiële en onafhankelijke overlegorgaan van vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en gemeenten. De RWI adviseert de Minister van SZW over het beleid rond werk en inkomen en heeft hiermee de adviesrol van de sectorraden overgenomen. De TW werd tot 1 maart 1997 uitgevoerd door de bedrijfsverenigingen. Vanaf die datum was het Lisv verantwoordelijk voor de uitvoering. Het Lisv heeft de uitvoering van de TW en de Wajong (1998) gemandateerd aan de uitvoeringsinstellingen. Per 1 januari 2002 is UWV verantwoordelijk voor de uitvoering van TW en Wajong. Toezicht Het College van toezicht sociale verzekeringen (Ctsv) hield tot 1 januari 2002 toezicht op de uitvoering van de werknemersverzekeringen en de sociale voorzieningen TW en Wajong. Met de invoering van de Wet SUWI, per 1 januari 2002, valt het toezicht op de uitvoering van de werknemers-verzekeringen onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van SZW. De uitvoering van het toezicht is ondergebracht bij de, onafhankelijk van het ministerie functionerende, Inspectie Werk en Inkomen (IWI). De directie Toezicht van het ministerie van SZW en het Ctsv zijn samen gegaan in deze organisatie van het ministerie van SZW. Re-integratiebevorderende maatregelen Naast inkomensbescherming maakt de sociale zekerheid het ook mogelijk re-integratiebevorderende maatregelen te treffen en daarvoor instrumenten in te zetten. Tot 1994 omvatte de AAW behalve uitkeringen ook alle voorzieningen. Op grond van deze wet konden verzekerden aanspraak maken op voorzieningen voor behoud, herstel of bevordering van de arbeidsgeschiktheid, op genees- en heelkundige voorzieningen en op voorzieningen ter verbetering van de leefomstandigheden. Deze voorzieningen zijn deels overgeheveld naar de AWBZ (per 1 januari 1994) en deels naar de gemeenten (per 1 april 1994), die de daarvoor in het leven geroepen Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG) gingen uitvoeren. Op 29 december 1995 is de Wet Amber (Wet Afschaffing malus en bevordering re-integratie) in werking getreden. Deze wet kent ook re-integratie bevorderende maatregelen en instrumenten. Een deel daarvan is per 1 juli 1998 overgeheveld naar de Wet op de (Re)integratie Arbeidsgehandicapten (Wet REA), die onder meer de bestaande reintegratie-instrumenten bundelt en nieuwe toevoegt. De wet REA biedt zowel UWV als gemeenten mogelijkheden om re-integratie bevorderende maatregelen te nemen. Vanaf 1 januari 1998 geldt de nieuwe Wet sociale werkvoorziening (WSW) en treedt in de plaats van de daarvoor geldende Wet sociale werkvoorziening (WSW). De WSW is bedoeld om mensen met een arbeidshandicap aan een passende en volwaardige baan te helpen. Deze baan kan zijn bij een sociale werkvoorziening of een 'gewone' werkgever. De WSW beoogt de gemeenten in staat te stellen om werkgelegenheidsbeleid te voeren die gericht is op de individuele behoeften van mensen met een arbeidshandicap. Met ingang van 1 januari is de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW) van kracht. De WIW fungeert als sluitstuk van het gehele pakket aan instrumenten ter bevordering van de reintegratie van werkzoekenden. Deze wet biedt de mogelijkheid om mensen met behoud van uitkering deel te laten nemen aan gesubsidieerde arbeid en sociale activering. De WIW is in beginsel voor iedere werkloze toegankelijk. Tabellen en grafieken In de hierna volgende tabellen en grafieken worden vanaf 1952 (grafieken) en 1972 (tabellen) de sociale zekerheidsregelingen weergegeven. Voor een omschrijving van de gebruikte begrippen: zie de verklarende begrippenlijst. 9

11 Overzicht wetten Tabel 2.1 Aantal lopende uitkeringen einde jaar (x 1.000) jaar Sociale verzekeringen Sociale voorzieningen Werknemersverzekeringen WAZ ZW 1 WAO WW 2 WIA Wazo 3 WAZ TW BIA 4 Wajong ) Betreft uitkeringsjaren 2) Vanaf 1987 ultimostanden, daarvoor uitkeringsjaren 3) Nieuwe uitkeringen 4) Aantal is x

12 Overzicht wetten Grafiek 2.1.a Aantal uitkeringen werknemersverzekeringen 1,2 x 1 miljoen 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 ZW WAO/WAZ/Wajong/WIA WW 11

13 Overzicht wetten Tabel 2.2 Uitgekeerde bedragen (x 1 mln.) jaar Sociale verzekeringen Sociale voorzieningen Werknemersverzekeringen WAZ ZW WAO WW WIA Wazo WAZ TW BIA Wajong

14 Overzicht wetten Grafiek 2.2.a Uitgekeerde bedragen werknemersverzekeringen 14 x 1 miljard ZW WAO/WAZ/Wajong/WIA WW 13

15 Overzicht wetten Tabel 2.3 Lasten, baten en vermogens sociale fondsen (x 1 mld.) jaar totaal ZW AAW WAO WAO-Aof 1 WAO-Aok lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten batenvermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen ,1 2,7 1,6 1,3 1,2 0,2 1,4 1,1 0, ,5 4,7 2,1 1,8 1,8 0,4 2,2 2,4 0, ,8 7,3 2,7 2,3 2,5 0,7 0,2 0,3 0,1 3,4 3,6 0, ,4 9,4 2,7 2,8 2,9 0,9 2,0 1,9 0,1 3,9 3,9 0, ,8 12,0 3,1 3,3 3,4 1,2 3,3 3,4 0,3 4,1 4,2 0, ,0 14,1 3,3 3,2 3,2 1,5 4,4 4,8 1,0 4,2 3,7 0, ,1 14,4 3,4 3,1 3,0 1,3 5,4 5,9 1,3 3,8 3,9 0, ,3 14,6 4,8 3,8 3,6 1,2 6,0 5,3 0,6 3,3 3,7 1, ,5 17,6 4,7 4,6 4,4 1,0 6,1 6,4 1,0 4,0 3,7 0, ,0 18,9 5,2 5,6 5,5 0,6 6,9 6,4 1,0 4,0 3,9 0, ,3 20,5 5,4 5,8 6,4 1,2 7,3 7,2 1,0 4,2 4,1 0, ,6 22,0 5,7 5,9 6,5 1,8 7,6 8,0 1,4 4,4 4,6 0, ,0 22,2 5,0 6,2 5,7 1,4 7,9 8,1 1,6 4,3 4,5 0, ,6 19,4 3,8 3,5 3,2 1,0 7,4 7,2 1,4 4,0 4,1 0, ,0 18,6 2,3 3,4 3,0 0,6 7,0 6,4 0,8 3,9 3,7 0, ,4 16,9 0,1 0,4 0,5 0,0 7,1 6,7 0,4 3,9 3,3-0, ,1 16,4-0,5 7,2 6,8 0,0 3,8 3,7-0, ,7 19,2 0,9 9,8 10,4 0,4 0,4 0,4 0, ,0 19,7 2,6 9,4 10,0 1,0 1,2 1,1-0, ,5 21,7 5,8 9,2 9,6 1,4 1,9 2,1 0, ,8 22,4 8,4 9,0 9,9 2,3 2,7 2,4-0, ,3 23,7 10,7 8,8 10,0 3,5 3,3 3,2-0, ,3 23,5 11,5 8,8 8,7 3,5 3,5 3,9 0, ,5 23,1 10,9 8,8 8,5 3,0 3,2 3,9 0, ,0 22,3 10,5 9,4 8,7 3,2 2,4 2,4 0, ,8 21,1 9,8 9,6 8,9 2,5 1,6 1,4 0, ,7 20,7 9,9 9,7 8,9 1,7 1,1 0,8 0, ,7 21,3 10,8 10,3 9,9 1,2 0,7 0,3-0, ,8 21,1 7,3 10,2 10,6 1,6 0,3 0,3-0, ,0 21,9 3,8 10,1 10,7 2,1 0,0 0,1 0, ,0 21,8 1,8 9,8 9,7 2,0 0,0 0,0 0, ,4 10,0 2,7 0,0 0,0 0,0 1) Vanaf 2005 is het vermogen van AfZ overgeheveld naar Aof. De resterende uitkeringen WAZ worden uit het Aof betaald. 14

16 Overzicht wetten Tabel 2.3 (vervolg) Lasten, baten en vermogens sociale fondsen (x 1 mld.) jaar Whk Afz (WAZ) 1 Afj (Wajong) WW 2 Wgf/Sfn AWf Ufo lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen lasten baten vermogen ,2 0,1 0,5 0,3 0,2 0, ,2 0,2 0,6 0,4 0,3 0, ,3 0,3 0,4 0,5 0,7 0, ,3 0,4 0,5 0,5 0,5 0, ,5 0,5 0,6 0,7 0,4 0, ,8 0,5-0,1 1,4 2,0 0, ,6 0,5-0,5 1,1 1,1 0, ,5 0,7-0,3 0,8 1,4 2, ,5 0,9 0,4 2,0 1,9 1, ,5 1,0 1,4 1,9 1,8 2, ,6 0,9 1,7 2,2 1,5 1, ,6 0,9 1,9 2,7 1,6 0, ,8 0,9 2,0 3,5 2,7-0, ,9 0,9 1,9 4,4 3,8-1, ,8 0,9 2,0 4,6 4,2-1, ,6 1,8 2,1 5,1 4,4-2, ,2 0,8 1,7 4,7 4,8-2, ,5 0,6 0,0 1,2 1,2 1,3 1,1 1,5 4,0 5,0-1, ,6 0,5 0,0 1,3 1,3 1,3 1,0 1,3 3,6 5,1 0, ,5 1,0 0,4 1,3 1,3 1,3 1,4 1,4 3,4 5,5 2, ,6 0,9 0,6 1,5 1,5 1,4 0,9 0,8 3,4 5,5 4,7 0,2 0,3 0, ,6 0,8 0,7 1,6 1,6 1,8 1,2 0,2 3,8 5,4 6,3 0,3 0,4 0, ,6 0,9 1,2 1,6 1,6 2,3 1,9-0,3 4,6 5,0 6,7 0,5 0,5 0, ,6 0,2 0,8 1,7 1,7 2,3 2,6 0,0 5,5 4,8 6,0 0,5 0,5 0, ,6 1,6 2,3 2,6 0,3 5,9 5,6 5,8 0,5 0,5 0, ,9 1,9 2,0 2,3 0,6 5,6 5,5 5,7 0,5 0,5 0, ,3 1,0 0,8 2,1 2,1 1,8 1,8 0,5 4,7 6,1 7,1 0,5 0,5 0, ,4 0,7 1,0 2,3 2,3 1,9 1,7 0,4 4,2 6,2 9,1 0,5 0,5 0, ,4 0,4 1,0 2,6 2,6 3,8 2,9-0,6 6,2 3,4 6,3 0,5 0,5 0, ,5 0,7 1,3 2,8 2,8 3,9 3,6-0,9 7,3 3,4 2,5 0,6 0,5 0, ,5 0,6 1,4 2,9 2,9 3,6 3,8-0,8 6,7 3,4-0,9 0,7 0,6 0, ,4 0,6 1,6 2,7 2,7 4,4 4,0-1,1 6,6 3,6-3,9 0,7 0,6-0,1 1) Vanaf 2005 is het vermogen van AfZ overgeheveld naar Aof. De resterende uitkeringen WAZ worden uit het Aof betaald. 2) M.i.v. 1 januari 1998 is de wachtgeldduur verlengd van 13 naar 26 weken 15

17 Overzicht wetten Tabel 2.3 (vervolg) Lasten, baten en vermogens sociale fondsen (x 1 mld.) jaar TW Rea lasten baten vermogen lasten baten vermogen ,3 0, ,3 0, ,3 0, ,3 0, ,3 0, ,3 0, ,3 0, ,4 0, ,3 0, ,3 0,3 0,1 0, ,3 0,3 0,4 0, ,3 0,3 0,5 0, ,3 0,3 0,7 0, ,3 0,3 0,8 0, ,3 0,3 0,7 0, ,3 0,3 0,6 0, ,4 0,4 0,5 0, ,4 0,4 0,2 0, ,4 0,4 0,1 0, ,4 0,4 0,0 0, ,8 0,8 0,0 0, ,8 0,8 0,0 0, ,8 0,8 0,0 0, ,9 0,9 0,0 0,0 16

18 Overzicht wetten Tabel 2.4 jaar Premies sociale verzekering premiepercentages (in procenten van de premiegrondslag) AAW AAW ZW 1 WAO 2 WAO WAO Whk WW WAZ 2 fictief basis opslag 1 premie AWf 2 sfn 1 Ufo wn wg wn wg wg wg wg wn wg wn wg 3 wn wg (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) (x 1%) ,45 1,00 6,55 5,85 6,90 0,28 0,28 0,42 0, ,20 1,00 6,40 7,05 7,05 0,23 0,23 0,41 0, ,95 1,00 6,35 10,40 7,95 0,88 0,38 0,41 0, ,30 1,00 5,40 10,75 6,25 2,60 1,40 0,40 0, ,00 1,00 5,08 17,25 3,65 4,10 0,00 0,45 0, ,50 1,00 5,26 17,60 1,50 2,45 0,00 0,45 0, ,05 1,00 5,85 16,00 0,15 2,30 0,25 0,50 0, ,70 1,00 5,25 15,05 0,05 1,25 0,85 0,52 0, ,20 1,00 4,95 14,40 0,00 0,70 0,70 0,57 0, ,20 1,00 4,80 13,30 0,00 1,30 1,30 0,58 0, ,20 1,20 5,25 11,00 0,00 2,40 1,00 0,56 0, ,15 5,80 1,20 6,15 12,15 0,00 0,65 1,45 0,51 0, ,80 6,15 1,20 7,15 12,00 0,00 0,60 1,00 0,37 0, ,75 6,60 1,20 6,45 12,50 0,00 0,85 0,85 0,37 0, ,70 6,40 1,20 4,90 11,75 0,00 1,45 1,45 0,35 0, ,55 5,75 1,00 2,10 10,60 0,00 2,00 1,32 0,35 0, ,30 6,20 1,00 0,95 9,40 0,00 2,20 2,20 0,35 0, ,70 5,50 1,00 1,90 7,95 0,00 2,25 5,25 0,50 0, ,35 5,30 8,45 0,00 2,35 5,40 0,35 0, ,55 0,30 6,45 4,15 0,00 2,20 7, ,95 0,85 6,10 4,00 0,00 0,87 8, ,30 1,54 6,25 3,75 0,00 1,11 8, ,10 1,66 5,25 3,65 0,00 0,70 0,00 0,80 8, ,85 2,11 4,95 3,60 0,00 0,85 0,00 0,80 8, ,05 2,38 5,80 1,55 0,00 1,30 0,00 0,80 8, ,30 2,35 5,80 1,55 0,00 1,89 0,00 0,80 0, ,60 1,67 5,85 2,45 0,00 1,75 0,00 0,80 0, ,40 0,98 5,20 3,45 0,00 1,75 0,00 0,78 0, ,15 0,48 0,75 3,85 4,40 0,00 1,51 0,00 0,78 0, ,65 0,15 0,57 3,50 4,75 0,00 1,02 0,00 0,78 0, ,70 0,15 0,47 0,00 4,15 0,00 1,07 0,00 0,78 0, ,70 0,07 0,59 0,00 4,20 0,00 1,47 0,00 0,78 0, ,10 0,00 0,62 0,00 4,20 0,00 1,84 0,00 0,78 0, ,05 0,00 0,55 0,00 4,55 0,00 2,34 0,00 0,78 0, ,65 0,00 0,54 0,00 1,70 0,00 2,76 0,00 0,78 0,00 1) Gemiddeld premiepercentage 2) Premiepercentage na toepassing van franchise, vanaf 2013 wordt franchise niet meer toegepast. 3) Inclusief premie werkgeversbijdrage kinderopvang (0,34%) 17

19 Overzicht wetten Tabel 2.4 (vervolg) Premies sociale verzekering jaar overhe- franchise premiegrenzen velings- werk- max max toeslag nemers- premie premie WAZ 1 overig 2 verz. 2 grens grens WAZ 1 OHT 1 (x 1%) (x 1) (x 1) (x 1) (x 1) (x 1) , , , , , , , , , , , ) Per jaar 2) Per dag; t/m 1997 franchise voor WAO; vanaf 1998 franchise voor WW 3) Stijging bij volksverzekeringen t.o.v als gevolg van de belastingherziening

20 Overzicht wetten Grafiek 2.4 Premiepercentage werknemersverzekeringen zw wao ww 19

21 Overzicht wetten Tabel 2.5 Verzekerde mensjaren, verzekerden, werkgevers en premieplichtige loonbedragen jaar verzekerde mensjarenverzeker- werkden premieplichtige loonbedragen gevers WAO 1 WW 2 ZW WAO WW (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000)(x 1 mln.)(x 1 mln.)(x 1 mln.) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ) vanaf 1998 inclusief USZO 2) vanaf 2001 inclusief USZO 20

22 Overzicht wetten Grafiek 2.5.a Werknemers en verzekerde mensjaren Grafiek 2.5.b Premieplichtige loonbedragen werknemersverzekeringen x 1 miljoen verzekerde mensjaren WAO verzekerde mensjaren WW Verzekerden ZW WAO WW 21

23 Overzicht wetten Tabel 2.6 Uitkeringsjaren jaar ZW/WAZO WAO 1 WAZ Wajong WIA WW TW (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) (x 1.000) ,5 229,2 55, ,0 279,9 56, ,3 348,0 4,6 7,6 61, ,0 453,5 43,7 54,4 47, ,8 515,8 46,9 57,5 64, ,6 536,7 50,8 60,1 100, ,3 546,9 51,4 63,3 112, ,3 559,6 50,9 66,0 112, ,5 575,9 51,5 68,7 93, ,8 590,4 52,7 71,0 77, ,1 601,1 54,4 74,3 67, ,8 604,5 56,1 76,5 129, ,0 613,2 58,0 80,2 172,0 104, ,3 625,8 61,9 83,4 173,2 105, ,9 638,0 75,4 89,9 162,7 98, ,1 653,0 68,0 93,9 175,3 97, ,1 657,0 66,8 96,3 208,4 100, ,7 654,5 66,9 98,6 269,4 103, ,2 638,1 63,8 100,8 332,1 107, ,3 600,5 62,1 104,1 339,1 107, ,3 585,6 58,4 106,6 326,3 101, ,1 588,3 55,9 110,1 285,8 97, ,9 616,0 58,2 117,4 235,0 89, ,7 626,9 60,8 126,4 190,0 93, ,3 632,9 58,5 124,4 157,0 89, ,9 636,3 58,0 125,4 151,0 86, ,9 642,5 57,1 129,8 163,8 88, ,4 635,0 56,2 133,6 218,2 92, ,5 613,6 55,3 138,9 266,0 96, ,8 576,0 43,2 142,5 276,7 98, ,2 523,7 39,3 149,6 8,8 237,4 88, ,4 491,2 33,9 159,8 25,2 182,5 77, ,9 461,1 31,2 168,0 41,8 147,9 168, ,1 432,7 27,6 179,4 56,6 196,9 175, ,2 405,0 24,5 187,7 77,6 234,3 180, ,6 375,4 21,5 192,7 100,4 225,4 187, ,4 341,1 18,5 178,4 127,6 261,6 189,1 1) Voor de jaren voor 1998 zijn bij de uitkeringen de bevolkingsgroepen werknemers, ambtenaren en overig genomen 2) Vanaf 2002 valt het reguliere bevallingsverlof niet meer onder de Ziektewet maar onder de Wazo. Hier zijn deze wetten samengeteld. 22

24 Overzicht wetten Grafiek 2.6 Uitkeringsjaren werknemersverzekeringen ZW WAO WW WIA 23

25 3 Nederlandse bevolking 24

26 Nederlandse Bevolking Arbeidsmarktpositie 26 Tabellen en grafieken: Bevolking naar leeftijd, arbeidsmarktpositie en geslacht, jaargemiddelden 25

27 Nederlandse Bevolking Dit hoofdstuk biedt informatie over de arbeidsmarktpositie en de inkomenssamenstelling van de Nederlandse bevolking. Het is bedoeld als referentiekader voor volgende hoofdstukken. De tabellen zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De belangrijkste bronnen zijn de Bevolkingsstatistiek, de Enquête beroepsbevolking en de Sociaal-economische rekeningen. Arbeidsmarktpositie uur betaald werken vallen onder de niet werkzame beroepsbevolking. Tabellen en grafieken In de hierna volgende tabellen en grafieken wordt vanaf 1988 de arbeidsmarktpositie en de inkomenssamenstelling van de Nederlandse bevolking weergegeven. Voor een omschrijving van de gebruikte begrippen: zie de verklarende begrippenlijst. In tabel 3.1 wordt de Nederlandse bevolking onderverdeeld naar leeftijd, geslacht en arbeidsmarktpositie. Vanaf 1987 wordt de beroepsbevolking geteld volgens het zogeheten twaalf uren criterium. Dat houdt in dat tot de beroepsbevolking worden gerekend: - personen die ten minste twaalf uur per week betaald werken, of - personen die werk hebben aanvaard waardoor ze ten minste twaalf uur per week betaald gaan werken, of - personen die verklaren ten minste twaalf uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om betaald werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden. We maken onderscheid tussen de werkzame en de niet werkzame beroepsbevolking. Mensen die ten minste twaalf uur per week betaald werken vallen onder de werkzame beroepsbevolking. Degenen die niet werken of minder dan twaalf 26

28 Nederlandse Bevolking 27

29 Nederlandse bevolking Tabel 3.1 Bevolking 1 (x 1.000) naar leeftijd, arbeidsmarktpositie en geslacht, jaargemiddelden jaar totaal bevolking bevolking van 15 tot 65 jaar bevolking jonger dan totaal beroepsbevolking niet beroeps- vanaf jaar totaal werkzaam niet werkzaam bevolking jaar totaal loondienst 2 zelfstandige totaal mannen vrouwen Bron: CBS, Enquête beroepsbevolking 1) Tot 2000 exclusief personen in inrichtingen, instellingen en tehuizen (institutionele bevolking) 2) Inclusief ambtenaren 28

30 Nederlandse bevolking Grafiek 3.1.a Bevolking naar leeftijd en arbeidsmarktpositie, 2012 Grafiek 3.1.b Percentage niet werkzame beroepsbevolking, naar geslacht 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% bevolking tot 15 jaar 0% niet beroepsbevolking beroepsbevolking werkzaam totaal beroepsbevolking niet werkzaam (werkloos) man bevolking vanaf 65 jaar vrouw 29

31 4 Ziektewet 30

32 Ziektewet Vooraf 32 Kring van verzekerden 32 Recht op en hoogte van de uitkering 34 Financiering 39 Uitvoering 39 Toezicht 40 Bezwaar en beroep en klachten 40 Tabellen en grafieken: Kerncijfers ziektewet 4.2 Meldingen, uitkeringsjaren en uitgekeerd bedrag Ziektewet; vangnetgroepen 4.3 Beëindigde gevallen naar ziekteduur (in weken) en geslacht; omslagleden, overgangsgevallen en vangnet 4.4 Beëindigde gevallen naar leeftijd en geslacht; omslagleden, overgangsgevallen en vangnet 31

33 Ziektewet Vooraf De Ziektewet (ZW) verzekert werknemers tegen financiële gevolgen van ongeschiktheid tot werken wegens ziekte. In 1901 kwam de Ongevallenwet tot stand. De Ongevallenwet bood werknemers de mogelijkheid bij een bedrijfsongeval een schadeloosstelling te krijgen. Toen al werd gewezen op de noodzaak van een verplichte ziekengeldverzekering. Na enige voorontwerpen van wet, die allemaal weer werden ingetrokken, diende minister Talma in 1912 het ontwerp van de Ziektewet (ZW) in. Op 5 juni 1913 verscheen de ZW in het Staatsblad. Maar onder meer door voortdurende meningsverschillen over de uitvoering werd de ZW pas op 1 maart 1930 ingevoerd. Eén van de meningsverschillen ging over de vraag wie de ZW moest uitvoeren. Volgens de publicatie van de wet in het Staatsblad lag de uitvoering in handen van de Raden van Arbeid. In politieke en maatschappelijke kringen ontstond daarover echter een discussie. Uiteindelijk werd gekozen voor een gezamenlijke uitvoering door de Raden van Arbeid en de bedrijfsverenigingen. Op 12 juni 1952 trad de Organisatiewet sociale verzekering (Osv) in werking. Die wet droeg de uitvoering van de ZW op aan de bedrijfsverenigingen. Aanvankelijk gold de ZW uitsluitend voor werknemers in dienst van een onderneming met een inkomen beneden een loongrens. Vanaf 1935 werden bijzondere groepen onder de werking van de ZW gebracht, zoals thuiswerkers en huispersoneel. Ook werd in de ZW een uitkering wegens zwangerschap en bevalling geïntroduceerd. Die bedroeg 80% van het dagloon en gold alleen voor gehuwden. Op 24 december 1953 werd de Coördinatiewet sociale verzekering (CSV) ingevoerd. Daarbij werd een aantal belangrijke begrippen (loon, premie enzovoorts) gecoördineerd. De CSV was daarom ook van betekenis voor de ZW. Een andere ingrijpende wijziging vond plaats op 1 januari Toen werd de werkgever verplicht de eerste 2 of 6 weken (al naar gelang de grootte van het bedrijf) het loon door te betalen. Op 1 maart 1996 werd de ZW geprivatiseerd via de Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (Wulbz). De verschillende paragrafen besteden aandacht aan deze wijzigingen. Kring van verzekerden Verplichte verzekering Tussen 1952 en 1967 is de kring van verzekerden niet ingrijpend gewijzigd. Dat gebeurde pas weer op 1 juli 1967, toen de WAO in werking trad. De kring van verzekerden van ZW en die van de WAO moesten op elkaar worden afgestemd. Het was namelijk zo dat wie 65 jaar werd, voor de ZW niet uitgezonderd was van verzekeringsplicht en voor de WAO wel. Een ander verschil was dat degene die in dienstbetrekking stond van een instelling van weldadigheid niet uitgezonderd was voor de WAO en voor de ZW wel. In 1967 zijn deze verschillen opgeheven. Een andere wijziging in dat jaar was het opheffen van de loongrens in de ZW. Na 1 juli 1967 zijn nog slechts enkele wijzigingen doorgevoerd in de kring van verzekerden: - op 1 januari 1980 wordt de leeftijdsgrens van 65 jaar geïntroduceerd; - met ingang van 1 mei 1985 wordt bij arbeidsongeschiktheid waarvoor een uitkering is toegekend, een dienstbetrekking aanwezig geacht, waardoor de verzekeringsplicht doorloopt; - op 1 januari 1987 is een artikel ingevoegd dat zegt dat de ontvanger van een WAOuitkering verzekerd is voor de ZW; - op 1 januari 1988 is de kring van verzekerden uitgebreid met bestuurders van coöperaties met werknemerszelfbestuur. 32

34 Ziektewet De huidige kring van verzekerden ZW omvat degenen die in een dienstbetrekking werken. Dat kan zijn een privaatrechtelijke dienstbetrekking (bij een particulier persoon, een onderneming of binnen een Wsw-bedrijf en de uitzendkracht die in dienst is van een uitzendbureau), of een publiekrechtelijke dienstbetrekking (bij het Rijk, Provincie, Gemeente, Waterschap enz.). Als dienstbetrekking (en dus verzekerd) wordt ook aangemerkt de arbeidsverhouding van: - degene, die persoonlijk in aangenomen werk arbeid verricht; - de hulpen van de onder 1 genoemde aannemer; - de vertegenwoordigers of agent, die voor slechts één opdrachtgever werkt; - degene, die met de onder 3 bedoelde persoon is overeengekomen werkzaam te zijn als vertegenwoordiger of agent (bijv. een subagent), mits ook één opdrachtgever; - degene, die praktisch werkt om vakbekwaamheid te verwerven (leerlingen, stagiairs enz.) als naast onderricht ook een vergoeding, bijvoorbeeld een beloning (geld of in natura) wordt ontvangen; - degene, die werkzaam is als bestuurder van een coöperatieve vereniging met werknemerszelfbestuur; - degene, die op grond van de verplichte verzekering een Ziektewet-, WAO-, of WWuitkering ontvangt; - degene die geen WW-uitkering ontvangt omdat inkomsten worden toegerekend aan de fictieve opzegtermijn; - de visser, die werkt voor een gedeelte van de besomming, als hij geen (mede)- exploitant van het schip is en niet verzekerd is bij het Sociaal Fonds voor de Maatschapsvisserij. Onder bepaalde voorwaarden is ook verzekerd: - de thuiswerker en zijn hulpen; - de musicus en de artiest; - degene, die (niet in een dienstbetrekking) persoonlijk tegen loon arbeid verricht, maar maatschappelijk gezien kan worden gelijkgesteld met een werknemer (zoals ijsventers, garderobepersoneel). De werknemer hoeft zich voor de verplichte verzekering niet aan te melden. Het feit, dat hij in dienstbetrekking, of in een daarmee gelijkgestelde arbeidsverhouding staat, maakt hem (van rechtswege) verplicht verzekerd. Niet verzekerd voor de ZW zijn: - personen van 65 jaar of ouder; - vrijwilligers die al dan niet tegen loon werken bij een gemeentelijke brandweer; - degenen, die op doorgaans minder dan drie dagen per week bij dezelfde werkgever in de privé-huishouding werkzaam zijn; - directeuren/grootaandeelhouders; - de vreemdeling die niet rechtmatig in Nederland verblijft. Tenslotte geldt voor de ZW dat mensen niet verzekerd zijn op dagen dat ze niet werken en niet ten minste de helft van het loon krijgen, tenzij de reden van het niet werken ligt in een van de situaties die de wet noemt, zoals bijvoorbeeld weersinvloeden of studieverlof. Werkt men in een vaste dienstbetrekking op minder dan 5 dagen per week, dan is men de gehele week verzekerd. Ook oproepkrachten, die na een oproep komen werken en aan die oproep gehoor moeten geven, zijn verzekerd gedurende de hele week waarin wordt gewerkt. Oproepkrachten, die de vrijheid hebben om aan een oproep gehoor te geven, zijn alleen verzekerd op de dagen waarop zij werken. 33

35 Ziektewet Vrijwillige verzekering In de ZW is het mogelijk om in een aantal situaties, waarin geen sprake (meer) is van een verplichte verzekering, onder bepaalde voorwaarden een vrijwillige verzekering af te sluiten. Dat geldt globaal voor de volgende groepen van personen: - personen waarvan de verplichte ZWverzekering tijdelijk wordt onderbroken (bijvoorbeeld onbetaald verlof); - personen waarvan de buitenlandse wettelijke verzekering is geëindigd; - huishoudelijk personeel dat minder dan drie dagen per week werkt; - degene die als zelfstandige gaat werken of diens echtgenoot of gedeeltelijk zelfstandig en gedeeltelijk in dienstbetrekking; - degene die een WW-uitkering ontvangt en gedeeltelijk als zelfstandige gaat werken; - aan wie een WAO-uitkering wordt toegekend of van wie de uitkering wordt verlaagd naar een arbeidsongeschiktheid van 45% of minder of wordt ingetrokken; - degene die - na tenminste één jaar in Nederland verzekerd te zijn geweest - in dienst van een in Nederland gevestigde werkgever in het buitenland gaat werken voor de duur van maximaal 5 jaar. Verder is het afsluiten van een vrijwillige verzekering voortaan ook mogelijk voor: - mensen die in Nederland wonen maar buiten Nederland in dienstbetrekking zijn; - Nederlanders die zijn uitgezonden om te werken voor een volkenrechtelijke organisatie waarvan Nederland lid is. Voor Nederlanders die zijn uitgezonden om door de minister van Ontwikkelingssamenwerking aan te wijzen werkzaamheden te verrichten in het kader van ontwikkelingssamenwerking, is de vrijwillige verzekering begrensd. De voorwaarden voor het recht op uitkering wijken op onderdelen af van die van de verplichte verzekering. Ambtenaren Per 1 januari 2001 vallen ambtenaren en andere overheidswerknemers gefaseerd onder de Ziektewet. De ZW geldt direct voor nieuwe gevallen, dus voor overheidswerknemers die op of na 1 januari 2001 ziek worden. Echter, ook de overheidswerkgever moet in principe het loon van zijn zieke werknemers doorbetalen. Recht op en hoogte van de uitkering De huidige ZW geeft de verzekerde recht op ziekengeld bij ongeschiktheid tot werken door ziekte of gebreken als hij geen aanspraak kan maken op loondoorbetaling door de werkgever. Daarnaast heeft een aantal groepen recht op ziekengeld terwijl zij recht op loondoorbetaling hebben. Dit zijn: vrouwelijke verzekerden die zwanger zijn, werknemers die een orgaan afstaan en (her)intredende arbeidsgehandicapten. De wetgever heeft het arbeidsongeschiktheidsbegrip niet nader omschreven. Wel is dat door de rechter gebeurd. Deze heeft bepaald dat onder ongeschiktheid tot werken dient te worden verstaan het op medische gronden naar objectieve maatstaven gemeten niet kunnen of mogen verrichten van de in aanmerking komende arbeid (o.a. CRvB 23 februari 1973, RSV 1973/229 en CRvB 4 juni 1997, RSV 1998/46). Een ongeval wordt met ziekte gelijkgesteld. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen ongevallen die plaatsvinden tijdens werktijd en ongevallen die gebeuren in de vrije tijd. Voor 1 juli 1967 lag dat anders. Ongeschiktheid als gevolg van een ongeval gaf geen recht op ziekengeld. Als een werknemer niet kon werken door een verzekerd ongeval in verband met zijn werk, had hij recht op een uitkering op grond van een van de drie ongevallenwetten: de Zeeongevallenwet (1919), de Ongevallenwet (1921), of de Land- en Tuinbouwongevallenwet (1922). Dit recht gold ook bij een beroepsziekte. Bij de invoering van de WAO per 1 juli 1967 werden de ongevallenwetten opgeheven. Vanaf deze datum zijn de ongevallen in verband met de dienstbetrekking en de beroepsziekten ook onder de werkingssfeer van de ZW gebracht. Bij de invoering van de WAO werd ook een gebrek als oorzaak van ongeschiktheid gelijkgesteld met ziekte in de zin van de ZW. Voor het begrip ziekte en voor de mate van arbeidsongeschiktheid is in principe maar één soort arbeid van belang: de arbeid die een werknemer verrichtte vlak voordat hij ongeschikt werd tot werken. Hij blijft volledig ongeschikt tot werken, zolang hij niet in staat is zijn werk volledig en onder normale 34

36 Ziektewet omstandigheden te blijven doen of te hervatten. De ZW kent geen gedeeltelijke ongeschiktheid tot werken en evenmin een uitkering die is gerelateerd aan de mate van arbeidsongeschiktheid. Tot 1 maart 1992 gold de volgende regel voor werkhervatting. Als een verzekeringsgeneeskundige het in het belang van de zieke werknemer vond dat hij bij zijn werkgever passend werk ging verrichten en daartoe ook in de gelegenheid werd gesteld, moest de werknemer dat werk aanvaarden. Het kon daarbij gaan om gedeeltelijke werkhervatting of om ander werk. Met ingang van 1 maart 1992 is de wet op dit punt gewijzigd. Op die datum is de Wet Terugdringing Arbeidsongeschiktheidsvolume (TAV) in werking getreden. Toen verviel de voorwaarde dat het verrichten van passend werk bij de eigen werkgever in het belang moet zijn van de zieke werknemer. In plaats daarvan is onder andere bepaald dat, uit het oogpunt van reïntegratie, de werknemer verplicht kan worden ook bij een andere werkgever passend werk te gaan verrichten. Als hij dat zonder deugdelijke grond weigert, kort de bedrijfsvereniging zijn ziekengeld. Daarnaast is in de TAV geregeld dat de bedrijfsvereniging loon kon verhalen op de werkgever als die weigert passend werk aan te bieden. Op 1 januari 1994 is de Wet Terugdringing Ziekteverzuim (TZ) in werking getreden. Doel van deze wet is het ziekteverzuim terug te dringen door de financiële betrokkenheid van werkgevers en werknemers bij het ziekteverzuim te vergroten, onder meer door invoering van een wachtperiode van twee of zes weken in de ZW. Tegelijk met de TZ is een wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet (Arbo-wet) in werking getreden. In de ZW en in de gewijzigde Arbo-wet is onder meer geregeld dat de werkgever verantwoordelijk is voor het verzuimbeleid. Bovendien is hij verantwoordelijk voor de controle op het bestaan van de ongeschiktheid tot werken gedurende een wachtperiode van twee of zes weken. Op 1 maart 1996 is die periode uitgebreid tot 52 weken (Wulbz). Sinds 1 januari 2004 is de duur van de Ziektewetuitkering en loondoorbetaling uitgebreid naar 104 weken. Beperking recht op ziekengeld, deskundigenoordeel en duur van het ziekengeld Het ziekengeld wordt uitgekeerd over iedere dag dat de werknemer ziek is, behalve over zaterdagen en zondagen. Tot 1 januari 1994 werd de dag waarop de verzekerde ziek werd, beschouwd als eerste ziektedag, ook al was dat geen werkdag. Sinds het in werking treden van de Wet TZ geldt als eerste dag van de arbeidsongeschiktheid: de eerste werkdag waarop de werknemer door ziekte niet heeft gewerkt of het werken heeft gestaakt. Bepaalde dagen, zoals vakantie- of verlofdagen, of dagen waarop de werknemer bijzonder verlof heeft, worden beschouwd als werkdag, als de werknemer onder normale omstandigheden op die dag wel zou hebben gewerkt. Vanaf 1 januari 1994 tot 1 maart 1996 moesten werkgevers de eerste 2 of 6 weken, afhankelijk van de grootte van het bedrijf, zelf het verzuim betalen. Voor werknemers in dienst van een kleine werkgever (totale loonsom per jaar minder dan 15 maal de gemiddelde loonsom per werknemer) werd de eerste twee weken geen ziekengeld uitgekeerd. Voor werknemers van een grote werkgever werd de eerste zes weken geen ziekengeld uitgekeerd. Op grond van het Burgerlijk Wetboek was de werkgever verplicht gedurende de eerste twee of zes weken van ziekte 70% van het loon, maar ten minste het voor de werknemer geldende wettelijk minimumloon, door te betalen. Werkgever en werknemer konden schriftelijk overeenkomen dat de werknemer over de eerste of de eerste twee ziektedagen (wachtdagen, op grond van de arbeidsovereenkomst) geen aanspraak op loon had of dat de werknemer een ander percentage van het loon kreeg doorbetaald. In de meeste CAO's is echter geregeld dat er geen wachtdagen gelden en dat 100% van het loon wordt doorbetaald. De werkgever mocht niet afwijken van de verplichting om gedurende de eerste zes ziekteweken het geldende wettelijk minimumloon te betalen. De wachtperiode van twee of zes weken gold niet bij zwangerschap en bevalling en evenmin als de dienstbetrekking op de eerste ziektedag of in de loop van de wachtperiode eindigde. Na het einde van de dienstbetrekking keerde de bedrijfsvereniging direct ziekengeld uit, mits er minimaal twee wachtdagen waren verstreken. De wachtperiode van twee of zes weken gold ook niet voor werknemers die niet in een echte dienstbetrekking werkten. In die situatie golden twee wachtdagen. Voor degene die ziek werd tijdens een periode waarin hij een WW-uitkering ontving, golden evenmin wachtdagen. 35

37 Ziektewet Met de invoering van de Wulbz op 1 maart 1996 is de verplichting voor de werkgever om gedurende de eerste zes weken 70% van het loon en ten minste het minimumloon door te betalen, uitgebreid naar 52 weken. De verplichting tot loondoorbetaling is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek. In afwijking van deze verplichting kunnen werkgever en werknemer overeenkomen dat over de eerste twee dagen van ziekte geen loon wordt betaald. Met de uitbreiding van de loondoorbetalingsverplichting is de aanspraak op ziekengeld voor een groot aantal mensen komen te vervallen. Vanaf 1 januari 2004 is de periode uitgebreid naar 104 weken. De verplichting van de werkgever om tijdens ziekte van de werknemer het loon door te betalen, heeft betrekking op reguliere arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd. Heeft iemand tijdens ziekte geen recht (meer) op loondoorbetaling, bijvoorbeeld omdat geen sprake is van een reguliere arbeidsovereenkomst of omdat het tijdelijke contract is afgelopen, dan kunnen er problemen ontstaan. Daarom is voor een aantal werknemers de aanspraak op ziekengeld gehandhaafd. De ZW heeft daarmee het karakter gekregen van een vangnetvoorziening. Het vangnet geldt overigens ook voor bepaalde categorieën werknemers met een reguliere arbeidsovereenkomst. De volgende groepen van personen hebben recht op ziekengeld: - Werknemers met een bijzondere dienstbetrekking, zoals de thuiswerker, de stagiair etc.; - werknemers van wie de dienstbetrekking tijdens het ziektejaar eindigt; - werknemers die onder de nawerking vallen; - zieke werklozen; - werkneemsters die ziek zijn als gevolg van zwangerschap of bevalling (werkneemsters met bevallingsverlof tot 1 december 2001 nog wel, daarna vallen zij onder de Wet Arbeid en Zorg); - werknemers die niet kunnen werken wegens orgaandonatie; - werknemers die bij indiensttreding arbeidsgehandicapt zijn en die binnen 5 jaar ziek worden (No risk-polis); - vrijwillig verzekerden die geen recht hebben op loondoorbetaling. Als er een meningsverschil bestaat tussen de werkgever en de werknemer over het bestaan van arbeidsongeschiktheid, dan kan de werknemer een oordeel aan de uitvoeringsinstelling vragen, een zogenaamd deskundigenoordeel ofwel een second opinion. Dat is verplicht als een werknemer een eis tot loondoorbetaling aan de rechter wil voorleggen. Voor dit onderzoek kunnen kosten in rekening worden gebracht. Is het UWV van oordeel dat de werknemer arbeidsongeschikt is wegens ziekte, en de werkgever weigert desondanks zijn loondoorbetalingsverplichting na te komen, dan kan de werknemer een loonvordering instellen bij de kantonrechter. Daarbij moet hij het deskundigenoordeel overleggen aan de rechter. Ook de werkgever kan een deskundigenoordeel vragen. Dit kan echter alleen als de werknemer met het onderzoek instemt. Tot 1 januari 2004 was de uitkeringsduur van de ZW maximaal 52 weken. Vanaf 1 januari 2004 is de uitkeringsduur 104 weken. De duur wordt bepaald door te rekenen vanaf de eerste ziektedag. Bij het berekenen van deze periode worden tijdvakken van arbeidsongeschiktheid samengeteld als daar minder dan vier weken tussen zit. Als er sprake is van wachtdagen worden die niet opnieuw berekend als de verzekerde binnen vier weken na de periode waarover ziekengeld is uitgekeerd, opnieuw ziek wordt. Wanneer hij tijdens de wachtdagen herstelt, krijgt hij geen ziekengeld. Per ziektegeval kreeg de verzekerde gedurende maximaal 52 weken een uitkering. Tot 1 maart 1992 werden de wachtdagen niet meegenomen bij de berekening van de periode van 52 weken. Voor de berekening werd dus uitgegaan van de eerste uitkeringsdag. Met ingang van 1 maart 1992 vielen de wachtdagen altijd binnen de periode van 52 weken. Vanaf 1 januari 2004 vallen de wachtdagen binnen de uitkeringsperiode van 104 weken. De periode van 104 weken geldt niet wanneer de verzekerde in de tijd waarin hij ziekengeld ontvangt 65 jaar wordt. Vanaf 1 januari 1980 eindigde de uitkering op de dag waarop de verzekerde 65 jaar wordt. Op 1 januari 1982 is dat echter weer veranderd. Sindsdien eindigt de uitkering op de eerste dag van de maand waarin hij de leeftijd van 65 jaar bereikt. 36