2. te bepalen dat deze hoofdlijnen in de komende jaren richting geven aan de gemeentelijke beleidsvoorbereiding, -programmering en uitvoering;

Transcriptie

1 Voorstel aan de Raad Nummer / datum raadsvergadering / datum vergadering B&W 95/2001 / en / Behandeld in commissie Algemene Zaken Beleidsveld stadsvisie Portefeuillehouder mevr. dr. G. ter Horst Onderwerp stadsvisie Nijmegen 2015 "Stad in Balans" Voorstel 1. In te stemmen met de volgende hoofdlijnen van de stadsvisie: Wij willen de kansen die dynamische ontwikkelingen ons bieden, gebruiken om de stad in evenwicht te houden; Wij bundelen de dynamiek op door ons aan te wijzen plaatsen in de stad; Onze inbreng zal verschuiven van zorgen voor naar zorgen dat.. 2. te bepalen dat deze hoofdlijnen in de komende jaren richting geven aan de gemeentelijke beleidsvoorbereiding, -programmering en uitvoering; 3. de vertaling van de hoofdlijnen door middel van uitgangspunten en speerpunten binnen de sociale, culturele, economische, ruimtelijke en bestuurlijke uitdagingen nader uit te werken; 1 Inleiding Het politieke debat over de stadsvisie op 4 en 11 april jl. is afgesloten met het besluit, om een raadsbesluit over de stadsvisie uit te stellen tot de raadsvergadering op 27/28 juni a.s.. Wij spraken af om die tijd te gebruiken om een aantal aspecten van de stadsvisie in de verschillende raadscommissies nog aan de orde te stellen. Het onderhavige voorstel bevat de definitieve tekst van de stadsvisie. Alle eventueel vermelde bedragen zijn in guldens, tenzij anders aangegeven 095rvs.doc

2 Voorstel aan de Raad Vervolgvel Doelstelling en beoogd effect Door het vaststellen van hoofdlijnen voor de gewenste ontwikkelingsrichting van de stad in de komende 15 jaar ontstaat een basis voor de voorbereiding en uitvoering van keuzes die voor de toekomst van de stad belangrijk zijn. De visie plaatst reeds gemaakte keuzes in dit toekomstperspectief, geeft richting aan lopende beleidsontwikkelingen en leidt middels bestuurlijke opdrachten tot het starten van nieuwe beleidsontwikkelingen. Op deze wijze biedt de visie uw raad een integraal afwegingskader voor de programmering van de activiteiten op diverse beleidsvelden. Het vernieuwde BBI- instrumentarium stelt uw raad vervolgens in staat te sturen op beleidsontwikkeling en programmering in het kader van de stadsvisie. Doelstellingen en beoogde/ gerealiseerde effecten worden, meer dan tot nu toe het geval was, inzichtelijk gemaakt. De besluitvorming over de stadsvisie markeert de start van een periode met nieuwe uitdagingen voor het bestuur en de ambtelijke organisatie. De hoofdlijnen van de stadsvisie zullen in de komende jaren richting geven aan de gemeentelijke beleidsvoorbereiding, -programmering en uitvoering. Uitwerking volgt via het vernieuwde BBI- instrumentarium (Perspectiefnota, Stadsbegroting e.a.).

3 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 2 Stad in Balans Hiermee presenteren wij U onze visie op de toekomst van de stad. Wij leggen deze visie voor aan uw raad, met het voorstel om deze de komende jaren als uitgangspunt te nemen voor het gemeentelijke beleid. De stadsvisie vormt de bestuurlijke afronding van het interactieve proces, dat zich in het afgelopen jaar ontrolde onder het motto Bemoei je met je eigen zaken. Burgers, sleutelfiguren, raadsleden en ambtenaren dachten mee over de toekomst van de stad. Alle meningen, ideeën en visies zijn gehoord en verwerkt in het Koersbericht. Nu zijn wij aan zet om op basis hiervan de visie op de toekomst van de stad aan u voor te leggen. In deze visie geven wij de door ons gewenste ontwikkelingsrichting aan. Dit streefbeeld zal richtinggevend zijn voor de (integrale) programmering van de diverse beleidsvelden in de komende jaren. De stadsvisie markeert de start van een periode met nieuwe uitdagingen voor het bestuur en voor de ambtelijke organisatie van de gemeente Nijmegen. Wij beginnen met een terugblik op de historie van Nijmegen. In elk gesprek over de toekomst van onze stad komt haar geschiedenis aan de orde. Steeds weer blijkt dat die historie een bindend element is voor veel Nijmegenaren. Vanuit de historie komen we bij het Nijmegen van vandaag. Daar schetsen we, in hoofdstuk 2, de belangrijkste kenmerken van het huidige Nijmegen. De inbreng van burgers en sleutelfiguren uit het Koersbericht speelt daarbij een grote rol. In het derde hoofdstuk zetten wij de lessen uit het verleden naast de boodschap van het Koersbericht. Op basis daarvan ontvouwen wij onze visie op de toekomst van Nijmegen. In het slothoofdstuk vertalen wij deze visie in uitdagingen: de kaders en opdrachten voor de komende jaren. 1 Een terugblik in de geschiedenis Voor we vooruitdenken over de stad in 2015 kijken we naar het verleden. Nijmegen heeft, als oudste stad van het land, een eigen historie. Als Nijmegenaren het over hun stad hebben, klinkt daarin vaak iets door van trots over dat verleden. 1.1 Vestingstad De geschiedenis als stad begint in de 2 e eeuw na Chr.: Ulpia Noviomagus is militair en bestuurlijk een knooppunt in het Romeinse rijk, met Romeins stadsrecht, enig burgerrecht, zelfstandig bestuur en marktrecht. Na verval en functieverlies krijgt aan het einde van de 8 e eeuw deze geschiedenis opnieuw glans. Nijmegen wordt Keizer Karelstad, de meest noordelijke keizerlijke residentie in het Karolingische (Europese) rijk. Op dit knooppunt van oude Romeinse handelsroutes en transportader de Waal ontwikkelen ambacht en handel zich onder bescherming van de keizerlijke burcht. In de latere middeleeuwen verwerft Nijmegen opnieuw stadsrecht als residentie van Duitse keizers in het Heilige Roomse Rijk. In het Habsburgse Rijk behoudt de stad een soortgelijke functie. In een lange periode van overwegend bloei kan Nijmegen zich tot eind 18 e eeuw ontwikkelen als centrum van ambacht, handel, kunst, cultuur en kerkelijke functies. Wij zien daar

4 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 3 niet alleen restanten van terug in het museum. Ook monumenten herinneren aan die bloeiperiode. 1.2 Katholieke woonstad De 19 e eeuw kenmerkt zich door verval binnen knellende stadsmuren. Rond 1880 heeft Nijmegen slechts inwoners. Pas laat in de negentiende eeuw kan de stad haar stadswallen ontmantelen en zichzelf ruimte verschaffen om te groeien. Restanten van de vroegere stadswal zijn nog zichtbaar in Hunerpark en Kronenburgerpark. Na sloop van de omwalling ontwikkelt Nijmegen zich voorspoedig als een fraaie woonstad en als katholiek bolwerk, bekroond met de bouw van Concertgebouw de Vereeniging. Door haar ligging aan de rivier ontwikkelt de stad zich vooral in zuidelijke en westelijke richting. De industrialisatie is dan al in volle gang. Deze gaat aan Nijmegen grotendeels voorbij. Wat zich aan industrie vestigt in de stad, zijn veelal dochters van elders gevestigde ondernemingen. In tijden van economische krapte worden juist deze dochterondernemingen eerder afgestoten. Een sterke gevoeligheid voor conjunctuurschommelingen zal, zo blijkt in de verdere ontwikkeling van de stad, nog vele decennia het beeld van de stad bepalen. Daar staat tegenover dat evenmin sprake is van grote druk op groen en milieu door grote, vervuilende fabrieken. Daardoor kunnen ook vele decennia zowel de stad als haar omgeving een groen karakter behouden. Vooral katholieke instituten drukken hun stempel op Nijmegen in het verzuilde Nederland van het begin van de twintigste eeuw. In 1923 wordt de Katholieke Universiteit in Nijmegen gevestigd. Studenten en personeel gaan een aanzienlijk deel uitmaken van de Nijmeegse bevolking. Dat heeft een blijvende en sterke invloed op de bevolkingssamenstelling, sfeer en cultuur van de stad. De ontwikkeling als onderwijs- en kenniscentrum vindt daar haar oorsprong. In een schil rond het stadscentrum, waarbij opnieuw de rivier de noordzijde afschermt, worden arbeiderswijken zoals Waterkwartier, Wolfskuil, het Rode Dorp gebouwd in de vooroorlogse bouwtraditie. De dertiger jaren tonen opnieuw de zwakheid van de stadseconomie aan. De crisisjaren treffen de Nijmeegse bevolking hard, met name in die wijken. Nijmegen bezat het hoogste percentage werklozen van alle gemeenten. Diezelfde crisis levert de stad het Goffertpark op en het MaasWaalkanaal. In die periode ontsluit De Waalbrug de stad in noordelijke richting. 1.3 Wederopbouw en actie Tot de 2 e wereldoorlog wordt het beeld van de stad bepaald door de vele kerken en kloosters in en rond het centrum. De oorlog treft Nijmegen letterlijk in het hart: het centrum van de stad wordt zwaar beschadigd en bijna het hele middeleeuwse stratenpatroon wordt vernietigd. Tot midden jaren zestig vormt de wederopbouw een bindend element in de Nijmeegse samenleving. In die wederopbouw bepaalt de opkomst van de auto sterk het ruime en open karakter van het nieuwe stadscentrum: grootschalige gebouwen, pleinen en bredere wegen die nu vaak een gevoel van onherbergzaamheid oproepen. De verzuiling biedt een stabiele sociale structuur, waarin sterke instellingen en verenigingen het zelforganiserend vermogen van de stedelijke samenleving maken. De wijken Heseveld, Grootstal, Hatertse Hei en Hatert ontstaan in die periode. De democratiseringsbeweging van de jaren zestig gaat aan Nijmegen zeker niet ongemerkt voorbij. Mede gevoed vanuit de studentenpopulatie van de universiteit ontwikkelt Nijmegen zich tot actiestad, waarin culturele en maatschappelijke vernieuwing de boventoon voeren. Een actieve krakersbeweging laat van zich horen; velen herinneren zich nog de Zeigelhof-affaire. Nieuwe instituties ontstaan als reactie op de afbrokkelende, verzuilde verbanden. Het gevarieerde

5 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 4 culturele klimaat van Nijmegen vindt in die periode zijn oorsprong. Naast de Schouwburg en de Vereeniging ontstaan dan instellingen als Doornroosje en O42, die nog decennia lang het culturele aanzien van Nijmegen zullen bepalen. De voortdurende vraag naar woningen leidt tot grootschalige woningbouw in nieuwe wijken, verder zuidelijk en westelijk van het centrum. Neerbosch Oost is daarvan een treffend voorbeeld. Plannen om ook de Benedenstad in diezelfde stijl vol te bouwen worden niet gerealiseerd. De pogingen om in oostelijke richting woonbebouwing mogelijk te maken stuiten op maatschappelijk actie voor behoud van groen en natuur. Daarop waagt de stad de sprong naar de overzijde van het kanaal, waar Dukenburg en, later, Lindenholt gebouwd worden. Bestuurlijk breekt het tijdperk aan van de maakbare samenleving. Nederland bouwt zijn verzorgingsstaat. Ook in onze stad voert het sociale de boventoon, boven economische en fysieke overwegingen. De verzuiling wordt definitief afgesloten met de uitbouw van het professionele welzijnswerk. De grote wijkcentra stammen uit die tijd. 1.4 Krimpend perspectief Dan worden de ruimtelijke beperkingen voelbaar. Hoewel de stad nog steeds een gewaardeerde woonstad is, kunnen de meer draagkrachtige Nijmegenaren hun woonwensen niet langer binnen de grenzen van de gemeente vervullen. In de omliggende gemeenten wordt massaal gebouwd voor de Nijmeegse woonbehoefte. De hogere inkomens verhuizen uit de stad, waardoor een proces van draagvlakverlies in de stad wordt ingezet. De oliecrises van de jaren zeventig en daarop volgende economische recessie leiden tot bezuinigingen en werkloosheid. Nijmegen verliest voor een belangrijk deel de laagwaardige industriële activiteit. De stad heeft geen goed imago bij investeerders in commercieel vastgoed. De zakelijke dienstverlening compenseert het verval in de industriële sector niet. Maatschappelijke diensten, onderwijs, gezondheidszorg en overheid vormen nog het meest stabiele deel van de stadseconomie en van de werkgelegenheid. De stad betaalt opnieuw de tol voor haar zwakke economische structuur: de werkloosheid stijgt snel tot grote hoogte en zal later bijzonder hardnekkig blijken. In eerste instantie probeert de gemeente, met hulp van de rijksoverheid, de maatschappelijke effecten op te vangen door inzet van het welzijnswerk. Solidariteit is een belangrijk motief voor veel Nijmegenaren om maatschappelijke activiteiten te ontplooien. Het zelforganiserend vermogen blijft onverminderd hoog. Vrijwilligerswerk, waaraan studenten en werklozen een belangrijke bijdrage leveren, richt zich op zwakkeren in de samenleving. Buitenlandse werknemers, die zich hier vestigden in de jaren van economische groei en arbeidskrapte, worden extra hard getroffen. Met inzet van rijksgelden voor de stadsvernieuwing vindt in de jaren zeventig en tachtig een grootscheepse verbetering plaats van de fysieke infrastructuur in de 19 e eeuwse schil en de vooroorlogse wijken. Fysieke verloedering op grote schaal wordt daarmee voorkomen maar de sociale structuur lijdt forse schade. Het karakter van woonstad blijft weliswaar behouden door in te zetten op het bestrijden maatschappelijke achterstand en armoede, maar de gemeente loopt tegen haar financiële grenzen op. Bovendien wijst niets op een economisch herstel. Economische en fysieke infrastructuur verdringen sociale onderwerpen van de agenda. Intensieve bezuinigingen en lastenverhogingen zijn het gevolg.

6 Voorstel aan de Raad Vervolgvel Scheve verhoudingen rechtgezet In het midden van de jaren 80 is de stad in drie opzichten scheef gegroeid. De historisch gegroeide zwakke economische structuur maakt de stad bijzonder kwetsbaar bij economische tegenslag. Daarbij is de stad vol gegroeid naar het zuiden toe. Er is geen ruimte meer voor woningbouw en bedrijfslocaties en de stad kent een onevenwichtige bevolkingsopbouw: een grote groep laag opgeleide inwoners met een laag inkomen en een relatief grote groep hoogopgeleiden, die deels werkloos is. De internationale economie trekt aan. De mogelijkheden voor regionale samenwerking nemen toe. In de jaren negentig krijgt die samenwerking vorm in het Knooppunt Arnhem Nijmegen. Economische structuurversterking bepaalt de agenda van het stadsbestuur. Sociale onderwerpen moeten even wachten. De gemeente gaat werken aan verbetering van de fysieke infrastructuur om de economische basis van de stad te herstellen. De stad wendt de blik naar het Noorden: de scheefgroei in economisch, fysiek en sociaal opzicht kan het best worden doorbroken door de sprong over de Waal te maken. In het nieuwe stadsdeel, dat samen met private partners wordt gebouwd, zal bijna een vijfde deel van de Nijmegenaren komen te wonen. De Waalkade is dan al ontwikkeld tot een toeristische trekpleister. De in gang gezette regionale economische structuurversterking levert nieuwe bedrijvigheid op in de moderne elektronische industrie en in zakelijke en commerciële dienstverlening. Bedrijventerreinen binnen de gemeentegrenzen zijn echter vrijwel volledig benut. Met de bouw van de Brabantse Poort schept de gemeente een nieuwe werkgelegenheidsconcentratie, aan de belangrijkste westelijke ontsluitingsroute van de stad, met kantoren, woningen en commercieelrecreatieve functies. Door samenwerking met Wijchen ontstaat ruimte voor een gezamenlijk, modern industriegebied (Bijsterhuizen) dat inmiddels grotendeels is uitgegeven. In het laatste decennium van de twintigste eeuw krabbelt Nijmegen snel uit het dal. 2 Nijmegen vandaag De afgelopen jaren hebben we de stedelijke structuur versterkt door een aantal grote, stedelijke projecten. We noemden al de Brabantse Poort en Bijsterhuizen als impuls voor het aantrekken van werkgelegenheid. In de Waalsprong bieden we nieuwe ruimte voor woningen, in combinatie met zorgvoorzieningen, werkgelegenheid en recreatie. De keuze voor regionale en stedelijke economische structuurversterking heeft, ook dankzij de conjuncturele voorspoed, vruchten afgeworpen. Dat is zichtbaar in en om de stad. Nijmegen heeft inmiddels ruim inwoners, een aantal dat tot 2015 zal groeien tot zo n Het aantal werklozen is sterk gedaald, het aantal banen sterk gegroeid. De groei zit ook in het midden- en kleinbedrijf, een sterke bedrijfstak in de stad. Het stadscentrum heeft zijn regionale verzorgingsfunctie versterkt. De belangstelling van investeerders groeit. Het centrum krijgt weer de rol van economische motor: grootschalige vernieuwing zal zorgen voor een de verbetering van de concurrentiepositie. Culturele voorzieningen vormen onderdeel van de investeringen in het centrum, met het nieuwe museum en het culturele kwartier. De bewoners komen graag in het centrum. De Nijmegenaren zijn weer trots op hun stad. De woonkwaliteiten van de stad zijn onomstreden. Ten oosten en zuiden blijven grote, groene natuurgebieden in stand, wat ook voor Nijmegen van bijzondere waarde is. In enkele wijken staan herstructureringsplannen op stapel, bedoeld om de kwaliteit van het wonen en de woonomgeving

7 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 6 te verbeteren. Plannen daarvoor maken corporaties en gemeente samen met bewoners en andere betrokkenen. De toename van economische en culturele activiteit heeft het dynamisch karakter van Nijmegen versterkt. Het wordt steeds drukker in en om de stad. In de stadsdebatten benoemen de deelnemers de keerzijde van grootschaligheid en dynamiek: verkeersproblemen, andere vormen van overlast, gevoelens van irritatie en van onveiligheid en vervreemding. Niet alleen de kwaliteit van de woon- en leefomgeving is een belangrijk thema, maar ook veiligheid in de stad en in de wijk. Ook is er door een grote groep burgers nagedacht over oplossingen op het gebied van de bereikbaarheid en mobiliteit van en in de stad In de debatten over zorg en welzijn komt naar voren dat individualisering in de plaats is gekomen van solidariteit en zorg voor elkaar. Er bestaan veel ideeën en opvattingen over de wijze waarop zorgvoorzieningen in de stad en in de wijk georganiseerd zouden moeten worden. De opbrengsten van economische groei zijn nog ongelijk verdeeld, wat leidt tot tweedeling. Sommige burgers profiteren niet van de toegenomen welvaart. In het huidige grote stedenbeleid proberen we de achterstanden weg te werken. De vergrijzing dient zich aan. De sleutelfiguren benadrukken de vele kansen die te benutten zijn voor een goede toekomst van de stad. Voorbeelden daarvan zijn het culturele klimaat, het kennis-, culturele- en economische potentieel van KUN en HAN, de aanwezigheid van gezondheidsinstituten, de prachtige ligging van de stad. De boodschap van het Koersbericht is dat voor veel burgers de zorgen van nu ook de zorgen van de toekomst zijn. Ook in 2015 moet de stad schoon, heel en veilig zijn. Ook in 2015 moeten in de wijken de voorwaarden aanwezig zijn voor sociale kwaliteit. Het Koersbericht constateert dat veel burgers zich verbonden voelen aan de stad en aan de wijk. Het wordt belangrijk gevonden dat dat zo blijft. De conclusie in het Koersbericht is dat burgers en bedrijven een sterke binding met de stad moeten hebben om ook in 2015 sociaal en economisch een robuuste stad te kunnen zijn. Wij hebben dat Koersbericht als vertrekpunt genomen in onze visie op Nijmegen Van koers naar visie Het verleden leert ons lessen en het Koersbericht geeft ons de boodschap van vandaag. Beide nemen wij ons ter harte. En dat niet alleen. Wij willen ook onze verantwoordelijkheid nemen om onze stad en haar burgers voor te bereiden op de veranderingen die op ons afkomen. Veranderingen die van invloed zullen zijn op de sociaal-culturele en economische ontwikkeling van de stad. 3.1 Lessen uit het verleden Uit de lange geschiedenis van de stad leren we dat perioden van bloei en stagnatie elkaar afwisselen. De perioden van bloei vallen samen met die waarin Nijmegen wist te profiteren van haar positie in ruimere bestuurlijke, economische en culturele verbanden. Maar in andere tijden bleek de stad kwetsbaar. In de jaren negentig komt de stad weer in evenwicht. We constateren dat economische, sociale en culturele ontwikkelingen nauw op elkaar ingrijpen. Het één kan niet zonder het ander. De geschiedenis van onze stad laat zien dat bewoners wegtrekken als we ze geen goede plek kunnen bieden om te wonen en om hun kinderen op te

8 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 7 laten groeien. Ook de economische basis van de stad moet sterk genoeg zijn om bewoners een arbeidsperspectief te kunnen bieden. 3.2 en de boodschap voor de toekomst Het Koersbericht geeft het stadsbestuur een belangrijke boodschap: onze stad is in 2015 levendig en sterk, als we erin slagen om burgers en bedrijven aan de stad te binden. Dat moeten we doen door de woon- en werkkwaliteiten van de stad te versterken en daarbij gebruik te maken van de bijzondere Nijmeegse kwaliteiten. 3.3 Nijmegen verandert Zoals gezegd willen wij de uitkomsten van de discussie tot nu toe afzetten tegen de veranderingen die op ons afkomen. Nijmegen totaal groeit De toekomstige groei van de Nijmeegse bevolking hangt sterk samen met de bouw in de Waalsprong. Volgens de meeste recente planningen zullen er tot tot ruim woningen gebouwd gaan worden. Daarbij kan een bevolkingomvang van tot verwacht worden. Of er daarna nog meer Nijmegenaren bijkomen, zal afhangen van het aantal woningen dat gebouwd wordt. Niet alleen het aantal neemt toe, ook de samenstelling van de bevolking verandert in de komende jaren. Ook de beroepsbevolking neemt toe. Het aantal vrouwen dat werkt blijft stijgen en naar verwachting zullen straks ook meer ouderen actief zijn op de arbeidsmarkt. Het aantal jongeren groeit De ontgroening is sinds het midden van de jaren 90 gestopt. Ook de komende jaren zal de groep Nijmegenaren jonger dan 20 groeien, door de groei van de bevolking (Waalsprong) en door een stijging van het geboortecijfer. Het gaat om groei in absolute zin; daarmee is niet gezegd dat de Nijmeegse bevolking in sterke mate gaat verjongen. De groei van de groep is maar weinig sterker dan die van de totale bevolking. Wat er onder de huidige jongeren leeft hebben wij kunnen lezen in de recent verschenen jeugdmonitor. Of dat beeld ook voor onze toekomstige jongeren geldt is moeilijk voorspelbaar. Diverse ontwikkelingen binnen de groep senioren In de periode tot 2010 zijn er veel veranderingen in de groep ouderen: de leeftijdsklasse gaat sterk groeien de groep jarigen vertoont een absoluut en relatief gezien heel beperkte groei de leeftijdsgroep groeit relatief gezien licht de groep oudste ouderen (85+) groeit relatief gezien erg sterk De groep jonge senioren (55-64) is over het algemeen goed zelfredzaam en zal naar verwachting weinig beroep doen op zorg. Voor andersoortige voorzieningen kan hun toename echter wel veel betekenis hebben. Naast de jongere ouderen vertoont ook de oudste groep ouderen in de toekomst een relatief sterke groei. De groep zal in de jaren tot 2010 doorgroeien naar zo n personen, een

9 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 8 toename van ongeveer 25% in vergelijking tot De groei van deze groep is absoluut gezien niet zo groot, relatief echter wel belangrijk. Juist deze groep doet vaak een beroep op speciale woon- en zorgvoorzieningen. Het onderzoek naar de leefbaarheid van 65-plussers in Nijmegen van oktober 1999 Ouderen in Nijmegen laat een beeld van zien van de (woon)behoeften van ouderen. Zo willen ouderen veel minder vaak dan andere leeftijdsgroepen verhuizen, kiezen er vaak voor zo lang mogelijk in hun huidige woning te blijven wonen. De toename van ouderen zich zal zich vooral concentreren in de gebieden ten zuiden van de Waal. Ontwikkeling etnische groepen Momenteel heeft 24 % van de Nijmeegse bevolking een niet-nederlandse achtergrond; 9% is afkomstig uit rijke, westerse landen en 14% uit arme landen. In 1995 was 21 % van de Nijmeegse bevolking allochtoon. Als de toekomstige groei vergelijkbaar zal zijn met die in Nederland als geheel, zal het percentage etnische groepen in Nijmegen toenemen van nu 24 % tot rond de 30 % in De groei is geconcentreerd bij de etnische groepen afkomstig uit arme landen. In 2015 zal in Nijmegen ca 9-10% van de Nijmeegse bevolking afkomstig zijn uit rijke, westerse landen èn 18-20% uit arme landen (ca een op de vijf Nijmegenaren). De toename zit voor een deel in de instroom van buitenlanders en voor een deel in het relatief hogere geboortecijfer van vrouwen met een niet Nederlandse achtergrond. De ontwikkelingen in het Nederlands asielbeleid en de mondiale maatschappelijke omstandigheden zijn daarbij van grote invloed. Dat maakt dat deze prognoses een grote onzekerheidsmarges hebben. Ruimte en schaal Steeds meer mensen willen grotere huizen. De auto wordt vaker gebruikt. Bedrijven groeien en vragen steeds meer ruimte en groengebieden willen we zoveel mogelijk behouden. Ruimte is schaars in ons land en in onze stad. Daarom moeten we zorgvuldig omgaan met al die wensen. Een van de mogelijkheden is intensiever gebruik maken van de ruimte: ondergronds, de hoogte in en menging van functies. Schaalvergroting leidt ertoe dat de gemeenten, bedrijven en organisaties steeds meer opereren op regionale en nationale schaal. Daarbij moeten rekening gehouden worden met internationale afspraken, die belangrijk zijn voor werkgelegenheid en arbeidsmarkt. Beslissingen die de economische structuur van onze regio en stad in het hart kunnen raken worden op andere plaatsen genomen. Door internationalisering van de economie gaan bedrijven meer deel uitmaken van geïntegreerde productieclusters. In deze clusters spelen toeleverende bedrijven, maar vooral de industrie die eindproducten ontwikkelt, een sleutelrol, nu en in de toekomst. Hetzelfde geldt voor regionale clustering en verbindingen tussen bedrijven. Het in samenhang bedenken, maken en transporteren van producten en diensten en van toeristische waarden zijn de toekomstige pijlers van de economische ontwikkeling van de stad en de regio. Om effectief te kunnen zijn in deze grotere verbanden, moeten we samenwerken met gemeenten in onze regio. Hetzelfde geldt voor Nijmeegse bedrijven. Deze samenwerking leidt tot een netwerk van verbindingen en activiteiten. In de vijfde nota ruimtelijke ordening is het Knooppunt Arnhem Nijmegen aangewezen als nationaal stedelijk netwerk met de opdracht om een deel van de toekomstige behoefte aan woningen en bedrijfslocaties op te vangen. De vijfde nota beschrijft dit knooppunt als volgt:

10 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 9 Het knooppunt heeft een internationale functie voor het vervoer van goederen en personen tussen Randstad en Ruhrgebied. Ook de dienstverlening (kennisinstellingen, ICT, gezondheidszorg, attracties en commerciële dienstverlening) is hier van internationale betekenis. Deze positie wordt met de beoogde Betuwelijn en de HSL-Oost versterkt. De plannen voor het HSL-station van Arnhem en MTC Valburg sluiten daar direct op aan. De centra binnen dit stedelijk netwerk moeten via hoogwaardig openbaar vervoer worden verbonden. Verbetering van het stedelijk gebied in en rond de centra en de ontwikkeling van een groen/ blauwe structuur zullen het vestigingsklimaat versterken. Dit moet hand in hand gaan met het streven om het water meer ruimte te bieden uit een oogpunt van veiligheid. Kennis en Technologie Kennisintensivering is in alle sectoren van de samenleving te zien. Kennis voedt de vaardigheid van mensen, groepen, instellingen en bedrijven om te reageren op een dynamische omgeving. Het kunnen beschikken over en het toepassen van kennis is een toenemende bestaansvoorwaarde. De maatschappelijke, economische en ruimtelijke gevolgen hiervan zijn, zeker over een langere termijn, moeilijk in te schatten. Het onderwijs zal er anders uit gaan zien. Sociale en economische activiteiten worden minder afhankelijk van plaats of tijdstip. Als plaats en tijd minder belangrijk zijn als vestigingsfactor voor burgers en bedrijven, wordt de sociaal-culturele kwaliteit van de vestigingsplaats belangrijker. Nijmegen heeft kansen in deze ontwikkeling vanwege de bijzondere kwaliteiten van de stad. Met de KUN en de HAN heeft de stad ook belangrijke aanbieders en ontwikkelaars van kennis. Maar ook in diverse kleinere en grotere bedrijven is een potentieel van kennisontwikkeling of creatieve kennistoepassing. De communicatie- en informatietechnologie dringt steeds dieper door in onze leefwereld. We onderhouden onze contacten niet alleen met onze medewijkbewoners maar chatten wereldwijd. Kopen van goederen via het internet biedt nieuwe mogelijkheden. Als deze trend zich doorzet, kan dat veel betekenen voor ons winkelgedrag - dus ook voor de positie van ons centrum - en voor de distributie van goederen. Individualisering We lijken ons soms onmachtig te voelen om de grootschalige veranderingen in de wereld om ons heen te begrijpen of te beïnvloeden. Inwoners kunnen en willen wel invloed hebben op de sociale en fysieke omstandigheden waarin zij leven. Dat moet echter niet alleen vanuit het individuele belang gebeuren. De toenemende individualisering, met een nadruk op de ontwikkeling van eigen identiteit en het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leven, leidt daar soms wel toe. Een gevolg van individualisering kan zijn dat we niet meer beseffen in onderlinge afhankelijkheid te leven. We doelen op dreigend verlies van sociale samenhang. Dit komt bijvoorbeeld tot uitdrukking door toenemende eenzaamheid, elkaar niet durven aanspreken op ongewenst gedrag en gevoel van onveiligheid. Wij maken ons daar - met de inwoners van onze stad - zorgen over. We zien ook dat mensen niet alleen iets voor zichzelf willen. Er is nog steeds veel vrijwilligerswerk, mantelzorg, burenhulp. Nieuwe sociale verbanden ontstaan. In perioden van crisis (zinloos geweld, Enschede en Volendam) blijkt een grote solidariteit en betrokkenheid. Ook in onze stad is nog sprake van een sterke gemeenschapszin. Dat zien we aan de vele vrijwilligers en een bloeiend verenigingsleven. Ook de grote betrokkenheid van onze inwoners bij hun leefomgeving is daar een voorbeeld van.

11 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 10 4 Visie 2015: Stad in balans De veranderingen om ons heen kunnen ertoe leiden dat de ontwikkeling naar een evenwichtige stad verstoord wordt. De stad kan net als voorheen nog extra hard getroffen worden bij economische stagnatie. Individualisering kan doorschieten en leiden tot verlies van sociale samenhang en van normen en waarden. De verdergaande verstedelijking kan leiden tot aantasting van de schaarse ruimte in de stad. Aan de kwaliteit van de woon- en leefomgeving worden steeds grotere eisen gesteld. Uit de lessen uit het verleden en de boodschap van het Koersbericht trekken we de conclusie, dat we veelvormige en ongelijksoortige krachten en veranderingen niet zomaar over ons heen willen laten komen. Wij willen deze dynamiek op stedelijk niveau sturen om te voorkomen dat zij leidt tot allerlei ongewenste gevolgen. Wij willen de kansen die dynamische ontwikkelingen ons bieden, gebruiken om de stad in evenwicht te houden. Dynamiek is niet het doel waar wij naar streven. In onze visie is de stad in balans, als we erin slagen om burgers een goede plek te bieden om te wonen, om hun kinderen gezond en veilig op te laten groeien, om te werken en om mee te doen aan activiteiten. Economische, sociale en culturele ontwikkelingen grijpen nauw op elkaar in. Het een kan niet zonder het ander en het een mag niet ten koste gaan van het ander. Een in sociaal opzicht sterke stedelijke samenleving heeft een gezonde economische basis nodig en een dynamische sociaalculturele infrastructuur, die burgers van verschillende afkomst in staat stelt zich in positieve zin met de stad, haar geschiedenis en haar ontwikkeling te verbinden. Andersom schept een in sociaal en cultureel opzicht creatieve en actieve stad de condities voor een duurzame economische ontwikkeling. Een interessant leefklimaat brengt mobiele werknemers en bedrijven ertoe juist voor Nijmegen te kiezen als woon- en werkplek. We realiseren ons dat de omstandigheden in 2015 anders zullen zijn dan nu. Wat de gesignaleerde trends en ontwikkelingen betekenen voor ons gedrag en onze ideeën in 2015 is immers moeilijk te voorspellen. Waar dynamische ontwikkelingen zich nu al aftekenen/ aandienen willen wij gebruik maken van de kansen die ons daardoor geboden worden. We denken dat we daarmee in 2105 een evenwichtige stad kunnen bereiken. Als wij gebruik maken van de kansen in de stad en in onze omgeving heeft dat consequenties voor het gebruik van de schaarse ruimte in onze stad. De stad wordt steeds voller en drukker. Tegelijkertijd willen wij de kwaliteiten van onze stad behouden en waar dat mogelijk is versterken. De bestaande woon- en verblijfskwaliteit van wijken, het centrum en groengebieden willen wij beschermen In onze visie is de stad in balans als we erin slagen om burgers een goede plek te bieden om te wonen, hun kinderen gezond en veilig op te laten groeien, om te werken en om mee te doen aan activiteiten. Omdat dynamische ontwikkelingen in de regel gepaard gaan met toenemend ruimtegebruik en overlast door toenemende bewegingen in de omgeving, zal zorg moeten worden besteed aan de

12 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 11 bescherming van dat, wat wij en de burgers in deze stad zo hoog waarderen, te weten de bestaande woon- en leefkwaliteit. We bundelen de dynamiek op de door ons aan te wijzen plaatsen in de stad. Wij hebben meer dan voorheen allerlei partners nodig, om het door ons beoogde evenwicht te bereiken: we kunnen het niet alleen. Dynamische ontwikkelingen komen lang niet altijd gestructureerd door het gemeentebestuur tot stand. Veelal zijn ze zelfs niet geïnitieerd door de lokale gemeenschap, maar komen zij van buiten. Dat vraagt een herbezinning op de rol van de overheid en de invloed daarvan op onze samenleving. De lokale overheid is maar een van de spelers in het veld. Effectief sturen op stedelijk niveau dient vanuit dit bewustzijn vorm te krijgen. Wij willen in de uitvoering van onze taken meer dan voorheen een beroep doen op de aanwezige burgerschapszin en op het zelforganiserend vermogen van de Nijmeegse samenleving. Niet alleen de gemeente draagt bij aan een gezonde en evenwichtige ontwikkeling van de stad, dan doen ook burgers, het maatschappelijk middenveld, organisaties en bedrijven. Vanuit deze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid willen wij de komende jaren werken en verschuiven daarbij onze rol van zorgen voor naar zorgen dat Onze inbreng zal verschuiven van zorgen voor.. naar zorgen dat. Een belangrijke randvoorwaarde voor aansprekend burgerschap is in de stad aanwezig: een sterke gemeenschapszin, vele vrijwilligers, een groot aantal bewonersorganisaties en een bloeiend verenigingsleven en tenslotte een actief en betrokken maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven. We zoeken aansluiting bij die betrokkenheid en willen nieuwe manieren ontwikkelen om de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid daadwerkelijk in te vullen. Dat betekent niet, dat wij de verantwoordelijkheid afschuiven, wij willen de verantwoordelijkheid delen. In deze samenwerkingsverbanden kan onze rol variëren van actieve initiator en hoofduitvoerder tot stimulator, voorwaardenschepper en meedenker. Wij zijn ons ervan bewust dat niet alle burgers kunnen mee doen. Daarom willen wij verbindingen aanbrengen, zeker daar waar deze niet vanzelf tot stand komen. Wij willen initiatieven stimuleren en faciliteren en nieuwe samenwerkingsvormen aangaan. Investeren in mensen en investeren in onderlinge relaties zijn dan ook een belangrijke uitgangspunten in ons sociale beleid. Een veranderende rol betekent ook verschuiving van een aanbodgerichte houding naar een houding die meer op de vraag van de burger gericht is. Wij weten dat niet iedere burger de vraag kan stellen, wij zoeken daarom naar mogelijkheden om de vraag goed in beeld te krijgen. De verschuiving van onze rol impliceert niet dat wij onze zorgplicht afschaffen voor bewoners die om allerlei redenen niet voor zichzelf kunnen zorgen en het niet op eigen kracht redden. Voor deze burgers garanderen wij een vangnet met voorzieningen op maat. De uitvoering daarvan zal voor een belangrijk deel door het maatschappelijk middenveld gebeuren, maar de kwaliteit van de vangnet zal door ons bewaakt moeten worden. Naast deze hoofdlijnen voor het gemeentelijk beleid ontstaat, op basis van de historie van de stad, het Koersbericht en de ontwikkelingen om ons heen, voor de onderscheiden beleidsvelden een patroon van wensen en mogelijkheden. De grootste uitdagingen voor het uitvoeren van onze

13 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 12 visie liggen op sociaal, cultureel, economisch en ruimtelijk terrein. Tegelijkertijd liggen daar ook onze grootste kansen. Sociale uitdaging Waar we voor staan is het versterken van de sociale infrastructuur in onze voller en drukker wordende stad. Wij willen daarnaast voorkomen dat individualisering doorschiet en leidt tot vermindering van onderlinge solidariteit en afhankelijkheid. Vanuit de hoofdlijn dat onze inbreng verschuift van zorgen voor naar zorgen dat, stellen wij in de sociale uitdaging de burger centraal: de nadruk wordt meer dan voorheen op de eigen verantwoordelijkheid van de burgers gelegd. Onder investeren in mensen laten wij zien hoe wij, uitgaande van deze hoofdlijn, de inwoners van onze stad willen bijstaan bij hun individuele ontplooiing. In het hoofdstuk investeren in onderlinge relaties beschrijven wij de mogelijkheden om sociale verbanden in de woon- en leefomgeving te bevorderen. investeren in mensen Uitgangspunt Burgers moeten zich kunnen ontplooien naar hun eigen mogelijkheden. Daarin moeten ze hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Wij bieden ruimte om onderwijs te volgen, werk te vinden, goed te wonen, om kinderen gezond en veilig op te laten groeien en om mee te doen aan maatschappelijke activiteiten. Wij realiseren voldoende voorzieningen die individuele ontplooiing mogelijk maken. Hierbij moeten wij rekening houden met de eerder beschreven veranderingen in de samenstelling van de bevolking, het toenemend belang van informatietechnologie,, de toenemende behoefte aan ruimte en kwaliteit en tenslotte de toenemende individualisering. Al deze veranderingen komen tot uitdrukking in verschillende leefstijlen, die een complex beeld opleveren van de samenleving als geheel maar ook op stedelijk- en wijkniveau. Daarbinnen is het kunnen beschikken over en toepassen van kennis een toenemende bestaansvoorwaarde. Informatietechnologie dringt steeds dieper door in onze leefwereld en schept ongekende mogelijkheden voor het vergaren en verspreiden van kennis. In sociale zin zijn het belang en de eventuele risico s van informatietechnologie nog moeilijk in te schatten. In ieder geval chatten we wereldwijd, maar ook op buurtniveau (virtuele wijkgemeenschappen). Het is van belang dat zoveel mogelijk mensen in deze ontwikkeling kunnen participeren. Wij hebben voldoende instrumenten om aan de geschetste veranderingen op verantwoorde wijze de ruimte te bieden, zodanig dat onze inwoners zich daar wel bij blijven voelen. Die zetten we nu al in, bijvoorbeeld via het Grotestedenbeleid, dat vanuit de participatiegedachte inzet op het wegwerken van achterstanden van specifieke doelgroepen. Daarnaast moeten deze

14 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 13 veranderingen in de komende 15 jaar in het facetbeleid verankerd worden. In het senioren-, jongeren- en multicultureel beleid zullen wij de mogelijkheden verder uitgewerkt worden. Bij het ouderenbeleid denken wij ondermeer aan het realiseren van woonzorgzones, gebieden in wijken, waar ouderen, dichtbij, de voor hen noodzakelijke voorzieningen kunnen vinden. Tegelijkertijd is het aanbod van zorg- en welzijnsvoorzieningen niet goed toegesneden op de vraag die er leeft bij sommige groepen burgers, met als gevolg dat de burgers te vaak niet goed geholpen worden. Dat vraagt om een nieuw subsidiesysteem waarin die vraag helder geformuleerd kan worden. En waarin die vraag door de burger zelf kan worden uitgeoefend, bijvoorbeeld door het gebruik van vouchers en rugzakjes. Er blijven bewoners die hun vraag niet kunnen of durven stellen, waardoor een deel van de vraag verborgen blijft. We zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de echte behoeften van burgers duidelijk in beeld te krijgen. Wij verwachten dat deze invulling van onze hoofdlijn van zorgen voor naar zorgen dat, de individuele ontplooiing van burgers beter stimuleert. We verwachten ook dat hierdoor een beter antwoord kan worden gegeven op de toenemende pluriformiteit van de samenleving. Daarnaast blijven er bewoners die om allerlei redenen niet voor zichzelf kunnen zorgen. Voor burgers die de boot gemist hebben geldt de zorgplicht van de overheid: wij garanderen een vangnet. Speerpunten Vangnet: Het vangnet krijgt vorm door inkomensmaatregelen, bijvoorbeeld zoals wij die in de recente nota over het minimabeleid beschrijven. Daarnaast betreft het voorzieningen voor de opvang van mensen in crisis of isolement, dak- en thuislozen, drugs- en alcoholverslaafden. Dit speerpunt zal in voorstellen aan de raad worden uitgewerkt. Openwijkschool in alle wijken: De raad besloot eerder om in achterstandwijken openwijkscholen te realiseren. Deze voorziening biedt een combinatie van kinderopvang, opvoedingsondersteuning, basisonderwijs, cultuureducatie, breedtesport en zorg en is gericht op emancipatie en ontplooiing van burgers. Vanuit onze wens om in alle wijken openwijkscholen te realiseren willen wij onderzoeken hoe deze doelstelling bereikt kan worden. Bij de uitwerking hiervan wordt een directe relatie gelegd met onze ambitie om tot een optimale spreiding van basisvoorzieningen te komen. Wij zijn van mening dat de openwijkschool een invulling kan zijn van de benodigde basisvoorzieningen in een wijk. De openwijkschool is een van de voorzieningen op wijkniveau die voor ouderen een functie kan vervullen. Sportbeleid: Interactie tussen breedtesport en topsport levert een belangrijke bijdrage aan gebieds- of doelgroepgerichte doelstellingen van het lokaal sociaal beleid. Topsport geeft impulsen

15 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 14 aan de bestaande verenigingen en gaat verbindingen aan met de breedtesport. In de nog aan uw raad voor te leggen nota inzake het sportbeleid zullen wij hierop nader ingaan. investeren in onderlinge relaties Uitgangspunt Mensen zoeken hun contacten verder weg en gaan minder vaste bindingen aan. Dit heeft effect op vrijwilligerswerk en op het concept van de buurt als sociale gemeenschap. Wij willen voorkomen dat individualisering doorschiet en leidt tot vermindering van onderlinge solidariteit en afhankelijkheid. Het versterken van de sociale samenhang is het doel. Wij willen investeren in de onderlinge loyaliteit en solidariteit van alle burgers/inwoners van onze stad, ook die tussen allochtone en autochtone Nijmegenaren. De aanwezige gemeenschapszin vormt hiervoor een belangrijke basis: vrijwilligers mantelzorg, verenigingsleven, bewonersorganisaties, betrokkenheid van bewoners bij de leefomgeving. Daarbij kunnen we alleen succesvol zijn als we uitgaan van integrale aanpak: maatregelen in de fysieke en sociale sfeer worden in voorbereiding en uitvoering, samen met de betrokken partners, zoveel mogelijk gecombineerd. Speerpunten Vrijwilligers Het vrijwilligerswerk is tegelijk smeerolie en cement van onze sociale infrastructuur. Vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties kunnen rekenen op onze krachtige ondersteuning. Dat gaat van algemene en specifieke waardering tot financiële ondersteuning. Een vrijwilligersplan, als basis voor maatregelen om vrijwilligers en organisaties krachtig te kunnen ondersteunen, zal aan de raad worden voorgelegd. Maatschappelijk debat Wij initiëren het maatschappelijk debat om de verhouding tussen de lokale overheid en burgers en die tussen burgers onderling te verhelderen. Via het debat willen we komen tot een beperkt aantal gerespecteerde gedragsregels die leiden tot minder agressie en geweld maar ook tot minder vervuiling van de publieke ruimtes. De wijk, de buurt en de straat, dat zijn de niveaus waarop bewoners, instellingen en ondernemers elkaar kunnen vinden in een individuele en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor elkaar en voor hun directe omgeving. Niet alleen de fysieke inrichting van de wijk is van belang. Het gaat het ook over de sociale kwaliteit waarbij fundamentele normen en waarden aan de orde zijn. De stad is steeds meer een trefplaats van mensen uit verschillende culturen, met verschillende belevingen en wensen, mensen die zich een positie moeten verwerven in een beperkte ruimte. Rekening houden met elkaars tekortkomingen en behoeften en respect hebben voor elkaars culturele identiteit is niet altijd vanzelfsprekend. In de komende jaren staat het initiëren en organiseren van het maatschappelijk debat over normen en waarden in de samenleving centraal. Dit debat moet de verhouding tussen de lokale overheid en burgers en die tussen burgers

16 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 15 onderling verhelderen, waarbij het onze insteek is dat onze rol verschuift van zorgen voor naar zorgen dat. Het debat moet ons de informatie geven om te kunnen komen tot een beperkt aantal gerespecteerde gedragsregels, die leiden tot minder agressie en geweld, maar ook tot minder vervuiling van publieke ruimtes. Onderhoud openbare ruimte Burgers voelen zich meer betrokken bij de woonomgeving als deze schoon, heel en veilig is. Het is onze verantwoordelijkheid om de volgende voorwaarden te scheppen: In 2015 voelen inwoners zich thuis in hun wijk. Wij zorgen ervoor dat de straten schoon en heel zijn. Om dat te bereiken willen we om te beginnen het achterstallig onderhoud wegwerken. Waar dat het hardst nodig is, beginnen we het eerst. Hierop maken wij een uitzondering: waar grote ingrepen aan de orde zijn zullen we achterstallig onderhoud meteen meenemen. In de gemeentebegroting maken we daarvoor ruimte. Overleg met de bewoners maakt steeds deel uit van de aanpak, waarbij gedeelde verantwoordelijkheid het uitgangspunt is. Tegen de achtergrond van zorgen voor naar zorgen dat zullen initiatieven ondersteund en beloond worden. Op grond van het nog door de raad vast te stellen IBOR, wat staat voor Integraal Beheersplan Openbare Ruimte, zal hieraan invulling worden gegeven. Optimaal niveau van basisvoorzieningen Wij willen dat er voldoende basisvoorzieningen zijn in de Nijmeegse wijken. Daaronder verstaan wij op korte afstand bereikbare voorzieningen zoals scholen, huisartsen, andere gezondheidsvoorzieningen, kinderopvang, jeugd- en jongerenwerk, opbouwwerk, maatschappelijk werk, politie, winkels, cafés en andere plekken om elkaar te ontmoeten. In de Nijmeegse wijken hebben in 2015 kinderen voldoende speelplekken. Parkjes, pleintjes, bankjes en speelplekken zorgen ervoor dat het buiten goed toeven is. Voor de jeugd, de volwassenen en de ouderen zijn er ontmoetingsplekken. Op straat is het veilig: de straten zijn immers autoluw. Kinderen hebben dan de ruimte om te spelen. Basisvoorzieningen zijn nu nog ongelijk verdeeld over de wijken in de stad. Onze ambitie inzake de openwijkschool hebben we hierboven toegelicht. In het daar genoemde onderzoek wordt de vraag meegenomen, hoe een optimaal niveau van basisvoorzieningen in alle Nijmeegse wijken er uit kan zien, respectievelijk tot stand gebracht kan worden. Functiemenging en differentiatie van woningen Het herstructureringsprogramma van de komende jaren beoogt de sociale en fysieke kwaliteit van wijken te verbeteren. Op twee manieren is beïnvloeding mogelijk: het doorbreken van de monofunctionaliteit van wijken (niet alleen een woonfunctie) en van de eenzijdige sociale samenstelling (bouwen voor verschillende inkomensgroepen en levensfasen). Naast dit programma willen wij ook in Dukenburg en Lindenholt komen tot functiemenging en woningdifferentiatie. Deze naoorlogse stadsdelen gebouwd vanuit de gedachte dat wonen en werken gescheiden moeten worden. Werken heeft sindsdien een andere invulling gekregen: kleinschalige bedrijvigheid is in Nijmegen veel meer aan de

17 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 16 orde dan toen gedacht. De monofunctionaliteit van deze wijken nodigt niet uit tot het ontstaan van een vitaal sociaal klimaat. In de komende periode komen Dukenburg en Lindenholt daarom nadrukkelijk aan de orde. Wij zien bijzondere mogelijkheden door de ligging van deze stadsdelen aan het Maas- Waalkanaal. Wij willen dat Nijmegen een ongedeelde stad is in sociale zin. Nijmeegse wijken zijn levendig door menging van functies: combinaties van wonen en werken, kleinschalige en schone bedrijvigheid. Ook een gemengde bevolkingssamenstelling naar inkomen, leeftijd en cultuur draagt bij aan de vitaliteit van wijken. Wij willen geen uniforme wijken; als bewoner van de stad moet je kunnen kiezen voor een wijk waarin je je het meest thuis voelt en waar je kunt blijven wonen in de verschillende levensfasen. Op twee manieren is beïnvloeding mogelijk: het doorbreken van monofunctionaliteit van wijken (niet alleen een woonfunctie) en van de eenzijdige sociale samenstelling (bouwen voor verschillende inkomensgroepen, levensfasen). Dat betekent dat er voldoende goedkope woningen nu en in de toekomst moeten zijn om ook de mensen met een smallere beurs te huisvesten De verschillen tussen de Nijmeegse wijken geven nu al een eigen sfeer en identiteit. Het herstructureringsprogramma van de komende jaren beoogt de sociale en fysieke kwaliteit van wijken te verbeteren. Veiligheid beschouwen wij daarin als een groot goed. Een veiligheidseffectrapportage, die samen met bewoners en betrokken partijen opgesteld wordt, kan bijdragen aan het gevoel van veiligheid. Wij stellen een notitie op waarin het voorstel nader uitgewerkt wordt. Fysieke barrières We willen dat Nijmegen in fysieke zin een ongedeelde stad is. De stad wordt doorsneden door een aantal grote fysieke barrières, zoals de Waal, het Maas- Waalkanaal, station en spoorlijnen, Oranjesingel, Graafseweg. Deze barrières kun je niet wegvlakken. Het zijn natuurlijke uitgangspunten of verbindingen om de bereikbaarheid en toegankelijkheid van de stad te garanderen. Wel moeten we zoveel mogelijk doen om de scheidende werking in de beleving en in de sociale samenhang van de stad te verminderen. Dat kan door het realiseren van veilige mogelijkheden om barrières te passeren, over te steken of er onderdoor te gaan (Graafseweg, Oranjesingel, spoorwegovergangen). Het kan ook door de verbinding tussen barrières en het aangrenzende gebied te herstellen, zoals bij de Spoorzone, een stationstoegang aan de westzijde, de ontwikkeling van het Waalfront of van de Kanaalzone. Mogelijkheden om de onveiligheid en negatieve sociale beleving van grote fysieke barrières in de stad op te heffen moeten worden onderzocht. Samenwerken met partners De titel van deze paragraaf is investeren in onderlinge relaties. Een schone stad, goede basisvoorzieningen, veiligheid, het zijn voorwaarden waar wij een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren. Dat is echter niet genoeg voor een vitale wijk. Mensen worden

18 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 17 uitgenodigd tot het onderhouden van sociale relaties als de omstandigheden in de straat, de buurt, de wijk daartoe uitnodigen. Daarnaast willen mensen mee verantwoordelijk zijn voor een goede woon- en leefomgeving als ook de sociale kwaliteit in orde is. In 2015 hebben wij samen met de bewoners nieuwe mogelijkheden gecreëerd om verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor de wijk, de buurt, de straat. Dit gaat verder dan overleg en inspraak: Een wijkontwikkelingsmaatschappij is een voorbeeld van een samenwerkingsverband van private en publieke partijen. Hierin worden de wederzijdse verantwoordelijkheden en bevoegdheden formeel geregeld. De belangrijkste betrokkenen zijn bewoners, winkeliers, woningcorporaties, instellingen en gemeente. Als nut, noodzaak en draagvlak vastgesteld zijn kunnen wijkontwikkelingsmaatschappijen bijvoorbeeld worden opgericht in de wijken die tot 2015 te maken krijgen met herstructurering, plannen voor inrichting van open plekken of voor grootschalige ontwikkelingen aan de rand van de wijk. Voor 14 aanpakwijken geven wijkperspectiefplannen hiervoor de basis. Voor een ander deel gaat het om specifieke ingrepen zoals Dobbelman, Westkanaalhavens. In alle gevallen vereist behoud en versterking van de eigen identiteit van de wijken dat wij dit samen met de genoemde partijen doen. Culturele uitdaging Cultuurbeleid richt zich, volgens de verdeling van taken over rijk, provincies en gemeenten, op de zorg voor gebouwen ten behoeve van presentaties, het bevorderen van actieve kunsteducatie, de instandhouding van de bibliotheek en ondersteuning van de amateuristische kunstbeoefening en beeldende kunst. De gemeente doet nauwelijks iets aan productie van cultuur. Het gebouwde cultuurhistorisch erfgoed (archeologie/monumenten/architectuur) vormt een afzonderlijk aandachtsveld. De inhoudelijke dynamiek bínnen de cultuursector bestaat in het zoeken naar betekenisgevende verbindingen en/of confrontaties: binnen en tussen verschillende kunstdisciplines, tussen verleden, heden en toekomst en tussen kunstenaars (waaronder ook architecten, stedenbouwers) en publiek respectievelijk de omgeving. Scheppende kunst heeft waarde op zich (de intrinsieke waarde). Deze waarde is vanuit onze optiek onaantastbaar. In een steeds grotere en drukkere stad is de versterking van de stedelijke identiteit van groot belang. Cultuur levert daar een belangrijke bijdrage aan, omdat het ons de symbolen geeft om het verhaal van de stad te leren kennen en met deze kennis de ontwikkelingen om ons heen te blijven begrijpen. Cultuur slaat zo de brug tussen ons soms trotse, soms pijnlijke verleden en onze onzekere toekomst. Uitgangspunt In een drukker en voller wordende omgeving moet het brede cultuurbeleid erop gericht zijn de culturele dynamiek de noodzakelijke faciliteiten te bieden. Dit gebeurt vanuit het bewustzijn dat cultuur een belangrijke bijdrage levert aan het bewaren en versterken van de identiteit van de stad. Tegelijkertijd moeten we de neiging bedwingen om geslaagde culturele initiatieven tot

19 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 18 institutie te verheffen, omdat dit onze mogelijkheden beperkt om andere initiatieven te ondersteunen. Speerpunten Cultuurhistorische elementen De symbolen uit het verleden geven onze stad een unieke, niet kopieerbare, identiteit. We zien ze terug in de archeologie, de monumenten, de cultuurhistorie, de architectuur, de literatuur, de beeldende kunst. Nijmegen is de oudste stad van het land. Op tal van manieren verhaalt de stad van haar geschiedenis. Dit culturele erfgoed is een tastbare verwijzing naar mensen die vroeger in de stad hebben geleefd. In en rond het centrum is nog veel bewaard gebleven. Voorbeelden zijn de 19 e eeuwse schil, restanten van de stadswallen en de aan het centrum grenzende stadsparken. Tegelijkertijd realiseren we ons dat het uitwissen van bestaande kenmerken soms onvermijdelijk is. Het is ook nodig dat we door ons bouwen en inrichten van de ruimte uiting geven aan de cultuur van onze tijd. Dit leidt tot nieuwe kwaliteiten. Het beleid kan meer dan voorheen gericht worden op behoud van cultuurhistorische elementen. Daarnaast krijgen deze echt identificerende werking als ze, meer dan voorheen, uitgangspunt zijn voor (her-) inrichting van straten, pleinen en stadsdelen. Een aan de raad voor te leggen cultuurhistorische verkenning inzake het gebouwde en landschappelijke culturele erfgoed, zal aangeven aan welke elementen wij denken. Programmering afstemmen en combineren Door het grote publiek en de vele voorzieningen is het centrum het belangrijkste podium voor presentatie van cultuur, voor culturele inspiratie en vernieuwing. De binnenstad is verfraaid, voetgangersgebieden zijn uitgebreid, en nieuwe culturele accommodaties zijn van de grond gek omen. De vele restaurants en cafés, theaters, filmhuizen en musea zijn kenmerkend voor Nijmegen. De vernieuwingen - ook die van de culturele infrastructuur - beginnen hun vruchten af te werpen. Beeldende kunstenaars hebben de ruimte gekregen in de LIMOS. Museum Het Valkhof wordt druk bezocht en veel besproken. De nieuwe bibliotheek trekt veel bezoekers. Het nieuwe LUX is voortaan the place to be. De Vereeniging is in oude luister hersteld en biedt tezamen met de Schouwburg de grot ere gezelschappen de mogelijkheid hun kunsten in de stad te vertonen. Doornroosje krijgt straks de beschikking over een modern podium. De basisvoorwaarden voor de culturele uitdaging zijn daarmee gerealiseerd. Enkele Nijmeegse evenementen (Vierdaagse(-feesten), Music Meeting, Zevenheuvelenloop) hebben een plaats op de landelijke agenda. Een topsportbeleid, dat uitgaat van de sterke punten van de stad, dient het imago van de stad en moet tegelijkertijd een impuls zijn voor de bestaande verenigingen. De potentie is aanwezig, de culturele smaakmakers van de stad, professional en amateur, commercieel en gesubsidieerd, gevestigd en nieuw, zijn aan zet. Wij nodigen hen uit om samen te werken, nieuwe initiatieven te stimuleren en op die manier het culturele klimaat meer kwaliteit, variatie en vitaliteit te geven. Wij willen hun samenwerking zoveel mogelijk ondersteunen en faciliteren.

20 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 19 Het programmeren van aantrekkelijke activiteiten in de nieuwe/ vernieuwde cultuurgebouwen of in de openlucht typeert en versterkt de identiteit van de stad. Deze krijgt ook een stimulans als de programmeurs meer dan voorheen de eigen identiteit (lees: kwaliteit) van hun podia inzetten om tot inhoudelijke gecombineerde programmering te komen. Dit is een van de Actiepunten in de binnenkort door de raad te behandelen nota Cultuurbeleid. Ruimte voor culturele initiatieven Daarnaast heeft de stad een levendig openbaar leven, een zuidelijke sfeer, die bovendien garant staat voor een levendig particulier initiatief. De aanwezigheid van een hoger opgeleid en cultureel georiënteerd jongerenpubliek vormt een belangrijke voorwaarde voor de permanente verjonging - lees vernieuwing - van het culturele aanbod in de stad. Tenslotte kent Nijmegen een breed en gevarieerd veld van amateuristische kunstbeoefening. Deze ingrediënten hebben de stad het karakter gegeven van een culturele broedplaats, kleinschalig en tegendraads, waar het mogelijk is het bestaande te genieten of te bekritiseren en tot het nieuwe te verleiden. Initiatieven komen van de grond, blijken wel of niet voor een bepaalde periode levensvatbaar en houden weer op te bestaan. Het gaat om niet te agenderen of in te roosteren zaken, met een min of meer toevallig karakter, die toch van wezenlijk belang zijn: inspiratie, de juiste chemie tussen personen, de klik met het publiek. Het cultuurbeleid gaat er daarom vanuit dat cultuur niet - althans niet door de gemeente - organiseerbaar is. Wij willen dit aspect van het culturele karakter van onze stad koesteren omdat het bijdraagt aan haar identiteit en uitstraling. Kleinschalige culturele initiatieven moeten de aandacht krijgen die zij in de afgelopen decennia moesten ontberen. Het specifieke culturele karakter van Nijmegen, kleinschalig en tegendraads genoemd, is wat verbleekt door maatschappelijke ontwikkelingen, maar ook doordat de aandacht werd opgeëist door grootschalige economische en ruimtelijke structuur- ingrepen. Tegelijkertijd moeten we onze neiging bedwingen om geslaagde culturele initiatieven tot institutie te verheffen. Wij willen op deze basis ruimte geven aan initiatieven, zodat er uitingen en symbolen ontstaan die oorspronkelijkheid hebben en die uitdrukking geven aan de dynamische ontwikkeling en het unieke karakter van de stad. Het is mogelijk om aan culturele initiatieven letterlijk de ruimte te bieden door geschikte gemeentelijke panden, in afwachting van de uiteindelijke bestemming, zoveel mogelijk beschikbaar te stellen als broedplaatsen van vernieuwing en initiatief. Ook dit is een van de uitwerkingen die in de door de raad te behandelen nota Cultuurbeleid aan de orde komen. Economische uitdaging Het gemeentelijk economisch beleid volgde, als min of meer dwingend gegeven, de wetten van de markt. Een breuk met deze lijn werd bewerkstelligd door deelname van de gemeente in meer of minder risicovolle regionale en stedelijke structuurprojecten (Waalsprong, Centrum,