SLO-analyse Natuurlijk - Malmberg

Transcriptie

1 SLO-analyse Natuurlijk - Malmberg Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. September 2007

2 1. Registratiedeel Titel Volledige titel Auteurs Uitgever Jaar van uitgave 1999 Omschrijving Samenstelling Doelstellingen en uitgangspunten Natuurlijk Natuurlijk - Methode voor natuuronderwijs Brijker, M.; Cappers, R.; Marelius, E; Weeber, F. ; e.a. Naam: Malmberg BV BAO, Uitgeverij Postbus AH DEN BOSCH Tel: Fax: malmberg@malmberg.nl Website Natuurlijk is een thematisch-concentrische methode voor natuuronderwijs voor groep 3 tot en met 8. Ook gezondheidseducatie, natuur- en milieueducatie en techniek hebben in de methode een plaats. Voor groep 3 tot en met 8 bestaat de methode per leerjaar uit een handleiding, leerlingenboek en kopieerbladen. Voor groep 5 tot en met 8 is er verder een toets- en antwoordenboek en een werkboek (verbruiksmateriaal). Natuurlijk streeft ernaar de leerlingen inzicht te geven in de levende en nietlevende natuur. De begrippen die in de methode vanuit het inhoudelijke concept aan de orde komen zijn voor de levende natuur: diversiteit, instandhouding en samenhang. Voor de niet-levende natuur zijn dit materie en energie. De methode noemt in de handleiding de volgende uitgangspunten: Basisinzicht in structuren en processen in plaats van problematiserend onderwijs. Aanschouwelijk en concreet materiaal. Seizoenen en biotopen, waaronder de schoolomgeving als context voor inhouden en niet als inhouden. Aandacht voor onderzoeksvaardigheden. In de handleiding worden voor iedere les de doelstellingen geformuleerd. Kostenplaatje Overige informatie Het kostenplaatje geeft een indicatie van de kosten, uitgaande van zes groepen met 25 leerlingen per groep. Kosten eerste aanschaf betreft het gebruiks- en verbruiksmateriaal bij de aanschaf van de volledige methode in het eerste jaar. Jaarlijkse kosten betreft de kosten van de verbruiksmaterialen in de volgende jaren. Niet doorberekend zijn eventuele kopieerkosten. Additioneel materiaal betreft de kosten van extra materialen. Voor de antwoordenboeken is één exemplaar per vijf leerlingen berekend. Kortingsregelingen van de uitgever zijn bij het kostenplaatje niet meegenomen. Peildatum voor dit kostenplaatje is september De methode heeft materiaal voor zes groepen. Voor een overzicht van de kosten van de methode verwijzen we naar of kijk op de website van de uitgever: Kosten eerste aanschaf Jaarlijkse kosten Additioneel materiaal 4.648,10 460,00 125,00 + reuzenboeken + luistercd's Op de website van de methode ( 2

3 Titel Natuurlijk kunnen leerkrachten een nieuwsbrief en gebruikersbulletin met aanvullingen, achtergrondinformatie en tips aanvragen. 2. In hoeverre wordt aan de kerndoelen voldaan? Toelichting Bij het analyseren van de methoden Natuur en techniek op de kerndoelen is door SLO uitgegaan van de versie herziening Om de kerndoelen te verduidelijken is hieronder de Karakteristiek van de kerndoelen opgenomen. Deze Karakteristiek is vastgesteld door de overheid. De kerndoelen behorende bij het leergebied 'Oriëntatie op jezelf en de wereld' vallen onder vier verschillende domeinen: Mens en samenleving Natuur en techniek Tijd Ruimte Bij het domein Natuur en techniek gaat het om het leren kennen van de wijze waarop mensen hun omgeving inrichten. Daarbij kunnen verschillende aspecten een rol spelen (economische, politieke, culturele, technische en sociale aspecten). Het gaat daarbij om datgene wat van belang is voor betekenisverlening aan het bestaan, om duurzame ontwikkeling, om (voedsel)veiligheid en gezondheid en om technische verworvenheden. Bij het oriënteren op de natuur gaat het om jezelf, om dieren en planten en natuurverschijnselen. Leerlingen oriënteren zich op de natuurlijke omgeving en op verschijnselen die zich daarin voordoen. Kerndoelen Natuur en techniek Voor het leergebied 'Oriëntatie op jezelf en de wereld Natuur en techniek' zijn de volgende kerndoelen geformuleerd: (40) De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. (41) De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. (42) De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. (43) De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. (44) De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. (45) De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. (46) De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. Daarnaast zijn er onder het leergebied 'Oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving' twee kerndoelen betreffende de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen en het zorgvuldig omgaan met het milieu geformuleerd. Deze twee kerndoelen zullen ook in de analyses meegenomen worden. (34) De leerlingen leren zorg dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. (39) De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Analyseresultaten kerndoelen 3

4 Met betrekking tot de kerndoelen voldoet de methode Natuurlijk volledig aan zeven van de door de overheid geformuleerde kerndoelen 'Oriëntatie op jezelf en de wereld - Natuur en techniek en Mens en samenleving', namelijk de kerndoelen 40, 41, 42, 43, 44, 46 en 39. Kerndoel 45 scoort niet volledig omdat er in de methode geen specifieke aandacht is aangetroffen voor het 'evalueren van oplossingen voor technische problemen'. Kerndoel 34 scoort niet volledig, omdat er in de methode geen specifieke aandacht is aangetroffen voor het 'zorg dragen voor de psychische gezondheid van henzelf en die van anderen'. 3. In welke kerninhouden worden de kerndoelen in de methode uitgewerkt? Toelichting De analyse door SLO op kerndoelen is tweeledig. Enerzijds bekijkt SLO of de methode voldoet aan de globaal geformuleerde, door de overheid vastgestelde, kerndoelen. Het resultaat van deze analyse vindt u bij vraag 2 weergegeven. Om aan te kunnen geven op welke wijze methoden de kerndoelen concretiseren is door SLO een nadere uitwerking van de kerndoelen in kerninhouden (indicatoren) gemaakt. Deze analyse op kerninhouden voorziet scholen van gedetailleerde informatie. In dit instrument zijn de kerndoelen voor natuur en techniek en twee kerndoelen voor mens en samenleving uitgewerkt. Deze kerndoelen zijn door SLO vertaald in negentien indicatoren. De kerninhouden zijn zoveel mogelijk direct afgeleid van het kerndoel. Vervolgens zijn deze kerninhouden nader uitgewerkt in specificaties. Er is getracht deze zo zorgvuldig mogelijk te formuleren. Bij deze uitwerking is gebruik gemaakt van de tussendoelen zoals die zijn geformuleerd door de projectgroep Tule (Tussendoelen en leerlijnen, SLO, 2007). Overzicht van aangetroffen kerninhouden In de tabel is aangegeven welke specificaties in de methode Natuurlijk aan de orde komen en welke niet. Legenda: A = analyseresultaat = aanwezig = gedeeltelijk aanwezig = afwezig n.v.t. = niet van toepassing Kerndoel Indicator SLO Specificatie SLO A 34. De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen Zorg dragen voor lichamelijke gezondheid van henzelf Zorgen dragen voor lichamelijke gezondheid van anderen Hygiëne Voeding Verslaving Rust, ontspanning, houding en beweging Ziekte, handicaps en gezondheidszorg. 4

5 Kerndoel Indicator SLO Specificatie SLO A 39. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 40. De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41. De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen Zorg dragen voor psychische gezondheid van henzelf Zorg dragen voor de psychische gezondheid van anderen 39.1 Met zorg omgaan met het milieu Leren over planten EHBO Opkomen voor jezelf Rekening houden met anderen Kennis over de betekenis van het milieu Kennis over ingrijpen van de mens in relatie tot het milieu Kennis over duurzame ontwikkeling Zorg dragen in relatie tot milieu en duurzame ontwikkeling Variatie en soorten planten onderscheiden en benoemen Functioneren van planten in leefomgeving Relatie met omgeving Leren over dieren Variatie en soorten dieren onderscheiden en benoemen Functioneren van dieren in leefomgeving De bouw van planten en de vorm van en functie van de plantendelen De bouw, vorm en functie van onderdelen/ lichaamsdelen van mens en dier De overeenkomsten en verschillen tussen planten, dieren en Relatie met omgeving Bouw van planten Vorm en functies van plantendelen Bouw van mens en dier Vorm en functie van onderdelen/lichaamsdelen van mens en dier Bouw, vorm en functies vergelijken. 5

6 Kerndoel Indicator SLO Specificatie SLO A 42. De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur 43. De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 44. De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 45. De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. mensen Onderzoek doen aan materialen Onderzoek doen aan natuurkundige verschijnselen Beschrijven van het weer met behulp van temperatuur, neerslag en wind Beschrijven van het klimaat met behulp van temperatuur, neerslag en wind Relaties leggen tussen werking, vorm en materiaalgebruik van producten Oplossingen bedenken voor technische problemen Eigenschappen van verschillende soorten materialen Licht Geluid Elektriciteit Kracht Magnetisme Temperatuur Temperatuur Neerslag Wind Weer en seizoenen Aspecten die klimaat bepalen Klimaatsoorten Materialen Technische inzichten Vormgeving Wisselwerking tussen werking, vorm en materiaalgebruik Ontwerp/werktekening maken. 6

7 Kerndoel Indicator SLO Specificatie SLO A 46. De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt Oplossingen uitvoeren voor technische problemen Oplossingen evalueren voor technische problemen Leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag/nacht veroorzaakt Keuze voor materiaal Keuze voor hulpmiddelen Rekening houden met randvoorwaarden Natuurkundige en technische principes gebruiken Rekening houden met randvoorwaarden Beoordelen van eindproduct Aangeven van verbeterpunten Zonnestelsel Draaiing van de aarde en ontstaan van dag- en nachtritme De beweging van de aarde ten opzichte van de zon en het ontslaan van seizoenen. 4. Welke leerinhouden komen aan bod, op welke manier gebeurt dat en is er samenhang? Natuurlijk kent acht thema's die ieder jaar terugkomen, van eenvoudig tot steeds complexer: 1. voortplanting en ontwikkeling (ontwikkeling individuele organismen) 2. diversiteit en mobiliteit (verscheidenheid aan levensvormen en beweeglijkheid van planten en dieren) 3. energie en kracht 4. licht, geluid en warmte (niet-levende natuur, maar ook bouw van het zonnestelsel) 5. waarneming, transport, uitscheiding, afweer en erfelijkheid (werking van het menselijk lichaam) 6. vaste stoffen, vloeistoffen en gassen (zowel natuurkundige verschijnselen als aanpassingen van het leven aan bodem, water, lucht) 7. voeding (voeding bij planten en dieren) 8. voeding en voortplanting (relaties tussen organismen onderling en met de niet-levende natuur) NB. Deze thema's hebben in het leerlingenmateriaal andere namen. Natuurlijk gaat uit van de contexten dichtbij: de belevingswereld van het kind. De lessen starten veelal met het activeren van de aanwezige kennis. Natuurlijk werkt aan het ontwikkelen van onderzoekend en ontwerpend leren en aan het bevorderen van het ontmoeten met de natuur. Er is in de methode iets meer aandacht voor natuurkundig onderzoek dan voor technisch ontwerpen en de daadwerkelijke uitvoering daarvan. De leerkracht kan het onderzoeken door leerlingen verder uitbreiden door gebruik te maken van de extra suggesties die vaak onderzoekend van aard zijn en door, vanaf groep 5, de B-lessen (practicum) uit te voeren met de leerlingen. In aanvulling op de methode Natuurlijk biedt de uitgever Malmberg Techniek, die naast 7

8 Natuurlijk kan worden ingezet. Malmberg Techniek is een doos vol opdrachtkaarten met drie soorten opdrachten: techniek ontwerpen techniek maken techniek onderzoeken In groep 5-8 is de vierde les van een thema een syntheseles, waarbij de leerstof van de eerste drie lessen in een andere context wordt aangeboden (zie ook Leerstofordening). Er wordt een relatie gelegd met andere leergebieden, zoals: Nederlands (teksten schrijven, redeneren, discussiëren), rekenen/wiskunde (gegevens schematisch weergeven, tabellen kunnen vullen en maken, grafieken lezen) en incidenteel met kunstzinnige oriëntatie ('teken een zelfportret' of 'zelf een insect maken'). Er wordt daarnaast ook af en toe een relatie gelegd met het domein Mens en samenleving (gezond en ziek, voeding, sociaal gedrag). Tot slot wordt de eigen omgeving betrokken bij de lessen. De directe schoolomgeving kan het terrein zijn van de les ('De kinderen gaan in groepen van twee naar het schoolplein en verzamelen planten die ze tussen de tegels vinden' groep 3). Er wordt geen directe relatie gelegd met de actualiteit, behalve dan die van de seizoenen. 4. Welke leerinhouden komen aan bod, op welke manier gebeurt dat en is er samenhang? 4.1 De leerinhouden worden op de methode werkt aan De leerkracht kan het de volgende manier aangeboden: het ontwikkelen van onderzoekend leren/gedrag onderzoeken door leerlingen verder uitbreiden door gebruik te maken van de extra suggesties die vaak onderzoekend van aard zijn en door, vanaf groep 5, de B- lessen (practicum) uit te voeren met de leerlingen de methode werkt aan In aanvulling op de methode het ontwikkelen van ontwerpend leren/gedrag Natuurlijk biedt de uitgever Malmberg Techniek die naast Natuurlijk kan worden ingezet. Malmberg Techniek is een doos vol opdrachtkaarten met drie soorten opdrachten: - techniek ontwerpen - techniek maken - techniek onderzoeken de methode werkt aan het bevorderen van het ontmoeten met de natuur conceptcontextbenadering voor basisonderwijs is de echte leefwereld de context anders, namelijk. In groep 5-8 is de vierde les van een thema een syntheseles waarbij de leerstof van de eerste drie lessen in een andere context wordt aangeboden. 8

9 4. Welke leerinhouden komen aan bod, op welke manier gebeurt dat en is er samenhang? 4.2 Er wordt een relatie gelegd met andere leergebieden: 4.3 Er wordt een relatie gelegd met de actualiteit: 4.4 Er wordt een relatie gelegd met de eigen omgeving: 5. Hoe is de leerstof geordend? Nederlands rekenen/wiskunde kunstzinnige oriëntatie Incidenteel: 'teken een zelfportret' of 'zelf een insect maken' bewegingsonderwijs Engels oriëntatie op jezelf en de Mens en samenleving: gezond en wereld ziek, sociaal gedrag, gezonde voeding de handleiding geeft hiervoor suggesties er wordt verwezen naar actuele informatie op een methodesite via een (digitale) nieuwsbrief eigen leefomgeving eigen tijd (heden) De opbouw van de onderwijsinhouden is concentrisch en thematisch. Dit toont zich in het feit dat in elk leerjaar dezelfde thema's worden behandeld. Enkele leerinhouden worden eenmalig aangeboden, maar vallen wel binnen een wederkerend thema, zoals 'het zonnestelsel' of 'veerkracht'. Omdat het hier slechts gaat om enkele specifieke onderwerpen is in de tabel aangegeven dat de onderwijsinhouden in elk leerjaar worden aangeboden en niet in één leerjaar. In de methode is over de leerjaren heen een opbouw zichtbaar van concreet en dichtbij naar abstract en verder weg. De methode gaat uit van het principe dat de eigen omgeving als context dient. Dit is terug te vinden in alle leerjaren. De onderwerpen die aan de orde komen liggen in de hogere groepen wel iets verder weg van de eigen belevingswereld dan in de lagere groepen. Er is daarnaast sprake van een opbouw van specifiek naar algemeen. Zo wordt eerst de bouw van een bloem (specifiek) besproken alvorens bloembestuiving (algemeen) aan de orde komt. In de groepen 3 en 4 omvat elk thema twee lessen. Vanaf groep 5 beslaat elk thema drie lessen. Ieder hoofdstuk begint met een kort klassengesprek over een afbeelding aan het begin van het hoofdstuk. Vaak heeft dit gesprek betrekking op eigen ervaringen/de eigen omgeving. Dit is niet altijd het geval. Soms dient het gesprek als activatie van reeds bekende stof. Binnen een leerstofeenheid wisselen algemeen, specifiek, concreet en abstract elkaar constant af. Zo wordt geprobeerd ieder hoofdstuk te beginnen met een specifiek, concreet voorbeeld, waarna de methode het onderwerp verder uitwerkt, meer algemeen en meer abstract. De hoofdstukken worden vervolgens afgesloten met het plaatsen van het onderwerp in een andere specifieke context. Les 1 en 3 zijn gericht op het aanleren van nieuwe stof en les 2 en 4 zijn meer zelfstandig te maken. Na iedere les vindt een evaluatie en nabespreking van de opdrachten plaats. De lessen zijn meer leerkracht- dan leerlinggestuurd. 9

10 Lesopbouw In groep 3 en 4 bestaat ieder blok uit twee lessen van elk 1 uur of uit vier lessen van elk 30 minuten. Een les bestaat uit een introductie, een leskern, gevolgd door zelfstandige verwerking en een afsluiting. Na les 2 volgt geen toets. Uitgaande van vier lessen van een halfuur, zijn er 32 lessen per jaar, verdeeld over 8 thema's. Vanaf groep 5 bestaat ieder blok uit vier lessen van 1 uur. Les 1 is de introductie van het thema en daarmee van nieuwe leerstofinhouden. Les 2 heeft een reflecterende rol. Les 3 introduceert wederom nieuwe leerstofinhouden. Daarnaast is er in de handleiding nog een les B (met hetzelfde lesdoel) opgenomen. Deze B-les is een practicumles, maar kan eventueel ook uit het boek worden gegeven. Les 4 is een syntheseles (de leerinhoud wordt in een andere context aangeboden). Na afsluiting van deze les volgt een toets. Zelfstandig werken en klassikale instructiemomenten wisselen elkaar af. Tijdens de lessen 2 en 4 is er meer ruimte voor zelfstandig werken dan tijdens de lessen 1 en 3. Naast de extra practicumles (B) biedt de handleiding bij elke les extra suggesties, die de leerkracht desgewenst kan inzetten. Wanneer de practicumles 3B naast het basisprogramma wordt aangeboden (en niet ter vervanging van les 3A) wordt de onderwijstijd verlengd met een uur per aangeboden practicumles. De tijd die voor toetsen wordt uitgetrokken komt hier nog bij. 5. Hoe is de leerstof geordend? 5.1 De ordening van de onderwijsinhouden over de leerjaren heen is als volgt: cursorisch 5.2 De frequentie waarmee de onderwijsinhouden aan bod komen is als volgt: 5.3 De onderwijsinhouden worden over de leerjaren heen als volgt aangeboden: concentrisch aan de hand van thema's anders, n.l. n.v.t in één leerjaar Enkele leerinhouden worden eenmalig aangeboden, maar vallen wel binnen een wederkerend thema, zoals 'het zonnestelsel' of 'veerkracht'. Omdat het hier slechts gaat om enkele specifieke onderwerpen is in de tabel aangegeven dat de onderwijsinhouden in elk leerjaar worden aangeboden en niet in één leerjaar in meerdere leerjaren in elk leerjaar van algemeen naar specifiek van specifiek naar algemeen meer leerkrachtgestuurd dan leerlinggestuurd 10

11 5. Hoe is de leerstof geordend? meer leerlinggestuurd dan leerkrachtgestuurd van concreet naar abstract van abstract naar concreet van dichtbij (eigen omgeving) naar veraf (verder weg) van veraf (verder weg) naar dichtbij (eigen omgeving) 5.4 De onderwijsinhouden binnen een leerstofeenheid zijn als volgt geordend: van algemeen naar specifiek 5.5 Er is sprake van een vaste lesopbouw van specifiek naar algemeen van leerkrachtgestuurd naar leerlinggestuurd van leerlinggestuurd naar leerkrachtgestuurd van concreet naar abstract van abstract naar concreet van dichtbij (eigen omgeving) naar veraf (verder weg) van veraf (verder weg) naar dichtbij (eigen omgeving) Ieder hoofdstuk begint met een kort klassengesprek over een afbeelding aan het begin van het hoofdstuk. Vaak heeft dit gesprek betrekking op eigen ervaringen/de eigen omgeving. Dit is niet altijd het geval. Soms dient het gesprek als activatie van reeds bekende stof. 11

12 5.6 Onderwijstijd Groepen: 1-2 Groepen: 3-8 Toelichting De tabel bevat de benodigde minimale en maximale onderwijstijd voor de methode per jaar zoals de auteurs dat inschatten. Minimale onderwijstijd: de tijd die een methode in één leerjaar nodig heeft voor de basisstof. Maximale onderwijstijd: de tijd die een methode in één leerjaar nodig heeft voor de basis-, verrijkings- en herhalingsstof samen. De onderwijstijd is daarbij afgerond op hele uren. 6. Hoe vindt instructie plaats? Naam methode: Natuurlijk Lesduur (in minuten) 30 min 60 min Aantal lessen per week 1 1 Aantal lessen per 4 4 hoofdstuk/blok Aantal weken per jaar Aantal hoofdstukken/ 8 blokken 8 blokken blokken per jaar Minimale onderwijstijd (in uren) 16 uur 32 uur Maximale onderwijstijd (in uren) 16 uur 40 uur De gehanteerde instructievorm lijkt op die van de probleemgestuurde instructie. Iedere les wordt begonnen met een oriënterende startopdracht. Hierna wisselen instructie en verwerking elkaar af. Aan het eind van de les is er een korte afsluiting/evaluatie. Tijdens de practica wordt vooral ontdekkend leren toegepast. In groep 3 en 4 is er sprake van een afwisseling van leerkrachtgebonden momenten en momenten van zelfstandig werken. Vanaf groep 5 zijn er leerkrachtgebonden lessen (1 en 3) en zelfstandig werken lessen (les 2 en 4). Hierbij moet wel worden opgemerkt dat elke les een leerkrachtgebonden deel kent (zoals instructie en afsluiting), maar ook een zelfstandige verwerking. Tijdens de lessen 2 en 4 zal de inbreng van de leerkracht minimaal zijn en de tijd voor zelfstandig werken maximaal. Vandaar ook dat in de tabel is aangegeven dat de methodelessen uit zowel een leerkrachtgebonden als een leerkrachtonafhankelijk deel bestaan. De methode geeft geen aanwijzingen voor het variëren van de instructie. De uitgever werkt momenteel aan software voor het digitale schoolbord. In eerste instantie is deze software bedoeld voor groep 7 en Hoe vindt instructie plaats? 6.1 De methode hanteert de directe instructie volgende modellen voor instructie: probleemgestuurde instructie ontdekkend leren Tijdens de practica wordt vooral ontdekkend leren toegepast anders, namelijk De gehanteerde instructievorm lijkt op die van de probleemgestuurde instructie. Iedere les wordt begonnen met een oriënterende startopdracht. Hierna wisselen 12

13 6. Hoe vindt instructie plaats? 6.2 De methode geeft aanwijzingen voor het variëren van de instructie: (zie ook Omgaan met verschillen tussen leerlingen) 6.3 Er zijn leerkrachtgebonden en leerkrachtonafhankelijke lessen. (zie ook Combinatiegroepen) 7. Hoe vindt verwerking plaats? De methode kent zowel leerkrachtgebonden en leerkrachtonafhankelijke lessen Elke les bestaat uit zowel een leerkrachtgebonden als een leerkrachtonafhankelijk deel. instructie en verwerking elkaar af. Aan het eind van de les is er een korte afsluiting/evaluatie. In de lessen 2 en 4 is meer ruimte voor zelfstandig werken dan in de lessen 1 en 3. Er is veel variatie in type opdrachten, van open en gesloten opdrachten tot invulopdrachten, rubriceeropdrachten, klassikale gesprekken en praktijkopdrachten. De mondelinge verwerking van de leerstof gebeurt tijdens de klassikale gesprekken en met name (en uitgebreider) in de groepen drie en vier. In de hogere groepen worden de klassikale momenten gevormd door de introductie/instructie en afsluiting van een les. De schriftelijke verwerking vindt plaats in het werkboek en op de kopieerbladen. Deze opdrachten worden door de leerlingen individueel gemaakt. Practica worden vaak in tweetallen of in groepjes gemaakt. De informatiedragers die Natuurlijk hanteert zijn: verhalen (minder naarmate de leerjaren vorderen), leerteksten (nadrukkelijker in de hogere groepen), kaarten, veel tekeningen en foto's, schema's en concreet materiaal. De verhouding tussen tekst en afbeeldingen in de lesboeken (leerlingenmateriaal) varieert. In groep 3 zijn er alleen afbeeldingen, in groep 5 is de verhouding 50-50% en in de groepen 7 en 8 is ¼ afbeelding en ¾ tekst. Het concrete materiaal dient door de leerkracht zelf verzameld te worden. Het gaat hierbij echter om eenvoudige materialen. Ter ondersteuning wordt steeds aan het einde van een les aangegeven welke materialen er nodig zijn voor de volgende les en nog eens genoemd aan het begin van de lesbeschrijving van de te geven les. Natuurlijk biedt in het standaardpakket geen multimediale materialen/ondersteuning ten behoeve van de lessen. Sinds september 2007 biedt de uitgever additionele software voor het digitaal schoolbord. De software kan vooral worden ingezet bij groepsmomenten om instructie, discussie en verwerking te ondersteunen. Natuurlijk maakt onderscheid tussen reproductieve vragen die wat makkelijker zijn, toepassingsvragen die wat moeilijker zijn en oordeelsvragen. Iedereen moet in principe alle vragen maken, maar de leerkracht kan hier desgewenst gebruik van maken om te differentiëren naar niveau. De handleiding en ook het werkboek geven helaas niet aan welke vragen tot welk type behoren. De oordeelsvragen kunnen uiteraard door iedereen op zijn eigen niveau worden beantwoord. Er is geen variatie in verwerkingsopdrachten naar tempo, leerstijl of interesse. De leerkracht heeft wel de mogelijkheid om bij elke les 3 te kiezen voor de A- of de B-les en zijn/haar keuze hierbij te laten afhangen van de interesse van de leerlingen. 13

14 7. Hoe vindt verwerking plaats? 7.1 De groeperingsvorm waarin de verwerking plaatsvindt is: (zie ook Combinatiegroepen) 7.2 Er is variatie in de verwerking van de leerstof: (zie ook Verschillen tussen leerlingen) 7.3 De methode kent variatie in type opdrachten: 7.4 De verwerking van de leerstof gebeurt: klassikaal De klassikale momenten in de hogere groepen beperken zich tot een klassikale instructie en de klassikale nabespreking. In de groepen 3 en 4 zijn de klassikale momenten uitgebreider in tweetallen of in Practica worden vaak in tweetallen of groepjes (samenwerkend) in groepjes gemaakt individueel De verwerkingsopdrachten in het werkboek en op de kopieerbladen worden door de leerlingen individueel gemaakt variatie in verwerkingsopdrachten naar interesse mogelijkheid om bij elke les 3 te De leerkracht heeft wel de kiezen voor de A- of de B-les en zijn/haar keuze hierbij te laten afhangen van de interesse van de leerlingen variatie in verwerkingsopdrachten naar niveau reproductieve vragen die wat Natuurlijk maakt onderscheid tussen makkelijker zijn, toepassingsvragen die wat moeilijker zijn en oordeelsvragen. Iedereen moet in principe alle vragen maken, maar de leerkracht kan hier desgewenst gebruik van maken om te differentiëren naar niveau. De handleiding en ook het werkboek geven helaas niet aan welke vragen tot welk type behoren variatie in verwerkingsopdrachten naar tempo variatie in verwerkingsopdrachten naar leerstijl open opdrachten gesloten opdrachten invulopdrachten rubriceeropdrachten analyseopdrachten associatieopdrachten dramatische werkvormen gespreksvormen creatieve opdrachten praktijkopdrachten mondeling In de klassengesprekken en met name ook in de groepen 3 en 4. 14

15 7. Hoe vindt verwerking plaats? 7.5 De methode hanteert de volgende informatiedragers in de lesopdrachten: schriftelijk digitaal verhalen Minder naarmate de leerjaren vorderen leerteksten Vooral in groep kaarten Beperkt tekeningen / foto's schema's / tabellen multimedia Natuurlijk biedt in het standaardpakket geen multimediale materialen/ondersteuning ten behoeve van de lessen. De uitgever biedt sinds september 2007 wel additionele software voor het digitaal schoolbord. De software kan vooral worden ingezet bij groepsmomenten om instructie, discussie en verwerking te ondersteunen concreet materiaal Te verzamelen door de leerkracht. 8. Op welke wijze maakt de methode gebruik van ICT? Natuurlijk biedt in het standaardpakket geen multimediale materialen/ondersteuning ten behoeve van de lessen. De uitgever biedt sinds september 2007 wel additionele software voor het digitaal schoolbord. De software kan vooral worden ingezet bij groepsmomenten om instructie, discussie en verwerking te ondersteunen. Natuurlijk heeft geen eigen methodewebsite. 8. Op welke wijze maakt de methode gebruik van ICT? 8.1 In de methode wordt gebruik gemaakt van ICT. 8.2 De mogelijkheden voor ICT zijn: 8.3 ICT mogelijkheden zijn er voor: geïntegreerd in de methode (als 'onmisbaar' onderdeel) als additioneel materiaal beschikbaar (als 'extra' onderdeel) n.v.t oefenen n.v.t verrijken n.v.t toetsen n.v.t remediëren n.v.t. De uitgever biedt sinds september 2007 wel additionele software voor het digitaal schoolbord. De software kan vooral worden ingezet bij groepsmomenten om instructie, discussie en verwerking te ondersteunen. 15

16 8. Op welke wijze maakt de methode gebruik van ICT? 8.4 ICT maakt gebruik van de volgende informatietypen: plannen/organiseren van leerling-activiteiten registratie van resultaten n.v.t. n.v.t geschreven tekst n.v.t gesproken tekst n.v.t audiofragmenten n.v.t stilstaand beeld n.v.t bewegend beeld n.v.t. 8.5 De groeperingsvorm waarin ICT wordt gebruikt is: 8.6 De methode heeft een eigen website. 8.7 Op de methodewebsite is informatie te vinden: 8.8 De methode biedt software voor lessen met het digitale schoolbord. 8.9 De methode biedt de gelegenheid om te werken in een elektronische leeromgeving individueel n.v.t in tweetallen of in groepjes (samenwerkend) n.v.t klassikaal n.v.t voor leerkrachten n.v.t voor leerlingen n.v.t. Natuurlijk biedt in het standaardpakket geen multimediale materialen/ondersteuning ten behoeve van de lessen. De uitgever biedt sinds september 2007 wel additionele software voor het digitaal schoolbord. De software kan vooral worden ingezet bij groepsmomenten om instructie, discussie en verwerking te ondersteunen. 9. Kan de methode gebruikt worden in combinatiegroepen? De mondelinge verwerking van de leerstof gebeurt tijdens de klassikale gesprekken en met name (en uitgebreider) in de groepen drie en vier. In de hogere groepen worden de klassikale momenten gevormd door de introductie/instructie en afsluiting van een les. De schriftelijke verwerking vindt plaats in het werkboek en op de kopieerbladen. Deze opdrachten worden door de leerlingen individueel gemaakt. Practica worden vaak in tweetallen of in groepjes gemaakt. Vanaf groep 5 zijn er antwoordenboekjes beschikbaar, ten behoeve van het zelfstandig werken. In een combinatiegroep 3/4 kan de leerkracht ervoor kiezen de leerstof klassikaal aan te bieden en zo in twee jaar de gehele stof te doorlopen. Ook kan er, net als in de hogere groepen, tegelijkertijd les worden gegeven aan beide groepen apart. Het 'overstapmoment' wordt per les expliciet aangegeven 16

17 in de handleiding. Vanaf groep 5 wordt dit switchen tussen beide groepen wat eenvoudiger omdat er dan meer leerkrachtgebonden en meer leerkrachtonafhankelijke lessen zijn (in groep 3 en 4 zijn het meer momenten). In elke les is er echter minimaal sprake van een klassikale introductie en afsluiting. In het geval van een combinatiegroep 4/5 moeten de lessen wel enigszins worden aangepast omdat de onderwijstijd per les in deze groepen verschilt. De handleiding geeft hiervoor aanwijzingen. 9. Kan de methode gebruikt worden in combinatiegroepen? 9.1 De methode kan gebruikt worden voor combinatiegroepen De handleiding geeft aanwijzingen voor het gebruik van de methode in combinatiegroepen. 9.2 De methode hanteert de volgende groeperingsvormen: (zie ook Verwerking) De methode kent zowel leerkrachtgebonden als leerkrachtonafhankelijke lessen Elke les bestaat uit zowel een Sommige lessen zijn meer leerkrachtgebonden als een leerkrachtgebonden en leerkrachtonafhankelijk deel. andere zijn meer leerkrachtonafhankelijk Klassikaal In tweetallen of in groepjes (samenwerkend) Individueel 10. Op welke wijze vindt evaluatie plaats? Toetsing vindt plaats vanaf groep 5/8 aan de hand van bloktoetsen die samen met het CITO zijn ontwikkeld. Hierdoor sluiten ze aan op de Cito-toets. De vragen bestaan uit open en gesloten vragen die vooral gericht zijn op kennis (feiten en inzicht) en een enkele keer op het geven van de eigen mening. De meerkeuzevragen domineren in de toetsen. De afnametijd bedraagt ongeveer 30 minuten. Er zijn 8 toetsen per jaar. Tijdens de nabesprekingen is er bovendien ruimte voor reflectie door leerlingen aan de hand van vragen die de leerkracht stelt en die in de handleiding zijn opgenomen. Observatie en het samenstellen van een portfolio vormen geen onderdeel van de evaluatie. Door de nabespreking wordt mondeling getoetst of leerlingen de leerstof hebben begrepen. Hiermee zal de leerkracht echter vaak niet alle leerlingen bereiken. Een meer grondige 'check' of de geformuleerde doelen bereikt zijn, gebeurt door het afnemen van de schriftelijke toetsen. De methode geeft normen voor het beoordelen van de toetsgegevens. Deze normering gaat duidelijk in op het beoordelen van diverse antwoorden op de verschillende soorten vragen. De normering is te vinden aan de binnenzijde van de omslag van het Leerkrachtenboek toetsen. 10. Op welke wijze vindt evaluatie plaats? 10.1 Evaluatie vindt plaats door middel van: observatie toetsing Vanaf groep portfolio reflectie door leerlingen 10.2 De handleiding geeft n.v.t. 17

18 10. Op welke wijze vindt evaluatie plaats? concrete aandachtspunten voor observatie Er wordt met de volgende frequentie geobserveerd: 10.4 De wijze waarop de methode toetst of de geformuleerde doelen bereikt zijn, is: 10.5 De leerstof wordt aan de hand van de volgende type vragen getoetst: 10.6 Er wordt met de volgende frequentie getoetst: 10.7 De toetsen sluiten aan bij de leerstof: 10.8 De methode geeft concrete aanwijzingen voor het samenstellen van een portfolio De methode geeft handreikingen voor het registreren van evaluatiegegevens: bij elke les n.v.t na elk hoofdstuk of blok n.v.t twee of drie keer per jaar n.v.t anders, namelijk n.v.t mondeling Door de nabespreking wordt mondeling getoetst of leerlingen de leerstof hebben begrepen. Hiermee zal de leerkracht echter vaak niet alle leerlingen bereiken. Een meer grondige 'check' of de geformuleerde doelen bereikt zijn, gebeurt door het afnemen van de schriftelijke toetsen schriftelijk digitaal practicum (proefjes bv. herbarium anders, namelijk kennisvragen inzichtvragen toepassingsvragen na elk hoofdstuk of blok twee of drie keer per jaar anders, namelijk alle leerstof wordt getoetst er wordt ook niet behandelde leerstof getoetst registratie van observatiegegevens n.v.t. Er is wel sprake van practica in de methode, echter niet in de vorm van een toets of bedoelt als evaluatiemoment. 18

19 10. Op welke wijze vindt evaluatie plaats? registratie van toetsgegevens De methode geeft normen voor het beoordelen van evaluatiegegevens: De methode biedt mogelijkheden voor remediëring naar aanleiding van de observatie en/of toetsresultaten: De toetsresultaten zijn aanleiding om te differentiëren: normen voor het beoordelen van observatiegegevens normen voor het beoordelen van toetsgegevens de methode biedt informatie voor (eenvoudige) analyse en/of diagnose van tegenvallende toetsresultaten de methode biedt aanwijzingen voor het remediëren van gebleken problemen n.v.t in aanbod/inhoud in doelen in instructie in verwerking 11. Hoe wordt er rekening gehouden met verschillen tussen leerlingen? Zwakke leerlingen De methode Natuurlijk bevat geen specifieke preteaching-activiteiten en biedt geen extra instructie tijdens de les. In de methode wordt geen gebruik gemaakt van ondersteunende materialen. Herhalingsopdrachten worden vanaf groep 5 in elke vierde les aangeboden. De methode Natuurlijk kent basis of minimumprogramma. In principe zijn de bloklessen voor alle leerlingen. Na de derde les kan er optioneel een practicumles gegeven worden. Daarnaast wordt per les een aantal extra suggesties gegeven om het basisprogramma te kunnen uitbreiden. Binnen de leerstof voor een leerjaar worden geen verschillende taal/leesniveaus onderscheiden. Het leesniveau van een leerjaar is aangepast op het gemiddelde van de groep. Betere leerlingen Er wordt geen specifieke verrijkingsstof aangeboden. De methode spreekt wel van extra stof onder het kopje 'Extra suggesties'. Het gaat dan echter meestal om een practicumsuggestie bij de stof uit de betreffende les. Variëren in verwerking De methode Natuurlijk hanteert veel variatie in verwerkingsopdrachten. De verschillende opdrachten geven extra mogelijkheden voor differentiatie naar interesse. De onderwerpen zijn algemeen genoeg om aan te sluiten bij de belevingswereld van kinderen, maar het is niet duidelijk of kinderen daar zelf een keuze in kunnen maken. Er is geen specifieke variatie naar niveau in de verwerkingsopdrachten. De diversiteit aan opdrachten zorgt echter enigszins voor variatie in niveau. Veel opdrachten kunnen in eigen tempo worden uitgevoerd. Natuurlijk biedt een mix van werkvormen, zodat aan veel leerstijlen tegemoet gekomen wordt. Variëren in instructie De methode biedt veel verschillende werkvormen. Hierdoor is het voor leerkrachten mogelijk om zelf variaties aan te brengen. Er worden echter geen specifieke variaties aangegeven in de handleiding. 19

20 Toetsresultaten Bij elk blok hoort een toets. In de handleiding bij de toets wordt alleen uitleg gegeven over de inhoud van de toetsen, voorbereiding op de toets, de afname, het correctievoorschrift en de normering. Er worden verder geen aanwijzingen gegeven hoe te differentiëren op basis van de toetsresultaten 11. Hoe wordt rekening gehouden met de verschillen tussen de leerlingen? Vragen + indicatoren Specificaties Score Toelichting 11.1 De methode biedt hulp aan zwakkere leerlingen om goed met het leerstofaanbod om te kunnen gaan door: preteaching 11.2 De methode biedt mogelijkheden voor betere leerlingen door: Er is variatie in de verwerking van de leerstof: 11.4 De methode geeft aanwijzingen voor het variëren van de instructie De toetsresultaten zijn aanleiding om te differentiëren: 12. Hoe ziet de methode eruit? extra instructie tijdens de les gebruik van ondersteunend materiaal (zoals cd's met teksten voor dyslexie) herhalingsopdrachten het aanbieden van een basisprogramma het aanbieden van de leerstof op verschillende taal/leesniveaus aanbieden van verrijkingsstof aanbieden van verrijkingsvragen/opdrachten formuleren van aanvullende doelen bij de verrijking toetsen van de verrijkingsstof het aanbieden van de leerstof op verschillende taal/leesniveaus variatie in verwerkingsopdrachten naar interesse variatie in verwerkingsopdrachten naar niveau variatie in verwerkingsopdrachten naar tempo variatie in verwerkingsopdrachten naar leerstijl in aanbod/inhoud in doelen in instructie in verwerking De methode maakt gebruik van steunkleuren en een illustratie om de verschillende jaargroepen van elkaar te onderscheiden. 20

21 Materiaal Formaat (b x h) Uitvoering Presentatie leerkracht handleiding 24,5 x 22,5 cm Harde kaft, gebonden buitenzijde in steunkleur met illustratie binnenzijde in zwart-wit met tekeningen kopieermap 25 x 31,5 cm Ringband, losbladig (viergaats pagina's) zonder tabbladen leerkrachtenboek toetsen 21 x 29,5 cm Slappe, geplastificeerde kaft, geniet Materiaal Formaat (b x h) Uitvoering Presentatie leerling buitenzijde in steunkleur met illustratie binnenzijde in zwart-wit buitenzijde in steunkleur met illustratie binnenzijde in zwart-wit met steunkleur en met foto's en tekeningen leerlingenboek 24,5 x 22,5 cm Harde kaft, gebonden buitenzijde in kleur met steunkleur en illustratie binnenzijde in kleur met veel foto's en tekeningen werkboek 21 x 29,5 cm Slappe kaft, geniet buitenzijde in steunkleur met illustratie binnenzijde in zwart-wit met tekeningen toetsboek 21 x 29,5 cm Slappe kaft, geniet buitenzijde in steunkleur met illustratie binnenzijde in zwart-wit met foto's en tekeningen 13. Welke informatie staat er in de handleiding? Handleiding Per leerjaar is er een handleiding. De handleiding bestaat uit drie delen: Deel 1: Inhoudelijke en didactische uitgangspunten Inleiding Waar gaat natuuronderwijs over? Educaties Aanschouwelijk natuuronderwijs Onderzoeksvaardigheden Een eenvoudige systematische indeling De kerndoelen Een practicumles / Een lesvoorbeeld (indien van toepassing) Deel 2: Structuur, didactiek en organisaties Opbouw en structuur van Natuurlijk Didactiek, differentiatie en evaluatie De organisatie van de lessen Natuurlijk in gecombineerde groepen Materialen 21

22 Deel 3: Lesbegeleiding Inleiding Blok 1 t/m 8 (lesbeschrijvingen) Lessen In het tweede deel van de handleiding onder het kopje 'De organisatie van de lessen' worden een vaste opbouw van een leerkrachtgebonden les en de vaste opbouw van een les zelfstandig werken toegelicht. De volgende onderdelen komen in de lesbeschrijvingen telkens aan bod: Lesvoorbereiding (o.a. materiaal) Lesdoel (o.a. invalshoek, begrippen, doelstelling) Achtergrondinformatie Lesverloop (o.a. introductie, leskern, afsluiting) Extra suggestie De volgende les In de handleiding zijn verkleinde weergaven van de kopieerbladen opgenomen 14. In hoeverre is er aandacht voor multiculturele thema's? In de methode komen zowel Nederlandse als niet-nederlandse namen en personen voor, zowel in de teksten als ook in de illustraties. Er zijn geen specifieke thema's die multiculturele onderwerpen behandelen. 15. In hoeverre is er aandacht voor de rolverdeling tussen mannen en vrouwen? In de methode komen zowel personen in rolbevestigende als roldoorbrekende situaties voor. Mannen en vrouwen komen ongeveer evenveel aan bod. 22