Smeestraat 2 te Lochem

Transcriptie

1 Smeestraat 2 te Lochem Adviesnummer : 49 Straat +nr : Smeestraat 2 Postcode : 7241 AT Eigenaar : Kadastraal nr : Lochem F Huidige functie : winkel Oorspr. Functie : woonhuis BESCHRIJVING Historie en ligging: Smeestraat 2 bestaat in wezen uit twee huizen, die aan het einde van de 19 de eeuw ingrijpend zijn verbouwd en een min of meer uniforme lijstgevel hebben gekregen. De panden staan op twee oude, diepe en smalle percelen aan de westelijke zijde van de Smeestraat, waar deze met een bocht in noordwestelijke richting overgaat in de Bierstraat. De markante bocht wordt in de bebouwing gevolgd door verspringende bouwmassa s en binnen het bouwvolume van Smeestraat 2 ook in een lichte knik in de voorgevel. Aan de zuidzijde is er nog een osendrop of druipgang. Ook aan de noordzijde was er oorspronkelijk zo n gang, maar deze is na sloop van een oude schuur en door bebouwing van het vrijkomende perceel (Bierstraat 36) dichtgebouwd. De Smeestraat maakt deel uit van de van oorsprong middeleeuwse binnenstad van Lochem en is van oudsher één van de hoofdstraten binnen de voormalige vesting. In het verleden sloot ze aan op de Smee- of Bergpoort, één van de stadspoorten, die in de loop van de 18 de eeuw werden gesloopt. In het verleden was de Smeestraat een straat van kleine ambachtslieden en winkeliers. Hun huizen hadden een gecombineerde functie: er werd gewoond en gewerkt en veel panden hadden ook een kleine stal voor een paar stuks vee. De naam van de Smeestraat verwijst naar de vroegere aanwezigheid van smeden in dit deel van Lochem. Gaandeweg de 19 de eeuw werd de winkelfunctie steeds belangrijker. Verschillende panden kregen nieuwe gevels met winkelpuien en ook enkele geheel nieuwe winkelpanden werden gerealiseerd. De beide huizen waren in de vroege 19 de eeuw in het bezit van respectievelijk Willem Prior (zuidelijke huis) en Hendrik Heuvesman (noordelijke huis). Het erf van Heuvesman strekte zich achter dat van Prior uit. Volgens de kadastrale kaart van circa was de oude schuur ter plekke van Bierstraat 36 toen reeds gesloopt en vervangen door een nieuw huis, bij gelegenheid waarvan waarschijnlijk ook het noordelijke huis van Smeestraat 2 ingrijpend werd verbouwd. Het voorhuis is vermoedelijk verbreed en verhoogd en van een nieuwe voor- en rechter zijgevel voorzien. Ongeveer in dezelfde tijd is ook het zuidelijke huis verbouwd. Hier werd het voorste deel hoger opgetrokken en van een nieuwe voorgevel voorzien. Beide gevels werden door een doorlopende kroonlijst verenigd en kregen een uniforme afwerking en vensterdetaillering. Een verticale naad markeert de scheiding tussen de beide oude huizen. In de vroege 20 ste eeuw was in het noordelijke huis de winkel met bovenwoning van C.J. Postel gevestigd, winkelier in comestibles, tabak en sigaren. In opdracht van A. Postel-Coerman werd in 1931 de winkel voorzien ven een lichtreclame. Later, in 1950, toen de schoenhandel van G.J. van Oortmarsen hier gevestigd was, werden twee smalle vensters vervangen door een nieuw

2 etalagevenster. Beide panden waren toen reeds in één eigendom, waarbij het zuidelijke pand als woning dienst deed. Jarenlang huisvestte het pand een filiaal van de wereldwinkel, thans is er een kledingzaak gevestigd. Recente wijzigingen betreffen onder andere het dak van het noordelijke deel, waar de afgeschuinde hoek verdween en een houten dakkapel werd verwijderd. In het zuidelijke pand, dat nu ook een winkelruimte bevat, werd één van de vensters vervangen door een ingang. Tevens werden wijzigingen aan de achtergevel en het interieur uitgevoerd. Plattegrond en opbouw: Het pand heeft een onregelmatig gevormde rechthoekige plattegrond en bestaat uit twee naast elkaar gelegen bouwdelen, elk met twee bouwlagen en een schilddak met de nokrichting haaks op de voorgevel. Het bredere rechter gedeelte (noordelijke huis) heeft een knik in de voorgevel, waardoor het pand de bocht in de Smeestraat volgt in de rooilijn van de voorgevel. Het schilddak van dit bouwdeel bezit aan de achterzijde een forse afsteek over een ondiepe lagere achterbouw. Het linker bouwdeel (zuidelijke pand) heeft aan de achterzijde een wat lager achterhuis met schilddak. Dit achterhuis verraadt nog de bouwhoogte van het oude huis, voor de laat 19 de -eeuwse verhoging van het voorhuis. De gevels: De gevels zijn in baksteen opgetrokken en wat betreft de achtergevel en de linker zijgevel gepleisterd. In de gevels diverse staafankers. De voorgevel: De voorgevel vertoont op de scheiding van de beide pandhelften een bouwnaad. Beide voorgevels zijn echter in vergelijkbaar metselwerk opgetrokken, in rode baksteen in kruisverband, met lage gepleisterde plint. De gevels sluiten aan de bovenzijde af met een doorlopende architraaflijst, een fries en een houten kroonlijst. De smalle gevelopeningen sluiten aan de bovenzijde af met anderhalfsteens strekken. De kozijnen zijn van hout en ongeprofileerd. Het smaller linker geveldeel heeft rechts een niet oorspronkelijke ingang met deur en een enkelruits bovenlicht, en links hiervan een venster met bakstenen lekdorpel en een T-schuifraam. De tweede bouwlaag bevat twee vensters met gepleisterde lekdorpels en T-schuiframen. Het brede rechter gedeelte heeft in de smalle geknikte travee uiterst rechts een ingang met hardstenen dorpel, geprofileerd kalf en een vernieuwde enkelruits deur met enkelruits bovenlicht. Links hiervan een groot breed etalagevenster (uit 1950) over twee vensterassen, met betonnen latei met rollaag, schuinsgewijs gemetselde dagkanten, bakstenen lekdorpel en een breed houten geprofileerd kozijn met veelruits stalen raam. Op de verdieping in totaal drie vensters met gepleisterde lekdorpels en T-schuiframen. Zijgevels: De rechter zijgevel is evenals de voorgevel in schoon metselwerk opgetrokken. Op deze gevel sluit de belendende bebouwing van Bierstraat 36 aan. De afsluitende kroonlijst van de voorgevel is over deze gevel voortgezet. De linker zijgevel ligt aan een smalle osendrop en is gepleisterd. De gevel sluit aan de bovenzijde af met een eenvoudige zinken mastgoot. Achtergevel:

3 De achtergevel is wat betreft het noordelijke deel gepleisterd. Het zuidelijke deel is in machinale baksteen opgemetseld en naderhand geschilderd. Het dak: De daken zijn gedekt met oud Hollandse pannen, deels rode, deels gesmoorde exemplaren. Op de aan de straat gelegen dakschilden bevinden zich gesmoorde pannen. Op het achterschild van het zuidelijke bouwdeel liggen geglazuurde oud Hollandse pannen. Op het zuidelijke dakschild een gepleisterde schoorsteen en op het achterschild een grote moderne, niet beschermenswaardige dakkapel. Interieur: Het interieur is niet bezocht. Recentelijk hebben renovatiewerkzaamheden plaatsgevonden. Mogelijk bevat het pand restanten van oude constructies (balklagen, kapconstructies). Tuin/ hekwerken/ groenelementen: - Literatuur/bronnen: Bouwtekeningen in archief van Bouw- en woningtoezicht van de gemeente Lochem

4 MOTIVATIE VOOR PLAATSING OP DE GEMEENTELIJKE MONUMENTENLIJST Basisnormen: Het pand voldoet aan de basisnormen. Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering 1. Het object heeft een historisch waardevolle kern, van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de (plaatselijke) bouwkunst. - Het pand, dat in wezen uit twee ooit samengevoegde oudere huizen bestaat, is het resultaat van een langdurige, complexe bouwgeschiedenis en bezit achter de huidige 19 de -eeuwse voorgevels mogelijk restanten van oudere constructies (balklagen, kapconstructies, muurconstructies). 2. Het object heeft een interessante (bouw)geschiedenis, die nog afleesbaar is. - De langdurige en interessante bouwgeschiedenis van de bebouwing, die afgaande op de hoofdvorm van het zuidelijke pand nog wel zal teruggaan op de 17 de of 18 de eeuw, is nog redelijk goed aan opzet, hoofdvorm en diverse bouwhistorische details afleesbaar. 3. Het object valt op door bijzonder gave verhoudingen en/of materiaalgebruik. - Karakteristieke en gave traditionele hoofd- en kapvorm, historisch materiaalgebruik in de vorm van bakstenen voorgevel, houten kozijnen en ramen, oud Hollandse dakpannen. 4. Het object heeft bijzondere en (reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. - Oude hoofd- en kapvormen, deels laat 19 de -eeuws, deels teruggaand op oudere situatie; voorgevels met lijsten, enkele oudere vensterdetails en een karakteristiek etalagevenster uit het midden van de 20 ste eeuw. 5. Het object vertegenwoordigt een (uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. - Goed, in onderdelen bewaard voorbeeld van een in diverse fasen tot stand gekomen historisch stadshuis, voortgekomen uit twee smallere huizen, hetgeen nog steeds aan het pand afleesbaar is. De voorgevels geven ondanks enige wijzigingen nog een goed beeld van de eenvoudige, doch harmonische en zorgvuldig uitgevoerde baksteenbouw aan het einde van de 19 de eeuw. De winkelpui is binnen het bestand aan historische winkelpuien in de binnenstad van Lochem een aardig en gaaf voorbeeld uit het midden van de 20 ste eeuw, in sobere, traditioneel-zakelijke stijl, van een elders in de binnenstad zeldzaam type. 6. De ontwerper van het gebouw heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de plaatselijke bouwkunst. - n.v.t. Situeringswaarde

5 7. Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde situatie. - Het pand herinnert in hoofdvorm en gevelindeling aan de vroegere situatie, toen hier twee smalle panden stonden, geflankeerd door smalle osendrops, waarvan de zuidelijke nog aanwezig is. Hiermee is Smeestraat 2 bepalend voor het zichtbaar houden van de historisch gevormde stedenbouwkundige situatie in de middeleeuwse stadskern van Lochem. Het stadsbeeld werd hier aanvankelijk bepaald door kleinschalige smalle diepe panden op smalle evenwijdig aan elkaar gelegen kavels. Tussen de huizen bevonden zich smalle druipgangen of osendrops. Deze situatie is in dit deel van de Smeestraat nog zeer gaaf behouden gebleven en bijzonder voor de gemeente Lochem. 8. Er is duidelijk verband tussen het gebouw en de historische verkaveling. - In de situering, de bouwmassa en de aanwezige osendrop aan de zuidzijde is een duidelijk verband met de historische verkaveling in de binnenstad van Lochem te zien. 9. Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere stedenbouwkundige of landschappelijke situatie. - Het pand maakt deel uit van de aaneengesloten bebouwing van één van Lochems oude hoofdstraten. In het huidige karakter wordt de Smeestraat in hoofdzaak bepaald door karakteristieke, uit de 19 de en vroege 20 ste eeuw daterende voorgevels van vaak oudere panden. Tezamen met de nabijgelegen historische panden, de nog aanwezige authentieke verkavelingsstructuren en osendrops, vormt Smeestraat 2 een waardevol stedenbouwkundig ensemble met een hoge beeldwaarde, met name ook door de situering op de omhoekende overgang van de Smeestraat in de Bierstraat. Sociaal-economisch en cultuurhistorische waardering 10. De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. - Uit historisch woonhuis voortgekomen winkelpand, met nog deels historische winkelpui uit 1950; hiermee herinnert het pand aan de kleinschalige (winkel)bedrijvigheid in de Lochemse binnenstad in deze periode, waarin wonen en werken vaak samen, onder één dak plaats vonden. Het object SMEESTRAAT 2, bestaande uit een dubbel winkelhuis, bezit een groot aantal van bovenstaande historische waarden en is derhalve beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente Lochem MONUMENTEN ADVIES BUREAU