Standpunt van de Orde van Vlaamse Balies over vakantiedagen buiten de gerechtelijke vakantie

Transcriptie

1 Standpunt van de Orde van Vlaamse Balies over vakantiedagen buiten de gerechtelijke vakantie De minister van Justitie vroeg bij brief van het standpunt van de Orde van Vlaamse Balies m.b.t. de gerechtelijke vakantie. 1. De wettelijke bepalingen 1.1 De regeling zit vervat in artikel 334 tot 339: Hoofdstuk V. Vakantie en vakantiekamers Rechterlijke macht, vakantie en vakantiekamers Art. 334 Het gerechtelijk jaar begint op 1 september en eindigt op 30 juni. Van 1 juli tot 31 augustus houden de hoven en rechtbanken vakantiezittingen. De zaken worden opgeroepen en de pleidooien gehoord, tot en met 30 juni, met dien verstande dat, zo nodig, de debatten kunnen voortgezet worden na de hervatting van de werkzaamheden van de hoven en rechtbanken. De behandeling en berechting van criminele, correctionele en politiezaken wordt noch vertraagd noch onderbroken. Art. 335 Er is in het Hof van Cassatie een vakantiekamer, die opdracht heeft de criminele, de correctionele en de politiezaken, alsook alle spoedeisende zaken af te doen. [In de hoven van beroep, in de arbeidshoven, in de rechtbanken van eerste aanleg, in de arbeidsrechtbanken en in de rechtbanken van koophandel zijn er één of meer vakantiekamers. In het hof van beroep en in de rechtbank van eerste aanleg is er ten minste één kamer met drie magistraten en één kamer met één magistraat.] Die vakantiekamers zijn belast met de behandeling van de spoedeisende zaken, en bij het hof van beroep en de rechtbank van eerste aanleg met de dienst van de correctionele kamers, de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling. De vakantiekamers worden ieder jaar derwijze vernieuwd dat alle leden van het hof of de rechtbank er beurtelings dienst doen. Zij worden samengesteld met inachtneming van de bepalingen van de wet op het gebruik van de talen in gerechtszaken. De kamervoorzitters, de voorzitters en de ondervoorzitters doen er beurtelings dienst, en in rechtbanken waar geen ondervoorzitter is, de voorzitter en de oudstbenoemde rechter. Art. 336 De vakantiekamers van de hoven en van de rechtbanken houden ten minste twee zittingen per week, buiten de zittingen van het hof van beroep en de rechtbank van eerste aanleg voor het berechten van de correctionele zaken en van de inbeschuldigingstellingen, waarmede zij mochten belast worden. Art. 337 Bij gebreke van één of meer rechters wordt er een voldoend aantal opgeroepen uit degenen die geen vakantiedienst hebben. Art. 338 Het ambt van het openbaar ministerie bij de vakantiekamers wordt waargenomen door de magistraten die de procureur-generaal, [de federale procureur,] de procureur des Konings of de arbeidsauditeur daartoe aanwijst. Art. 339 De hoven en rechtbanken komen zo nodig tijdens de vakantie in om het even welke zaak bijeen om hun beslissingen uit te spreken. 1

2 1.2. Voeg daaraan toe dat art. 331Ger. W. (Hoofdstuk IV. Afwezigheid en verlof) bepaalt dat een magistraat niet mag afwezig zijn wanneer de dienst eronder lijdt, en dat geen enkel magistraat langer dan drie dagen mag afwezig zijn, zonder een bijzondere vergunning, naargelang de rang van de magistraat, uitgaande van de minister van Justitie tot de voorzitter van de rechtbank. Voor afwezigheid van meer dan een maand is vergunning van de minister van Justitie vereist voor alle magistraten (art. 332 Ger. W.). Deze regelingen gelden niet tijdens de (gerechtelijke) vakantie voor hen die niet tot enige dienstverrichting zijn gehouden (art. 333 Ger.W) Het valt op in deze wettelijke bepalingen dat er geen wettelijke vakantiedagen worden toegekend buiten de gerechtelijke vakantie (en buiten de wettelijke vakantiedagen zoals Kerstmis en Nieuwjaar die door andere wetgevende instrumenten zijn vastgelegd). Wanneer hoven en rechtbanken derhalve vakantiedagen toekennen in periodes buiten de gerechtelijke vakantie waar volgens de wil van de wetgever een verminderde dienst is, begeeft men zich op een terrein dat niet wettelijk omschreven is. Er valt ook op te merken dat wat criminele, correctionele en politiezaken betreft in de wet zelfs geen uitzondering voor gerechtelijke vakantie is bepaald. Deze worden "noch vertraagd, noch onderbroken" zegt artikel Artikel 335 bepaalt een minimumaantal van vakantiezittingen en vakantiekamers per gerecht. In artikel 336 wordt bepaald dat deze ten minste 2 zittingen per week moeten bedragen buiten de correctionele zaken. Artikel 337 bepaalt dat er eventueel rechters zullen moeten opgeroepen worden in voldoende aantal buiten diegenen die geen vakantiedienst hebben om bij gebrek aan een of meer rechters de zetel te vervolledigen. Artikel 339 tenslotte bepaalt dat hoven en rechtbanken zonodig tijdens de vakantie in om het even welke zaak bijeenkomen om hun beslissingen uit te spreken Uit het voorgaande moge blijken dat geen ofwel slechts vakantiezittingen houden buiten de gerechtelijke vakantie niet overeenstemt met de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. 2. Pogingen tot afschaffing van de gerechtelijke vakantie 2.1. De afschaffing van de gerechtelijke vakantie is een soort monster van Lochness dat reeds verschillende keren de kop heeft opgestoken. In vele van de ons omringende landen (Frankrijk, Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië) bestaat er geen eigenlijke gerechtelijke vakantie zoals wij dat kennen. Soms bestaat er wel een soort verminderde dienst. De laatste poging met een heus wetsvoorstel dateert van 2000 toen Charles MICHEL (PRL) een wetsvoorstel indiende op om een nieuw artikel 334 Gerechtelijk Wetboek in te voegen met de volgende tekst: "Het gerechtelijk jaar begint op 1 januari en eindigt op 31 december. De dienst wordt permanent en continu verzekerd. De Koning bepaalt de wijze waarop het jaarlijks verlof van de magistraten in de praktijk wordt georganiseerd." 2

3 Dit voorstel hield de opheffing in van artikel 335 tot 339 Gerechtelijk Wetboek. De ratio van het wetsvoorstel werd door de indiener als volgt uiteengezet: "De rechterlijke macht draait dus slechts 10 maanden per jaar op volle toeren. Ons inziens kan de situatie enkel bijdragen tot de gerechtelijke achterstand waarmee de hoven en rechtbanken te kampen hebben. Bijgevolg moet dringend een vakantiestelsel worden opgezet waarbij de jaarlijkse vakantie waarop iedere magistraat recht heeft verzoend wordt met de noodzakelijke permanente en continue voortzetting van de rechtsbedeling." Guy DELVOIE, toen coördinerend Kamervoorzitter in het Hof van Beroep van Brussel reageerde: "Het voorstel om het gerechtelijk verlof af te schaffen is even absurd als een voorstel om de kusthoreca te verplichten zijn jaarlijkse vakantie te organiseren tijdens dezelfde maanden juli en augustus en even absurd als een voorstel om onderwijzers en leraren (en waarom niet, de leerlingen) hun jaarlijkse vakantie te laten spreiden over het hele jaar (De Standaard, : "Weg met het gerechtelijk verlof")." Ook stafhouder LINDEMANS reageerde in De Standaard op : "Stunts lossen gerechtelijke achterstand niet op": "Die remedie (afschaffing gerechtelijke vakantie) zou erger kunnen zijn dan de kwaal. Want dan nemen rechters in een kamer met drie magistraten ieder apart vakantie in de loop van het jaar, en raakt zo'n rechtbank voortdurend verlamd." Wanneer men, zoals nu blijkbaar het geval is, magistraten die met drie in een kamer zitten zou toelaten hun vakantie te nemen buiten de gerechtelijke vakantie doet zich dus het probleem dat stafhouder LINDEMANS signaleerde effectief voor. 2.2 Destijds heeft de OVB (toen nog VVB) zich uitgesproken tegen de afschaffing van de gerechtelijke vakantie (2001). In 2003 lanceerde de voorzitter van de SPA Steve STEVAERT opnieuw de idee van de afschaffing van de gerechtelijke vakantie. Hij vond dat een noodzakelijke maatregel om de gerechtelijke achterstand in te halen. 3. Vakantie van magistraten tijdens het gerechtelijk jaar 3.1. Het gaat hier echter niet om de gerechtelijke vakantie, zoals in de wet bepaald, maar om het uitdijen van de gerechtelijke vakanties tijdens het jaar, dus tijdens de krokusvakantie, paas-, herfst- en kerstvakantie van de scholen met nog bijkomende snipperdagen en brugdagen zoals die door scholen worden toegepast ingevolge een precieze eigen reglementering De vraag is dus in eerste instantie: moet de gerechtelijke vakantei het schoolverlof volgen? In principe heeft gerechtelijke dienstverlening niets te maken met de talrijke schoolvakanties noch met het bijzonder stelsel dat kinderen en leerkrachten toelaat van meer vakantie te genieten dan werknemers en ambtenaren in de privé of overheidsdiensten. Alleszins kan gesteld worden dat de 3

4 bedrijfswereld het schoolverlof niet volgt. Integendeel, er zijn zelfs veel bedrijven, zoals in de bouw en aanverwante sectoren, waar alle werknemers gezamenlijk hun vakantie moeten opnemen, of althans het grootste deel daarvan, tijdens een bepaalde periode in juli tot begin augustus. Over het algemeen krijgen de bedrijven de vakantiedagen voor hun personeel, ook wanneer dat vrij vakantie mag opnemen (natuurlijk na afspraak met de bedrijfsleiding, zoals in de sociale wetten bepaald) weldegelijk gemanaged Een duidelijk punt is dat de gerechtelijke dienstverlening verzekerd moet blijven, wat trouwens de duidelijke bedoeling van de wetgever in het Gerechtelijk Wetboek is geweest Zoals volksvertegenwoordiger LANDUYT in zijn tussenkomst (Vragen en antwoorden, Kamer, CRIV82COM153 p. 15) opmerkt gaat het om de belangrijkste openbare dienst van het land, niet zomaar een dienst als een ander. 4. De structuur van het gerechtelijk apparaat 4.1. Dit antwoord stelt vooreerst vragen naar de structuur van het gerechtelijk apparaat. Er is geen echt gestructureerd personeelsbeleid met een duidelijke afbakening van werklast en verwachtingspatroon. Als gevolg daarvan organiseert iedere rechtbank een eigen zittingsbeheer, met afhankelijk van de korpschef veel, weinig of geen snipperdagen buiten de gerechtelijke vakantie. Dat zorgt voor een ongelijke behandeling van de magistraten en tot perceptieproblemen bij de bevolking. Elke rechtbank doet iets anders, wat natuurlijk niet bevorderlijk is voor de transparantie. Dit is alleen maar een gevolg van een diepere oorzaak: het management van de rechtbanken. Die onduidelijkheid is niet eens altijd het gevolg van het optreden van de korpschefs zelf, maar van het statuut en de organisatie. Die dient dus in globo opnieuw bekeken te worden De versnippering van de vakantiedagen is het gevolg van een breder structureel probleem, met name het inefficiënt management van veel rechtscolleges. 4

5 5. De problemen op een rijtje Wanneer men de problemen op een rijtje zet die aan bod moeten komen bij een onderzoek van deze problematiek uitgaande van de principes die hoger zijn geschetst komt men snel bij het volgende lijstje: 5.1. Op dit moment is er geen enkele informatie die een algemeen beeld geeft van de wijze waarop de vakanties worden georganiseerd in hoven en rechtbanken, in politierechtbanken en vredegerechten. Dat is wat de minister zelf geconstateerd heeft Zoals de minister ook vaststelde is er geen enkele info over een mogelijk verband tussen de gerechtelijke vakanties en de gerechtelijke achterstand Er is geen enkele uniforme regeling terzake wat wil zeggen dat elk hof, elke rechtbank, elke politierechtbank, elke vrederechter zijn ding doet in deze materie. Vermits er geen gegevens aanwezig zijn (punt 1) is het op dit moment dus totaal onmogelijk om een vergelijking te maken m.b.t. de wijze waarop het nieuwe systeem (vakantiedagen tijdens het gerechtelijk jaar) wordt toegepast in de verschillende rechtscolleges. Het is wel mogelijk, althans in zekere mate, na te gaan of de kamers zetelen op de data en dagen waarop ze normalerwijze zouden moeten zetelen, gedurende welke periodes en dagen er niet gezeteld wordt en of er een politiek bestaat van reductie van het aantal gefixeerde zaken tijdens periodes van schoolvakanties; eventueel kan nazicht van de op het net gepubliceerde kalenders en zittingsdagen tot enige verheldering leiden Er zijn ook geen precieze normen in zwang, geen Koninklijke Besluiten, geen wetteksten, geen richtlijnen over deze materie Dat maakt het mogelijk dat er ongelijke toepassing gebeurt van de "gebruiken" in de rechtscolleges tussen de rechtscolleges onderling en tussen de magistraten die deel uitmaken van deze colleges Er is ook geen duidelijke informatie over deze zaken naar de gebruiker van de juridische dienstverlening toe (advocaten en burgers) Er zijn ook geen duidelijke en uniforme regels die bepalen wie wie moet vervangen (cf. artikel 337 Gerechtelijk Wetboek); het is geweten dat lopende de gerechtelijke vakantie, maar ook lopende het gerechtelijk jaar nogal wat plaatsvervangende magistraten, dus advocaten, deze dienst op zich nemen zonder dat het evenwel duidelijk is in welke mate en voor welke periodes. 5

6 5.8. Het is ook niet bepaald welke diensten continu moeten verzekerd worden en in welke mate en hoe dat dan in de praktijk geschiedt in de betrokken hoven, gerechten en vredegerechten zo mogelijk op een gelijke wijze. Volgens artikel 334 laatste lid van het Gerechtelijk Wetboek wordt de behandeling en berechting van criminele, correctionele en politiezaken noch vertraagd noch onderbroken; de praktijk is evenwel anders ook al zijn er enkele correctionele zittingen in het gerechtelijk verlof voor aangehoudenen en weinig of geen in de klassieke schoolvakanties Wat houdt dan de continue verzekering van de gerechtelijke diensten in? Gaat het om een behandeling die beperkt is tot dringende of voorlopige maatregelen, gaat het om een behandeling ten gronde, gaat het om eenvoudig uitstel of verzending naar de rol (en hoelang is uitstel redelijk te noemen?). Is er ook de mogelijkheid om een normale dienstverlening voor bepaalde zaken te krijgen en moet dat soort zaken waarvoor dat mogelijk is dan niet gedefinieerd worden in een reglementaire tekst? Als er een vakantiezitting wordt gehouden waarop enkel uitstellen of verzendingen naar de rol mogelijk zijn, heeft een dergelijke vakantiezitting natuurlijk niet veel nut Hoe is dit alles te controleren? 6.Gevolgtrekkingen 6.1. Er is een grote noodzaak om een precies zicht te krijgen op wat er thans gebeurt qua schoolvakanties, brug- en vakantiedagen Er is een (wettelijke) regeling vereist vermits de zaak thans ook wettelijk geregeld is. Met uniforme uitvoerings- en toepassingsmaatregelen en vanzelfsprekend ook een controle door de bevoegde overheden Bij de behandeling van deze problematiek moet de koppeling gemaakt worden naar deze van de plaatsvervangende rechters. De OVB heeft hierover een duidelijk standpunt ingenomen. Het statuut en de regels voor de inzetbaarheid van plaatvervangende rechters zouden dienen herbekeken te worden. Conform het standpunt van de OVB zou er een soort van "pool van effectieve rechters" moeten komen die als plaatsvervanger van andere effectieve rechters kunnen opkomen en die in staat moeten zijn de noodwendigheden van de werking op te vangen ook tijdens vakantiedagen. 6

7 Naast de werking van die pool zouden dan slechts in zeer uitzonderlijke situaties afwijkende regelingen kunnen getroffen worden waar de plaatsvervangende rechters- advocaten dienen op te treden. De problematiek van de plaatsvervangers moet dan gekoppeld worden aan de problematiek van de vakantieregelingen. Het staat vast dat de productiviteit tijdens de vakantieperiodes lager is en dat er om vele redenen minder rechtzaken zijn. Er zullen echter wel altijd zittingen nodig zijn en er zullen dus steeds vervangers nodig zijn. Er moet dan ook een structurele oplossing gevonden worden voor de afwezigheden of vakantie van magistraten. De OVB is tegen de vervanging van magistraten door advocaten als dusdanig; de advocaten worden dan de facto onderdeel van het magistratenkorps en worden dan gezien als mensen met een dubbele functie en dat is geen gezonde situatie zoals ook in ons omringende landen wordt geoordeeld. Dit standpunt moet dan op alle niveaus worden doorgetrokken ook naar de vredegerechten toe Tenslotte is er een koppeling nodig, wat ook de minister reeds heeft laten uitschijnen naar aanleiding van gemelde parlementaire vraag, naar de werklastmeting. (Artikel 352bis Ger. W., ingevoegd bij art. 7, wet 29 november 2001) Ook hier heeft de OVB reeds verschillende malen standpunt over ingenomen. Het probleem is dat de werklast bij de magistraten ongelijk is verdeeld, wat de meeste magistraten trouwens zelf ook toegeven. Zolang er geen effectieve werklastmeting gebeurt, ook betreffende het nemen van vakanties, zal het niet mogelijk zijn de werklast tussen verschillende korpsen en verschillende magistraten binnen de korpsen juist te beoordelen. Een element hiervan is het opnemen en de verdeling van de vakanties en de invloed daarvan op de vereiste continuïteit van de openbare dienst, ook tijdens deze vakanties, snipperdagen of hoe men het ook noemt. De OVB heeft steeds gepleit voor een werklastmeting die niet beperkt is tot korpsen, rechtbanken en hoven maar die ook individueel wordt ingesteld, om zo tot een structureel betere werkverdeling te komen en een structureel efficiëntere werking van het gerecht. Bij het parket is er sinds 2004 een door De Witte & Morel ontwikkelde werklastmeting, beheerd door het vast bureau werklastmeting. Daar is nu voor iedere functie een "productietijd" gemeten, zodat de discussie over de vakantie in principe er duidelijker zou moeten zijn. Iets dergelijks moet, mutatis mutandis, ook voor de zetel worden uitgewerkt. Bij een evaluatie van de vakantie van magistraten moet de vraag worden gesteld wat van magistraten wordt verwacht, waarbij zeker een onderscheid moet worden gemaakt tussen magistraten van de zetel en van het parket. Hoeveel moeten zij werken en wat wordt onder "werken" verstaan (voorbereiden van zaken; zittingen en het schrijven van vonnissen of arresten telkens gekwantificeerd)? De vraag naar hoeveel vakantie ze kunnen opnemen, volgt in die logica pas daarna. Er moet eerst worden vastgelegd hoeveel ze moeten presteren en hoe dat wordt 7

8 uitgedrukt (in uren; in aantal einduitspraken; in aantal prestaties, enz ) Dat is in essentie een politieke discussie, aangezien ze door de wetgever moet worden beslecht, wanneer hij de personeelsformatie van de rechtbanken vastlegt en op vragen tot uitbreiding van deze formatie moet antwoorden. De vakantiediscussie is dus maar een afgeleide van de hoofdbekommernis van een efficiënte justitie. Daarbij is werklastmeting een belangrijk punt, maar uit wetenschappelijk onderzoek (o.m. van het instituut voor de overheid van de KUL, o.l.v. Prof Depré) blijkt dat ook hier enige omzichtigheid nodig is. Werklastmetingen zijn op zichzelf tijdrovend en duur, zodat het soms aangewezen is om alternatieven te gebruiken (vb. expertencomités, "survey" zoals in Duitsland, de multimethodenbenadering in de V.S., enz ) of een combinatie van systemen. Prof. Depré benadrukte op een studiedag op 11 december 2007 dat werklast belangrijk is, maar niet het voornaamste instrument kan zijn om de werking van justitie te rationaliseren. Er moet daarnaast meer aandacht zijn voor efficiëntere organisatie, efficiëntere werkprocessen, voor managementcapaciteit, voor audit en kwaliteitssystemen, voor stuur- en leiderschapscompetenties, enz Bij de werklastmeting zelf moet de productie van het gerecht, van de kamers én van de individuele magistraten in kaart worden gebracht en moet worden nagegaan of er een evenredige verdeling is van het werk. Dit veronderstelt ook het kwantificeren van personeelsbehoefen, het bepalen van de werkdruk, het in kaart brengen van individuele prestaties en het opsporen van magistraten die ondermaats presteren (en deze dan ook sanctioneren). Daarbij moet aandacht worden besteed aan time management, case-loadmanagement en moet het personeel worden toegekend op grond van prestaties en doelstellingen. Daarbij kan het Nederlandse systeem als voorbeeld fungeren. Door de resultaten van de (individuele) werklastmeting kan worden uitgemaakt wie op welk moment en waar kan worden ingeschakeld in de "pool van effectieve rechters" (6.3.) om de noodwendigheden van de gerechtelijke dienstverlening tijdens alle gerechtelijke vakantiedagen een structurele oplossing te geven. Gezien de wet op de werklastmeting reeds werd goedgekeurd in 2001, wordt het tijd dat de Koning de wijze zou vaststellen waarop de werklast van de rechter, en van het openbaar ministerie wordt geregistreerd, alsook de wijze waarop deze geregistreerde gegevens worden geëvalueerd (art. 352 bis Ger. W.) Goedgekeurd op de algemene vergadering van de Orde van Vlaamse Balies op 23 april