Welkom bij Van Hall Larenstein. Kennisdag Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Welkom bij Van Hall Larenstein. Kennisdag Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?"

Transcriptie

1 Welkom bij Van Hall Larenstein Kennisdag Meer natuur in de stad, hoe doe je dat? Donderdag 24 november 2016

2 Derk Jan Stobbelaar Lector Duurzaam Landschapsbeheer Van Hall Larenstein Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

3 Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

4 Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

5

6 Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

7 Urgentie + Mogelijkheden + Wensen + Interactief ontwerpen

8 Programma Kennisdag uur Het ontstaan van een nieuw ecosysteem: de stad. Nieuwe ronde nieuwe kansen - Robbert Snep Ontwerp, inrichting en beheer van stadsnatuur. Nu en in de toekomst - Martijn van de Loo uur Workshopsronde uur Pauze en informatiemarkt uur Workshopronde uur Verplaatsen naar kapel uur Reflectie en vooruitblik op stadsnatuur - Jelle Reumer Onderwijsagenda voor stadsnatuur - Derk Jan Stobbelaar uur Netwerkborrel Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

9 Huishoudelijke mededelingen Programma en workshopindeling uitgereikt bij ontvangst Ingeschreven? Workshopnummers staan op badge Geen workshopvoorkeur opgegeven? Kies groen! Pauze en informatiemarkt in aula Laatste sprekers weer plenair in kapel Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

10 Robbert Snep Onderzoeker Alterra Wageningen University and Research Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

11 Het ontstaan van een nieuw ecosysteem: de stad Nieuwe ronde, nieuwe kansen... Dr. ir. Robbert Snep, 24 November 2016

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 On the Origin of Species by Means of Natural Selection. Charles Darwin, 1859 British Library

24 24

25 Nieuwe ronde, nieuwe kansen? 25

26 ! 26

27 Hoe ziet de wereld er de komende jaren uit? 27

28 Welke kennis en vaardigheden nodig voor ? Bos- en Natuurbeheer Tuin- en landschapsinrichting 28

29 29

30

31 31

32 Culex pipiens - de Gewone Steekmug De soort is koude tolerant, overwintert en richt zich vooral op vogels Culex pipiens f. molestus - London Metro mug De soort is koude intolerant, en richt zich meer op zoogdieren (incl. de mens!) soortvorming

33

34 34

35 35

36 URGENTIE!!! Aan de slag in de praktijk! 36

37 Biodiversity hotspots Urbanization hotspots 37

38 38

39

40 40

41 Stoornis voortkomend uit gebrek aan natuurbeleving

42 42

43

44

45

46

47 47

48 48

49

50

51

52 52

53 53 Steve Winter, National Geographic

54 STADS 54 54

55 Stedelijk Bos & Natuurbeheer Biodiversiteitbehoud - Bedreigde stadssoorten - Bedreigde stedelijke habitats Biodiversiteitsbeleving - aantrekkelijke stadssoorten - Locatie-beheer betekenisvolle natuurontmoetingen Beheer ongewenste stadsflora en fauna - Exotenbestrijding (> effect op inheemse soorten) - Wildbeheer (> effect op mens) 55

56 56

57 57

58 World Cities report 2016 (UN-Habitat) 58

59 59

60 60

61 61

62

63 M.Ottelé - TU Delft

64 64

65 BES Lab, 1997

66

67 Sino-Singapore Tianjin Eco-city Development and Investment 67

68 68

69 69

70 70

71 71

72 72

73 73

74 74 Khoo Teck Puat Hospital, Singapore

75 Tuin- en landschapsinrichting van duurzame steden Functioneel groen - Klimaat, gezondheid, voedsel, stedelijk metabolisme, biodiversiteit - Evidence-based Ontwerp duurzame verstedelijking - Ruimtelijk en context functioneel - Stapeling functies constructief Inrichting & Beheer functioneel groen - Plantkeuze & standplaats inrichting - Duurzaam beheer, gericht op prestaties groen 75

76 Martijn van de Loo Wildlife Manager Directeur Soontiens Stadsnatuur Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

77 Ontwerp, inrichting en beheer van stadsnatuur. Nu en in de toekomst Martijn van de Loo Directeur Soontiëns Stadsnatuur, Wildlife manager

78 Eindhoven 10 x 10 km Eindhoven 10 x 10 km

79

80

81

82

83

84

85

86 De Doorntuin Eindhoven

87 De Doorntuin Nabij plantsoen

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100 5 2

101

102

103

104

105

106

107

108 Wall before

109

110

111 Voor de regenbui Waterbergende capaciteit: 63 m 3 vv

112 Tijdens de regenbui... 1 m 2 klimaatgroen verwerkt regenwater van 10 m 2 bestrating tijdens piekbui! Waterbergende capaciteit: 63 m 3 vv

113 Na de regenbui... Klimaatgroen zorgt voor natuurlijke infiltratie, koeling en betere vitaliteit beplanting Waterbergende capaciteit: 63 m 3 vv

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127 afkoelend geluidsremmend warmte-isolatie biodiversiteit isolerend droog houdend stofbindend natuurbeleving

128

129

130

131 Toekomstig ontwerp, inrichting en beheer van natuurlijke en duurzame steden Kennis! Individu-, soort-, populatie- en levensgemeenschap-perspectieven in stadcontext doorgronden Inzicht over biotiek-abiotiek interacties toepassen in ontwerp, inrichting, beheer Technische kennis kunnen inzetten voor prestaties van Nature-Based Solutions Mens-Biodiversiteit relaties begrijpen en integreren in ontwerp, inrichting en beheer In stakeholder processen effectief communiceren

132 Jelle Reumer Bioloog en hoogleraar Universiteit Utrecht Columnist Dagblad Trouw Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

133 Jelle Reumer DE STAD, DE NATUUR EN DE VEERKRACHT

134 Voor natuur is iedere omgeving geschikt (vrij naar Bob den Uyl)

135 uitgangspunten: Er is altijd (altijd!) natuur en die toont enorme veerkracht en aanpassingsvermogen aan iedere omstandigheid en omgeving en het resultaat is daardoor te sturen

136 Veerkracht

137

138

139

140

141

142

143

144

145 MV2: zand!!!

146

147

148

149

150

151

152

153 beschermen??

154 Tja natuur is niet zielig (dier soms wel) de stad is een natuurgebied en een ecosysteem als alle andere met soorten die zich er thuisvoelen en de rest ontbreekt jammer dan??

155 Kansen biodiversiteitsbevorderend ontwerpen, bouwen en beheren laat braak braak (verspringend pioniersysteem)

156 Kansen biodiversiteitsbevorderend ontwerpen, bouwen en beheren laat braak braak (verspringend pioniersysteem) en hou op met zeuren over de kuifleeuwerik die weg is en de halsbandparkiet die arriveerde

157 dank voor jullie aandacht

158 Onderwijsvernieuwing Kennisdag Meer natuur in de stad, hoe doe je dat? Donderdag 24 november 2016

159 Hartelijk dank voor uw aanwezigheid! Kennisdag Meer natuur in de stad, hoe doe je dat? Donderdag 24 november 2016

Wat kunt u doen... Biodiversiteit in de Stad

Wat kunt u doen... Biodiversiteit in de Stad Kansen voor Biodiversiteit in de Stad Klik op de stadskaart voor meer info per onderdeel van de stad Biodiversiteit in de Stad Biodiversiteit gaat wereldwijd achteruit. Steden kunnen een bijdrage leveren

Nadere informatie

Overzicht workshops kennisdag 'Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?'

Overzicht workshops kennisdag 'Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?' Overzicht workshops kennisdag 'Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?' Workshop # in zaal # 1 E005 2 D201 3 E011 4 E007 5 E301 6 A001 7 D203 8 A303 9 A311 10 E001 Ronde 1 14.15-15.00 uur 10 jaar stadsvogelbescherming

Nadere informatie

Tools for climate-adaptive and healthy urban design. Robbert Snep Wageningen Environmental Research

Tools for climate-adaptive and healthy urban design. Robbert Snep Wageningen Environmental Research Tools for climate-adaptive and healthy urban design Robbert Snep Wageningen Environmental Research Adaptation Support Tool Dutch version of this tool (Toolbox Klimaatbestendige Stad) is available at: https://ruimtelijkeadaptatie.nl/hulpmiddelen/toolbox-ks/

Nadere informatie

Biodiversiteit in stedelijk groen

Biodiversiteit in stedelijk groen Bestuurlijke conferentie groen in Gemeente IJsselstein Biodiversiteit in stedelijk groen Marco Hoffman 2010 jaar van de biodiversiteit Belang van biodiversiteit onder de aandacht brengen Veel planten en

Nadere informatie

Green infrastructure. Reinder Brolsma Robbert Snep

Green infrastructure. Reinder Brolsma Robbert Snep Green infrastructure Reinder Brolsma Robbert Snep Waarom Green infrastructure Waterberging overlast Water beschikbaarheid (?) Uitstraling, beleving Beperking van Urban Heat Island effect (?) Andere co-benefits

Nadere informatie

Verstedelijkingsopgave als groene challenge

Verstedelijkingsopgave als groene challenge Verstedelijkingsopgave als groene challenge 8 tips om groen effectief in te zetten! Dr. ir. Robbert Snep Senior onderzoeker Groene Steden, Wageningen Environmental Research (onderdeel WUR) 2 3 De 8 tips

Nadere informatie

Natuur op bedrijventerreinen: onderzoek & praktijk

Natuur op bedrijventerreinen: onderzoek & praktijk Natuur op bedrijventerreinen: onderzoek & praktijk 20 April 2017, Robbert Snep Robbert.Snep@wur.nl / +31 317 486006 Inhoud Deel 1: Onderzoek - Het bedrijventerrein - Huidige waarde van bedrijventerreinen

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s: primair

Nadere informatie

Bedrijven & Biodiversiteit = 3!

Bedrijven & Biodiversiteit = 3! Bedrijven & Biodiversiteit... 1+ 1 = 3! Context, praktijk en kansen 6 Oktober 2016, Robbert Snep Verspreiding van bedrijventerreinen in Nederland Bedrijventerrein ?? ?? Infra-rood beeld: rood is bomen,

Nadere informatie

Biodiversiteit in Zundert. Wetenschapswinkel. Concrete maatregelen ter bevordering van de ecologische kwaliteit in de gemeente Zundert

Biodiversiteit in Zundert. Wetenschapswinkel. Concrete maatregelen ter bevordering van de ecologische kwaliteit in de gemeente Zundert Wetenschapswinkel Biodiversiteit in Zundert Concrete maatregelen ter bevordering van de ecologische kwaliteit in de gemeente Zundert De biodiversiteit in de gemeente Zundert kan verhoogd worden door maatregelen

Nadere informatie

infprg03dt practicumopdracht 4

infprg03dt practicumopdracht 4 infprg03dt practicumopdracht 4 W. Oele 31 augustus 2008 1 Evolutie Het volgende citaat komt letterlijk van Wikipedia: Met evolutietheorie (soms ook wel evolutieleer genoemd) wordt de wetenschappelijke

Nadere informatie

Een b(l)oeiend sportpark

Een b(l)oeiend sportpark Een b(l)oeiend sportpark Naar een hogere biodiversiteit en belevingswaarde van sportparken Mascha Visser Bureau Waardenburg Ruim dertig jaar onafhankelijk onderzoek, advies en ontwerp op het gebied van

Nadere informatie

Nut en noodzaak van een goed imago Informatie Workshops drs. J.M. (Walther) Verhoeven vrijdag 28 november 2008 11.45 18.00 uur

Nut en noodzaak van een goed imago Informatie Workshops drs. J.M. (Walther) Verhoeven vrijdag 28 november 2008 11.45 18.00 uur Media (e)en zorg De media is niet meer weg te denken in de gezondheidszorg. Lees de afgelopen maanden de kranten er maar eens op na en je vindt uiteenlopende berichtgeving over zorggerelateerde onderwerpen.

Nadere informatie

Red de Jamaica Iguan

Red de Jamaica Iguan Red de Jamaica Iguan Door Evert Henningheim In het vrijwel ondoordringbare droogbos van Jamaica leeft een bijzondere leguaansoort. Het voortbestaan van deze Jamaicaanse leguaan wordt ernstig bedreigd.

Nadere informatie

Bezoekers Open Dagen maart

Bezoekers Open Dagen maart Resultaten open dagen maart 2014 Hieronder volgt een analyse van de open dagen van 8 maart in Leeuwarden en 22 maart in en in Wageningen. Aantal van bezoekers: In totaal hebben 2.685 bezoekers (waarvan

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s:

Nadere informatie

Eerste bijeenkomst Community of Practice: natuurinclusief bouwen Een beweging genaamd Gideon

Eerste bijeenkomst Community of Practice: natuurinclusief bouwen Een beweging genaamd Gideon Eerste bijeenkomst Community of Practice: natuurinclusief bouwen Een beweging genaamd Gideon Op 18 december kwamen ruim 30 deelnemers uit verschillende disciplines (gemeenten, provincies, bouwbedrijven,

Nadere informatie

Anna Schoemakers Klimaat voor Ruimte

Anna Schoemakers Klimaat voor Ruimte Workshop: De klimaatrobuuste stad Voorzitter: Prof. dr.ir. C. Zevenbergen (Chris), Dura Vermeer/UNESCO IHE Sprekers en presentaties: Drs. A.J. Schoemakers (Anna) Projectbegeleider Klimaat voor Ruimte,

Nadere informatie

.boekeltuinen.nl www

.boekeltuinen.nl www www.boekeltuinen.nl TEGEL ERUIT, PLANTJE ERIN TIP Houd de tuin zo groen Barbara Bekhof mogelijk en minimaliseer de verharding. Arjen Grent 3 REGENTON Als je de regenpijp hebt afgekoppeld, kun je het regenwater

Nadere informatie

Leefbare steden. met connected lighting

Leefbare steden. met connected lighting Leefbare steden met connected lighting 3 Steden veranderen Uitdagingen voor leefbaarheid en veiligheid Steden kunnen druk en chaotisch zijn Maar de diversiteit maakt ze voor velen aantrekkelijk Feit:

Nadere informatie

Welkom door Joop Spijker dagvoorzitter, werkzaam bij Alterra, Wageningen UR, als senior-onderzoeker. Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie

Welkom door Joop Spijker dagvoorzitter, werkzaam bij Alterra, Wageningen UR, als senior-onderzoeker. Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie Programma 13.10 In het Deltaprogramma zijn voorstellen opgenomen om de ruimtelijke inrichting van Nederland klimaatbestendig en waterrobuust te maken. Daar maakt de particuliere tuin ook een belangrijk

Nadere informatie

Responsief Beleidsonderzoek

Responsief Beleidsonderzoek Programma Driedaagse Training Course Responsief Beleidsonderzoek Hoe procedures, experimenten en technologische applicaties De bruikbaarheid van onderzoek voor beleidsmakers vergroot Donderdagen 1, 8 en

Nadere informatie

Doet uw gemeente mee?

Doet uw gemeente mee? Doet uw gemeente mee? Stichting Steenbreek wil samen met deelnemende gemeenten, waterschappen en provincies iedereen in Nederland enthousiasmeren om onze leefomgeving te vergroenen. Samen kunnen we het

Nadere informatie

Solarpark Hengelo. NLGreenlabel. NL Greenlabel

Solarpark Hengelo. NLGreenlabel. NL Greenlabel Solarpark Hengelo NL Greenlabel Solarpark Hengelo _ introductie Locatie: Partners: Zutphen IJssel Hengelo (GLD) Doetinchem Solarpark _ Nieuw? Combineren! NL Greenlabel Solarpark Het NL Greenlabel Solarpark

Nadere informatie

Vergroenen van het groenonderwijs. Opleidingen helpen bij groei stadsnatuur. Drs. Yvon D. Schuler

Vergroenen van het groenonderwijs. Opleidingen helpen bij groei stadsnatuur. Drs. Yvon D. Schuler Vergroenen van het groenonderwijs Opleidingen helpen bij groei stadsnatuur Drs. Yvon D. Schuler Stadsnatuur? Natuur in de stad is op te splitsen in vier hoofdtypen: bebouwing, parken, water en verbindingen.

Nadere informatie

Zorgen aan de poort Alternatieven voor toegang tot zorg en ondersteuning

Zorgen aan de poort Alternatieven voor toegang tot zorg en ondersteuning Zorgen aan de poort Alternatieven voor toegang tot zorg en ondersteuning 1 #zorgenaandepoort @raadrvs Welkom Toegang organiseren vanuit verschillende hulpvragen van burgers Namens de Raad voor Volksgezondheid

Nadere informatie

Voor een meetbare duurzame leefomgeving. Voor het verduurzamen en vergroenen van onze leefomgeving

Voor een meetbare duurzame leefomgeving. Voor het verduurzamen en vergroenen van onze leefomgeving Voor een meetbare duurzame leefomgeving Voor het verduurzamen en vergroenen van onze leefomgeving De mens in balans met de natuur! En een duurzame gebiedsontwikkeling helpt daarbij 2 Visie: Door bij de

Nadere informatie

Wetenschap ontmoet Natuur

Wetenschap ontmoet Natuur Wetenschap ontmoet Natuur NL Greenlabel Bevorderen van duurzame materialen Meetbaar maken van duurzaamheid Label producten materialen en gebied 141 partners (25NGO s/ kennisinstellingen) 9 medewerkers

Nadere informatie

Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM)

Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM) Apeldoorn, 19 november 2015 Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM) Datum: 26 november 2015 Onderwerp: Uitnodiging Miniworkshop en ALV GvRM Beste leden, Graag nodigt het bestuur u

Nadere informatie

Hebben stadsvogels nog een kans? 1. Probleemstelling 2. Huismus en Koolmees als stedelijke bio indicatoren

Hebben stadsvogels nog een kans? 1. Probleemstelling 2. Huismus en Koolmees als stedelijke bio indicatoren Hebben stadsvogels nog een kans? 1. Probleemstelling 2. Huismus en Koolmees als stedelijke bio indicatoren Probleemstelling Verstedelijking neemt toe: tegen 2060 wordt verwacht dat 66% van de wereldpopulatie

Nadere informatie

Grootschalige reactie van planten en dieren op klimaatverandering

Grootschalige reactie van planten en dieren op klimaatverandering Grootschalige reactie van planten en dieren op klimaatverandering 19 november 2011, Minisymposium Klimaatverandering en gevolgen voor de natuur Dr. Ir. Arnold van Vliet Leerstoelgroep Milieusysteemanalyse,

Nadere informatie

Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM)

Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM) Apeldoorn, 22 oktober 2015 Aan de leden van het Genootschap voor Risicomanagement (GvRM) Datum: 26 november 2015 Onderwerp: Uitnodiging Miniworkshop en ALV GvRM Beste leden, Graag nodigt het bestuur u

Nadere informatie

Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project

Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project Quadruple P voor een duurzame stad: People Planet Profit en Project prof. ir Kees Duijvestein em. Duurzame Ontwikkeling in de Gebouwde Omgeving StadsOntwerp & Milieu (SOM) groep faculteit Bouwkunde TU

Nadere informatie

Vvg. Kansen zien, kansen pakken! Leven in de stad van de toekomst. 13 november 2013

Vvg. Kansen zien, kansen pakken! Leven in de stad van de toekomst. 13 november 2013 Kansen zien, kansen pakken! Vvg 13 november 2013 Leven in de stad van de toekomst Louis Bekker City Account Manager Programma manager Onderwijs (PO/MO) Smart Concurrentie Leefbaar Groen Samenwerking Onze

Nadere informatie

Buurttuin Zwarteweg Rheden. Meer natuur in de stad, hoe doe je dat?

Buurttuin Zwarteweg Rheden. Meer natuur in de stad, hoe doe je dat? Buurttuin Zwarteweg Rheden Van grasvlakte naar een plek om van te genieten! Giel Bongers Meer natuur in de stad, hoe doe je dat? Van Hall Larenstein Kennisdag 24 11 2016 In Rheden heeft de gemeente 1200

Nadere informatie

3/13/2014. Klimaatverandering vraagt om innovatie. Crises op meerdere fronten

3/13/2014. Klimaatverandering vraagt om innovatie. Crises op meerdere fronten Klimaatverandering vraagt om innovatie De crisis als voorbode van grote veranderingen in economie en maatschappij Brabantse Waterdag 28 februari 2014 s Hertogenbosch door Pier Vellinga Hoogleraar aan Wageningen

Nadere informatie

1 oktober 2018 Vooraankondiging 2-jaarlijks R92 Congres: Maatschappelijk Herstel is (g)een Kunst?! Dit kunstwerk is gemaakt door Franca Hiddink

1 oktober 2018 Vooraankondiging 2-jaarlijks R92 Congres: Maatschappelijk Herstel is (g)een Kunst?! Dit kunstwerk is gemaakt door Franca Hiddink 1 oktober 2018 Vooraankondiging 2-jaarlijks R92 Congres: Maatschappelijk Herstel is (g)een Kunst?! Dit kunstwerk is gemaakt door Franca Hiddink Stichting Rehabilitatie 92 (R92) houdt zich bezig met bij-

Nadere informatie

SKB-Duurzame Ontwikkeling Ondergrond Showcase Amersfoort

SKB-Duurzame Ontwikkeling Ondergrond Showcase Amersfoort SKB-Duurzame Ontwikkeling Ondergrond Showcase Amersfoort Water, bodem en groen vormen de groene alliantie. De gemeente Amersfoort borgt de alliantie in drie etalagegebieden én in haar structuurvisie, het

Nadere informatie

MASTERCLASS Participatief plannen van groenblauwe netwerken voor ecosysteemdiensten

MASTERCLASS Participatief plannen van groenblauwe netwerken voor ecosysteemdiensten MASTERCLASS Participatief plannen van groenblauwe netwerken voor ecosysteemdiensten Radio Kootwijk, 7 september 2011 Sabine van Rooij, Ingrid Coninx, Gilbert Maas, Eveliene Steingröver (Alterra) Judith

Nadere informatie

Stedelijke railprojecten De stand internationaal en nationaal

Stedelijke railprojecten De stand internationaal en nationaal Stedelijke railprojecten De stand internationaal en nationaal Rob van der Bijl RVDB Urban Planning & Lightrail.nl Amsterdam Dag van de Light Rail, Amsterdam, 24 januari 2018 Wat is light rail? Light rail

Nadere informatie

Lijst van uitnodigingen te behandelen in de vergadering van burgemeester en wethouders van dinsdag 25 september 2018

Lijst van uitnodigingen te behandelen in de vergadering van burgemeester en wethouders van dinsdag 25 september 2018 Lijst van uitnodigingen te behandelen in de vergadering van burgemeester en wethouders van dinsdag 25 september 2018 Ingekomen van en activiteit: Afgevaardigde: VNG Smart Society meets Design samen organiseren

Nadere informatie

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer

Nadere informatie

Implementatie van richtlijnen. Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions

Implementatie van richtlijnen. Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions Implementatie van richtlijnen Dr. Hester Vermeulen Afdeling Chirurgie, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Amsterdam School of Health Professions Even voorstellen Dr. Hester Vermeulen Verpleegkundige

Nadere informatie

ZA4735. Flash Eurobarometer 219 (Biodiversity) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish)

ZA4735. Flash Eurobarometer 219 (Biodiversity) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish) ZA4735 Flash Eurobarometer 219 (Biodiversity) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish) Flash Eurobarometer on biodiversity Flash 219 questionnaire Q1. Kent u de term biodiversiteit? [SLECHTS ÉÉN

Nadere informatie

Natuurwaarden op Groene daken Workshop KNW Stowa 4 Oktober 2016 Klaas van Nierop

Natuurwaarden op Groene daken Workshop KNW Stowa 4 Oktober 2016 Klaas van Nierop Natuurwaarden op Groene daken Workshop KNW Stowa 4 Oktober 2016 Klaas van Nierop * Stadsecoloog bij Stadsingenieurs GG * vanaf 2008 gestart met lit. studie ecol.onderzoek op groene daken * 2010-2011 ecol.

Nadere informatie

Inrichtingsconcept: Kosten in controle

Inrichtingsconcept: Kosten in controle Inrichtingsconcept: Kosten in controle Stichting Het Groene Spoor is een burgerinitiatief die een samenwerking zoekt met de gemeente Amersfoort voor het vergroten van (stedelijke) biodiversiteit door groene

Nadere informatie

De mug achter de olifant

De mug achter de olifant Dutch Good Safety Authorithy De mug achter de olifant Marieta Braks Centrum Infectieziektenbestrijding RIVM Marieta.braks@rivm.nl Arjan Stroo Centrum Monitoring Vectoren, NVWA c.j.stroo@nvwa.nl 3 Vector

Nadere informatie

Landschapsonderzoek in het Kromme Rijngebied

Landschapsonderzoek in het Kromme Rijngebied Landschapsonderzoek in het Kromme Rijngebied Onderzoeksgroep Milieugeografie, Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM) Dr. Emma van der Zanden, Franziska Komossa, MSc KENNISMAKING VU LANDSCHAPSONDERZOEK

Nadere informatie

LIVING LAB GRONINGEN AIRPORT EELDE. Philip Broeksma, kwartiermaker

LIVING LAB GRONINGEN AIRPORT EELDE. Philip Broeksma, kwartiermaker LIVING LAB GRONINGEN AIRPORT EELDE Philip Broeksma, kwartiermaker Living Lab Groningen Airport Eelde Onderwijs Overheid Onderzoek Ondernemers Omgeving Gezamenlijk, gelijkwaardig Innovaties, experimenten,

Nadere informatie

Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Provincie Noord-Holland HAARLEM, JUNI 2019

Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Provincie Noord-Holland HAARLEM, JUNI 2019 PARK AGENDA 2019-2021 Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Provincie Noord-Holland WERKDOCUMENT HAARLEM, JUNI 2019 PARK NOORD-HOLLAND 2019-2021: STEVEN SLABBERS PARK Agenda 2 Landschapsarchitect

Nadere informatie

Welkom bij Biologie in Wageningen. Opleidingsdirecteur bachelor biologie 2 e jaars bachelorstudent biologie

Welkom bij Biologie in Wageningen. Opleidingsdirecteur bachelor biologie 2 e jaars bachelorstudent biologie Welkom bij Biologie in Wageningen Opleidingsdirecteur bachelor biologie 2 e jaars bachelorstudent biologie Opbouw opleidingspresentatie Wat is biologie in Wageningen? Opbouw van de bachelor biologie Studentenverhaal

Nadere informatie

Maar laat ik ook de rest van het team voorstellen Eefje, Charjan en Jasper. Eefje

Maar laat ik ook de rest van het team voorstellen Eefje, Charjan en Jasper. Eefje Goedendag, welkom bij de online cursus Energie Vriendelijke Renovatie Processen. Fijn dat je mee doet. Voor je zie je de mensen die met veel plezier aan deze cursus gewerkt hebben. Wij zullen je de komende

Nadere informatie

Het Hart van Holland. Omgevingsvisie 2040

Het Hart van Holland. Omgevingsvisie 2040 Het Hart van Holland Regionale Agenda Omgevingsvisie 2040 GEMEENTERAAD KAAG & BRAASSEM 7 DECEMBER 2016 JEROEN TRAUDES kaag en braassem katwijk leiden leiderdorp noordwijk oegstgeest teylingen voorschoten

Nadere informatie

Lean Innovation Network

Lean Innovation Network Innovation Lab Transitie naar een duurzame samenleving Lean Transformation, Leiderschap en Duurzaamheid Aluminium Delfzijl B.V. Datum : donderdag 5 maart 2009 Adres : Oosterhorn 20-22 9936 HD Delfzijl

Nadere informatie

Visie op stadslandbouw

Visie op stadslandbouw Stadslandbouw Visie op stadslandbouw Tegenwoordig woont meer dan de helft van de wereldbevolking in de stad; nooit eerder was dit zo veel. Hierdoor neemt de druk op grond en ruimte toe, groeit de behoefte

Nadere informatie

Toekomst natuurbeheer: waar gaat het heen? Edo van Uchelen

Toekomst natuurbeheer: waar gaat het heen? Edo van Uchelen Toekomst natuurbeheer: waar gaat het heen? Edo van Uchelen Edo van Uchelen Wildernis, openheid, grote grazers, exoten, maakbare natuur, angst voor bos Wildernis, openheid, grote grazers, exoten, maakbare

Nadere informatie

Maak van je tuin, een levende tuin!

Maak van je tuin, een levende tuin! Maak van je tuin, een levende tuin! Ontdek hoe je van jouw tuin een duurzame tuin kan maken. 2 Samen bouwen aan meer leven in de tuin. Gewoonweg door een paar stenen in jouw tuin te vervangen door groen.

Nadere informatie

Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden

Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden Groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden 5 maart 2013 Hiltrud Pötz Toenemende Verstedelijking Uitdaging Klimaatverandering Vaker heftige neerslag Meer dagen met tropische temperaturen Langere

Nadere informatie

1 NATUUR. 1.1 Natuurwetgeving & Planologie

1 NATUUR. 1.1 Natuurwetgeving & Planologie 1 NATUUR 1.1 Natuurwetgeving & Planologie De bescherming van de natuur is in Nederland vastgelegd in respectievelijk de Natuurbeschermingswet en de Flora- en faunawet. Deze wetten vormen een uitwerking

Nadere informatie

Praktijkvoorbeeld Evidence Based Werken. Foutloos Leren bij Korsakov

Praktijkvoorbeeld Evidence Based Werken. Foutloos Leren bij Korsakov Praktijkvoorbeeld Evidence Based Werken Foutloos Leren bij Korsakov SYMPOSIUM: BIJEENKOMST EVIDENCE BASED WERKEN IN VERPLEEGHUIZEN 8 MAART 2018 CYNTHIA VOGELER, DIRECTEUR KORSAKOV KENNISCENTRUM Inleiding

Nadere informatie

Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland

Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland Agrarisch Vastgoed Aard,omvang en oplossingsrichtingen huidige en toekomstige leegstand agrarische vastgoed Nederland 9 maart 2017, Edo Gies, Wageningen Environmental Research (Alterra) 2 Agrarische ontwikkeling

Nadere informatie

Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering. MT 22 maart 2012 Arno Lammers

Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering. MT 22 maart 2012 Arno Lammers Regionale Adaptatie Strategie vanwege klimaatverandering MT 22 maart 2012 Arno Lammers Voorgeschiedenis RAS - Proces Waterkader Haaglanden gestart febr. 2003 na opdracht AB - Regionaal Bestuursakkoord

Nadere informatie

Maatschappelijke waardecreatie in de praktijk

Maatschappelijke waardecreatie in de praktijk Maatschappelijke waardecreatie in de praktijk Jaarrapport 2016 Wageningen University & Research, Wetenschapswinkel Maatschappelijke waarde van onderzoek ontstaat bij het gebruik of de toepassing van de

Nadere informatie

Motivaties in het beheer van de duinen

Motivaties in het beheer van de duinen Motivaties in het beheer van de duinen Ter gelegenheid van het Lymesymposium 1 november 2013 Marianne Snabilie Manager Onderhoud en Administratie PWN Waterleidingbedrijf Afdeling Natuur en Recreatie Inhoud

Nadere informatie

Zit je straks gezellig te lezen in de daktuin van de bib?

Zit je straks gezellig te lezen in de daktuin van de bib? Page 1 of 6 Bib Couwelaar in Deurne heeft volop plannen om hun grote dak om te toveren in een daktuin voor de bib bezoekers. Hiervoor gaan ze samen met Stadslab2050 de uitdaging aan om hun dak-dromen een

Nadere informatie

Bij-scholing voor de groenprofessional. Titel presentatie. subtitel

Bij-scholing voor de groenprofessional. Titel presentatie. subtitel Bij-scholing voor de groenprofessional Titel presentatie subtitel Structureel vergroten van het voedselaanbod en de nestgelegenheid voor wilde bijen in Nederland. Initiatiefnemers Project- & campagnepartners

Nadere informatie

Cradle to Cradle in de praktijk Tuinen

Cradle to Cradle in de praktijk Tuinen Cradle to Cradle in de praktijk Tuinen Mei 2009 Programma: Introductie WissingTuinen Wat is Cradle to Cradle? Cradle to Cradle in de praktijk Even voorstellen Ons kantoor in Megchelen: Ontwerp & Advies

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 5 November 2016 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 5 November 2016 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 5 November 2016 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2016 Het begon in 1918 Wageningen University & Research Wageningen University Medewerkers: 2,600 studenten:>

Nadere informatie

Steenuil en ontheffingsaanvragen van de Flora- en faunawet. Martijn van Opijnen (Dienst Regelingen) Wouter van Heusden (Dienst Landelijk Gebied)

Steenuil en ontheffingsaanvragen van de Flora- en faunawet. Martijn van Opijnen (Dienst Regelingen) Wouter van Heusden (Dienst Landelijk Gebied) Steenuil en ontheffingsaanvragen van de Flora- en faunawet Martijn van Opijnen (Dienst Regelingen) Wouter van Heusden (Dienst Landelijk Gebied) 5 november 2011 Wat doen DR en DLG Dienst Regelingen is namens

Nadere informatie

Frameworks/Modellen Informatievaardigheid

Frameworks/Modellen Informatievaardigheid Resultaten vragenlijst Frameworks/Modellen Informatievaardigheid Maart 2018 door LOOWI Werkgroep Frameworks Anneke Dirkx Harrie van der Meer Lisa Kozlowska Jos Fleuren Renny Oortwijn Mariette Vissers Michielsen

Nadere informatie

Leergang bve 2015. Programma

Leergang bve 2015. Programma Leergang bve 2015 Programma Dinsdag 21 april 2015, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2015 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking

Nadere informatie

Better cities, better lives. De bijdrage van ondergronds ruimtegebruik aan duurzame stedelijke ontwikkeling

Better cities, better lives. De bijdrage van ondergronds ruimtegebruik aan duurzame stedelijke ontwikkeling Better cities, better lives De bijdrage van ondergronds ruimtegebruik aan duurzame stedelijke ontwikkeling Introductie Han Admiraal Zelfstandig adviseur op het gebied van ondergronds ruimtegebruik en omgevingsmanagement

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

Leergang mbo 2016. Programma

Leergang mbo 2016. Programma Leergang mbo 2016 Programma Dinsdag 22 maart 2016, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2016 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking

Nadere informatie

Het Jaar van de Ruimte

Het Jaar van de Ruimte meets Het Jaar van de Ruimte Het Vastgoedsymposium Informatiebrochure Vrijdag 4 december 2015 Utrecht, Nederland Voorwoord Stichting Hèt Vastgoedsymposium is een samenwerkingsverband tussen de drie academische

Nadere informatie

Duurzame Gebiedsontwikkeling

Duurzame Gebiedsontwikkeling Duurzame Gebiedsontwikkeling Duurzame Gebiedsontwikkeling volgens de NL Greenlabel Gebiedslabel methode door Lodewijk Hoekstra Den Ouden/Van den Berk event 7 december 2017 Tijd voor een nieuw denken Duurzaam

Nadere informatie

NLGreenlabel. Presentatie Nico Wissing

NLGreenlabel. Presentatie Nico Wissing NLGreenlabel Presentatie Nico Wissing Nico Wissing Nico Wissing Megchelen (Gld.) Groen in de genen Out of the Box Groene toepassingen Waarde van groen WissingTuinen Boek: WissingTuinen Outlook www.nicowissing.com

Nadere informatie

Professionaliteit in wetenschap en zorg

Professionaliteit in wetenschap en zorg Professionaliteit in wetenschap en zorg Symposium: in balans Utrecht 27 november 2015 Dr. Hans van Dartel, ethicus, verpleegkundige (np) Voorzitter Commissie Ethiek V&VN Opzet Verkenning waarden van praktijken

Nadere informatie

Inhoud. 1. Achtergrond en aanleiding (MER en TICD) 2. Opgave en oplossingen water en groen. 3. Proces en methode. 4. Uitvoering

Inhoud. 1. Achtergrond en aanleiding (MER en TICD) 2. Opgave en oplossingen water en groen. 3. Proces en methode. 4. Uitvoering Inhoud 1. Achtergrond en aanleiding (MER en TICD) 2. Opgave en oplossingen water en groen 3. Proces en methode 4. Uitvoering 5. Afsluiting en conclusie 1. Achtergrond Hart van TICD Ontwikkelingen tbv versterken

Nadere informatie

Ruimte voor innovatie

Ruimte voor innovatie Prof. dr. Jacques van Dinteren 8 december 2014 Wat gedachten over: De te stellen eisen aan een science park De vestigers De werkomgeving Inbedding in het regionale systeem De financiering van het vastgoed

Nadere informatie

Het klikt! Wat werkt in de samenwerking rond jeugd. #hetklikt. Werkplaatsen Sociaal Domein

Het klikt! Wat werkt in de samenwerking rond jeugd. #hetklikt. Werkplaatsen Sociaal Domein Het klikt! Wat werkt in de samenwerking rond jeugd #hetklikt Programma 12:30u Inloop 13:00u Opening 13:15u Keynote Andries Baart 13:45u Interview over de Zwolse pilot jeugd- en gezinswerker naast de huisarts

Nadere informatie

CHECKLIST ONDERGRONDKANSEN: AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN

CHECKLIST ONDERGRONDKANSEN: AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN CHECKLIST : AANTREKKELIJK WONEN EN WERKEN IN APELDOORN Versterk de identiteit van de Buitenstad door landschappelijke, aardkundige en archeologische waarden zichtbaar op te nemen in de ruimtelijke inrichting

Nadere informatie

Natuur- en landschapscriteria voor Nationale Parken van Wereldklasse

Natuur- en landschapscriteria voor Nationale Parken van Wereldklasse Natuur- en landschapscriteria voor Nationale Parken van Wereldklasse Naar Nederlandse natuur van internationale allure Joost Tersteeg www.wing.nl Inhoud van deze presentatie Aanleiding en aanpak van deze

Nadere informatie

COP #14: Jouw klimaatadaptief donderdag 14 februari 2019

COP #14: Jouw klimaatadaptief donderdag 14 februari 2019 COP #14: Jouw klimaatadaptief 2019 donderdag 14 februari 2019 Wie zijn er? BAR - gemeenten Gemeente Den Haag Gemeente Delft Gemeente Leiden Gemeente Maassluis Gemeente Midden Delfland Gemeente Nissewaard

Nadere informatie

Wegkijken of. ingrijpen. Conferentie voor vertrouwenspersonen in het mbo. Donderdag 17 januari uur Aristo Utrecht

Wegkijken of. ingrijpen. Conferentie voor vertrouwenspersonen in het mbo. Donderdag 17 januari uur Aristo Utrecht Wegkijken of Donderdag 17 januari 2019 9.30-16.00 uur Aristo Utrecht ingrijpen Interventies door de vertrouwenspersoon Conferentie voor vertrouwenspersonen in het mbo Wegkijken of ingrijpen; interventies

Nadere informatie

No Risk No Glory? k(no)w risks, k(no)w FUN, k(no)w opportunities, k(no)w future!

No Risk No Glory? k(no)w risks, k(no)w FUN, k(no)w opportunities, k(no)w future! No Risk No Glory? k(no)w risks, k(no)w FUN, k(no)w opportunities, k(no)w future! STEDIN Netbeheer 19 april 2018 Joep Weerts Directeur Klant & Markt Ravish Mehairjan Hoofd Corporate Risk Management SAMEN

Nadere informatie

Programma demonstratieweek bioraffinage in de Peel Van maandag 8 t/m vrijdag 12 september

Programma demonstratieweek bioraffinage in de Peel Van maandag 8 t/m vrijdag 12 september Programma demonstratieweek bioraffinage in de Peel Van maandag 8 t/m vrijdag 12 september maandag 8 september: delegaties uit Noord- en Midden Limburg voor programma 13.00 17.00 uur voor programma zie

Nadere informatie

Ecosysteem voedselrelaties

Ecosysteem voedselrelaties Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.

Nadere informatie

ONDERZOEKSOPDRACHT KCNR DECEMBER 2016 Klimaat-adaptieve gevel

ONDERZOEKSOPDRACHT KCNR DECEMBER 2016 Klimaat-adaptieve gevel ONDERZOEKSOPDRACHT KCNR DECEMBER 2016 Thema: Klimaat-adaptieve gevel Titel van de opdracht (Kort en krachtige weergave van het onderwerp) Het ontwerpen en testen van een klimaat-adaptieve gevel voor utiliteitsgebouwen

Nadere informatie

One Welfare: Animal Assisted Interventions

One Welfare: Animal Assisted Interventions One Welfare: Animal Assisted Interventions Startdocument 1. Achtergrond en aanleiding Animal Assisted Intervention (AAI) is een interventie bij mensen met een fysieke en/of mentale beperking met behulp

Nadere informatie

Geen keurslijf, maar ruimte voor eigen keuzes. 2e Cardiovasculair Risicomanagement Congres. De nieuwe multidisciplinaire richtlijn

Geen keurslijf, maar ruimte voor eigen keuzes. 2e Cardiovasculair Risicomanagement Congres. De nieuwe multidisciplinaire richtlijn 2e Cardiovasculair Risicomanagement Congres De nieuwe multidisciplinaire richtlijn Woensdag 20 juni 2012, ReeHorst te Ede Geen keurslijf, maar ruimte voor eigen keuzes Platform Uitnodiging Geachte collega,

Nadere informatie

RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & SURF

RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & SURF RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & DIENSTONTWIKKELING @ SURF Wat is Research Management? Research data management is an explicit process covering the creation and stewardship of research materials to

Nadere informatie

Succesvol samenwerken in de Regio Eindhoven. Plaats voor een heading

Succesvol samenwerken in de Regio Eindhoven. Plaats voor een heading Succesvol samenwerken in de Regio Eindhoven Plaats voor een heading Jean Paul Kroese 26 april 2012 Opbouw presentatie 1. Kenmerken Regio Eindhoven 2. Regionale ambitie en inhoudelijke opgave 3. Governance

Nadere informatie

Datum: zaterdag 18 september uur. Cool kunst en cultuur, Coolplein 1 te Heerhugowaard. Kaartverkoop: 11,- via:

Datum: zaterdag 18 september uur. Cool kunst en cultuur, Coolplein 1 te Heerhugowaard. Kaartverkoop: 11,- via: Jubileumfestival Natuurfotografieclub Objectief Natuurfotografieclub Objectief uit Heerhugowaard is opgericht in 1985 en bestaat dit jaar dus 25 jaar. Eén van de evenementen die we ter gelegenheid van

Nadere informatie

CC Connected Cities. connectedcities.net web-statistics

CC Connected Cities. connectedcities.net web-statistics CC Connected Cities lity of Ferrara ersity of Technology (TU Delft) Regional Government Administrative structure (SRE) Netherlands Center for Underground Construction (COB) TNO Environment and Geosciences

Nadere informatie

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam

Nadere informatie

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Infrastructures & Mobility Delft Research Initiatives Delft Research Initiatives Energie, Gezondheid, Infrastructuren & Mobiliteit, en Leefomgeving

Nadere informatie

Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, kwalitatief opzicht.

Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, kwalitatief opzicht. Goede onderwijsondersteuning is een professionele tak van sport die veel effect heeft op onderwijsinstellingen, zowel in financieel als kwalitatief opzicht. 30 magazine september 2016 De droom van... Dr.

Nadere informatie

Werkblad - Les 2 - Bouwen met de natuur

Werkblad - Les 2 - Bouwen met de natuur Het concept van Bouwen met de Natuur neemt het natuurlijk systeem als uitgangspunt voor het ontwerp en de realisatie van waterbouwkundige werken. Zo beschermen oesters in de Oosterschelde stukken land

Nadere informatie