GGD Fryslân als adviseur van gemeenten

Transcriptie

1 GGD Fryslân als adviseur van gemeenten Een kwalitatief onderzoek naar opvattingen binnen gemeenten en GGD over huidige en gewenste positie en rol Karin de Ruijsscher, 8 maart 2015 Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van de opleiding Master of Public Health, NSPOH Utrecht. Opdrachtgever: MT van GGD Fryslân. Correspondentie-adres K.E. de Ruijsscher T: E: k.deruijsscher@ggdfryslan.nl 1

2 GGD Fryslân als adviseur van gemeenten Een kwalitatief onderzoek naar opvattingen binnen gemeenten en GGD over huidige en gewenste positie en rol K.E. de Ruijsscher 1 In de Wet Publieke gezondheid zijn bepalingen opgenomen over de advisering van de GGD aan gemeenten. Er is geen landelijk zicht op de naleving, kwaliteit en effectiviteit van de advisering en de daarbij gebruikte instrumenten. Uit recent onderzoek over de borging van de publieke gezondheid blijkt dat er in Nederland geen gedeelde opvatting is over de adviestaak van de GGD. In dit kwalitatieve onderzoek is nagegaan hoe GGD Fryslân een goede positie kan verwerven om gemeenten te adviseren. Uit bronnenonderzoek en interviews bij vertegenwoordigers van gemeenten en GGD bleek dat de GGD vooral een positie heeft als expert voor het leveren van feiten en cijfers over gezondheid. Ook is er een goede samenwerking rond de nota gezondheidsbeleid. Voor andere beleidsvelden is de positie van de GGD minder duidelijk en vanzelfsprekend, terwijl daar wel kansen liggen om gezondheidswinst te behalen. GGD-medewerkers ervaren onzekerheid over hun positie en rol als adviseur voor gemeenten. Ze werken intern niet optimaal samen. Gemeenten verwachten een meer proactieve opstelling van de GGD. Zelf willen zij als eigenaar van de GGD gezamenlijk bepalen, bij welke onderwerpen de GGD betrokken wordt en welke adviesrollen gewenst zijn. Dit onderzoek biedt aanknopingspunten voor discussie en besluitvorming over de positie van de GGD als adviseur van gemeenten. Trefwoorden: gemeente, integraal gezondheidsbeleid, publieke gezondheid, GGD, adviesrol 1 Beleidsadviseur GGD Fryslân 2

3 INLEIDING Volgens de Wet Publieke Gezondheid[1][2] moet de GGD de gemeenten voorzien van epidemiologische informatie, op grond waarvan zij prioriteiten kunnen stellen voor hun beleid. De gemeenten worden geacht, de GGD om advies te vragen voordat zij beslissingen nemen die belangrijke gevolgen kunnen hebben voor de volksgezondheid (box 1). De bemoeienis van de GGD bij gemeentelijk (gezondheids)beleid is niet verder uitgewerkt in richtlijnen. In 2009 constateerde de Inspectie Gezondheidszorg dat gemeenten in het algemeen weinig advies vragen aan de GGD over raadsbesluiten.[3] Box 1: Relevante bepalingen uit de Wet Publieke Gezondheid Artikel 2: Het college van Burgemeester en Wethouders draagt in ieder geval zorg voor. - 2a: het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking, - 2b: het elke vier jaar, voorafgaand aan de opstelling van de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op landelijk gelijkvormige wijze verzamelen en analyseren van gegevens over deze gezondheidssituatie. - 2c: het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen. Artikel 13: De gemeenteraad stelt binnen twee jaar na openbaarmaking van de landelijke nota gezondheidsbeleid een nota gezondheidsbeleid vast, waarin de raad in ieder geval aangeeft d: hoe het college van burgemeester en wethouders invulling geeft aan de in artikel 16 genoemde verplichting. Artikel 16: Voordat besluiten worden genomen die belangrijke gevolgen kunnen hebben voor de publieke gezondheidszorg, vraagt het college van burgemeester en wethouders advies aan de gemeentelijke gezondheidsdienst. Bronnen: Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden jaargang Wet van 9 oktober 2008, houdende bepalingen over de zorg voor de publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid) Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden jaargang Wet van 19 mei 2011 tot wijziging van de Wet publieke gezondheid onder meer in verband met de Wet veiligheidsregio s 3

4 Uit dit onderzoek bleek ook dat gemeente en GGD het vaak oneens zijn of een besluit effect heeft op de volksgezondheid. Hoeijmakers[4] en Steenbakkers[5] constateerden op basis van hun onderzoek in Limburgse gemeenten dat de GGD geen centrale rol heeft bij beleidsontwikkeling. Volgens Mellaard[6] is dit vooral een gevolg van het feit dat de GGD een hybride instituut is dat zowel wettelijke taken uitvoert als concurrerende activiteiten in een marktomgeving. Daardoor kan de GGD niet belangeloos adviseren. Andersson Elffers Felix[7] echter noemden in hun rapport over de borging van de publieke gezondheid een brede GGD met veel uitvoeringstaken juist kansrijk voor de functie beleidsadvisering. Volgens Andersson Elffers Felix is er in Nederland echter geen gedeelde opvatting over beleidsadvisering door de GGD. Zij constateerden dat de GGD in haar adviserende rol wordt gehinderd omdat zij niet altijd wordt gehoord door gemeenten. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kondigde in de zomer van 2014 een stimuleringsprogramma aan om de vier pijlers van de GGD waaronder Kennis en advies - te versterken.[8] Bovenstaande is relevant voor de wisselwerking tussen de 24 Friese gemeenten en hun GGD Fryslân, die als onderdeel van Veiligheidsregio Fryslân op basis van een gemeenschappelijke regeling wordt aangestuurd. De vraagstelling van het huidige onderzoek luidt: Wat is nodig om GGD Fryslân als adviseur in de goede positie te brengen, zodat enerzijds wordt voldaan aan de wettelijke verplichtingen en tegelijkertijd recht wordt gedaan aan actuele opgaven waar gemeenten voor staan?. METHODEN Tussen juni en september 2014 zijn individuele en focusgroepinterviews gehouden. Verder zijn schriftelijke bronnen bestudeerd, namelijk de verslagen van de Bestuurscommissie Gezondheid ( GGD-bestuur )[9] en een verslag van een ambtelijke bespreking over de rol van de GGD in het kader van de transities.[10] Tijdens de uitvoering is een onderzoekslogboek bijgehouden. Er is gekozen voor kwalitatief onderzoek, omdat daarmee zicht gekregen kan worden op de betekenis die stakeholders in dit geval gemeenten en GGD geven aan de sociale omgeving: de samenwerking van gemeenten en GGD bij beleidsontwikkeling, in het kader van de Wet op de Publieke Gezondheid.[11][12] Keuze respondenten In totaal werden 7 individuele interviews en 3 focusgroepen gehouden. De deelnemers zijn telefonisch en via benaderd. Bij gemeenten is gelet op spreiding van respondenten uit grotere en kleinere gemeenten en uit verschillende regio s van Friesland. Bij één focusgroep van 4

5 gemeentelijke beleidsmedewerkers waren vertegenwoordigers uit het sociale domein en van volksgezondheid aanwezig. Aan de andere focusgroep namen medewerkers uit het fysieke domein, veiligheid en volksgezondheid deel. De GGD-focusgroep bestond uit diverse GGD-medewerkers die meer of minder als taak hebben, gemeenten te adviseren over hun beleid. (tabel 1). Procedure interviews en focusgroepen De focusgroepen werden geleid door de auteur en duurden 1,5 uur. Ook de individuele interviews werden door de auteur afgenomen en duurden een half tot een uur. Vooraf ontvingen de respondenten een korte schriftelijke toelichting op het onderzoek en een overzicht van relevante passages uit de Wet Publieke Gezondheid. In de interviews is expliciet gevraagd om de context te schetsen en werd de vraag gesteld of men het wettelijke kader kende. Verder is weinig gestuurd: er is gevraagd naar de perceptie van de advisering door de GGD op dit moment en wat men anders zou willen. Met de individuele interviews is doorgegaan tot verzadiging was bereikt. Totaal Via persoonlijk interview (pi) Via focusgroep (fg) Wethouder met o.a portefeuille volksgezondheid Beleidsmedewerker gemeente 2 Teamleider Friese 1-1 Uitvoeringsdienst Mileu en omgeving (FUMO) Manager GGD Fryslân Medewerker / adviseur GGD Fryslân Tabel 1: deelnemers interviews en focusgroepen 2 Beleidsmedewerkers volksgezondheid, jeugdbeleid, wmo, veiligheid, sport, ruimtelijke ontwikkeling, stedenbouw. 3 Directeur Publieke Gezondheid, regiomanager/accountmanager. 4 Epidemioloog, beleidsadviseurs, functionaris gezondheidsbevordering, projectleider, arts JGZ, arts infectieziekten, medisch-milieukundige. 5

6 Analyse De focusgroepen en interviews zijn letterlijk uitgetypt en geanalyseerd met behulp van MAXQda. Een tweede externe onderzoeker analyseerde onafhankelijk vier verslagen. Op basis daarvan zijn codes toegevoegd. De gegevens uit het onderzoek geven inzicht in de context waarin de gemeenten en de GGD elkaar ontmoeten; en in de perceptie van gemeenten en GGD-medewerkers over de huidige en gewenste positie en rollen van GGD Fryslân als adviseur van gemeenten. Ook zijn verbeterpunten benoemd en vraagstukken gedefinieerd waarover gemeenten en GGD afspraken kunnen maken. RESULTATEN De context van de beleidsadvisering In de interviews werd vaak verwezen naar de context waarin de gemeenten en de GGD elkaar ontmoeten. GGD-medewerkers benoemden dat zij de gemeenten adviseren over een terrein waarvoor het urgentiebesef in het algemeen niet groot is. Gemeenten vonden zelf dat hun bestuurskracht op het gebied van publieke gezondheid niet groot is en dat gezondheid moeilijk te pakken is. Ik vind de bestuurskracht te weinig uit de voeten komen, bij de gemeenten, om hun eigen vraag te formuleren..ik heb de indruk dat dat te wisselvallig is, sterk van de persoon afhankelijk, van de ambtenaar, van de wethouder. (wethouder). Bovenal bleek het feit dat GGD Fryslân wordt aangestuurd via een Gemeenschappelijke regeling bepalend voor de rol en positie van de GGD. De GGD heeft last van het algemene gevoelen van een gemeenschappelijke regeling: duur, op afstand, niet beïnvloedbaar. Dat soort vooroordelen Ja, dat is dan toch de ver van mijn bed show, dat is een provinciaal instituut dat heel lastig gevoeld kan worden als een soort eigenaarschap van de gemeenten. (wethouder). Zowel respondenten van gemeenten als van de GGD benoemden daarnaast dat de context verandert, waardoor andere mogelijkheden zullen ontstaan. Door meer verantwoordelijkheden van gemeenten voor de zorg, gaat inzet op preventie financieel lonen. En uiteindelijk zijn gemeenten daar nu ook heel erg gevoelig voor, want ze krijgen een wereld aan geld om die zware zorg te betalen, en gaan dus ook eigenlijk verzilveren als ze investeren in preventie. En dat was natuurlijk heel vaak het dilemma: je kon leuk preventie organiseren, maar het directe resultaat en de pegeltjes waren niet in beeld. Dus wat dat betreft denk ik waar de GGD jaren geprobeerd heeft om te pushen en te adviseren, dat ik denk: die deur vliegt nu open op dit moment. (beleidsmedewerker sociaal domein). 6

7 Gemeenten noemden verder dat zij steeds integraler gaan werken en dat het fysieke en sociale domein naar elkaar toegroeien. Dit biedt mogelijkheden om met gezondheid aan te haken bij een diversiteit aan beleidsthema s. Perceptie en wensen van gemeenten over de GGD als beleidsadviseur De beelden van respondenten uit gemeenten over de huidige positie van de GGD als adviseur varieerden. Beleidsmedewerkers volksgezondheid en in het sociale domein associeerden beleidsadvisering vooral met de inbreng bij de nota gezondheidsbeleid. Zij zagen daarbij de GGD als deskundige voor het leveren van epidemiologische informatie en als samenwerkingspartner. Men roemde vooral de feiten en cijfers, het kennisniveau, de positieve feedback op plannen en de bereidheid om altijd mee te denken. Deskundigheid, dat vind ik een kernkwaliteit van jullie en daarbij heb ik jullie heel hoog, dat is ook wel heel wezenlijk natuurlijk. (beleidsmedewerker sociaal domein). Beleidsmedewerkers van andere terreinen en de bestuurders omschreven de GGD als uitvoerende dienst, adviesorgaan of onderzoeksbureau voor dingen waar de gemeente zelf niet aan toekomt. Het meest in het oog springend voor deze respondenten die minder frequent contact hebben met de GGD, zijn de producten op het gebied van epidemiologie, het optreden bij crisis en een project op het gebied van jeugd en alcohol, waar de Friese gemeenten in samenwerken. In de interviews gaven enkele respondenten echter aan, dat dit mogelijk een te beperkte invulling is. We zien met z n allen de GGD nog teveel als een uitvoerende organisatie. We maken met elkaar eens per vier jaar de gezondheidsnota. Strikje erom en klaar! Maar wij vragen de GGD niet hoe we moeten inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de zorg. (wethouder). Zowel beleidsmedewerkers als bestuurders benoemden dat de gemeenten de GGD niet tijdig betrekken of dat het hun niet lukt, de GGD van een goede vraagstelling te voorzien. De formele positie van de GGD als adviseur voor gemeenten - zoals omschreven in de Wet Publieke gezondheid - was bij veel respondenten niet bekend. Gemeenten zeiden, geen advies te vragen aan de GGD voordat beslissingen worden genomen die gevolgen kunnen hebben voor de volksgezondheid. Een wethouder benoemde dat de transformatie van het sociale domein eigenlijk wel zo n beslissing is. Tja, en dan ben ik mezelf er misschien te weinig van bewust geweest dat die vragen heel goed bij een GGD neergelegd hadden kunnen worden.en dat je dat samen doet en als GGD heel duidelijk die adviesrol en ondersteunende rol oppakt...daar zit het em dan in. (wethouder). Als redenen werden genoemd dat de GGD weinig zichtbaar is voor gemeenten en dat de GGD niet goed verbonden is met het regionale overleg van gemeenten op het gebied van het sociale domein. Een enkeling uitte ook twijfels of de GGD de benodigde expertise heeft om op dat brede domein te adviseren. 7

8 Ook in het fysieke domein ziet men de GGD nauwelijks, en kent men de GGD niet als adviseur. Bestuurders benoemden dat het onduidelijk is waar de GGD voor staat en dat zij ook niet wisten, wat andere gemeenten hierin verwachten. Het is tussen gemeenten onderling geen onderwerp van gesprek. Uit analyse van de documenten bleek ook dat de adviesrol van de GGD geen item was in de Bestuurscommissie Gezondheid. Bij de gewenste inzet van de GGD als adviseur ging het volgens gemeenten om vier thema s: het domein van advisering, positie en rollen, competenties en houding en bestuurlijke aansturing en eigenaarschap. Domein van advisering Veel respondenten gaven aan dat meer advies nodig is betreffende opgaven in het sociale domein, vooral over de preventie. De gezondheidsversterking is een deskundigheid die wij nodig hebben, maar ook willen gebruiken, en inzetten in onze gebiedsgerichte opdracht. In 2015 begint het pas en dan kunnen we echt aan de slag. (beleidsmedewerker sociaal domein). Die langdurige zorg speelt voor iedereen: wonen welzijn zorg, dat wordt HET item voor de komende jaren. Nou ja, en is dan zorg...wat is de definitie van waar de GGD zich mee bezighoudt, is dat alleen gezondheidszorg, of pakken ze zorg wat meer, dan heb je bredere en meer onderwerpen. (wethouder). Beleidsmedewerkers in het fysieke domein verwachtten effect van inbreng van de GGD bij afwegingen over toezicht en handhaving (probleem- en risico-analyse) en voorafgaande aan beslissingen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling. Gezondheid kan een rol spelen in heel veel vraagstukken. Ik denk dat daar iets ligt voor de GGD, om te zeggen wat die onderwerpen zijn, en dat je daar dan ook energie in steekt. (beleidsmedewerker fysiek domein). Positie en rollen Sommige respondenten benoemden expliciet dat de positie van de GGD als adviseur moet veranderen. Je moet creatief verbindingen gaan zoeken.nu dat sociale domein meer integraal bekeken MOET worden, maar ook WORDT, komt dat ook bij een compleet college binnen..de positie van zo n afdeling Welzijn en dus ook van ambtenaren op zo n afdeling en van de adviesorganen en gemeenschappelijke regelingen die daarachter zitten, wordt HEEL anders, die wordt veel nadrukkelijker, belangrijker. (wethouder). Beleidsmedewerkers in het fysieke domein pleitten voor rechtstreekse contacten van de GGD met hun disciplines. De GGD moet ook beter het podium van bestuurders benutten om de relatie tussen ruimte en gezondheid voor het voetlicht te brengen. 8

9 De verschillende rollen die de GGD nu voor gemeenten vervult, blijven volgens respondenten in de toekomst belangrijk. Het gaat om de GGD als expert die gevraagd en ongevraagd advies geeft. Daarnaast moet de GGD maatwerk bieden en partner zijn waarmee wordt samengewerkt in het (gezondheids)beleid. Beleidsmedewerkers gaven aan dat zij het gezag van de GGD meer willen inzetten om gezondheid onder de aandacht te krijgen bij de politiek. Competenties en houding Gemeenten vonden dat de GGD moet aansluiten op actuele thema s in gemeenten, maar ook op de lastige financiële situatie en op de politieke en bestuurlijke context. Hiervoor is goed accountmanagement vereist, maar ook moet de GGD een bestuurlijke antenne hebben en een proactieve houding. In alle toonaarden werd door de respondenten gezegd dat je veel contact moet hebben, de relatie goed moet houden. De GGD moet pro-actief zijn in het meedenken: wat heb jij zo meteen nodig? Meedenken is je verplaatsen. Dat is wat anders dan zeggen wat je zo goed kunt. (beleidsmedewerker fysiek domein). Ook werd gehamerd op een brede blik om aansluiting te vinden in het sociale domein. Een bestuurder vroeg om ondersteuning bij het hele democratische proces, van advies tot acceptatie bij de bevolking, maar ook om concreter advies over de aanpak van gezondheidsproblemen. Ten behoeve van agendasetting moet de GGD vanuit haar kennisfunctie een meer confronterende houding aannemen. Een gemeentelijke beleidsmedewerker pleitte nadrukkelijk voor meer samenwerking van de GGD met andere organisaties ten behoeve de advisering. Bestuurlijke aansturing en eigenaarschap Vooral de bestuurders benadrukten dat gemeenten samen eigenaar zijn van de GGD en als zodanig meer sturing moeten geven, ook op het gebied van beleidsadvisering. De kracht zit volgens hen ook in het collectief, de advisering aan de 24 Friese gemeenten: dit is efficiënter en leidt makkelijker tot monitoring en evaluatie. Daarnaast is er behoefte aan gemeentelijk maatwerk. Ik hoop echt dat we in de Bestuurscommissie Gezondheid met elkaar goede keuzes kunnen maken: waar moeten gemeenten op het gebied van gezondheid echt aandacht aan besteden. En dat we daar dan bespreken, kunnen we daar met de GGD een collectieve of een individuele afspraak over maken. (wethouder). Door diverse respondenten, zowel ambtelijk als bestuurlijk, is aangegeven dat via een bestuurlijk besluit geregeld moet worden, over welke zaken advies wordt gevraagd aan de GGD. Maar ook over de mate van objectiviteit en over ongevraagd adviseren. Individuele professionals moeten hier niet zelf mee worstelen. 9

10 Leg dat maar voor aan de collectieve vergadering van GGD-bestuurders. Daar moet worden vastgesteld: dit is onze GGD, met deze taken. En daar hoort ook bij: Hoe wil je deze adviesfunctie gestalte geven? (wethouder). Perceptie en wensen van de GGD over haar positie en rollen als adviseur voor gemeenten De GGD-medewerkers benoemden dat zij momenteel vooral een positie hebben bij advisering over (de nota) gezondheidsbeleid en bij aspecten van jeugdbeleid. Zij dragen met hun adviezen bij aan bewustwording en agendasetting. GGD-medewerkers beschouwden hun advisering en ondersteuning als succesvol, wanneer deze heeft bijgedragen aan een integrale gecoördineerde aanpak. De medewerkers vonden dat zij hier weinig invloed op hebben omdat zij meestal contact hebben met een of meer vaste contactpersonen. Wij reiken nu ook wel dingen aan, maar als het besef er niet is, valt alles op niet-vruchtbare bodem (manager GGD). De GGD-medewerkers vonden dat zij effectiever waren wanneer zij werkten vanuit een duidelijke vraag of opdracht. Ik voel me als een vis in het water als ik word gevraagd. Dan kan ik mooier in gesprek en dan kan ik veel concreter worden. (manager GGD). Binnen de GGD werd het belangrijk gevonden om met gezondheid aan te sluiten bij de beleidsontwikkeling in het sociale domein. Hierbij bemerkten GGD-medewerkers echter dat hun geen positie als adviseur wordt gegund, terwijl zij anderzijds soms hoorden dat de GGD niet zichtbaar is. Nou, ik vind hem lastig, want men ziet ons niet als adviseur. Gemeenten hebben hun eigen adviseurs en iedereen vindt opnieuw het wiel uit. (manager GGD). GGD-medewerkers verschilden onderling van mening over de meest ideale adviesrol. Daarbij ging het om de focus op inhoud of op proces, het wel of niet ongevraagd adviseren en om de keuze om voor individuele gemeenten te werken of voor het collectief van gemeenten. Over dit laatste werd opgemerkt dat de verschillen tussen gemeenten niet zo groot zijn als vaak wordt gedacht. Ook noemden sommigen dat de GGD een duidelijkere positie en meer slagkracht in de keten krijgt als de GGD optreedt voor of namens veel of alle Friese gemeenten. Onduidelijk was voor sommige respondenten of zij volstrekt onafhankelijk advies moeten geven of dat zij bij voorbaat rekening moeten houden met de politieke voorkeur of haalbaarheid. Het is dus nodig om keuzes te maken: wat zijn belangrijke doelgroepen, risicogroepen, determinanten en de belangrijkste lokale issues die belangrijk kunnen zijn voor de volksgezondheid in Friesland? En dat je op die punten met de gemeenten bespreekt, welke risicoschatting of welk beleidsvoorstel je wilt hebben? (adviseur GGD). 10

11 Veel genoemd is het ontbreken van samenwerking binnen de GGD bij advisering aan gemeenten. Dit kwam volgens de respondenten door de inrichting van de organisatie, maar ook speelden cultuuraspecten mee. De medewerkers zouden graag pro-actiever willen zijn, maar zijn voorzichtig. Zij weten niet wat gemeenten verwachten en wat de GGD van de medewerkers hierin verwacht. Ik zie soms wel kansen, maar ik voel me erg machteloos in welke weggetjes te bewandelen.ik stap niet zo makkelijk die arena in van de bestuurders. (adviseur GGD). En eigenlijk weet ik helemaal niet wat de GGD van mij verwacht hierin..ik doe maar wat. (adviseur GGD). GGD ers vonden dat zij intern de krachten moeten bundelen om gemeenten goed te kunnen bedienen, maar ook dat zij meer moeten optrekken met partijen buiten de GGD om samen tot een goed advies c.q. goede ondersteuning van gemeenten te komen. Het is aan niemand uit te leggen dat je dat alleen pakt...wij zijn wel echt naar binnen gericht, we zijn als organisatie belast met die landelijke protocollen. Dat zit in die hele organisatie gebakken. Dat brengt oogkleppen. (adviseur GGD). CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Uit dit onderzoek blijkt dat de positie van GGD Fryslân als adviseur van gemeenten onvoldoende is geborgd. De formele wettelijke positie van de GGD is niet algemeen bekend en er is geen invulling of afbakening voor geformuleerd. De samenwerking blijft vaak beperkt tot (de nota) gezondheidsbeleid, terwijl de urgentie binnen gemeenten bij andere beleidsterreinen ligt. Een aanbeveling is om de resultaten van dit onderzoek te toetsen in het bestuurlijke platform van gemeenten, de Vereniging van Friese Gemeenten en vervolgens nader te bespreken met gemeenten en GGD gezamenlijk. De Bestuurscommissie Gezondheid kan als eigenaar van de GGD een beslissing nemen over het domein van advisering en de positie van de GGD ten opzichte van de individuele of gezamenlijke gemeente(n). Verder is het de verantwoordelijkheid van management en medewerkers van de GGD om de samenwerking binnen en buiten de organisatie te optimaliseren ten dienste van goed advies aan gemeenten. Ook moeten competenties versterkt worden om met gezondheidsadvies aan te sluiten bij het gehele gemeentelijke domein. Beleidsadvisering van GGD aan gemeenten heeft plaats in een complexe omgeving. Gemeenten zijn zowel eigenaar als klant van de GGD en gemeenten verschillen onderling qua demografie, gezondheidsproblematiek, politiek en cultuur. Voor goede samenwerking volstaan daarom geen eenmalige uniforme oplossingen. Gemeenten en GGD zullen met elkaar in gesprek moeten blijven en 11

12 de bereidheid moeten hebben om samen te ontwikkelen en leren. Accountmanagement en verwachtingsmanagement zijn sleutelbegrippen hierbij. DISCUSSIE Een beperking van het onderzoek is dat de onderzoeker zelf werkzaam is bij GGD Fryslân als adviseur voor gemeenten. De onderzoeker heeft mogelijke nadelen hiervan ondervangen door analyse van schriftelijke bronnen, door een open manier van interviewen op basis van enkele topics, door een open manier van coderen en het laten meekijken van een externe onderzoeker. Personen van gemeenten met wie de onderzoeker een actuele of recente samenwerkingsrelatie heeft als adviseur, waren uitgesloten van het onderzoek. De onderzoeker heeft in de interviews en in de focusgroepen met gemeenten een grote openheid ervaren. Opvallend was dat het onderzoek vooral bij respondenten uit gemeenten gold als interventie, omdat veel respondenten zich nauwelijks bewust waren van de formele positie van de GGD als adviseur. Sommigen gaven aan, dit binnen hun organisatie te gaan bespreken of in het vervolg te denken aan mogelijke inzet van de GGD. De resultaten komen grotendeels overeen met onderzoeken van de Inspectie Gezondheidszorg, Hoeijmakers en Andersson Elffers Felix, namelijk dat er geen gedeelde opvatting is over de inzet van de GGD als adviseur en dat er weinig gebruik wordt gemaakt van de adviesfunctie. Ook de verwijzingen naar het geringe urgentiebesef bij gemeenten voor gezondheidsbeleid komen overeen met bevindingen van Steenbakkers en De Gouw[13]. In dit Friese onderzoek zijn geen opmerkingen gemaakt over een mogelijke vermenging van belangen van de GGD als adviseur en uitvoerder. Ook is geen suggestie gedaan, de GGD op gemeentelijk niveau in te zetten als beleidsentrepreneur, zoals Hoeijmakers voorstelt. In de verwachtingen over de adviesrol van de GGD, klinken alle rollen door die in de adviesliteratuur worden onderscheiden, namelijk die van expert, handlanger en partner.[14] Het niet herkennen en onvoldoende benutten van de adviesfunctie door gemeenten strookt met de analyse van WagenaarHoes[15] over tekortschietend eigenaarschap en professioneel opdrachtgeverschap door gemeenten. Het gevolg kan zijn dat de samenwerking moeizaam verloopt en de opdrachtnemer de strategische positie verliest of geïsoleerd raakt in de keten. Het onderzoek was kwalitatief van aard en betrof een steekproef in Friesland. De resultaten zijn niet zonder meer te generaliseren omdat in andere GGD-regio s mogelijk afspraken zijn gemaakt over de adviestaak. Wel is het aannemelijk dat belemmerende factoren en verbeterrichting herkenbaar zijn voor andere regio s, zeker als de GGD via een gemeenschappelijke regeling wordt aangestuurd. De resultaten van dit onderzoek kunnen daarom bijdragen aan de gewenste normontwikkeling voor de 12

13 pijler Kennis en advies van het stimuleringsprogramma dat VWS in 2015 start voor de publieke gezondheid. Het is in deze tijd van decentralisaties en bezuinigingen voor alle gemeenten in Nederland relevant dat zij hun GGD weloverwogen inzetten bij hun beleidsontwikkelingen. NOTEN Mijn dank gaat uit naar mijn docente kwalitatief onderzoek mevrouw dr. H. Boeije (Universiteit van Utrecht) en naar mijn beide begeleiders: de heer dr. G. ten Asbroek (NSPOH) en de heer T. van der Zwan, burgemeester van Heerenveen en voorzitter van de Vereniging van Friese Gemeenten. 13

14 LITERATUUR 1 Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden jaargang Wet van 9 oktober 2008, houdende bepalingen over de zorg voor de publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid). 2 Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden jaargang Wet van 19 mei 2011 tot wijziging van de Wet publieke gezondheid onder meer in verband met de Wet veiligheidsregio s. 3 Inspectie voor de Gezondheidszorg. Resultaten thematisch toezicht integraal gezondheidsbeleid. Factsheet Hoeijmakers M, Leeuw E de, Kenis P, Vries, K de. Lokaal gezondheidsbeleid: een beleidsentrepreneur voor integraal beleid; Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen 2007; Steenbakkers M. Lokaal integraal gezondheidsbeleid: realistische uitdaging op utopie? Proefschrift Mellaard A, Spanbroek K. De GGD als advies- en regie-instituut. Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen 2008; Andersson Elffers Felix. Eindrapport Borging van de publieke gezondheid en de positie van de GGD Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Betrouwbare publieke gezondheid: Gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten en Rijk; beleidsbrief Veiligheidsregio Fryslân. Verslagen Bestuurscommissie Gezondheid van 14 november 2012 t/m 28 mei 2014 (8 verslagen). Niet gepubliceerd. Archief Veiligheidsregio Fryslân. 10 Veiligheidsregio Fryslân. Verslag workshop Mogelijke rol GGD bij de transities 3 juni Niet gepubliceerd. Archief Veiligheidsregio Fryslân. 11 Boeije H, Analyseren in kwalitatief onderzoek; Denken en doen; Baarda B, Bakker E, Fischer T, Julsing M, Peters V, Velden T van der, Goede M de. Basisboek Kwalitatief Onderzoek; Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek; Gouw, S de. De effectiviteit van het overheidsbeleid op het gebied van publieke gezondheid; met name op het gebied van overgewicht, voeding en bewegen. Proefschrift Block P. Feilloos adviseren. Academic Service; WagenaarHoes organisatieadvies. Grip zonder bestuurlijke drukte;