Geachte wethouders van Schiedam, Rotterdam en Lansingerland,

Transcriptie

1 Aan : Wethouders van Schiedam, Rotterdam en Lansingerland Kopie aan : Elly van Kooten (directeur Publieke Gezondheid) Jan Groot (afdelingshoofd Publieke Gezondheid) Datum : 22 februari 2017 Maatschappelijke Ontwikkeling GGD Rotterdam-Rijnmond Afdeling Publieke Gezondheid Team Gezondheid en Milieu Bezoekadres: Schiedamsedijk 95, Rotterdam Postadres: Postbus LP Rotterdam Internet: Van: Nienke van de Waal Telefoon: n.vandewaal@rotterdam.nl Betreft : GGD advies over mogelijke uitbreiding Rotterdam The Hague Airport Ons kenmerk:17mo01068 Geachte wethouders van Schiedam, Rotterdam en Lansingerland, Aanleiding De GGD Rotterdam-Rijnmond heeft de afgelopen maanden van verschillende betrokkenen vragen gekregen over de mogelijke gezondheidseffecten van (uitbreiding van) de luchthaven Rotterdam The Hague Airport (RTHA). In dit proces is een verkenner aangesteld (Joost Schrijnen) die de opdracht heeft gekregen vragen te verzamelen. De GGD heeft de aan haar toegedeelde vragen beantwoord. Naast de formele beantwoording van de vragen aan de verkenner (publicatie volgt), heeft de GGD besloten om een gezondheidskundig advies op te stellen. Doel van dit advies is om zo concreet mogelijk te informeren op basis van de huidige beschikbare kennis op gebied van vliegverkeer en gezondheid. We beogen hiermee bestuurders handvatten te geven om gezondheid van omwonenden mee te wegen in de besluitvorming rondom de mogelijke uitbreiding van de luchthaven. Dit advies zal aangeboden worden aan de wethouders van alle betrokken gemeenten (Rotterdam, Schiedam en Lansingerland). Desgevraagd kan een onderwerp nader toegelicht of uitgediept worden. Kernpunten - Toename van geluidsbelasting heeft negatieve effecten op de gezondheid (met name geluidhinder en slaapverstoring) van omwonenden; - de effecten door geluidsbelasting van RTHA reiken verder dan Rotterdam, Schiedam en Lansingerland; - structurele monitoring van hinderbeleving vindt plaats middels de gezondheidsmonitor; - gezondheidseffecten zijn niet doorberekend in de MKBA (Maatschappelijke Kosten Baten Analyse); - beperken van gezondheidseffecten is onder andere mogelijk door minder vliegverkeer in de (randen van) de nacht en isolatie van woningen; - het is belangrijk om omwonenden blijvend te informeren en beleid waar mogelijk met hen af te stemmen.

2 Blad: 2/6 Gezondheidseffecten Geluidhinder Over het algemeen wordt geluid afkomstig van vliegverkeer als meer hinderlijk ervaren dan wegverkeer. Naast de persoonlijke factoren heeft dit te maken met het tijdelijke geluidsniveau en het karakter van het geluid (zoals toonhoogte). Vliegtuigen en helikopters zorgen namelijk voor een geluidpiek, terwijl bijvoorbeeld wegverkeer een meer continu geluidniveau heeft. Hinder is een gevoel van (hevige) afkeer, boosheid, onbehagen en/of gekwetstheid. Hinder beïnvloedt het lichamelijk en geestelijk welbevinden en is daarmee een negatief gezondheidseffect. In welke mate iemand gehinderd is, verschilt per persoon. Zo ervaren mensen die negatief tegenover de luchthaven staan (bijvoorbeeld door angst voor vliegtuigen, gevoeligheid voor geluid), vaker en meer hinder dan mensen met een positieve binding (bijvoorbeeld door werk, andere belangen of acceptatie van de luchthaven). Door bureau Adecs is het verwachte aantal geluidsgehinderden in de verschillende uitbreidingsscenario s berekend (tabel 1). Uit onderstaande tabel valt op te maken dat ongeveer de helft van het totaal aan ernstig gehinderden zich buiten de gemeenten Rotterdam, Schiedam en Lansingerland bevindt. Het aantal ernstig gehinderden zal met name in het verlengde van de landingsbaan toenemen naarmate het aantal commerciële vluchten stijgt. Daarnaast is te zien dat het aantal ernstig gehinderden bij scenario 3d bijna verdubbelt ten opzichte van scenario 1 (referentie situatie). Wat niet in onderstaande tabel is meegenomen, is de verwachte toename van het aantal inwoners als gevolg van nieuwbouwwoningen. Wanneer nieuwbouwwoningen meegerekend worden, zal het aantal ernstig gehinderden hoger zijn. Tabel 1. Berekend aantal ernstig gehinderden binnen de 40 db (A) Lden contour Scenario Rotterdam, Schiedam en Lansingerland Rest gemeenten Totaal a b c d Slaapverstoring Een belangrijk effect waar elke omwonende in meer of mindere mate mee te maken krijgt, is verstoring van de slaap. Dit kan al optreden vanaf 30 db (fluisterniveau) in de slaapkamer, zonder dat iemand er bewust wakker van wordt. Een passerend luchtvaartuig overschrijdt in een wijde omgeving dit niveau van 30 db in de slaapkamer (vooral zomers wanneer slaapkamerramen open staan).

3 Blad: 3/6 Net als bij geluidhinder, spelen ook persoonlijke en contextuele factoren een rol in de beleving hiervan. Voorbeelden hiervan zijn verwachtingen over het geluid, de mate van schrikreactie, geluidgevoeligheid, angst voor neerstorten van vliegtuigen, leeftijd en geslacht. Daarnaast kunnen mensen die voor het inslapen blootstaan aan omgevingsgeluid of bezorgd zijn over het geluid, gedurende de nacht meer moeite met inslapen hebben. Bij veelvuldige slaapverstoring ontstaan lichamelijke effecten, zoals tijdelijk verhoging van de bloeddruk (met op lange termijn mogelijk hart- en vaatziekten tot gevolg) en verhoogde cortisolwaarden (stresshormoon). Deze kunnen optreden zonder dat iemand zich daar bewust van is. Door bureau Adecs is het verwachte aantal ernstig slaapverstoorden in de verschillende scenario s per gemeente berekend (tabel 2). Uit onderstaande tabel valt op te maken, dat ongeveer de helft van het totaal aan ernstig slaapverstoorden zich buiten de gemeenten Rotterdam, Schiedam en Lansingerland bevindt. Wat niet in onderstaande tabel is meegenomen, is de verwachte toename van het aantal inwoners als gevolg van nieuwbouwwoningen. Wanneer nieuwbouwwoningen meegerekend worden, zal het aantal ernstig slaapverstoorden hoger zijn. Tabel 2. Berekend aantal ernstig gehinderden binnen de 30 db (A) Lnight contour Scenario Rotterdam, Schiedam en Lansingerland Rest gemeenten Totaal , 3abcd In de berekeningen de MER wordt ervan uitgegaan dat het aantal nachtvluchten bij de scenario s 2 en 3 (a t/m d) gelijk zal zijn. Echter zal de kans op vertraging (bij late vluchten) ook toenemen als er meer commerciële vluchten komen en is vaker overtreden van het nachtregime te verwachten. Hart- en vaatziekten Blootstelling aan geluid kan leiden tot stress. Stress zorgt vervolgens voor lichamelijke reacties zoals bloeddrukverhoging en verhoogde waarden cortisol. Dit zijn risicofactoren van hart- en vaatziekten, indien deze lang aanhouden. Naast dit indirecte effect kan langdurige hinder en slaapverstoring ook direct effect hebben op hart en vaten. Het is wetenschappelijk aangetoond, dat bij een blootstelling hoger dan 50 db (A) Lden het risico op een hoge bloeddruk en hartinfarcten verhoogd is. In Nederland ontwikkelen ongeveer 75 per mensen per jaar een (coronaire) hartziekte. Voor mensen die aan 55 db(a) Lden worden blootgesteld, ligt dit aantal op 77 per per jaar. Dit betekent een toename van 2 ziektegevallen per jaar, oftewel een extra kans van 2-3 % voor mensen blootgesteld aan een geluidsniveau van 55 db(a) Lden, zoals in de directe omgeving van de luchthaven. Volgens de berekeningen van bureau Adecs wonen er bij scenario 1 van het MER 5314 mensen binnen de 55 db (A) Lden contour. Bij uitbreiding naar bijvoorbeeld scenario 3C, nemen deze aantallen toe tot Beide aantallen zijn inclusief geplande nieuwbouw en betreffen een schatting.

4 Blad: 4/6 (Ultra)fijnstof De bijdrage van vliegverkeer aan fijnstof (PM10 en PM2,5) op leefniveau is klein. Het grootste aandeel is afkomstig van wegverkeer van- en naar de luchthaven. Recent onderzoek heeft aangetoond, dat de concentratie ultrafijnstof (kleinere deeltjes, UFP) rondom luchthavens als gevolg van vliegverkeer echter aanzienlijk verhoogd is. Van deze deeltjes is aannemelijk dat er negatieve gezondheidseffecten zijn, i.v.m. het vermogen diep door te dringen in het lichaam. Er wordt de komende jaren onderzoek verricht naar dit onderwerp (onder meer door het RIVM rondom Schiphol). Verplaatsing helikopterhaven Als gevolg van het verplaatsen van het helikopterverkeer op RTHA naar elders en het opvullen van de vrijgekomen geluidsruimte, zal de geluidsbelasting veranderen. Hierdoor zal ook de verdeling van het aantal ernstig gehinderden en ernstig slaapverstoorden in de regio veranderen. Bureau Adecs/To70 heeft berekend 1 wat de aantallen ernstig gehinderden en ernstig slaapverstoorden in zijn Rotterdam, Schiedam en Lansingerland en bij uitplaatsing van de helikopterhaven. Bij uitplaatsing van de helikopterhaven is er meer geluidsruimte voor commerciële vluchten. Indien deze geluidsruimte opgevuld wordt door commerciële vluchten, zal met name in het verlengde van de landingsbaan het aantal geluidgehinderden en slaapverstoorden toenemen. De overlast door helikopterverkeer zal rondom RTHA afnemen. Er is echter niet berekend hoe groot de hinder en slaapverstoring rondom een nieuwe helikopterhaven zal zijn. Monitoring DCMR klachtenrapportage De milieudienst DCMR rapporteert jaarlijks over de klachten die naar aanleiding van vliegverkeer zijn binnengekomen. De belangrijkste bevindingen op het gebied van hinder in de jaarrapportage van 2015 zijn: - Slaapverstoring wordt door klagers het meest genoemd als soort hinder; - verkeersvliegtuigen (grote luchtvaart) zijn de voornaamste bron van klachten; - de meeste klachten worden tussen 7:00-8:00 en 22:00-24:00 uur gemeld. Eerder belevingsonderzoek In 1997, 2001, 2007 en 2012 heeft onderzoeksbureau Meijers belevingsonderzoek uitgevoerd rondom de luchthaven. Uit de analyses kwam naar voren, dat de hinder in sommige gebieden was afgenomen en in gebieden dichter bij de luchthaven gelijk gebleven of iets toegenomen. Verkeersvliegtuigen veroorzaken de meeste hinder. De vraagstelling van dit onderzoek was in de vier versies gelijk, wat de onderzoeken onderling goed vergelijkbaar maakt. De resultaten zijn echter niet goed te vergelijken met ander onderzoek en modelberekeningen bij andere vliegvelden vanwege de unieke vraagstelling. 1 Dit is gedaan voor scenario 1 en 3c. Hierbij is er op wijkniveau in Rotterdam, Schiedam en Lansingerland het aantal ernstig gehinderden en ernstig slaapverstoorden berekend. Deze berekeningen zijn tevens uitgevoerd waarbij de toekomstige bewoners van huidige nieuwbouwplannen worden meegerekend.

5 Blad: 5/6 Gezondheidsmonitor Het uitvoeren van belevingsonderzoek rondom een specifieke mogelijk hinderlijke bron, kent enkele belangrijke nadelen. Zo kan de houding ten opzichte van deze bron vooraf al reden zijn om wel of niet deel te nemen. Vaak wordt er onderzoek gehouden op het moment dat een belangrijke beslissing op handen is, waardoor de mening van dat moment de beantwoording beïnvloedt. In de gezondheidsmonitor die elke 4 jaar landelijk door de GGD-en wordt georganiseerd, zijn vragen opgenomen over geluidshinder van verschillende bronnen. In de versie van 2016 is een internationaal gestandaardiseerde vraag over geluidshinder, waaronder door vliegverkeer, opgenomen. Streven is om deze vraagstelling ook de komende versies te handhaven, zodat de resultaten goed vergelijkbaar zijn met zowel eerdere versies van de monitor als andere luchthavens. De resultaten van de gezondheidsmonitor 2016 worden halverwege 2017 verwacht. Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) In de MKBA (ECORYS ) worden de kosten voor gezondheidsschade door vliegtuiglawaai enkel voor geluidhinder doorberekend, andere gezondheidsschade wordt niet meegerekend. Te denken valt hierbij aan kosten van ziekteverzuim, uitkeringen, verlies van (werkzame) levensjaren, voorzieningengebruik (WMO). Hiermee ontbreekt de mogelijkheid om de gezondheidseffecten in getal te vergelijken met de andere maatschappelijke effecten. In 2008 verscheen het rapport Geluid, gezondheid en geld van bureau MSR (waar een schatting gemaakt van het aantal verloren gezonde levensjaren voor de bevolking van Rijnmond ten gevolge van geluidsbelasting van verschillende bronnen). De hierbij behorende kosten worden gesteld op 200 miljoen euro per jaar. Hiervan zou destijds ongeveer 4 miljoen euro toe te schrijven zijn aan vliegverkeer. Bovenstaand betreft een zeer grove schatting en is bedoeld als illustratie. In de afgelopen jaren zullen de kosten zijn toegenomen i.v.m. stijgende geluidsbelasting in stedelijk gebied. Een op RTHA toegespitste berekening is niet voorhanden. Het is aannemelijk dat direct rondom de luchthaven het aandeel van vliegverkeer groter zal zijn. Mogelijke aanknopingspunten voor beleid Aanpak aan de bron De meest effectieve manier om geluidsbelasting terug te dringen, is minder vliegverkeer. Bij gelijk blijven of uitbreiden van het aantal vluchten, zou winst geboekt kunnen worden door strikt handhaven van het nachtregime, minder vluchten aan randen van de nacht (betere spreiding) en op (lange) termijn: stille vliegtuigen. Aanpak reductie blootstelling Bescherming tegen vliegverkeer is lastig, omdat er sprake is van piekbelasting en het geluid van wisselende kanten komt. Geluidsisolatie is dan nodig in het hele huis met nadruk op de slaapkamer. Het streefniveau is 33 db(a) Lden in de slaapkamer. Hierbij is het van belang oog te hebben voor de kwaliteit van het binnenmilieu door voldoende ventilatievoorzieningen. Buitenruimte is uiteraard niet te isoleren en zal altijd hoog belast blijven.

6 Blad: 6/6 Betrokkenheid bij luchthaven Dit is van invloed op hinderbeleving en daarmee op de gezondheid. Goede (blijvende) informatievoorziening en mogelijkheden tot inspraak hebben een positief effect. Met vriendelijke groet, S. Sloos teammanager Gezondheid en Milieu N. van de Waal arts/medisch milieukundig adviseur