Leergang Jeugdgezondheidszorg (JGZ) voor hoofden en managers werkzaam in de jeugdgezondheidszorg

Transcriptie

1 Leergang Jeugdgezondheidszorg (JGZ) voor hoofden en managers werkzaam in de jeugdgezondheidszorg Een leergang over strategieontwikkeling, visie en realisatie: effectief leidinggeven aan de maatschappelijke bijdrage van de jeugdgezondheidszorg

2 Inhoudsopgave I Waarom deze leergang JGZ 3 pagina II Deelname 5 Selectiecriteria 5 Intakegesprekken 5 III Inrichting 6 Leermethode 6 Tijdsinvestering 6 Certificaat 6 IV Het programma 7 Startbijeenkomst 7 Vijf studiemodules 7 Terugkombijeenkomst 9 Action learning 10 V Informatie 11 Data van de bijeenkomsten 11 Kosten per deelnemer 11 Locatie 11 Deze leergang JGZ wordt verzorgd door het Erasmus Centrum voor Management Development in de zorg (Erasmus CMDz). Het Erasmus CMDz is een onderdeel van het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg (ibmg) van de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). Voor deze leergang is een samenwerkingsverband aangegaan met de NSPOH, Netherlands School of Public & Occupational Health. De programmadirectie wordt uitgevoerd door prof.dr. Pauline Meurs. Mw. drs. Suzanne Boomsma is programmaleider van de leergang JGZ. De programmaraad, adviesorgaan van de leergang, bestaat uit mw. drs. V. Verdegaal (directeur NSPOH) en mw. drs. L. Jonkers (programmadirecteur Public Health, NSPOH), mv. drs. H. Duijze (manager Jeugd Z-org) en mw. J.F. Lim-Feijen, arts (adviseur jeugdgezondheidszorg, Z-org), mw. drs.t. Prins (directeur GGD Nederland), mw. dr. I. van der Zande (directeur GGD Amstelland-de Meerlanden), dhr. dr. W. Kuiper (directieraad VNG), dhr. ir. J.I. de Goeij (directeur-generaal ministerie VWS), dhr. drs. R. Mooy (plv. directeur publieke gezondheid ministerie VWS), mw. prof. dr. S.P Verloove-Vanhorick (hoogleraar preventieve en curatieve gezondheidszorg voor kinderen, TNO Preventie en Gezondheid / LUMC). 2

3 I Waarom deze leergang JGZ Sinds de invoering van de herziene Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV) in 2003 houdt de JGZ zich bezig met de formulering en invoering van het Basispakket JGZ voor 0-19 jarigen oftewel met het maken van een passend integraal aanbod waar opdrachtgevers (lees: gemeenten) gebruik van kunnen maken. Diverse samenwerkingsvormen tussen GGD-en en Thuiszorginstelling zijn ingericht om dit aanbod goed en goedkoop te organiseren, maar resulteren veelal nog niet in een gezamenlijke werkwijze, gericht op het kind en zijn omgeving dat in de verschillende leeftijdsfasen andere risico s voor de volksgezondheid en samenleving heeft. Ook geeft het aanbod van de JGZ niet altijd het gewenste effect wat betreft de maatschappelijke implicaties. Bijvoorbeeld goede samenwerking met diverse ketenpartners in de regio om de zorg voor risicogroepen in de jeugdgezondheidszorg afgestemd te laten verlopen (regiefunctie in complexe praktijk). En de beleidsondersteunende rol van de JGZ voor gemeenten die verantwoordelijk zijn voor de regie van het (preventieve) jeugdbeleid, vraagt een betere oriëntatie op en samenwerking met de betrokken gemeenten, bestuurders en gemeentelijke diensten. Van de sector JGZ wordt steeds meer gevraagd om een brede maatschappelijke blik en aanpak te ontwikkelen om de diverse basistaken die door de JGZ worden uitgevoerd te vertalen naar een maatschappelijke behoefte en bijpassende samenwerkingsvorm waar de JGZ een coördinerende rol in kan vervullen. Daarbij gaat het ook om een betere afstemming met andere delen van de gezondheidszorg zoals epidemiologie, GVO, infectieziekte-bestrijding, OGGZ, kraamzorg en (para)medische zorg. Die afstemming begint overigens met het wegnemen van schotten tussen de diverse autonoom operende afdelingen binnen GGD-en en de Thuiszorginstellingen zelf. Met nieuwe maatschappelijke vraagstukken zoals aandacht voor veiligheid, een toenemende behoefte aan bemoeizorg bij jeugdige risicogroepen en de ontwikkeling die meer nadruk legt op aantoonbare effectiviteit van preventieve activiteiten bij jeugdigen zal die noodzaak van een maatschappelijke - lees strategische - blik en resultaatgerichte aanpak voor de sector JGZ alleen maar toenemen. Het krachtenveld waarin de JGZ zich bevindt, de sector (openbare) gezondheidszorg, kent een grote mate van complexiteit met diverse afhankelijkheidsrelaties. Kenmerkend voor deze sector zijn de veelzijdige vraagstukken die qua inhoud meerdere disciplines en sectoren raken. Bij de aanpak zijn dan ook meerdere actoren en partners betrokken met veelal diverse belangen en gescheiden financieringsstromen. De implementatie wordt nog verder bemoeilijkt omdat het krachtenveld wordt gedomineerd door de politiek: de besluitvorming is grillig en sterk gerelateerd aan de (partijpolitieke) kleur en zichtbaarheid van (gemeente)bestuurders. Leidinggeven aan een maatschappelijke bijdrage in dit krachtenveld vraagt om intelligent meebewegen: wat zijn hier de echte gezondheidsrisico s, wat is de beste aanpak om er iets aan te doen, hoe kunnen diverse actoren en partners beïnvloed worden etc. Het doel van deze leergang JGZ is om een creatieve impuls te geven aan de toekomstige profilering van de JGZ en dan in het bijzonder de maatschappelijke bijdrage ( het aandeel ) van de JGZ in die complexe omgeving. En hoe daaraan leiding te geven. De leergang is daarmee veel ruimer bedoeld dan de huidige implementatie-activiteiten in het kader van de integratie JGZ 0-19 jaar. Deze leergang betreft een gezamenlijk leertraject met nadruk op strategieontwikkeling en leiderschap, uitgaande van de eigen kernkwaliteiten en aansluitend op de actuele thema s in het dynamische krachtenveld van de 3

4 JGZ. De vaardigheden, die nodig zijn om de vertaling te maken naar de eigen praktijk en te reflecteren op het handelingsrepertoire in die praktijk worden hierbij beoefend. Deelnemers aan deze leergang ontwikkelen een gezamenlijk gevoel van urgentie en vervullen een voorhoedefunctie ( Gideonsbende ) waar het gaat om leiding te geven aan de gewenste maatschappelijke bijdrage. Deelnemers zullen zich meer bewust worden van de dilemma s die aanwezig zijn binnen het krachtenveld van de JGZ en de samenhang met de huidige positionering van de JGZ. Ze zullen vaardiger worden in het zoeken naar nieuwe verbindingen die recht doen aan de belangrijke waarden ( engagement ) en huidige werkwijzen binnen de JGZ, en aan de maatschappelijke opgave die van de JGZ in deze tijd wordt gevraagd. 4

5 II Deelname Selectiecriteria Het succes van de leergang JGZ wordt mede bepaald door de wijze waarop de groep deelnemers is samengesteld. Het streven is erop gericht om een relatief homogene groep samen te stellen in termen van leeftijd, ervaring, loopbaanontwikkeling en leerbehoefte. De selectiecriteria die worden gebruikt zijn: Nu werkzaam in de jeugdgezondheidszorg Leeftijd minimaal 35 jaar Hoofden/managers JGZ met ruime werkervaring waarvan drie jaar op hoofden/managementniveau. Naast operationeel management binnen de afdeling ook ervaring als aanspreekpunt voor gemeentebestuurders en collegapartners in het veld. Stafleden/beleidsmedewerkers werkzaam in koepelorganisaties of beleidsorganen met aandachtsgebied JGZ (gelimiteerd tot maximaal twee per leergang) Vergelijkbare leerbehoefte (interesse in strategische vraagstukken in de JGZ en reflectie op eigen praktijk en handelingsrepertoire) Aanmelding geschiedt met goedkeuring van de directeur van de betrokken GGD of Thuiszorginstelling Bij de samenstelling van de groep wordt een evenredige deelname van respectievelijk de GGD en de Thuiszorginstelling nagestreefd, maar is geen selectiecriterium voor deelname. De groepsgrootte betreft maximaal 26 deelnemers. Intakegesprekken Na aanmelding voert de programmaleiding een intakegesprek met diegenen die aan de formele selectiecriteria voldoen. Tijdens het intakegesprek zal worden ingegaan op: de eigen achtergrond de motieven om deel te nemen de wensen en suggesties voor de leergang suggesties voor een verbeterproject in eigen regio (toelichting, zie hoofdstuk IV) de bedoeling van de programmaleiding met betrekking tot de leergang Definitieve deelname wordt vastgesteld na het intakegesprek. De programmaleiding maakt een afweging op basis van de intakegesprekken en beslist wie aan de leergang JGZ deelneemt. Tevens kan de programmaleiding door het houden van de intakegesprekken, een programmering aanbieden die zo optimaal mogelijk aansluit aan de verwachtingen van de deelnemers. 5

6 III Inrichting Leermethode De leergang richt zich op kennisoverdracht, reflectie op de eigen praktijk en de persoonlijke effectiviteit daarin, en het ontwikkelen van vaardigheden door middel van: Het overdragen van theoretische kennis en resultaten van wetenschappelijk onderzoek voor zover deze betrekking hebben op het sturen van professionele organisaties/afdelingen, het regisseren van actoren in netwerkorganisaties rondom maatschappelijke vraagstukken en het ondersteunen bij beleidsontwikkeling in het publieke domein. Het verkrijgen van inzicht in maatschappelijke trends en beleidsontwikkelingen in het eigen werkgebied en het kunnen vertalen van deze trends en ontwikkelingen naar implicaties voor de eigen praktijk. Het verkrijgen van inzicht in de eigen werksituatie en stijl van leidinggeven door systematische reflectie op het eigen handelen en confrontatie met benaderingen van collegadeelnemers, bijvoorbeeld door intervisie en socratische gesprekstechnieken. Het uitbreiden van het eigen handelingsrepertoire door middel van nieuwe vaardigheden. De leermethode is praktijkgericht ervaringsleren ( action learning ). Voorop staat leren uit de praktijk (casuïstiek) en leren van elkaar. Activiteiten zijn o.a. een onderlinge visitatie van de jeugdgezondheidszorgafdelingen bij een GGD en Thuiszorginstelling. En de zelfstandige uitvoering van een verbeterproject gericht op de integratie van de JGZ-praktijk in de eigen regio. Hierbij zal zowel op de projectresultaten als op de aanpak door deelnemers worden gereflecteerd en het betreft dus een gecombineerd leer/werkproject. Tijdsinvestering De doorlooptijd van de totale leergang is een half jaar. De globale tijdsinvestering voor de deelnemers is geconcentreerd in meerdere bijeenkomsten door het halve jaar heen en betreffen 12 contactdagen. Daarnaast vragen deze bijeenkomsten extra tijd voor de voorbereiding (literatuur, inbreng van casuïstiek). Ook de actionlearningtrajecten vragen extra tijd maar door de aanpak zal dit veelal in eigen (werk)tijd kunnen worden uitgevoerd. De startbijeenkomst begint s middags met een informele lunch en eindigt om uur. De tweedaagse studiemodules - met overnachting - beginnen op donderdagmorgen om uur en eindigen de volgende vrijdag om uur. Met uitzondering van de laatste studiemodule die s avonds met een diner wordt afgesloten. De terugkomstbijeenkomst begint om uur en eindigt om uur. De leergroep van maximaal 26 personen wordt afhankelijk van het onderwerp ook in subgroepen van 5/6 personen ingedeeld. Daarnaast zijn er aparte trajecten zoals het werken aan de onderlinge visitatie (in duo s) en het verbeterproject. Certificaat Na afloop van de leergang JGZ wordt een certificaat verstrekt. Het certificaat geeft tevens een fors aantal accreditatiepunten voor de registratie arts M&G (NSPOH). Op verzoek kan worden onderzocht of, en zo ja, op welke wijze de leergang als toeleiding kan dienen voor de Masterprogramma s van de Erasmus Universiteit en NSPOH. 6

7 IV Het programma Grondslag: wat is de maatschappelijke bijdrage? De deelnemers nemen kennis van actuele thema s in het dynamische krachtenveld van de JGZ, vanuit hun positie als hoofd en manager van een afdeling en maken de toepassing naar de eigen praktijk vanuit hun maatschappelijke bijdrage. Ook worden er regelmatig momenten ingebouwd om te reflecteren op het eigen handelingsrepertoire en de vaardigheden om strategie en beleid te implementeren. De bijeenkomsten worden uitgevoerd door een zorgvuldig geselecteerde groep topdocenten met een universitaire en/of praktische achtergrond in de (openbare)(jeugd) gezondheidszorg en in het openbaar bestuur. Tevens zal gebruik worden gemaakt van de expertise die in andere maatschappelijke sectoren is opgedaan en die bruikbaar kan zijn voor het bespreken van implementatievraagstukken in de jeugdgezondheidszorg. De begeleiders van de socratische gesprekstechnieken, action learningtrajecten en intervisie hebben een filosofische en organisatiepsychologische achtergrond. Startbijeenkomst Een eerste bijeenkomst waarin de filosofie van de leergang JGZ wordt toegelicht en deelnemers op verschillende wijzen met elkaar kennismaken. De verbeterprojecten worden gepresenteerd, en de principes van actionlearning bij deze projecten worden toegelicht. Ook worden door de deelnemers de duo s voor de onderlinge visitatie samengesteld en worden zij geinformeerd over de bedoeling, opzet en procedure van de visitatie. Vijf studiemodules De inhoud van de vijf thematische studiemodules is, als volgt: 1.Visievorming in een weerbarstige praktijk: wat willen en kunnen we zelf Inhoudelijke visie op de huidige maatschappelijke functie van de openbare gezondheidszorg en de rol van de JGZ daarin. Wat zijn in de komende jaren de noodzakelijke resultaten ten aanzien van de gezondheid bij de jeugd en wat is onze visie op de context ( it takes a village to raise a child ). Hoe zien wij onze eigen (regie)rol in de keten jeugdbeleid en in afstemming met de regierol van gemeenten? En hoe stemmen wij af met de directeuren in de beleidsontwikkeling JGZ? Tevens het thema maatschappelijke verantwoordelijkheid, vanuit een filosofische invalshoek: welke taken moeten (wettelijk, formeel) en wat wordt door ons gewild. Wat houdt het begrip verantwoordelijkheid eigenlijk in, hoe wordt dat nu vormgegeven in actuele thema s als governance en maatschappelijk ondernemerschap? Wat is ieders persoonlijke invulling, het eigen engagement en het ambitieniveau voor de JGZ? 2. De maatschappelijke vraag: een brede blik naar buiten, wat wordt er eigenlijk verwacht Een externe spiegel en bestuurskundige invalshoek waarbij de ontmoeting tussen beleid en praktijk centraal staat. Welke actuele thema s en (landelijke) beleidsdocumenten liggen er en worden die als bedreigingen gezien of bieden zij kansen om de unieke positie van de JGZ uit te bouwen? En: hoe zit het krachtenveld in elkaar, welke stakeholders zijn van belang voor de sector JGZ en welke samenwerkingsvraagstukken liggen er (bijv. met het onderwijs en de jeugdzorg)? Wat heeft deze maatschappelijke bril voor consequenties voor de positionering van de JGZ? En welke stakeholders (het Rijk, RIVM, gemeenten, partners in het veld) vragen meer aandacht, ook waar het gaat om de noodzakelijke infrastructuur,(structurele) netwerkverbanden voor de implementatie van 7

8 nieuw beleid, dossiervorming en zorgcoördinatie bij risicokinderen. En: kunnen we al die verwachtingen ook waarmaken, wat is onze autoriteit? 3. Reflectie op de werkwijze: wat is resultaatgericht werken en wat is de vrijheidsruimte Een interne spiegel en bedrijfskundige invalshoek: een sterkte/zwakteanalyse van de uitvoering van (basis)taken zowel het individuele als het collectieve deel. Reflectie op de mate van uniformisering en specialisering ( maatwerk ): wat kan bedrijfsmatiger, wat moet klantgerichter? De resultaten van de onderlinge visitatie aan de verschillende jeugdgezondheidszorg-afdelingen geven een eerste analyse van de overeenkomsten en verschillen in werkwijzen in de JGZ. Ook wordt aandacht gegeven aan lopende samenwerkingsmodellen voor de integratie JGZ (0-19 jaar) en de daarin getoonde werkwijzen. Welke kritische succesfactoren bepalen de kwaliteit van een integrale uitvoering en beleidsontwikkeling van de JGZ? Zijn hieruit minimale kwaliteitseisen voor de Inspectie te destilleren? Op basis van actuele kennis over logistieke bedrijfsvoering en zorginnovatie in de gezondheidszorg zal een derde analyse plaatsvinden ten aanzien van de verschillende functies en werkprocessen binnen de JGZ. De focus is daarbij gericht op kwaliteitsverbetering voor medewerkers én afnemers. 4. Omgaan met bazen, bestuurders en partners: nadruk op beïnvloedingsrepertoire De sociologische invalshoek en de vertaling naar gedragsrepertoire: het thema van de positionering en legitimering van de jeugdgezondheidszorg, ook in het politieke debat. De nadruk ligt op inzicht hebben in de aanwezige dilemma s en op het op succesvolle wijze beïnvloeden daarvan. Een forum zal aangeven welke (al of niet realistische) beelden er leven bij directeuren, bestuurders en partners in het veld: hoe is het draagvlak en de waardering van de JGZ in het publieke domein? En dragen de actuele ontwikkelingen en huidige organisatie van de JGZ bij aan een effectieve afstemming tussen het lokale en nationale niveau. En leidt dat tot concrete resultaten bij ontwikkelingsproblemen bij kinderen? Door middel van socratische gesprekstechnieken proberen we zicht te krijgen op de diverse dilemma s in de eigen praktijk en de wederzijdse afhankelijkheden in de diverse ketens jeugdbeleid en jeugdzorg. Welke rollen en sturingsmodellen zijn te onderscheiden, welke overtuigingstechnieken om een sluitende aanpak in de lokale netwerken vorm te geven? 5. Leidinggeven aan professionals: sturen op kwaliteitsverbetering Alle thema s van de vorige studiemodules komen hier bij elkaar en worden geconcretiseerd in contextueel leiderschap. Het omgaan met complexe vraagstukken en omgevingsdilemma s die horen bij de maatschappelijke functie van de JGZ op een wijze dat dit de gewenste resultaten voor de gezondheid van de jeugd zal geven. Dit vraagt vooral een maatschappelijke oriëntatie en resultaatgerichte werkwijze van professionals, die van oudsher gewend zijn op een zelfsturende en vakinhoudelijke wijze te opereren. Bij deze aansturing zijn verschillende leiderschapsstijlen mogelijk. Deelnemers zullen in deze module reflecteren op hun eigen sturing aan professionals en de daarbij gebruikte leiderschapsstijlen en houding ( meesterschap ). Ook wordt aandacht besteed aan gezamenlijk leiderschap, het ontwikkelen van een esprit de corps om als Gideonsbende op een overtuigende manier een toekomstvisie uit te dragen. Terugkombijeenkomst Deze bijeenkomst staat in het teken van de terugkoppeling van de resultaten van de verbeterprojecten die door de deelnemers aan elkaar worden gepresenteerd. 8

9 Naast dat deze presentaties een goede kruisbestuiving kunnen geven van effectieve praktijkvoorbeelden zal het ook een beeld geven van ieders invulling van het contextuele leiderschap. De studiemodule wordt afgesloten met een uitgebreide evaluatieronde zowel wat betreft de persoonlijke leerresultaten als wat de groep als geheel heeft geleerd en naar buiten wil representeren. Tevens zullen de certificaten worden uitgedeeld. 9

10 Action learning 1. De onderlinge visitatie ( audit ) De onderlinge visitatie heeft als doel om een gewogen oordeel te geven over een afdeling jeugdgezondheidszorg van een andere organisatie dan de eigen instelling. Men kijkt bij elkaar in de keuken. Dit gebeurt aan de hand van een gestructureerde vragenlijst waar een aantal thema s worden uitgediept die van belang zijn voor de strategische ontwikkeling, implementatie en besturing van een afdeling JGZ. Tevens is het van belang om de te visiteren instelling te bezoeken en een beperkt aantal interviews met sleutelfiguren te houden. In de startbijeenkomst zal de procedure worden toegelicht en de duo s van deelnemers worden geformeerd. In de derde studiemodule worden de resultaten van deze visitatie door alle duo s teruggekoppeld en proberen we algemene lessen uit deze audit te destilleren. De visitatie heeft een doorlooptijd van twee maanden en een tijdsinvestering van maximaal vier dagdelen. 2. Het verbeterproject in de eigen regio Het verbeterproject heeft tot doel om belangrijke leiderschapsvaardigheden bij deelnemers te ontwikkelen en vraagt om die reden extra tijdsinvestering naast de studiemodules. Omdat het een verbeterproject uit de eigen werksituatie betreft, zal het direct ten nutte komen aan de kwaliteit van de uitvoering en het projectresultaat. Elke deelnemer brengt op voorspraak van zijn leidinggevende (de directeur van de GGD of Thuiszorginstelling) en in overleg met de programmadirectie een concreet verbeterproject in. Het project is gericht op een structurele verbetering van de integratie van de JGZ 0-19 jaar in de eigen regio en levert allerlei leersituaties op voor de deelnemer. In de startbijeenkomst van de leergang JGZ worden de diverse verbeterprojecten op compacte wijze aan elkaar gepresenteerd. Elke deelnemer krijgt een begeleider toegewezen en samen met deze begeleider wordt het project volgens de principes van actionlearning ingericht. Gedurende de periode van de leergang JGZ werkt de deelnemer op basis van een (bestaand) projectplan, als projectleider aan het integratievraagstuk. Er vindt tussentijds terugkoppeling plaats met de opdrachtgever, sponsor en klant van het verbeterproject over projectresultaten en kritische factoren voor een succesvolle aanpak. De deelnemers presenteren in de terugkombijeenkomst de behaalde projectresultaten en verkregen leerervaringen. Het verbeterproject, als een leer/werkproject voor actionlearning, loopt gedurende de periode van de leergang en de tijdsinvestering voor elke deelnemer bedraagt circa 5 dagdelen. 3.Intercollegiaal overleg Tijdens elke studiemodule vindt er een intercollegiaal overleg plaats met andere deelnemers van de leergang JGZ. Dit gebeurt op de donderdagavond door intervisie in kleine groepen van 5 of 6 deelnemers onder leiding van de (externe) begeleiders. In deze intervisie zal vooral reflectie plaatsvinden op het verloop van het verbeterproject, de aanpak van de deelnemer en daarbij kunnen ook persoonlijke vragen aan de orde komen. Deelnemers zijn daarbij bereid hun eigen functioneren te onderzoeken en bij anderen te toetsen. Overigens werkt deze intervisievorm alleen als er binnen de groep sprake is van wederzijds vertrouwen. 10

11 V Informatie Voor meer inhoudelijke informatie over de leergang JGZ kunt u contact opnemen met: Suzanne Boomsma (programmaleider) T U kunt ook mailen naar: suzanne.boomsma@planet.nl Voor meer praktische informatie over de leergang JGZ en aanmeldingen kunt u contact opnemen met: Marianne Breijer (programmamedewerker) T F U kunt ook mailen naar: breijer@erasmuscmdz.nl Of schrijven: Erasmus Universiteit ibmg / Erasmus CMDz Kamer L3-89 Postbus DR Rotterdam Data van de bijeenkomsten Startbijeenkomst: vrijdagmiddag/avond 8 december 2006: Studiemodule 1: donderdag 25 januari t/m vrijdag 26 januari 2007 Studiemodule 2: donderdag 8 maart t/m vrijdag 9 maart 2007 Studiemodule 3: donderdag 19 april t/m vrijdag 20 april 2007 Studiemodule 4: donderdag 24 mei t/m vrijdag 25 mei 2007 Studiemodule 5: donderdag 21 juni t/m vrijdag 22 juni 2007 Terugkombijeenkomst: vrijdag 14 september 2007 Kosten per deelnemer Een bijdrage van circa 5.000,- per persoon. Het bedrag is exclusief hotelkosten voor de overnachting en ontbijt (is totaal circa 500,- per persoon extra). Locatie: midden van Nederland Landgoed de Horst De Horst KR Driebergen T