Vertraging bij de diagnostiek van tuberculose

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Vertraging bij de diagnostiek van tuberculose"

Transcriptie

1 Klinische lessen Vertraging bij de diagnostiek van tuberculose n.a.h.van hest, g.de vries, p.j.h.j.van gerven en h.w.m.baars Dames en Heren, Het overwegen van alle mogelijke ziektebeelden binnen een differentiële diagnose is, zeker voor een generalist als de huisarts, in de dagelijkse praktijk niet te realiseren. Dit geldt ook voor tuberculose. Niet alleen komt deze ziekte in ons land, met name onder autochtone Nederlanders, weinig voor, maar het symptomenbeeld en de uitslagen van fysisch-diagnostisch onderzoek zijn vaak niet erg specifiek. Dit kan ertoe leiden dat de arts pas laat denkt aan deze aandoening, waardoor er vertraging bij de diagnostiek plaatsvindt. Binnen een bepaalde context echter zou tuberculose, ook de extrapulmonale vormen ervan, bij de differentiële diagnostiek de aandacht verdienen. Het (chronische) beloop van de klachten, de (etnische) achtergrond van de patiënt of een gerapporteerd contact met een tuberculosepatiënt kan de geconsulteerde arts helpen om de juiste diagnose te stellen. Laboratoriumonderzoek en beeldvormende diagnostiek zijn echter eveneens niet erg sensitief of specifiek. Zelfs het bacteriologische bewijs in de vorm van een positieve kweek van Mycobacterium tuberculosis kan niet altijd geleverd worden. 1 Ook hierdoor wordt de diagnose tuberculose niet zelden pas laat gesteld. Tuberculose komt in Nederland veelvuldig voor bij groepen mensen die om uiteenlopende redenen slechts moeizaam contact zoeken met de gezondheidszorg. Dit kan dan niet alleen late diagnostiek tot gevolg hebben, maar vervolgens ook tot vertraging leiden bij het instellen van de behandeling. Deze vertragingen kunnen leiden tot een verergering van het ziektebeeld, met risico s voor de patiënt en diens omgeving. Het actief opsporen van personen met longtuberculose behoort tot de expertise van de afdelingen Tuberculosebestrijding van de GGD en. Wij laten u hier 4 voorbeelden zien van verschillende momenten en omstandigheden waarbij het stellen van de diagnose tuberculose ernstig werd vertraagd. Gemeentelijke Gezondheidsdienst Rotterdam e.o., afd. Tuberculosebestrijding, Postbus , 3000 LP Rotterdam. N.A.H.van Hest, G.de Vries en mw.h.w.m.baars, artsen tuberculosebestrijding. KNCV Tuberculosefonds, Den Haag. P.J.H.J.van Gerven, arts tuberculosebestrijding. Correspondentieadres: N.A.H.van Hest (vanhestr@ggd.rotterdam.nl). Zie ook de artikelen op bl. 1838, 1869 en Bij patiënt A, een 46-jarige man van Surinaamse afkomst, werd bij een screening op tuberculose van bewoners en bezoekers van een opvangcentrum voor daklozen op de thoraxfoto een verdichting in de linker longtop gezien. De man verbleef illegaal in Nederland, was niet verzekerd voor ziektekosten en was dakloos; tevens was hij verslaafd aan harddrugs. Pogingen om hem verder te onderzoeken faalden omdat hij vervolgens onvindbaar bleek. Elf maanden later werd hij opnieuw op tuberculose onderzocht, ditmaal vanwege detentie. De afwijking op de thoraxfoto was onveranderd. Patiënt werd opgeroepen voor nader onderzoek op de GGD en zei geen klachten te hebben. Direct microscopisch onderzoek van het sputum met een Ziehl-Neelsen-kleuring had een negatieve uitslag. De sputumkweek op tuberculose werd na drie weken wél positief. Patiënt was inmiddels uit de gevangenis ontslagen en bleek opnieuw onvindbaar. Nadat hij 5 maanden later weer kwam opdagen, werd hij door de huisarts van hetzelfde opvangcentrum voor daklozen naar de afdeling Tuberculosebestrijding van de GGD verwezen met inmiddels klachten van kortademigheid, gewichtsverlies en productieve hoest zonder hemoptoë. De thoraxfoto liet nu uitgebreide zien in de linker en rechter bovenkwab, alsmede in de linker onderkwab, met beginnende holtevorming (figuur 1). Het Ziehl-Neelsenpreparaat van het sputum was nu positief (+3 volgens de schaal van Bronkhorst; dat wil zeggen tot gemiddeld 60 zuurvaste staven per 10 gezichtsvelden bij ongeveer 700 maal vergroting en 5-10 min zoeken); 2 vrijwillige opname in een ziekenhuis volgde voor isolatie en behandeling. De man kwam na ontslag gedurende 6 maanden dagelijks naar de GGD om onder toezicht de gebruikelijke medicatie in te nemen, te weten isoniazide en rifampicine en gedurende de beginfase ook pyrazinamide en ethambutol, met klinisch en röntgenologisch een goed herstel. Patiënt B, een 45-jarige Nederlandse caféhouder, had ruim een jaar hoestklachten die de laatste 2 maanden verergerden. Hij gaf weinig sputum op, maar bemerkte sinds een week bloedbijmenging. Verder klaagde hij over een matige eetlust met gewichtsverlies en over transpireren bij het ontwaken. Hij zou geen bekende contacten met tuberculosepatiënten hebben gehad. De man rookte al geruime tijd circa 40 sigaretten per dag. Patiënt consulteerde eenmaal zijn huisarts, die hem een antibioticum voorschreef, maar later kwam hij niet meer omdat hij bang was voor longkanker. Nadat hij uiteindelijk werd verwezen naar de longarts, toonde de thoraxfoto in de rechter boven- Ned Tijdschr Geneeskd september;147(38) 1825

2 met beginnende holtevorming R L figuur 1. Röntgenfoto van de thorax van patiënt A met uitgebreide in de linker en de rechter bovenkwab, alsmede in de linker onderkwab; er is beginnende holtevorming. kwab zonder cavernen. Het microscopische sputumonderzoek liet veel zuurvaste staven zien (+5 volgens de schaal van Bronkhorst) en uit het materiaal werd een goed gevoelige M. tuberculosis gekweekt. De GGD verrichtte een uitgebreid contactonderzoek, waarbij 1685 mensen werden onderzocht. Bij hen werden 108 tuberculose-infecties vastgesteld en bij 9 personen was er inmiddels actieve ziekte. De meeste geïnfecteerde personen kregen gedurende 6 maanden een profylactische behandeling met isoniazide, terwijl de tuberculosepatiënten een behandeling met 3 of 4 tuberculostatica ontvingen, eveneens gedurende 6 maanden. Patiënt herstelde. Patiënt C, een 41-jarige vrouw, afkomstig uit Eritrea, woonde sinds 5 jaar in Nederland. De thoraxfoto s, destijds gemaakt bij de immigrantenscreening, vertoonden geen. Patiënte had sinds 5 maanden hoestklachten met gewichtsverlies en consulteerde tweemaal de huisarts. Deze constateerde geen en schreef haar beide malen codeïne voor. Omdat tijdens een vakantie naar Eritrea de hoestklachten aanhielden en zij inmiddels ongeveer 5 kg was afgevallen, zocht patiënte na een maand aldaar medische hulp. Een thoraxfoto liet een grote caverne in de linker longtop zien met in de rest van de linker long en in de rechter longtop, waarop de waarschijnlijkheidsdiagnose tuberculose werd gesteld (figuur 2; thoraxfoto bij aankomst in Nederland). Tien dagen na het starten van de behandeling (met isoniazide, rifampicine, pyrazinamide en streptomycine) vloog patiënte terug naar Nederland en meldde zich opnieuw bij de huisarts. Deze verwees patiënte naar de GGD voor verdere behandeling en contactonderzoek. Het sputumonderzoek liet zuurvaste staafjes zien en de vrouw werd thuis geisoleerd. Het in Nederland niet meer gebruikelijke streptomycine werd vervangen door ethambutol. Later werd de sputumkweek eveneens positief, zodat geconcludeerd mocht worden dat patiënte op het moment van de terugreis naar Nederland nog besmettelijk was. Bij haar zoontje van 10 maanden werd een positieve tuberculinehuidtest gevonden zonder verdere aanwijzingen voor een actieve tuberculose. Gezien deze tuberculeuze infectie werd bij hem een profylactische behandeling met isoniazide gestart. Ondanks de profylaxe werd na een maand bij het jongetje röntgenologisch toch een primotuberculose geconstateerd. Hierop werd de profylactische behandeling uitgebreid tot een volledige tuberculostatische behandeling met de 4 gebruikelijke middelen. Patiënt D, een 18-jarige Afghaanse vrouw, kwam na een verwijzing door de huisarts bij een internist onder controle vanwege een halsklierzwelling. Eerdere controles door de GGD op intrathoracale tuberculose, zoals gebruikelijk bij asielzoekers, hadden geen laten zien op de thoraxfoto s. Vanwege een positieve serologische uitslag voor Bartonella henselae werd de diagnose kattenkrabziekte gesteld. Haar 43-jarige moeder, patiënt E, werd eveneens regelmatig met thoraxfoto s gescreend door de GGD. Op één van deze foto s werd een vergrote mediastinale klier gezien en zij werd doorverwezen naar de longarts voor verdere diagnostiek. Vanwege een eveneens vergrote halsklier werd dezelfde internist die haar dochter behandelde in consult gevraagd. Deze zette opnieuw serologisch onderzoek op kattenkrabziekte in, waarvan de uitslagen negatief waren. Uit het lymfklierbiopt verkregen bij mediastinoscopie werd bij patiënt E echter M. tuberculosis gekweekt. Dit was voor de internist aanleiding om de diagnose kattenkrabziekte bij de dochter te heroverwegen. Er werd een biopt van haar halsklier genomen en 1826 Ned Tijdschr Geneeskd september;147(38)

3 ingestuurd voor tuberculosekweek. Deze was positief, waardoor de diagnose tuberculose, ruim zes maanden na de eerste verwijzing, alsnog werd gesteld. De vrouw en haar moeder werden behandeld met de vier gebruikelijke tuberculosemiddelen en beiden herstelden. Vertraging in de diagnostiek wordt vaak onderverdeeld in die bij de patiënt ( patient delay ) versus die bij de arts ( doctor delay ). Omdat een patiënt vaak een traject door meerdere medische echelons volgt, wordt in plaats van vertraging bij de arts ook wel gesproken van vertraging in het gezondheidszorgsysteem ( health care system delay ). 3 Bij een vaak langzaam progressief verlopende ziekte als tuberculose zijn beide vormen van vertraging niet altijd goed af te grenzen. Wij verdelen voor deze les het proces van vertraging bij de diagnostiek van tuberculose in 4 fasen, die elkaar niet noodzakelijk chronologisch opvolgen en die elkaar kunnen overlappen. Vertraging door de asymptomatische fase. De eerste fase is de asymptomatische fase ( symptom delay ). Tuberculose kan, zelfs bij uitgebreide vormen, met opvallend weinig klachten gepaard gaan. Bij patiënt A werd de eerste aanwijzing voor tuberculose gevonden bij een screening. Hij had blijkbaar nog geen klachten. In klinische zin kan dit geen vertraagde diagnostiek genoemd worden. Binnen de preventieve geneeskunde wordt getracht een ziekte te voorkomen of in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen. Vanuit dit oogpunt kan men van vertraagde diagnostiek spreken indien adequate screening op tuberculose wordt nagelaten bij bepaalde goed gedefinieerde risicogroepen. In Nederland zijn dit categorieën individuen bij wie tuberculose vaker voorkomt dan 50 nieuwe ziektegevallen per personen per jaar, ofwel meer dan 5 maal de incidentie binnen de gehele Nederlandse bevolking. Bij diagnostiek in deze asymptomatische fase spelen de afdelingen Tuberculosebestrijding van de GGD en een belangrijke rol. Sommige onderzoeken zijn zelfs wettelijk verplicht, zoals de eerste screening bij binnenkomst in Nederland van immigranten en asielzoekers uit voor tuberculose hoogendemische landen en het onderzoek bij zeevarenden. 45 Dak- en thuislozen, opiaatverslaafden en methadongebruikers behoren ook tot de risicogroepen voor tuberculose. 67 Een ander voorbeeld van actieve opsporing door de GGD is het verrichten van contactonderzoek rond een patiënt met een besmettelijke vorm van tuberculose. Hierdoor werden rond de patiënten B en C tuberculoseinfecties en actieve ziektegevallen opgespoord. Vertraging bij de patiënt. De tweede fase is de periode van de aanvang van de klachten tot het raadplegen van een arts, de vertraging bij de patiënt. Bij tuberculose gebeurt het regelmatig dat iemand met aanhoudende hoestklachten eerst na geruime tijd naar de huisarts gaat, zoals patiënt B. Patiënt A bleef, zelfs toen hij wist dat hij een op tuberculose wijzende afwijking had, twee maanden rondlopen met klachten van hoesten en vermagering. Bij drugsverslaafden wordt vaak een zorgmijdend gedrag gevonden en zelfs bij ernstige klachten raadplegen zij geen arts. Ook bij andere, niet-verslaafde groeperingen zoals psychiatrische patiënten, daklozen, illegalen en onverzekerden, dient men bedacht te zijn op late presentatie. Vertraging bij de arts. De derde fase is die van vertraging bij de arts. Gedurende de afgelopen eeuw liet het caverne R L figuur 2. Röntgenfoto van de thorax van patiënt C bij aankomst in Nederland: uitgebreide infiltraten in de linker long en een grote caverne in de linker longtop. In de rechter bovenkwab bevinden zich ook verspreid infiltraatjes en mogelijk een kleine caverne. Ned Tijdschr Geneeskd september;147(38) 1827

4 aantal gevallen van tuberculose in Nederland een geleidelijk dalende trend zien. De laatste 20 jaar stabiliseerde het aantal tuberculosepatiënten zich rond 1500 gevallen per jaar. Door deze lage incidentie (lage voorafkans op tuberculose) overwegen veel huisartsen en specialisten pas laat de ziekte tuberculose en gaan zij eerst andere mogelijke oorzaken van de klachten onderzoeken of behandelen, zoals bij patiënt C en D. In Nederland is sinds 1992 het merendeel, momenteel bijna tweederde, van de tuberculosepatiënten van buitenlandse afkomst. 1 Bij patiënt C had, gelet op haar klachten en op epidemiologische gronden, aan tuberculose moeten worden gedacht. Patiënten kunnen voor onderzoek op tuberculose worden verwezen naar de GGD voor het maken van een thoraxfoto. Alle afdelingen Tuberculosebestrijding van de GGD en beschikken over een röntgenapparaat waarmee op snelle, laagdrempelige en voor patiënten kosteloze wijze onderzoek naar een vorm van intrathoracale tuberculose kan worden verricht. Bij de patiënten D en E was er een extrapulmonale vorm van tuberculose. Deze extrapulmonale vormen, soms in combinatie met longtuberculose, zijn in Nederland verantwoordelijk voor 45% van alle tuberculosegevallen. 18 Deze casussen laten tevens zien dat een geval van tuberculose binnen de familie of in de omgeving een rol kan spelen bij de interpretatie van bepaalde klachten of symptomen van overige gezinsleden, vrienden of collega s. Een bekend voorbeeld van het gegeven dat tuberculose soms een familieziekte is, zien wij bij jonge kinderen. Vaak wordt er dan binnen het gezin of onder de frequente contacten, zoals de grootouders of oppasouders, een besmettelijke vorm van tuberculose gevonden bij het contactonderzoek. De huisarts kan over informatie betreffende familieleden beschikken en een belangrijke rol spelen bij de vroegtijdige diagnostiek van tuberculose. Diagnostische vertraging. De vierde fase is die van de diagnostische vertraging. Hoewel de positieve kweek op M. tuberculosis als gouden standaard wordt beschouwd, hoeft het uitblijven van een bevestigend resultaat de tuberculose niet uit te sluiten. Afhankelijk van de lokalisatie en de ernst van het tuberculeuze proces is het ook bij actieve ziekte niet ongebruikelijk dat kweken negatief blijven. Door onderdrukking van de immuunrespons, bijvoorbeeld bij HIV-infectie of bij het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, kunnen diagnostische hulpmiddelen zoals de tuberculinehuidtest of de thoraxfoto, fout-negatieve resultaten geven. 910 In sommige gevallen kunnen nieuwe laboratoriumtechnieken, zoals de polymerasekettingreactie (PCR), een bijdrage leveren aan de tuberculosediagnostiek en de tijd tot de diagnosestelling verkorten. 11 Vertraagde behandeling. Na het stellen van de diagnose kan nog een volgende fase van vertraging worden onderkend, te weten vertraging bij de behandeling. Hierbij kan men denken aan zowel de tijd tot het starten van de behandeling als aan de tijd tot het voltooien van de behandeling, afhankelijk van de therapietrouw. 12 Patiënt A was geruime tijd zoek nadat de diagnose reeds was gesteld. Ook hier is de rol van de GGD bij de actieve opsporing evident. Als de ziekte niet wordt onderkend, wordt het stellen van de diagnose vertraagd waardoor adequate behandeling uitblijft; dit kan voor de individuele patiënt leiden tot een verergering van het ziektebeeld. In het ernstigste geval zal de diagnose, bijvoorbeeld bij miliaire tuberculose of meningitis tuberculosa, eerst post mortem worden gesteld Voor de omgeving van een tuberculosepatiënt kan vertraagde diagnostiek leiden tot nieuwe infecties, waardoor secundaire ziektegevallen kunnen ontstaan. Dit bleek uit het uitgebreide contactonderzoek dat werd verricht bij patiënt B, vanwege zijn beroep en zijn vele sociale contacten. Bij patiënt C bleek alleen haar kind geïnfecteerd. Voor de gezondheidszorg kan de vertraging onder andere extra personele inzet, meer consulten, aanvullende diagnostiek en extra ziekenhuisopnamen ter isolatie en behandeling tot gevolg hebben, met alle financiële consequenties van dien. Dames en Heren, vertraging bij de diagnostiek komt niet alleen voor bij tuberculose en is lang niet altijd verwijtbaar of vermijdbaar. Wij hebben omstandigheden besproken die zouden moeten leiden tot het tijdig overwegen van tuberculose. Met name bij de reeds genoemde risicogroepen is extra alertheid op haar plaats. In Nederland bestaat al 100 jaar een effectief netwerk van tuberculosebestrijding, met een goede samenwerking tussen GGD en, longartsen werkzaam in de ziekenhuizen en tuberculosecentra, andere specialisten en microbiologische laboratoria. Ook de huisarts kan een belangrijke rol vervullen. R.van Altena en W.C.M.de Lange, longartsen en landelijk consulenten klinische tuberculose van de Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot Bestrijding der Tuberculose (KNCV) Tuberculosefonds, gaven adviezen bij de totstandkoming van dit artikel. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. abstract Delay in the diagnosis of tuberculosis. In five patients, a 46-year-old Surinamese man, a 45-year-old Dutch barkeeper, a 41-year-old woman from Eritrea, and an 18-year-old Afghan woman and her 43-year-old mother, tuberculosis was diagnosed and treated after a considerable delay. Such a late diagnosis and subsequent treatment is not uncommon for tuberculosis as the symptoms, physical examination, laboratory tests, imaging techniques and bacteriological results are often not very specific. However under certain circumstances, tuberculosis (including the extrapulmonary manifestations) should be considered at an earlier stage, especially among certain risk groups such as the homeless, drug addicts, immigrants and asylum seekers. In the five patients discussed the causes of delay were identified as: delay caused by the asymptomatic phase of the disease, the patient s delay in presenting, a delay on the part of the physician, a delay in diagnostic confirmation and a delay in the treatment Ned Tijdschr Geneeskd september;147(38)

5 literatuur 1 KNCV Tuberculosefonds. Index tuberculosis 2000 Nederland. Den Haag: KNCV Tuberculosefonds; Bronkhorst W, Kraan JK. De clinische betekenis van de bacillendichtheid in tuberculeus sputum. Ned Tijdschr Geneeskd 1949;93: Sherman LF, Fujiwara PI, Cook SV, Bazerman LB, Frieden TR. Patient and health care systems delays in the diagnosis and treatment of tuberculosis. Int J Tuberc Lung Dis 1999;3: Kuyvenhoven JV, Lambregts-van Weezenbeek CS, Annee-van Bavel JA. Tuberculose bij asielzoekers in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd 1997;141: Bwire R, Verver S, Annee-van Bavel JA, Kouw P, Keizer ST. Dekkingsgraad van tuberculosescreening bij immigranten: sterke afname bij vervolgscreening. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Laere I van, Buster MCA. Gezondheidsproblemen van daklozen op zogenaamde dr. Valckenier-spreekuren in Amsterdam. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Keizer ST, Langendam MW, Deutekom H van, Coutinho RA, Ameijden EJC van. Tuberculose bij HIV-positieve en HIV-negatieve drugsgebruikers in Amsterdam. Ned Tijdschr Geneeskd 1998; 142: Slingerland AS, Aalderen WMC van, Jongh S de, Verbraak FD, Smet MD de, Hoekstra MO. Twee kinderen met extrapulmonale klachten door tuberculose. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Verhave JC, Sprenger HG, Essen LH van, Monteban WE, Mannes GPM, Altena R van. Aanwijzingen voor miliaire tuberculose: welke diagnostiek en wanneer behandelen. Ned Tijdschr Geneeskd 2002; 146: Vonkeman HE, Valk PDLPM van der, Mulder L, Laar MAFJ van der. Fatale miliaire tuberculose tijdens behandeling met infliximab. Ned Tijdschr Geneeskd 2002;146: Mulder B, Valk P van der, Hendrix R. Granulomen in de lever bij een Somalische patiënt met chronische hepatitis C toch veroorzaakt door tuberculose. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Schouten JSAG, Meer J van der. Volksgezondheid toekomst verkenning VI. Effecten van zorg. Ned Tijdschr Geneeskd 1998; 142: Aanvaard op 2 mei 2003 Commentaren Borstkanker en hormoongebruik rond de menopauze j.p.vandenbroucke, f.e.van leeuwen en f.m.helmerhorst Op 9 augustus 2003 publiceerde The Lancet een onderzoek naar het optreden van borstkanker bij gebruik van hormonale suppletietherapie rond de menopauze, de Million women study. 1 Het onderzoek handelde over meer dan 1 miljoen vrouwen in de leeftijd van jaar in het Verenigd Koninkrijk, bijna een kwart van alle vrouwen van die leeftijd in dat land. De bevinding van een tweevoudig verhoogd risico op borstkanker bij gebruik van combinatiepreparaten van oestrogenen en progestagenen zorgde niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd voor opschudding in de media (bijvoorbeeld via de BBC en in de New York Times). 2 In dit artikel willen wij aangeven wat al bekend was over dit onderwerp, wat het nieuwe onderzoek toevoegt en of er consequenties zijn voor het voorschrijven van hormonen rond de menopauze. reeds bekend: risicostijging bij gebruik van gecombineerde hormoonpreparaten Of hormoongebruik rond de menopauze oorzaak is van een verhoogde borstkankerincidentie is onderwerp van een lange controverse. 3 4 Een mijlpaal was een in 1997 Leids Universitair Medisch Centrum, Postbus 9600, 2300 RC Leiden. Afd. Klinische Epidemiologie: prof.dr.j.p.vandenbroucke, klinisch epidemioloog. Afd. Gynaecologie en Reproductieve Geneeskunde: dr.f.m.helmerhorst, gynaecoloog. Nederlands Kanker Instituut, afd. Epidemiologie, Amsterdam. Mw.prof.dr.ir.F.E.van Leeuwen, epidemioloog. Correspondentieadres: prof.dr.j.p.vandenbroucke (j.p.vandenbroucke@lumc.nl). Zie ook het artikel op bl gepubliceerde analyse, waarbij individuele gegevens van meer dan vrouwen uit 52 onderzoekingen in één gegevensbestand waren verzameld, onder leiding van Beral, epidemiologisch onderzoekster bij de Cancer Epidemiology Unit te Oxford (Verenigd Koninkrijk). Het gebruik van hormoonsuppletie gedurende 5 jaar of langer gaf bij recente gebruiksters een verhoogd relatief risico (1,35; 95%-BI: 1,21-1,49). 56 De resultaten bleken niet afhankelijk van de dosering van de oestrogenen. 80% van het hormoongebruik betrof oestrogenen alleen, en er waren maar relatief weinig gegevens over gecombineerde oestrogeen-progestageenpreparaten, die sinds de jaren tachtig van de afgelopen eeuw het meest gebruikt worden. Vijf of meer jaren na het staken van het hormoongebruik was het verhoogde relatieve risico verdwenen. In een kleiner en later gepubliceerd Amerikaans vervolgonderzoek deed het gebruik van gecombineerde oestrogeen-progestageentoediening het risico iets meer stijgen dan oestrogenen alléén: respectievelijk 1,4 (95%-BI: 1,1-1,8) en 1,2 (95%-BI: 1,0-1,4). 7 Resultaten van de Nurses health study toonden vergelijkbare risicostijgingen bij gecombineerd gebruik en wezen ook voor het eerst op verhoogde sterfte aan borstkanker (45% toename van de sterfte aan borstkanker onder vrouwen die hormonen gebruikten). 8 Progestagenen hebben geen beschermend effect op borstkanker, zoals dat wel het geval is bij endometriumcarci- Ned Tijdschr Geneeskd september;147(38) 1829

Tuberculose & risicogroepen

Tuberculose & risicogroepen Tuberculosebestrijding Tuberculose & risicogroepen Themadag De Tweede MIJL Maria Knapen Sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding 11 oktober 2014 Programma Introductie Ziektebeeld tuberculose Bron

Nadere informatie

LEDEN VAN DE WERKGROEP MONITORING SCREENING RISICOGROEPEN (MSR) (IN ALFABETISCHE VOLGORDE):

LEDEN VAN DE WERKGROEP MONITORING SCREENING RISICOGROEPEN (MSR) (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Colofon LEDEN VAN DE WERKGROEP MONITORING SCREENING RISICOGROEPEN (MSR) (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs. C.G.M. (Connie) Erkens, arts maatschappij en gezondheid, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag Dr. S.

Nadere informatie

Ga verder naar de volgende vraag

Ga verder naar de volgende vraag Aanvullende vragenlijst bij risico-inventarisatie op tuberculose en latente tuberculose-infectie (LTBI) voorafgaande aan (of bij) gebruik van immuunsuppressieve medicatie - volwassenen Deze vragenlijst

Nadere informatie

TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND. GGD Amsterdam

TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND. GGD Amsterdam TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND GGD Amsterdam EPIDEMIOLOGISCH OVERZICHT Epidemiologisch overzicht Regio Noordwest Nederland Uitgave Gezamenlijke GGD en in Noord-Holland, Flevoland en Utrecht, september

Nadere informatie

TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND. GGD Amsterdam

TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND. GGD Amsterdam TUBERCULOSE IN NOORDWEST NEDERLAND GGD Amsterdam EPIDEMIOLOGISCH OVERZICHT 2015 Epidemiologisch overzicht 2015 Regio Noordwest Nederland Uitgave Gezamenlijke GGD en in Noord-Holland, Flevoland en Utrecht,

Nadere informatie

Jaarverslag 2012 Tuberculosebestrijding

Jaarverslag 2012 Tuberculosebestrijding Jaarverslag 2012 Tuberculosebestrijding Jaarverslag 2012 Tuberculosebestrijding Uitgave GGD Amsterdam, oktober 2013 Tekst P. Kouw, A. Reusken, W. Meijer Statistische bewerking P. Kouw Inhoud 1) Inleiding

Nadere informatie

TB zonder positieve kweek: hoe hard is de diagnose? Cecile Magis-Escurra, longarts Consulent klinische tuberulose KNCV/NVALT NTDD 20 juni 2013

TB zonder positieve kweek: hoe hard is de diagnose? Cecile Magis-Escurra, longarts Consulent klinische tuberulose KNCV/NVALT NTDD 20 juni 2013 TB zonder positieve kweek: hoe hard is de diagnose? Cecile Magis-Escurra, longarts Consulent klinische tuberulose KNCV/NVALT NTDD 20 juni 2013 Gouden standaard TB diagnose: positieve kweek Mycobacterium

Nadere informatie

FORMAT REGIONALE RAPPORTAGES TBC-BESTRIJDING (CPT agendapunt 6b)

FORMAT REGIONALE RAPPORTAGES TBC-BESTRIJDING (CPT agendapunt 6b) FORMAT REGIONALE RAPPORTAGES TBC-BESTRIJDING (CPT 12-02-2010 agendapunt 6b) Doel format regionale rapportages Het doel van dit format voor regionale rapportages is de definitie van eenzelfde wijze verzamelde,

Nadere informatie

Tuberculose Kernpunten 2015 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb

Tuberculose Kernpunten 2015 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb Tuberculose Kernpunten 2015 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb In 2015 werden 867 tbc-patiënten gemeld aan het NTR (814 in 2014). De incidentie in 2015 was 5,1 per 100.000 inwoners. Van de

Nadere informatie

Jaarverslag afdeling Tuberculosebestrijding. Uitgave GGD Amsterdam, mei Tekst P. Kouw, A. Reusken, W. Meijer

Jaarverslag afdeling Tuberculosebestrijding. Uitgave GGD Amsterdam, mei Tekst P. Kouw, A. Reusken, W. Meijer Meijer Jaarverslag 2014 afdeling Tuberculosebestrijding Uitgave GGD Amsterdam, mei 2015 Tekst P. Kouw, A. Reusken, W. Meijer Statistische bewerking P. Kouw Inhoud 1 Inleiding 3 2 Gegevens betreffende het

Nadere informatie

Jaarverslag 2013 Tuberculosebestrijding

Jaarverslag 2013 Tuberculosebestrijding Jaarverslag 2013 Tuberculosebestrijding Jaarverslag 2013 Tuberculosebestrijding Uitgave GGD Amsterdam, juli 2014 Tekst P. Kouw, A. Reusken, W. Meijer Statistische bewerking P. Kouw Inhoud 1) Inleiding

Nadere informatie

Beleid screening asielzoekers en immigranten

Beleid screening asielzoekers en immigranten Beleid screening asielzoekers en immigranten Colofon LEDEN VAN DE WERKGROEP MONITORING SCREENING RISICOGROEPEN (MSR) (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs. C.G.M. (Connie) Erkens, arts maatschappij en gezondheid,

Nadere informatie

Tuberculose Kernpunten 2014 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb In 2014 werden 823 tbc-patiënten gemeld aan het NTR (in ).

Tuberculose Kernpunten 2014 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb In 2014 werden 823 tbc-patiënten gemeld aan het NTR (in ). Tuberculose Kernpunten 2014 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb In 2014 werden 823 tbc-patiënten gemeld aan het NTR (in 2013 844). De incidentie in 2014 was 4,9 per 100.000 inwoners. Van de

Nadere informatie

Klinisch redeneren. Tuberculose. Yolanda Vis 17 december 2015

Klinisch redeneren. Tuberculose. Yolanda Vis 17 december 2015 Klinisch redeneren Tuberculose Yolanda Vis 17 december 2015 Leerdoelen Je kan Uitleggen wat voor ziekte tuberculose is (pathogenese) De epidemiologie, incidentie/prevalentie in Nederland en de risicogroepen

Nadere informatie

FR 7,2 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie. Incidentie /100.

FR 7,2 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie. Incidentie /100. TUBERCULOSE in België Dankzij de verplichte melding van alle gevallen van actieve tuberculose kunnen de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) en de FARES

Nadere informatie

Urban TB Control in Nederland

Urban TB Control in Nederland Urban TB Control in Nederland Gerard de Vries, MD, PhD Hoofd regiokantoor Nederland & Europa, KNCV Tuberculosefonds RIVM/Centrum Infectieziektebestrijding 23-03-2012 Presentatie > 100 jaar historie tbc-bestrijding

Nadere informatie

Tuberculeuze Meningitis in Zuid-Afrika

Tuberculeuze Meningitis in Zuid-Afrika Tuberculeuze Meningitis in Zuid-Afrika moeilijk herkenbaar en levensbedreigend RAAK 22 april 2008 Berbe Paes 1/33 Inhoud 1. Casus 2. Onderzoek 3. Zuid-Afrika 4. Tuberculose 5. Tuberculeuze meningitis 6.

Nadere informatie

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2008 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie <

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2008 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie < Figuren en Tabellen behorend bij Tuberculose in Nederland 2008 surveillance rapport Incidentie

Nadere informatie

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 1998 315 Besluit van 20 mei 1998, tot wijziging van het Verstrekkingenbesluit ziekenfondsverzekering en het Vergoedingenbesluit particulier verzekerden

Nadere informatie

RAC scholingsmiddag. Diagnostiek in de tuberculosebestrijding. Margreet Kamphorst-Roemer RTC. RAC scholingsmiddag 29 september 2014

RAC scholingsmiddag. Diagnostiek in de tuberculosebestrijding. Margreet Kamphorst-Roemer RTC. RAC scholingsmiddag 29 september 2014 RAC scholingsmiddag Diagnostiek in de tuberculosebestrijding Margreet Kamphorst-Roemer RTC RAC scholingsmiddag 29 september 2014 Inhoud 1. Inleiding 2. Diagnostiek in de tuberculosebestrijding 3. Financiering

Nadere informatie

Het gevaar van tuberculose

Het gevaar van tuberculose Het gevaar van tuberculose Tbc. s Werelds dodelijkste infectieziekte. Een ziekte die voornamelijk de longen aantast en jaarlijks meer dan 10 miljoen slachtoffers maakt. Waarvan 1,7 miljoen dodelijke. Tbc

Nadere informatie

Advies ad-hoc commissie CPT ten aanzien van de binnenkomstscreening asielzoekers

Advies ad-hoc commissie CPT ten aanzien van de binnenkomstscreening asielzoekers Advies ad-hoc commissie CPT ten aanzien van de binnenkomstscreening asielzoekers D A T U M 19 september 2015 U W R E F. O N Z E R E F. 21.201/CoE/u.15.0050 O N D E R W E R P Aanleiding Sinds enige weken

Nadere informatie

Gezondheid Statushouders

Gezondheid Statushouders Gezondheid Statushouders Tuberculose (TBC) en het belang van integrale tbc-zorg Annet Reusken, KNCV Tuberculosefonds Laura Rust, GGD GHOR Nederland Inleiding Introductie: Laura Rust (GGD GHOR Nederland)

Nadere informatie

Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT

Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT Samenvatting richtlijn medicamenteuze behandeling van tuberculose NVALT 2005 AANBEVELINGEN: Niveau 2 Het routinematig voorschrijven van pyridoxine bij isoniazide toediening is niet nodig. Pyridoxine suppletie

Nadere informatie

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2011 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie 0-2 >2-4 >4-6 >6-10 >10-20 >20-35

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2011 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie 0-2 >2-4 >4-6 >6-10 >10-20 >20-35 Figuren en Tabellen behorend bij Tuberculose in Nederland 2011 surveillance rapport Incidentie 0-2 >2-4 >4-6 >6-10 >10-20 >20-35 december 2012 Figuren en Tabellen behorend bij Tuberculose in Nederland

Nadere informatie

Know your epidemic : de tbc-situatie in Nederland

Know your epidemic : de tbc-situatie in Nederland BBekend is dat driekwart van de Gerard de Vries hoofd regiokantoor Nederland & Europa, KNCV Tuberculosefonds Erika Slump consulent surveillance tuberculose, RIVM/CIb Henrieke Schimmel datamanager tuberculose,

Nadere informatie

Samenvatting. Adviesvraag

Samenvatting. Adviesvraag Samenvatting Hoewel tuberculose op wereldschaal veel voorkomt, is de ziekte in Nederland geen groot probleem. Vooral migranten uit landen waar wel veel tuberculose is, vormen een risicogroep. Omdat kinderen

Nadere informatie

Screening & Preventie TBC-screening in tijden van massale migratie

Screening & Preventie TBC-screening in tijden van massale migratie Screening & Preventie TBC-screening in tijden van massale migratie G. de Vries, H. Schimmel, W. Meijer De grote instroom van asielzoekers heeft geleid tot evaluatie en aanpassingen van tbcscreeningen.

Nadere informatie

Tuberculose bij asielzoekers in Nederland

Tuberculose bij asielzoekers in Nederland Tuberculose bij asielzoekers in Nederland Descriptief onderzoek onder de 2 grootste groepen asielzoekers Gerard de Vries, Roald F. Gerritsen, Jan L. van Burg, Connie G.M. Erkens, N.A.H. (Rob) van Hest,

Nadere informatie

Tuberculose Kerncijfers 2016

Tuberculose Kerncijfers 2016 Tuberculose Kerncijfers 216 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb In 216 werden 889 tbc-patiënten gemeld aan het NTR (861 in 215). Dit is een toename van 3% ten opzichte van 215. De incidentie

Nadere informatie

Commissie Praktische Tuberculosebestrijding AANBEVELINGEN UIT DE RICHTLIJN DIAGNOSTIEK (LATENTE) TUBERCULOSE- INFECTIE (LTBI)

Commissie Praktische Tuberculosebestrijding AANBEVELINGEN UIT DE RICHTLIJN DIAGNOSTIEK (LATENTE) TUBERCULOSE- INFECTIE (LTBI) Commissie Praktische Tuberculosebestrijding AANBEVELINGEN UIT DE RICHTLIJN DIAGNOSTIEK (LATENTE) TUBERCULOSE- INFECTIE () INHOUD Welke testen zijn beschikbaar en wat zijn de eigenschappen van deze testen

Nadere informatie

Samenvatting. Achtergrond van de aanvraag

Samenvatting. Achtergrond van de aanvraag Samenvatting In dit advies beoordeelt de Commissie Wet bevolkingsonderzoek van de Gezondheidsraad een vergunningaanvraag voor tuberculosescreening. Op basis van de Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO)

Nadere informatie

TBC Algemene toelichting

TBC Algemene toelichting TBC Algemene toelichting Dr. Wouter Arrazola de Oñate Medisch Directeur VRGT Vl. Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding De geschiedenis van de VRGT "Indien het belang van

Nadere informatie

Tuberculose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Tuberculose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Tuberculose Bij u is tuberculose vastgesteld. In deze folder vindt u informatie over deze ziekte en de behandeling. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is tuberculose? Tuberculose,

Nadere informatie

Tuberculose bij arrestanten en gedetineerden: procedure voor arrestantenbewaarders en penitentiair medewerkers

Tuberculose bij arrestanten en gedetineerden: procedure voor arrestantenbewaarders en penitentiair medewerkers Tuberculose bij arrestanten en gedetineerden: procedure voor arrestantenbewaarders en penitentiair medewerkers Colofon Procedure CPT op basis van notitie LCI d.d. januari 1996; Geredigeerd in september

Nadere informatie

LCI-richtlijn tuberculose

LCI-richtlijn tuberculose LCI-richtlijn tuberculose 3. Diagnostiek (met medewerking van de NVMM) 3.1 Microbiologische diagnostiek Bij de bespreking van de diagnostiek moet een onderscheid worden gemaakt tussen: de diagnostiek van

Nadere informatie

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND & DIENST GEZONDHEID EN JEUGD ZUID-HOLLAND ZUID

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND & DIENST GEZONDHEID EN JEUGD ZUID-HOLLAND ZUID 2014 TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND & DIENST GEZONDHEID EN JEUGD ZUID-HOLLAND ZUID Samenstelling: Dr. N.A.H. van Hest, tuberculose-arts/epidemioloog Team Tuberculosebestrijding GGD Rotterdam-Rijnmond

Nadere informatie

Gedwongen isolatie voor infectieuze tuberculose in het kader van de Infectieziektenwet/Wet

Gedwongen isolatie voor infectieuze tuberculose in het kader van de Infectieziektenwet/Wet Gedwongen isolatie voor infectieuze tuberculose in het kader van de Infectieziektenwet/Wet publieke gezondheid Mandatory isolation for infectious tuberculosis in accordance with the Infectious Diseases

Nadere informatie

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND 2014 TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND - Medewerkers team tuberculosebestrijding per 1 januari 2014 Teammanager: Veerle Wieërs Senior managementassistente: Monica Straal Tuberculose-artsen: Janine

Nadere informatie

Tuberculose Kernpunten 2013, update juli 2014 Figuur 1:

Tuberculose Kernpunten 2013, update juli 2014  Figuur 1: Tuberculose Kernpunten 2013, update juli 2014 Bron: Nederlands Tuberculose Register, RIVM-CIb Zie voor meer uitleg over de gebruikte begrippen en afkortingen het document Definities en afkortingen tbcrapportages.

Nadere informatie

WERKINSTRUCTIE GEBRUIK VOORLICHTINGSMATERAAL. Inleiding:

WERKINSTRUCTIE GEBRUIK VOORLICHTINGSMATERAAL. Inleiding: WERKINSTRUCTIE GEBRUIK VOORLICHTINGSMATERAAL Inleiding: In 2011 is er door KNCV Tuberculosefonds een evaluatie gedaan van het gebruik van voorlichtingsmaterialen. Eén van de punten die hieruit naar voren

Nadere informatie

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2010 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie 0-2 >2-4 >4-6 >6-10 >10-20 >20

Figuren en Tabellen. Tuberculose in Nederland 2010 surveillance rapport. behorend bij. Incidentie 0-2 >2-4 >4-6 >6-10 >10-20 >20 Figuren en Tabellen behorend bij Tuberculose in Nederland 21 surveillance rapport Incidentie - 2 >2-4 >4-6 >6-1 >1-2 >2 december 211 Figuren en Tabellen behorend bij Tuberculose in Nederland 21 Hoofdstuk

Nadere informatie

Is hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht

Is hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht Is hepatitis C eliminatie in Nederland wel mogelijk? Andy IM Hoepelman Hoogleraar Interne Geneeskunde & Infectieziekten UMC Utrecht Disclosures Gilead, Pfizer, ViiV Eliminatie van infectie: Incidentie

Nadere informatie

Tuberculose in Vlaanderen 2002

Tuberculose in Vlaanderen 2002 Tuberculose in Vlaanderen 2002 Inleiding Tuberculose is nog steeds een van de belangrijkste en meest frequent voorkomende geregistreerde infectieziektes. Exacte cijfers zijn pas te verkrijgen na grondige

Nadere informatie

Legionella. Annemarie Essink Longziekten 05-03-2014

Legionella. Annemarie Essink Longziekten 05-03-2014 Legionella Annemarie Essink Longziekten 05-03-2014 Indeling Historie Epidemiologie en pathogenese Klinische presentatie en beloop Microbiologische diagnose Behandeling Maatregelen naar aanleiding van een

Nadere informatie

Tuberculose in Nederland -Onderweg naar eliminatie? -Ontwikkelingen in 2013

Tuberculose in Nederland -Onderweg naar eliminatie? -Ontwikkelingen in 2013 Tuberculose in Nederland -Onderweg naar eliminatie? -Ontwikkelingen in 2013 Dr. Gerard de Vries Hoofd Regiokantoor Nederland/Europa KNCV Coördinator Tuberculosebestrijding RIVM-CIb V&VN Bij- en Nascholing,

Nadere informatie

Nieuwe Influenza A (H1N1)

Nieuwe Influenza A (H1N1) Nieuwe Influenza A (H1N1) Overzicht 23 oktober 29, week 43 Samenvatting In de afgelopen week is het aantal ziekenhuisopnamen wegens een laboratoriumbevestigde infectie met Nieuwe Influenza A (H1N1) verdubbeld

Nadere informatie

Samenvatting. Etiologie. samenvatting

Samenvatting. Etiologie. samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene inleiding op dit proefschrift. Luchtweginfecties zijn veel voorkomende aandoeningen, die door een groot aantal verschillende virussen en bacteriën veroorzaakt kunnen

Nadere informatie

Tuberculose in Nederland 2010. Surveillancerapport

Tuberculose in Nederland 2010. Surveillancerapport Tuberculose in Nederland 2010 Surveillancerapport Den Haag, december 2011 Auteurs E. Slump C.G.M. Erkens J.F. van Rest H.J. Schimmel M.M.G.G. Šebek D. van Soolingen Referenties Tuberculose in Nederland

Nadere informatie

Artikel Kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding in Nederland

Artikel Kosten van tuberculose en tuberculosebestrijding in Nederland Artikel van tuberculose en tuberculosebestrijding in Nederland G. de Vries, R. Baltussen In dit artikel worden de kosten van tuberculose en de bestrijding ervan in Nederland op een rijtje gezet. De totale

Nadere informatie

Borstkanker en hormoongebruik rond de menopauze

Borstkanker en hormoongebruik rond de menopauze literatuur 1 KNCV Tuberculosefonds. Index tuberculosis 2000 Nederland. Den Haag: KNCV Tuberculosefonds; 2003. 2 Bronkhorst W, Kraan JK. De clinische betekenis van de bacillendichtheid in tuberculeus sputum.

Nadere informatie

Tuberculose ook bij ons

Tuberculose ook bij ons Tuberculose ook bij ons Juni : CLB-arts krijgt melding van geval van actieve tb door TOVO bij 12-jarig meisje Vraag TOVO aan CLB-arts Directie, leerkrachten en medeleerlingen inlichten Info geven over

Nadere informatie

TBC. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

TBC. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op TBC Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat er bij u tuberculose is vastgesteld of dat er een verdenking op is. Net als alle andere

Nadere informatie

Opvolgen van tuberculinehuidtest: een behandeling voor latente tuberculose-infectie instellen of niet?

Opvolgen van tuberculinehuidtest: een behandeling voor latente tuberculose-infectie instellen of niet? Vlaams Agentschap Zorg & Gezondheid Koning Albert II-laan 35 bus 33, 1030 Brussel tel. 02 553 35 00 fax 02 553 35 84 zorg-en-gezondheid@vlaanderen.be www.zorg-en-gezondheid.be Vlaamse Vereniging voor Respiratoire

Nadere informatie

Tuberculose in Nederland Surveillancerapport inclusief rapportage monitoring van interventies

Tuberculose in Nederland Surveillancerapport inclusief rapportage monitoring van interventies Tuberculose in Nederland 2015 Surveillancerapport inclusief rapportage monitoring van interventies Tuberculose in Nederland 2015 1 Tuberculose in Nederland 2015 Surveillancerapport inclusief rapportage

Nadere informatie

Tuberculose. Ziektebeeld. Incubatieperiode

Tuberculose. Ziektebeeld. Incubatieperiode DRAAIBOEK INFECTIEZIEKTEN CLB TUBERCULOSE 219 Tuberculose Ziektebeeld Tuberculose is een ernstige bacteriële infectieziekte. Meestal verloopt de infectie zonder symptomen en gaat deze over in een latente

Nadere informatie

LEDEN VAN DE WERKGROEP MSR (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs. C.G.M. (Connie) Erkens, arts maatschappij en gezondheid, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag

LEDEN VAN DE WERKGROEP MSR (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs. C.G.M. (Connie) Erkens, arts maatschappij en gezondheid, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag Colofon LEDEN VAN DE WERKGROEP MSR (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs. C.G.M. (Connie) Erkens, arts maatschappij en gezondheid, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag Dr. S. (Susan) van den Hof, epidemioloog, KNCV

Nadere informatie

TUBERCULOSEBESTRIJDING VAN DE OPLEIDING TOT ARTS MAATSCHAPPIJ EN GEZONDHEID

TUBERCULOSEBESTRIJDING VAN DE OPLEIDING TOT ARTS MAATSCHAPPIJ EN GEZONDHEID OPLEIDINGSEISEN TUBERCULOSEBESTRIJDING VAN DE VVAWT ten behoeve van het PROFIEL TUBERCULOSEBESTRIJDING VAN DE OPLEIDING TOT ARTS MAATSCHAPPIJ EN GEZONDHEID Januari 2006 In dit document worden de opleidingseisen

Nadere informatie

Chronische nierschade: hoe vaak, stadia en risico s

Chronische nierschade: hoe vaak, stadia en risico s Factsheet Nieren en nierschade deel 3 Nierschade vraagt om continue alertheid en aandacht van de behandelaar Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties Chronische nierschade: hoe vaak,

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF NUMMER 2 JUNI 2018 KNCV TUBERCULOSEFONDS

NIEUWSBRIEF NUMMER 2 JUNI 2018 KNCV TUBERCULOSEFONDS NIEUWSBRIEF NUMMER 2 JUNI 2018 KNCV TUBERCULOSEFONDS JAAROVERZICHT 2017 Grote stappen ter voorbereiding van een grote sprong voorwaarts Dr. Kitty van Weezenbeek BERICHT VAN ONZE ALGEMEEN DIRECTEUR 2017

Nadere informatie

Tbc-bestrijding regio Utrecht

Tbc-bestrijding regio Utrecht jaarverslag 2011 Tbc-bestrijding regio Utrecht Juni 2012 GGD Midden-Nederland GG&GD Utrecht inhoudsopgave 1wet publieke gezondheid 1. wet publieke gezondheid 3 Tuberculosebestrijding als gemeentelijke

Nadere informatie

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND

TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND 2013 TBC-JAARCIJFERS GGD ROTTERDAM-RIJNMOND - Medewerkers sectie tuberculosebestrijding per 1 januari 2013 Teammanager: Veerle Wieërs Officemanager/Functioneel Applicatiebeheerder Monica Straal Tuberculoseartsen:

Nadere informatie

TUBERCULOSE IN VLAANDEREN. Analyse van de in 2013 gemelde gevallen

TUBERCULOSE IN VLAANDEREN. Analyse van de in 2013 gemelde gevallen TUBERCULOSE IN VLAANDEREN Analyse van de in 2013 gemelde gevallen Kristien Janssens Dr. Wouter Arrazola de Oñate Dr. Annemie Forier 1 Methodologie In het Vlaams Gewest moet elk geval van tuberculose wettelijk

Nadere informatie

STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES

STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES De StOEH heeft ten doel personen met deze Familiaire Hypercholesterolemie

Nadere informatie

Richtlijn preventie, diagnose en behandeling van tuberculose bij patiënten met een hiv-infectie

Richtlijn preventie, diagnose en behandeling van tuberculose bij patiënten met een hiv-infectie Richtlijn Richtlijn preventie, diagnose en behandeling van tuberculose bij patiënten met een hiv-infectie Frank van Leth, Agnes C. Gebhart, Richard van Altena, Annemieke A. Rijkeboer, Annet M. Reusken

Nadere informatie

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van

Nadere informatie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie 166 Samenvatting SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie Deel I Introductie In de introductie van dit proefschrift (Hoofdstuk

Nadere informatie

Documentnummer: P.HYGI.007 PROTOCOL: TBC

Documentnummer: P.HYGI.007 PROTOCOL: TBC PROTOCOL: TBC Inhoudsopgave Doel... 2 1. Inleiding... 2 1.1 Risico factoren... 3 1.2 Ziekteverschijnselen... 4 1.3 Diagnostiek... 4 1.4 Multiresistensie... 5 1.5 Behandeling... 5 2. Preventie van besmetting...

Nadere informatie

Stadia chronische nierschade

Stadia chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 3 Nierschade vraagt om continue alertheid en aandacht van de behandelaar Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties Stadia chronische nierschade Nierschade

Nadere informatie

Inhoudsopgave volledig rapport

Inhoudsopgave volledig rapport NIVEL/VUmc, 2005 72 pag. NIVEL bestelcode: W9.69 Prijs: 7,50 Verzendkosten: 2,50 ISBN: 90-6905-749-2 Deze samenvatting van onderstaand rapport is een uitgave van het NIVEL in 2005. De gegevens mogen met

Nadere informatie

TBC-bestrijdingsplan 2008-2015. Op weg naar eliminatie

TBC-bestrijdingsplan 2008-2015. Op weg naar eliminatie TBC-bestrijdingsplan 2008-2015 Op weg naar eliminatie KNCV Tuberculosefonds, 12 december 2008 2 INHOUD: Samenvatting... 5 Leeswijzer... 7 1. Inleiding... 8 2. Epidemiologie...10 3. Maatschappelijke ontwikkelingen...13

Nadere informatie

CHAPTER 10 SAMENVATTING. HOOFDSTUK 1 Inleiding. HOOFDSTUK 2 Toename van skelettuberculose in Nederland

CHAPTER 10 SAMENVATTING. HOOFDSTUK 1 Inleiding. HOOFDSTUK 2 Toename van skelettuberculose in Nederland CHAPTER 10 SAMENVATTING HOOFDSTUK 1 Inleiding Tuberculose is een infectieziekte. Een infectieziekte wordt veroorzaakt doordat een ziektekiem het menselijk lichaam binnendringt. De ziektekiem die tuberculose

Nadere informatie

> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

TUBERCULOSE door Dr. Uydebrouck (VRGT)

TUBERCULOSE door Dr. Uydebrouck (VRGT) TUBERCULOSE door Dr. Uydebrouck (VRGT) DEFINITIES - DETERMINANTEN DEFINITIES Actieve tuberculose omvat alle pulmonale en extra-pulmonale tuberculosevormen bevestigd door een bacteriologisch, radiologisch

Nadere informatie

Tuberculose bij mens en dier. Ineke van Haeften van der Schee longarts

Tuberculose bij mens en dier. Ineke van Haeften van der Schee longarts Ineke van Haeften van der Schee longarts Welke bacteriën zijn er? Mycobacterium tuberculosis-complex Mycobacterium Tuberculosis Mycobacterium Africanum Mycobacterium Cannettii Mycobacterium Microti Mycobacterium

Nadere informatie

Zorg voor de hivseropositieve

Zorg voor de hivseropositieve Zorg voor de hivseropositieve patiënt Het Radboudumc is één van de 27 hiv-behandelcentra in Nederland. Hier werkt een team van zorgverleners dat gespecialiseerd is in de behandeling en begeleiding van

Nadere informatie

uberculose Tuberculose in Nederland 2012 n Nederland Surveillancerapport

uberculose Tuberculose in Nederland 2012 n Nederland Surveillancerapport uberculose Tuberculose in Nederland 2012 n Nederland Surveillancerapport Tuberculose in Nederland 2012 Surveillancerapport Auteurs E. Slump C.G.M. Erkens R. van Hunen J.F. van Rest H.J. Schimmel D. van

Nadere informatie

tuberculose en contactonderzoek

tuberculose en contactonderzoek tuberculose en contactonderzoek Inhoudsopgave p. 3 Waarom ontvangt u deze folder? Meedoen is belangrijk! p. 4 Belangrijk om te weten over tuberculose p. 5 Word ik nu ziek p. 6 Contactonderzoek: meedoen!

Nadere informatie

Evaluatie bron- en contactonderzoek bij tuberculosepatiënten in Nederland, 2006-2010

Evaluatie bron- en contactonderzoek bij tuberculosepatiënten in Nederland, 2006-2010 Evaluatie bron- en contactonderzoek bij tuberculosepatiënten in Nederland, 2006-2010 Den Haag, augustus 2014 Auteurs J.F. van Rest C.G.M. Erkens G. de Vries Referenties Evaluatie bron- en contactonderzoek

Nadere informatie

Focus wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden. Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc

Focus wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden. Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc Focus 2016-2017 wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Nationale

Nadere informatie

Wat is tuberculose (ofwel TBC)?

Wat is tuberculose (ofwel TBC)? LONGGENEESKUNDE Wat is tuberculose (ofwel TBC)? BEHANDELING Wat is tuberculose (ofwel TBC)? Wat is tuberculose ofwel TBC? Tuberculose is een besmettelijke ziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie

Nadere informatie

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende

Nadere informatie

Valkuilen van tuberculose tijdens tumornecrosefactor-alfa blokkerende therapie

Valkuilen van tuberculose tijdens tumornecrosefactor-alfa blokkerende therapie Valkuilen van tuberculose tijdens tumornecrosefactor-alfa blokkerende therapie Pitfalls in the diagnosis and prevention of tuberculosis under tumour necrosis factor alpha inhibitor therapy Dr. N.A.H. van

Nadere informatie

8 Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM ( )

8 Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM ( ) 8 Kinkhoest Rubriekhouder: Mw. dr. H. de Melker, RIVM (1998-2012) Inleiding Kinkhoest is een acute, zeer besmettelijke infectie van de bovenste luchtwegen die veroorzaakt wordt door de bacterie Bordetella

Nadere informatie

Tuberculose in Nederland 2014. Surveillance rapport inclusief rapportage monitoring van interventies

Tuberculose in Nederland 2014. Surveillance rapport inclusief rapportage monitoring van interventies Tuberculose in Nederland 2014 Surveillance rapport inclusief rapportage monitoring van interventies Tuberculose in Nederland 2014 Surveillance rapport inclusief rapportage monitoring van interventies

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tuberculosis case finding in South Africa Claassens, M.M. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tuberculosis case finding in South Africa Claassens, M.M. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tuberculosis case finding in South Africa Claassens, M.M. Link to publication Citation for published version (APA): Claassens, M. M. (2013). Tuberculosis case finding

Nadere informatie

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn

Nadere informatie

Tuberculose in Nederland 2007

Tuberculose in Nederland 2007 Tuberculose in Nederland 27 Su r veillan cerapport Den Haag, januari 29 Tuberculose in Nederland 27 Surveillancerapport Den Haag, januari 29 Auteurs C.G.M. Erkens N.A. Kalisvaart E. Slump M. Šebek D. van

Nadere informatie

Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln

Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln Rubella Synoniemen: rodehond, German measles, Röteln B06 Bijlage I Rubella en zwangerschap, richtlijnen voor de praktijk Beleid naar aanleiding van een (mogelijk) contact (zie toelichting 1) Inventariseer

Nadere informatie

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes Kanker en diabetes Introductie Kanker en comorbiditeit Landelijk Overleg Oncologie Verpleegkundigen 8 november 2012 M. Zanders, arts-onderzoeker IKZ Kanker en diabetes Casuïstiek Dillemma s in de praktijk

Nadere informatie

LATENTE TUBERCULOSE INFECTIE

LATENTE TUBERCULOSE INFECTIE LATENTE TUBERCULOSE INFECTIE In deze folder leest u meer over de behandeling van een latente tuberculose infectie voorafgaand aan het gebruik van biologicals. Wat is een latente tuberculose infectie?

Nadere informatie

Osiris-NTR. Latente Tuberculose Infectie (LTBI) Vragenlijst en handleiding. M.i.v. 1 januari 2019

Osiris-NTR. Latente Tuberculose Infectie (LTBI) Vragenlijst en handleiding. M.i.v. 1 januari 2019 https://osiris.rivm.nl/osiris.htm Osiris-NTR Latente Tuberculose Infectie (LTBI) Vragenlijst en handleiding M.i.v. 1 januari 2019 Via Help op de website van Osiris-NTR is ook de algemene handleiding van

Nadere informatie

Jaarcijfers 2012. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland. GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland-Zuid

Jaarcijfers 2012. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland. GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland-Zuid Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond GGD Zuid-Holland-Zuid Juni 2013 Samenstelling: Hannelore Götz, arts Maatschappij en Gezondheid

Nadere informatie

Een tuberculinehuidtest opvolgen: een behandeling voor een latente tuberculose-infectie instellen? Agentschap Zorg & Gezondheid

Een tuberculinehuidtest opvolgen: een behandeling voor een latente tuberculose-infectie instellen? Agentschap Zorg & Gezondheid Een tuberculinehuidtest opvolgen: een behandeling voor een latente tuberculose-infectie instellen? Agentschap Zorg & Gezondheid CAVE Deze brochure bevat een samenvatting van de bestaande richtlijnen. De

Nadere informatie

Jaap T. van Dissel Afdeling Infectieziekten. Neuraminidaseremmers bij pandemie door Mexicaanse Griep Influenza A(H1N1)

Jaap T. van Dissel Afdeling Infectieziekten. Neuraminidaseremmers bij pandemie door Mexicaanse Griep Influenza A(H1N1) Jaap T. van Dissel Afdeling Infectieziekten Neuraminidaseremmers bij pandemie door Mexicaanse Griep ofwel Nieuwe ofwel Pandemische Influenza A(H1N1) griep (H1N1) 2009 Influenza Mexicaanse griep Wat is

Nadere informatie

LEIDRAAD voor beleid bij fibrotische afwijkingen die bij radiologische screening worden vastgesteld

LEIDRAAD voor beleid bij fibrotische afwijkingen die bij radiologische screening worden vastgesteld LEIDRAAD voor beleid bij fibrotische afwijkingen die bij radiologische screening worden vastgesteld Colofon LEDEN VAN DE WERKGROEP MONITORING SCREENING RISICOGROEPEN (MSR) (IN ALFABETISCHE VOLGORDE): Drs.

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

Academische werkplaats publieke Gezondheid (CEPHIR) en Infectieziektebestrijding

Academische werkplaats publieke Gezondheid (CEPHIR) en Infectieziektebestrijding Academische werkplaats publieke Gezondheid (CEPHIR) en Infectieziektebestrijding Een verkenning van de public health impact van 6 proefschriften 2006-2009 Chlamydia trachomatis Screening for Chlamydia

Nadere informatie

Karakterisering van 100 patiënten met tuberculose behandeld in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam

Karakterisering van 100 patiënten met tuberculose behandeld in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam Oorspronkelijke stukken Karakterisering van 100 patiënten met tuberculose behandeld in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam n.p.juffermans, a.verbon, j.t.m.van der meer, j.dankert, r.p.van steenwijk

Nadere informatie

Gezondheidsraad. Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Gezondheidsraad. Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Uw kenmerk : - Bijlagen : - Geachte minister, Gezamenlijk volgen Gezondheidsraad en RIVM/CIb de internationale en nationale ontwikkelingen met betrekking

Nadere informatie