Een merkwaardig poortje. Van Pieterskerk naar Hooglandsche kerk.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Een merkwaardig poortje. Van Pieterskerk naar Hooglandsche kerk."

Jonathan Brouwer
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Een merkwaardig poortje. Van Pieterskerk naar Hooglandsche kerk. - - In de middeleeuwen was men er steeds op bedacht bij het bouwen van kerken traptorentjes aan te brengen, ten einde bij herstellingen of brand gemakkelijk en spoedig het dak te kunnen bereiken. zijn dan ook aan de Oostzijde van het transept van de St-Pieterskerk te Leiden, twee traptorentjes ontworpen, waarvan alleen dat aan de Noordzijde geheel volledig in steen is gereed gekomen. Dat aan de Zuidzijde, het gedeelte daarin is van hout, reikt niet tot buiten het dak van het transept. Ook het schip en transept aan de Westzijde zijn buitendaks door de beide traptorentjes aan de gevel te bereiken. Aan den thans bestaanden toestand is te zien, dat het plan bestond ten Oosten aan het transept een noord- en een zuid-zijbeuk te maken aansluitend aan de kooromgang. Zooals de bijgaande plattegrond doet zien, zijn de kolommen, scheibogen en bovenmuren gereed gekomen, doch de te maken zijbeuken voorloopig met muren tusschen de kolommen van het transept afgesloten. Op de foto kan men zien hoe het lessenaar-dak tegen de muur, onder den dorpel van het thans dichtgemetselde raam, zou hebben aangesloten en

2 Schematische voorstelling der hoofdlijnen van de constructie.

3 Traptorentje Oostgevel Noord transept St. Pieterskerk.

4 193 ook aan de zandsteenen waterslag van het traptorentje, hoe het lessenaardak van de zijbeuk tegen het torentje zou hebben en daarboven te voorschijn zou gekomen zijn. De architectuur van dat gedeelte van het torentje laat zien, dat dit uit eene latere periode van de Gothiek is dan de aanvang van den bouw van het transept, kort na Helaas is bij de laatste herstelling van jaren terug, aan de spits van het torentje tegen mijn (ongevraagd) advies weer het gootje met zinken afvoerpijp aangebracht. Die torentjes hadden oorspronkelijk nooit een goot, als dan ook duidelijk was waar te nemen aan de oorspronkelijke bebording, die nog gedeeltelijk aanwezig was. Evenwel is de toezegging gedaan, dat ter zijner tijd het torentje in zijn oorspronkelijke toestand hersteld zal worden. Beneden is de toegang tot de trap juist om den boek van den niet tot stand gekomen noord-oostelijken zijbeuk; ze zou goed in het gezicht gekomen zijn van de kerk uit, wanneer die tijdelijke muur niet geplaatst was. Vóór de trap was voor ruim 50 jaren een kunstig uit zandsteen gehouwen poortje. Zooals enkele eeuwsche kerken op een of ander kunstwerk trots kunnen bijvoorbeeld de St. te s Hertogenbosch met zijn getorste zandsteenen baldakijn aan van de vier hoofdpijlers van wel tien meter hoogte, kan onze St. Pieterskerk dit in bescheidenheid op deze poort-constructie wijzen. Het

5 194 poortje heeft geen rechthoekigen doorgang, maar schuin ten opzichte van het en juist aan op de eerste trede van de trap gericht, waardoor de opgang gemakkelijk is gemaakt. Het is een zeer knap en goed doordacht steenhouwers werk. Doordat de dagzijde geprofileerd is, veranderen die profielen van teekening: de linkerzijde wordt uitgerekt en de rechterzijde ingedrukt, terwijl in de toog de profielen vloeiend in elkaar overgaan. Het is eene praktische toepassing van beschrijvende meetkunde. Tevens zij opgemerkt, dat de steensnede van zelf volgt uit de constructie van het glijdende profiel. Ruim vijftig jaren geleden, niet begrijpende dat de geprofileerde schuine dagzijde daar juist op zijn plaats was, heeft de kerkopzichter, tevens rooimeester van Leiden, de heer Rijk, omdat hij dat poortje mooi vond, het laten uitbreken en in de openlucht doen plaatsen tot toegang van werk en bergplaatsen naast de noord-oostzijde van het transept van de Hooglandsche kerk. Sedert dien tijd is het zwart geworden door weer en wind, kan het van dichtbij niet bekeken worden en wordt het achteloos voorbij geloopen. Maar het ergste is wel de beschadiging die ten van onachtzaamheid door transport van materialen wordt aangericht. Met cement worden de defecten dan weer bijgewerkt. Daarenboven toont t poortje van verzakking; de voegen gaan open, de steen verschuift en splijt.

6 195 De buitenomtrek van de zandsteen doet vreemd aan en toch is die lijn een zuiver gevolg van de constructie; uit de blijkt de zuivere gothieke gedachtengang. Nog zij opgemerkt dat men indertijd getracht heeft het rechtstand aan beide zijden even breed te maken, door aan de linkerzijde de steen weg te hakken, maar men begreep spoedig dat men t geheefe poortje in puin zou hakken en men heeft er weer zandsteenstukken in gezet. Alleen reeds uit een oogpunt van behoud is het gewenscht het merkwaardige poortje weder op zijn plaats terug te brengen, waarvoor t bestemd was. Mede door de gewijzigde toestand in de kerk kan door het maken van ruime opening in de tijdelijke transept muur, het poortje van de kerk uit in het gezicht komen en weder zijn functie vervullen, waarvoor het bestemd was. Leiden, October H. J. JESSE Sr. Architect;

Vergelijkbare documenten

Rreestraat 56. Naar teekening van H. Jesse.

Rreestraat 56. Naar teekening van H. Jesse. Breestraat 56. De gevel van het huis Breestraat 56 alhier heeft zich handhaven, in verminkten staat. Vermoedelijk onbewust hebben de achtereenvolgende eigenaren,