Energiebalans Vlaanderen

Transcriptie

1 Verspreiding: Algemeen Eindrapport Energiebalans Vlaanderen Aernouts Kristien, Jespers Kaat, Wetzels Wouter Referentietaak i.o.v. Vlaamse Regering 2015/SEB/R/162 Oktober 2015

2 II Alle rechten, waaronder het auteursrecht, op de informatie vermeld in dit document berusten bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek NV ( VITO ), Boeretang 200, BE-2400 Mol, RPR Turnhout BTW BE De informatie zoals verstrekt in dit document is vertrouwelijke informatie van VITO. Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van VITO mag dit document niet worden gereproduceerd of verspreid worden noch geheel of gedeeltelijk gebruikt worden voor het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin aangewend worden

3 Samenvatting SAMENVATTING In dit rapport wordt de onafhankelijke energiebalans van Vlaanderen van 2014 voorgesteld. Voor 2014 zijn nog niet alle data beschikbaar, en werd voor sommige sectoren een eerste inschatting gemaakt. In de hoofdstukken per sector wordt dit verder toegelicht. In volgende figuur worden op schematische wijze de energiestromen van Vlaanderen voor 2014 voorgesteld. Kolen 7% Internationale bunkers 272,6 PJ 16 % Petroleumproducten 49% primair energieverbruik 1730,3 PJ 100 % eindverbruik energiedragers 1165,3 PJ 67 % transformatiesector 292,5 PJ 17 % niet-energetisch finaal verbruik 259,1 PJ 15 % industrie 382,0 PJ 22 % Gassen 21% (nucleaire) warmte 10% bruto binnenlands energieverbruik 1457,8 PJ 84 % eindverbruik energie 906,2 PJ 52 % residentiële en gelijkgestelde sectoren 321,4 PJ 19 % transport 202,8 PJ 12% MET Andere brandstoffen 5% Elektriciteit 5% Biomassa 3% Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2014 In volgende tabel staat de beknopte weergave van de energiebalans van Vlaanderen van In de begrippenlijst achteraan in dit rapport worden de belangrijkste begrippen verklaard. De volledige energiebalans van Vlaanderen voor 2014 is terug te vinden in bijlage A. In bijlage B worden de meest recente versies van de onafhankelijke balansen van 1990, 1994 tot en met 2013 beknopt weergegeven. [PJ] vaste brandstoffen petroleum producten gassen elektriciteit andere (1) biomassa (2) (nucleaire) warmte totaal (6) primair energieverbruik 117,2 854,2 357,7 78,5 89,9 60,5 172, ,3 bruto binnenlands energieverbruik 117,2 581,6 357,7 78,5 89,9 60,5 172, ,8 I

4 Samenvatting transformatiesector 30,1 73,2 108,7-97,0 11,4 23,8 142,3 292,5 (3) elektriciteit en warmte 19,8 0,6 96,8-107,5 11,0 23,8 138,1 182,6 raffinaderijen 72,6 18,2 1,0 0,4 4,2 96,5 cokesfabrieken 10,3-6,3 0,2 4,2 (4) andere 9,2 9,2 eindenergieverbruik 87,2 508,4 249,0 175,6 78,5 36,8 30, ,3 niet-energetisch verbruik 9,0 220,1 30,0 259,1 industrie 76,0 16,0 86,9 92,2 76,9 9,6 24,3 382,0 residentieel en gelijkgesteld 2,2 83,1 130,1 80,9 1,6 18,0 5,7 321,4 waarvan residentieel 1,8 67,9 77,3 39,8 11,0 197,8 waarvan tertiair 6,7 39,2 42,7 1,6 3,6 93,8 waarvan landbouw 0,4 8,5 13,6-1,7 3,3 24,2 transport 189,1 2,0 2,6 9,1 202,8 (5) internationale bunkers 272,6 272,6 scheepvaart 230,0 230,0 luchtvaart 42,5 42,5 Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2014 Opmerkingen: (1) andere energiedragers: niet-hernieuwbaar deel van afvalverbranding, gerecupereerde brandstoffen, (2) biomassa, biogas, stortgas, hernieuwbaar deel in afvalverbranding (3) exclusief zelfproducenten, deze worden gerekend tot de sector waartoe ze behoren, maar inclusief de WKKeenheden in joint venture (4) andere transformaties: verliezen op het elektriciteitsnet (5) internationale lucht- en scheepvaartbunkers (6) primair energieverbruik van elektriciteit = netto invoer in Vlaanderen (berekend) + primaire productie uit wind, water en PV Ten opzichte van 1990 is in 2014 het bruto binnenlands energieverbruik met 21,9% gestegen en met 6,3% gedaald ten opzichte van Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto binnenlands energieverbruik 11,3%. Het eindverbruik steeg met 37,2 % ten opzichte van Ten opzichte van 2005 bedroeg de daling van het eindverbruik 7,1%, ten opzichte van 2013 daalde het eindverbruik met 4,7%. Het energieverbruik in de transformatiesector is met 15,7% gedaald ten opzichte van 1990, en met 24,9% ten opzichte van 2005 en 12,2% ten opzichte van Tussen de verschillende sectoren zien we echter duidelijke verschillen: in de eindsectoren waarbij het buitenklimaat een rol speelt (residentieel en gelijkgestelde sectoren) is er een daling van het energieverbruik, omwille van het warmere klimaat in 2014 tegenover 2013 (-13,5%). In de industrie (energie en niet-energetisch verbruik), zien we een lichte daling van het verbruik (-1,6%) ten opzichte van In de transport sector (+1,2%), is vooral de evolutie van het wegtransport van belang (+1,5%). De elektriciteitssector kent een sterke daling van het energieverbruik in 2014 ten opzichte van 2013 (-21,8%). Het nucleaire warmteverbruik is opnieuw gedaald door het uitvallen van Doel 3 en Doel 4. Bovendien blijft na een reeds sterke daling in de afgelopen jaren, het gebruik van aardgas en vaste brandstoffen verder afnemen. Bij de raffinaderijen zien we een stijging van de productstromen als gevolg (input output + eigenverbruik, +12,3%). II

5 Inhoud INHOUD Samenvatting I Inhoud III Lijst van tabellen VII Lijst van figuren XI Lijst van afkortingen XV HOOFDSTUK 1. Inleiding 1 HOOFDSTUK 2. Algemene opbouw van de energiebalans 2 HOOFDSTUK 3. Bruto binnenlands energieverbruik Overzicht Voornaamste wijzigingen ten opzichte van rapport HOOFDSTUK 4. Transformatiesector Elektriciteits- en warmtecentrales Methodologie Vermogen productiepark Elektriciteitsproductie Brandstofverbruik Verliezen op het elektriciteitsnet Raffinaderijen Methodologie Energieverbruik Cokesproductie Methodologie Energieverbruik Andere transformaties 23 HOOFDSTUK 5. Industrie 24 III

6 Inhoud 5.1. Niet-energetisch verbruik Methodologie Niet-energetisch energieverbruik Energetisch verbruik Methodologie Energieverbruik Enquêteringen en bijschattingen 36 HOOFDSTUK 6. Residentieel en gelijkgestelde sectoren Huishoudens Methodologie Evolutie bevolking, huishoudens en kenmerken gebouwenpark Energieverbruik Tertiaire sector Methodologie Energieverbruik Enquêteringen en bijschattingen Land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening Methodologie land- en tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening Energieverbruik totale sector Energieverbruik zeevisserij Energieverbruik bosbouw en groenvoorziening 65 HOOFDSTUK 7. Transport Algemeen overzicht Wegvervoer Methodologie Energieverbruik Spoorvervoer 75 IV

7 Inhoud Methodologie Energieverbruik Luchtvaart Methodologie Energieverbruik Scheepvaart Methodologie Energieverbruik Pijpleidingen Methodologie Energieverbruik 84 HOOFDSTUK 8. Energieverbruik per energiedrager Elektriciteit Aardgas Petroleumproducten Kolen, cokes en koolteer Hoogovengas en cokesgas Andere brandstoffen Biomassa Warmte 118 HOOFDSTUK 9. Besluit 123 Begrippenlijst 125 Bijlage A Energiebalans Vlaanderen Bijlage B Overzicht energiebalansen 1990; Bijlage C Indeling NACE codes tertiaire sector 131 Bijlage D Uitvoer, omzet, investeringen en bruto toegevoegde waarde in industrie, tertiaire sector en landbouw 133 V

8 Inhoud Literatuurlijst 155 VI

9 Lijst van tabellen LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Energiebalans Vlaanderen 2014 II Tabel 2: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in Tabel 3: Elektriciteits- en warmteproductie door WKK en zelfproducenten in 2014 (exclusief mechanische WKK) [16] 16 Tabel 4: Brandstofverbruiken van WKK s en installaties van zelfproducenten in 2014 (exclusief mechanische WKK) 20 Tabel 5: In bewerkingstelling, productie en eigenverbruik van de raffinaderijen (enkel petroleumproducten) [17, 21] 21 Tabel 6: Kolenverbruik en cokesproductie door de cokesfabrieken in Vlaanderen [5,6,31] 23 Tabel 7: Industriële sectoren en hun NACE Rev.2 codes [28] 27 Tabel 8: Overzicht energieverbruik industrie in Vlaanderen Tabel 9: Extrapolatie van het energieverbruik in de industrie in Vlaanderen voor Tabel 10: Evolutie van bevolking en huishoudens (Opmerking: (1) alleen particuliere huishoudens, exclusief collectieve huishoudens (kloostergemeenschappen, rusthuizen, weeshuizen, studenten- of arbeidershomes, verplegingsinrichtingen en gevangenissen))[48] 41 Tabel 11: Aard van woning volgens de enquêtes 1991 en 2001 (o.b.v de antwoorden: 97,3% van de bewoonde woningen in 1991; eigen berekening op database voor 2001, zonder de andere ) 41 Tabel 12: Inschatting van de evolutie van het aantal particuliere huishoudens naar energiedrager voor hoofdverwarming [33,47, interpolatie en eigen berekening] 43 Tabel 13: Isolatiegraad van Vlaamse woningen, volgens de VEA-enquête en Eurostat enquête [36, 37, 38, 39, 40, 41, 49] 44 Tabel 14: Evolutie van het stookolie- en aardgasverbruik en elektriciteitsverbruik van gezinnen met elektriciteit, kolen en hout als hoofdverwarming omgerekend naar graaddagen (15/15) van 1990 (= 1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Bij het aardgasverbruik zit ook het verbruik voor koken inbegrepen. 47 Tabel 15: Evolutie van het energieverbruik per huishouden (genormaliseerd naar graaddagen van 1990, nl. 1772) voor stookolie, aardgas en elektriciteit, steenkool, hout als hoofdverwarming 48 Tabel 16: Indeling van de tertiaire sector in deelsectoren 49 Tabel 17: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2013 (exclusief warmte) 51 VII

10 Lijst van tabellen Tabel 18: Energieverbruik per deelsector in de tertiaire sector in Vlaanderen in 2014 (exclusief warmte) - eerste inschatting 52 Tabel 19: Enquête resultaten tertiaire sector per deelsector in Tabel 20: Geëxtrapoleerd aandeel van het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in Tabel 21: Energieverbruik van de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen in 2013 (inclusief aangekochte warmte) 61 Tabel 22: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per deelsector (exclusief aangekochte warmte) eerste inschatting voor Tabel 23: Energieverbruik per visserijtype in Vlaanderen in 2014 [32,54] 65 Tabel 24: Evolutie van het energieverbruik van off-road gebruik van mobiele machines in de bosbouw- en groenvoorzieningssector ( ) [27] 66 Tabel 25: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen ( ) [5, 6] 68 Tabel 26: % biobrandstoffen (bron: op basis van Belgische petroleumbalansen, voorlopig voor 2014 [21]) 70 Tabel 27: Overzicht hoeveelheden biobrandstoffen onder quotum geproduceerd in België [] 70 Tabel 28: Overzicht van de hoeveelheden biobrandstoffen verbruikt in Vlaanderen 71 Tabel 29: Het motorvoertuigenpark volgens voertuigtype in Vlaanderen in 1990, 2013 en 2014 [73] 71 Tabel 30: Evolutie van de bevrachte tonkilometers met wagenladingen en de productieve treinkilometer reizigers in Vlaanderen en België (enkel NMBS) (1990, ) [59] 76 Tabel 31: Evolutie van het rollend materieel bij de NMBS in België (1990, ) [59 en NIS] Opmerking: (1) motorwagens en HST-stellen; * ontbreekt 76 Tabel 32: Evolutie van de afgelegde kilometers van trams en trolleybussen van de Lijn in Vlaanderen ( ) [61] 76 Tabel 33: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, ) [8,59,61,62,63,64] Opmerking: Voor de jaren 2002 en 2003 wordt het totale elektriciteitsverbruik van het spoorvervoer overgenomen van de gegevens van de elektriciteitsnetbeheerders. Voor werden de cijfers van de netbeheerders gecorrigeerd op basis van de bottom-up gegevens van de NMBS ( ), De Lijn en de MIVB, Infrabel ( ). 77 Tabel 34: Evolutie van het energieverbruik van de luchtvaart in Vlaanderen en van de Vlaamse internationale luchtvaartbunkers (1990, ) [65, 66, 67, 68, 69, 21] Opmerking: Voor het jaar 1990 is geen opsplitsing mogelijk in internationale militaire- en VIII

11 Lijst van tabellen burgerluchtvaartbunkers. Vanaf 2007 is er geen verbruik van vliegtuigbenzine voor de militaire luchtvaart in Vlaanderen. 78 Tabel 35: Opsplitsing van het energieverbruik voor luchtvaart in cruise en LTO (1990, ) [65, 66, 67, 68, 69, 21] 80 Tabel 36: Evolutie van het aantal passagiers op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem ( ) [67, 68,71,72,73 ] 80 Tabel 37: Evolutie van de vracht vervoerd via de luchthavens van Zaventem, Deurne en Oostende ( ) [67, 68, 71,72,73] 81 Tabel 38: Evolutie van het aantal vliegbewegingen op de luchthavens van Zaventem, Deurne, Oostende en Kortrijk-Wevelgem ( ) [67, 68, 71,72,73] 81 Tabel 39: Evolutie van het energieverbruik in de Vlaamse scheepvaart en van de Vlaamse scheepvaart toegekend aan de internationale scheepvaartbunkers (1990, ) [21,64] 83 Tabel 40: Evolutie van de elektriciteitsbalans 87 Tabel 41: Evolutie van de aardgasbalans 95 Tabel 42: Evolutie van de petroleumbalans 99 Tabel 43: Evolutie van de balans van kolen, cokes en koolteer 103 Tabel 44: Evolutie van de balans van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) Opm: (1) netto output = output eigenverbruik 106 Tabel 45: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen 110 Tabel 46: Evolutie van de energie-inhoud van het verbrand afval in Vlaanderen 113 Tabel 47: Evolutie van het verbruik van biomassa 115 Tabel 48: Evolutie van het warmteverbruik (inclusief nucleaire warmte, inclusief groene warmte door zonneboilers en warmtepompen, warmtepompboilers) 120 Tabel 49: Energieverbruik van de industrie in Vlaanderen (PJ), (bron: energiebalans Vlaanderen) 135 Tabel 50: Uitvoer (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 137 Tabel 51: Omzet (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 139 Tabel 52: Investeringen (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 141 IX

12 Lijst van tabellen Tabel 53: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar 142 Tabel 54: Indeling in sectoren volgens de BTW statistieken, de Regionale Rekeningen en volgens de energiebalans van Vlaanderen 144 Tabel 55: Energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen ( TJ) (bron: energiebalans Vlaanderen) 145 Tabel 56: Uitvoer (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 147 Tabel 57: Omzet (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 148 Tabel 58: Investeringen (x 10 3 EUR), exclusief BTW in prijzen van het betrokken jaar (bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering) 150 Tabel 59: Bruto toegevoegde waarde (% tov 2003) (bron: NBB, bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen, Vlaams Gewest), 2012 niet volledig beschikbaar 151 Tabel 60: Energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen ( TJ, exclusief warmte) (bron: energiebalans Vlaanderen, vanaf 2007 nieuwe methodologie) 153 Tabel 61: Omzet, investeringen, uitvoer (bron Studiedienst van de Vlaamse Regering) en evolutie bruto toegevoegde waarde (NBB) 153 X

13 Lijst van figuren LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Stroomschema energieverbruik Vlaanderen 2014 I Figuur 2: Meest voorkomende algemene energiebalansstructuur [1] 2 Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen 3 Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen 3 Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [5,6 ] ( totaal inclusief totaal warmte verbruik residentieel en gelijkgestelde sectoren niet verdeeld) 6 Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [5,6] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de chemische industrie en het niet-hernieuwbare deel in afvalverbranding met energierecuperatie) 7 Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige rapport [5] 9 Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [7, 8] 12 Figuur 9: Evolutie van de bruto-geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [7,8,] 13 Figuur 10: Evolutie van de netto-geproduceerde elektriciteit in Vlaanderen, exclusief zelfproductie, exclusief wind, water en PV [7,8,17] 14 Figuur 11: Load factor Doel [19] 15 Figuur 12: Evolutie van de netto- en bruto-zelfproductie van elektriciteit in Vlaanderen [7,8,17] _ 16 Figuur 13: Bruto-productie van groene stroom in Vlaanderen (op basis van eigen berekeningen) 17 Figuur 14: Evolutie van de brandstof input in de publieke en autonome centrales voor productie van elektriciteit en warmte in Vlaanderen (exclusief zelfproductie) opm: andere brandstoffen bevatten hier het niet-hernieuwbare deel van afvalverbranding met energierecuperatie 18 Figuur 15: Brandstof input in de publieke en autonome centrales voor productie van elektriciteit en warmte (exclusief zelfproductie) in Vlaanderen in 1990 en Figuur 16: Input, output en eigenverbruik van de raffinaderijen [17, 21] 22 Figuur 17: Evolutie van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen 25 Figuur 18: Evolutie van het niet-energetisch verbruik van andere sectoren in Vlaanderen 25 Figuur 19: Verdeling van het niet-energetisch verbruik in Vlaanderen XI

14 Lijst van figuren Figuur 20: Vergelijking bruto- en netto-grondstofverbruik van de chemische sector in Vlaanderen voor Figuur 21: Evolutie van het energieverbruik van de industrie in Vlaanderen per deelsector (inclusief warmte en laagspanning). Opm: In de verbruiken van de deelsectoren is het warmteverbruik en het gedeelte elektriciteitsverbruik laagspanning (tot en met 2001) niet inbegrepen [5, 6]. 29 Figuur 22: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de industrie in Vlaanderen [5, 6] 32 Figuur 23: Evolutie van het verbruik per energiedrager en deelsector in de industrie, 1990, (exclusief warmte en exclusief laagspanning tot en met 2001) [5, 6] 34 Figuur 24: Evolutie van het energieverbruik van het off-road gebruik van mobiele machines en voertuigen in de industrie [27, dataset VMM juni 2015] 36 Figuur 25: Woningen 2001 (enquête 2001) naar bouwjaar en type woning [33] 41 Figuur 26: Evolutie van het aantal woongelegenheden in Vlaanderen volgens gegevens van het kadaster [48] 42 Figuur 27: Procentuele indeling van hoofdenergiedrager bij verwarming in de huishoudens volgens de enquêtes 1991 en 2001 (% van het aantal huishoudens) [33, 47] 42 Figuur 28: Evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in Vlaanderen [5, 6] 45 Figuur 29: Procentueel aandeel van de energiedragers in het huishoudelijk energieverbruik in Vlaanderen 46 Figuur 30: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken van de huishoudens omgerekend naar graaddagen (15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. 48 Figuur 31: Procentuele stijging (1990 = 100%) van energieverbruiken per huishouden omgerekend naar graaddagen (15/15) van 1990 (1772). Opmerking: het elektriciteitsverbruik voor andere toepassingen dan hoofdverwarming werd niet omgerekend met graaddagen. Voor kolen en hout werd enkel het aandeel hoofdverwarming meegenomen. 49 Figuur 32: Evolutie van het energieverbruik in de tertiaire sector in Vlaanderen per deelsector (exclusief warmte), 1990, [5, 6] 53 Figuur 33: Evolutie van het energieverbruik per energiedrager in de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, [5,6] 54 Figuur 34: Evolutie van het energieverbruik per brandstofsoort in de deelsectoren van de tertiaire sector in Vlaanderen (exclusief warmte), 1990, Figuur 35: Off-road energieverbruik van luchthavens, havens, multimodale overslagterminals, defensie (toe te kennen aan kantoren en administraties ) per energiedrager 56 Figuur 36: Evolutie van het energieverbruik in de landbouw, tuinbouw, zeevisserij, bosbouw en groenvoorziening in Vlaanderen per energiedrager (exclusief aangekochte warmte) en XII

15 Lijst van figuren evolutie van de graaddagen (rechter Y-as) Opmerking: 2007* *: andere methode op basis van data uit het Landbouw Monitoringsnetwerk (LMN) 63 Figuur 37: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector in Vlaanderen (1990; ) [5,6] 68 Figuur 38: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector per type energiedrager in Vlaanderen (1990; ) [5, 6] 69 Figuur 39: Evolutie van het energieverbruik van het wegvervoer in Vlaanderen per energiedrager [57,58 ] 73 Figuur 40: Energieverbruik personenvervoer (wegtransport) en de gereden voertuigkilometer 74 Figuur 41: Energieverbruik vrachtvervoer (wegtransport) en de gereden voertuigkilometer 74 Figuur 42: Evolutie van het energieverbruik van het spoorvervoer in Vlaanderen (1990, ) [8,59,61,62,63,64] 77 Figuur 43: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaart (1990, ) [65, 66, 67, 68, 69, 21] 79 Figuur 44: Evolutie van het energieverbruik van de Vlaamse luchtvaartsector toegekend aan de internationale luchtvaartbunkers (1990, ) [65, 66, 67, 68, 69, 21] Opmerking: voor het jaar 1990 is er geen opsplitsing mogelijk naar de militaire luchtvaart en burgerluchtvaart, de balk vertegenwoordigt het totale energieverbruik in 1990 in Vlaanderen dat toegekend wordt aan de internationale luchtvaartbunkers. 81 Figuur 45: Evolutie van de energieverbruiken van de Vlaamse scheepvaart (linker Y-as) en de internationale scheepvaartbunkers in Vlaanderen (rechter Y-as) (1990, ) [21,64] _ 84 Figuur 46: Evolutie van de netto elektriciteitsproductie, de primaire elektriciteitsproductie uit wind, water en zon en het eigenverbruik van de centrales (negatieve Y-as) en het verbruik (exclusief zelfproductie verbruikt on site) en verliezen (positieve Y-as) per sector in Vlaanderen 89 Figuur 47: Evolutie van de netto zelfproductie van elektriciteit, verbruik on site en de elektriciteit op het net gezet, per sector 93 Figuur 48: Evolutie van het aardgasverbruik per sector in Vlaanderen 96 Figuur 49: Evolutie van het verbruik van petroleumproducten per sector in Vlaanderen 100 Figuur 50: Evolutie van het verbruik van vaste brandstoffen (kolen, cokes, koolteer) per sector in Vlaanderen 104 Figuur 51: Evolutie van de output (negatieve Y-as) en het verbruik (positieve Y-as) van afgeleide gassen (hoogovengas en cokesovengas) 107 Figuur 52: Evolutie van het verbruik van andere brandstoffen 111 Figuur 53: Evolutie van het verbruik van biomassa 116 XIII

16 Lijst van figuren Figuur 54: Evolutie van het verbruik van warmte 121 Figuur 55: Evolutie van de het energieverbruik van de industrie (exclusief warmte (alle jaren) en laagspanning tem 2001) in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%) 143 Figuur 56: Evolutie van de het energieverbruik van de tertiaire sector in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100%) 152 Figuur 57: Evolutie van de het energieverbruik van de land- en tuinbouw en zeevisserij in Vlaanderen in vergelijking met de omzet, investeringen, uitvoer en bruto toegevoegde waarde (1995=100% of 2003 = 100%) 154 XIV

17 Lijst van afkortingen LIJST VAN AFKORTINGEN ADSEI AMS BFE BPF BTW CLE DNB EIL EMIS FEBEG Figas GSC ICEDD IPCC KULeuven LNE LPG MIMOSA NACE NACEBEL Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Afdeling Monitoring en Studie, Departement Landbouw en Visserij Beroepsfederatie van de Elektriciteitssector Belgische Petroleum Federatie Belasting over Toegevoegde Waarde Centrum voor Landbouweconomie Distributienetbeheerders voor het elektriciteitsnet / aardgasnet Emissie Inventaris Lucht (VMM) Energie- en Milieu-informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest Federatie van de Belgische elektriciteits- en gasbedrijven Verbond der Gasnijverheid Groene stroomcertificaten Institut de Conseil et d Etudes en Développement Durable Intergovernmental Panel on Climate Change Katholieke Universiteit Leuven Departement leefmilieu, Natuur en Energie Liquefied Petroleum Gas Model wegverkeer met een milieu-impact module die emissies van luchtverontreinigende stoffen simuleert Nomenclature générale des activités économiques dans les Communautés Européennes Belgische versie van de NACE code NC3 Nafta Cracker 3 NIS NMBS Nationaal Instituut voor de Statistiek Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen XV

18 Lijst van afkortingen ODE Vlaanderen OVAM PSBH VEA VGE VITO VMM VREG Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest Panel Studie van Belgische Huishoudens voor Vlaanderen Vlaams Energieagentschap Vlaamse grootte-eenheid Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek Vlaamse Milieumaatschappij Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt XVI

19 HOOFDSTUK 1 Inleiding HOOFDSTUK 1. INLEIDING Het opstellen van de energiebalans is één van de referentietaken van VITO in opdracht van de Vlaamse Regering. Het doel is in één rapport een volledig overzicht te maken van het energieverbruik in Vlaanderen in een bepaald jaar en de evolutie van het energieverbruik op te volgen vanaf De cijfers uit dit rapport vormen mee de basis voor de opmaak van de Vlaamse bijdrage aan de Belgische broeikasgasinventaris die wordt gerapporteerd in het kader van het Europese Monitoring Mechanisme. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de opbouw van de energiebalans Vlaanderen. In hoofdstuk 3 wordt een overzicht gegeven van het bruto binnenlands energieverbruik en de voornaamste wijzigingen die in dit rapport werden gemaakt ten opzichte van het rapport van september In hoofdstuk 4 worden de methodologie en de cijfers weergeven en besproken voor de deelsectoren elektriciteits- en warmtecentrales, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere transformaties en de verliezen op het elektriciteitsnet. Hoofdstukken 5, 6 en 7 geven een overzicht van het energieverbruik in respectievelijk de industrie, de residentieel en gelijkgestelde sectoren en de transportsector. In hoofdstuk 8 wordt de evolutie weergegeven van het energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager. 1

20 HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans HOOFDSTUK 2. ALGEMENE OPBOUW VAN DE ENERGIEBALANS Een energiebalans geeft op een coherente manier een inventaris van de energiestromen en energiedata in een bepaald jaar en voor een bepaald geografisch gebied weer. Het meest gebruikte is een balans waarbij per energiedrager alle stromen (producties, import, export, verbruiken, voorraden) worden opgelijst. Een vereenvoudigde versie van dergelijk balansformaat kan hieronder teruggevonden worden voor een fictieve energiedrager X en Y in een welbepaald jaar. Energiedrager X Energiedrager Y Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen) + + Import + + Export - - Internationale bunkers - - Stockwisselingen (beginvoorraad - eindvoorraad) +/- +/- Binnenlands beschikbaar totaal totaal STATISTISCH VERSCHIL totaal - totaal totaal - totaal Bruto Binnenlands Energieverbruik totaal totaal Input transformatiesector + + Output transformatiesector - - Eigenverbruik transformatiesector + + Verliezen op het net + + Finaal energieverbruik + + Niet-energetisch verbruik + + Energetisch finaal verbruik + + Figuur 2: Meest voorkomende algemene energiebalansstructuur [1] Het vermelde statistisch verschil geeft het verschil weer tussen binnenlands beschikbaar en bruto binnenlands energieverbruik en wordt best nauwlettend in het oog gehouden. Het geeft immers een zicht op de nauwkeurigheid en correctheid van het gebruikte cijfermateriaal en kan daardoor een indicatie geven van eventuele fouten. Het is echter niet steeds mogelijk om dit statistisch verschil te elimineren. Het is ook aangewezen om het statistisch verschil niet te verbergen in de balans omdat het een indicatie geeft van de omvang van (on)nauwkeurigheid. 2

21 HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans Het voorliggend rapport geeft de energiebalans in Vlaanderen weer voor het jaar 2014 voor de volgende energiedragers: KOLEN PETROLEUMP RODUCTEN GASSEN Kolen Koolteer Cokes Aardolie en intermediaire producten raffinaderijgas LPG benzine kerosine gas- en dieselolie lamppetroleum zware stookolie nafta petroleumcokes andere petroleumproducten Aard- en mijngas cokesovengas hoogovengas ANDERE BRANDSTOFFEN BIOMASSA ELEKTRICITEIT WARMTE NUCLEAIRE WARMTE Figuur 3: Overzichtsschema indeling energiedragers in energiebalans Vlaanderen Voor het opstellen van de energiebalans voor Vlaanderen is de benadering iets anders dan voorgesteld in Figuur 2. Statistieken van import, export en stockwisselingen zijn immers niet beschikbaar op regionaal niveau. Figuur 4 geeft de structuur van de Vlaamse energiebalans weer. energiedrager X andere brandstoffen biomassa warmte Productie (primaire productie, natuurlijke rijkdommen) gekend totaal + internationale bunkers Netto import totaal -productie + int. bunkers 0 Internationale bunkers gekend 0 Bruto Binnenlands Energieverbruik totaal totaal Input transformatiesector + + Output transformatiesector - - Eigenverbruik transformatiesector + + Verliezen op het net + + Finaal energieverbruik + + Niet-energetisch verbruik + + Energetisch finaal verbruik + + Figuur 4: Structuur energiebalans Vlaanderen 3

22 HOOFDSTUK 2 Algemene opbouw van de energiebalans In de Vlaamse energiebalans wordt er enerzijds vertrokken vanuit basisinformatie zoals enquêtes en rapporteringen door bedrijven (industrie, tertiaire sector, transformatiesector) en anderzijds worden ook bestaande statistieken aangewend. Op die manier wordt het bruto binnenlands energieverbruik bepaald. In Vlaanderen zorgen we zelf voor een sluitende balans omdat bepaalde cijfers niet op Vlaams niveau beschikbaar zijn. De Vlaamse netto invoer is niet gekend en wordt voor de meeste energiedragers berekend als zijnde het totale eindverbruik + de netto-transformatie-input + het eigenverbruik van de transformatiesector + de verliezen op het net + bunkers de primaire productie (of bruto binnenlands energieverbruik + bunkers primaire productie). De primaire productie is in Vlaanderen beperkt tot de elektriciteitsproductie uit wind-, waterkracht-, en PVinstallaties en een berekende waarde voor andere brandstoffen, biomassa en warmte. In het geval van andere brandstoffen en warmte, wordt de balans sluitend gemaakt door te stellen dat de netto invoer gelijk is aan 0, en het totale verbruik intern in Vlaanderen is geproduceerd. In geval van biomassa wordt de balans sluitend gemaakt door deze te verdelen over netto invoer en primaire productie op basis van beschikbare informatie over de herkomst van biomassa. Vermits Vlaanderen het enige gewest is dat aan zee grenst, worden de Belgische zeevaartbunkers gelijk gesteld aan die van België. De luchtvaartbunkers omvatten de getankte hoeveelheden kerosine op Vlaams grondgebied. Voor het formaat van de balansen worden de richtlijnen gevolgd van het IPCC (IPPC 1996 tot en met gegevensjaar 2012 [2,3] en IPPC 2006 vanaf gegevensjaar 2013 [4]). Voor beiden geldt dat de verbruiken door zelfproducenten van elektriciteit gerapporteerd worden bij de sector waartoe ze behoren. Door het verkrijgen van betere of meer gedetailleerde gegevens of door het aanpassen van een bepaalde methodologie kunnen de cijfers van de energiebalans wijzigen in historische jaren. Telkens bij het verschijnen van een nieuwe energiebalans wordt dan ook de hele cijferreeks aangepast aan de huidige inzichten. 4

23 HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik HOOFDSTUK 3. BRUTO BINNENLANDS ENERGIEVERBRUIK 3.1. OVERZICHT Na het sluitend maken van de energiebalans, is het bruto binnenlands energieverbruik de som van de (primaire) productie en de netto invoer, verminderd met de leveringen aan internationale zeeen luchtvaartbunkers. In volgende figuren wordt de evolutie van het (bruto binnenlands) energieverbruik in Vlaanderen weergegeven per sector en per energiedrager. 5

24 HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik PJ landbouw 35,8 38,9 36,9 37,9 36,8 36,5 34,4 32,7 32,4 32,3 32,4 33,1 32,8 31,2 27,5 25,2 27,7 30,8 25,7 27,0 28,2 24,2 tertiair 53,7 84,2 75,9 86,0 82,8 84,0 85,1 86,5 91,4 98,7 101,2 104,1 103,6 100,4 99,8 104,8 107,7 109,3 95,6 101,6 107,9 93,8 residentieel 207,7 223,3 237,2 280,7 243,9 250,7 243,1 232,8 250,2 249,7 251,6 238,8 231,7 233,2 224,3 229,3 225,7 240,3 202,1 211,8 231,6 197,8 industrie 311,6 348,9 361,1 368,9 380,0 408,9 399,5 412,3 400,8 400,5 395,7 407,0 407,7 411,6 391,2 389,3 348,3 399,9 387,9 379,6 394,1 382,0 transport 157,3 167,9 169,3 171,3 173,8 178,8 186,1 186,8 187,7 190,1 191,0 194,4 195,4 199,4 203,3 196,9 193,4 196,1 195,9 196,2 200,4 202,8 niet-energetisch eindverbruik 82,9 199,6 209,5 216,7 228,5 215,7 228,9 243,9 232,1 240,9 229,3 253,2 278,8 254,4 256,3 279,1 238,0 283,5 285,6 263,3 257,1 259,1 transformatiesector 347,2 324,1 343,7 351,9 364,4 395,9 369,8 368,7 366,1 374,9 399,0 379,3 389,5 403,4 423,0 378,7 389,9 391,7 376,0 341,2 333,3 292,5 totaal 1.196, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 Figuur 5: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per sector [5,6] ( totaal inclusief totaal warmte verbruik residentieel en gelijkgestelde sectoren niet verdeeld) 6

25 HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik PJ warmte 2,5 0,9 0,5 1,2 1,6 3,6 4,3 3,9 2,4 2,2 3,5 5,1 8,6 5,6 6,1 6,0 4,8 7,5 5,8 7,8 9,7 10,6 nucleaire warmte 208,0 179,3 207,5 206,4 237,0 242,6 246,2 242,4 243,7 238,0 238,8 234,5 239,4 235,8 246,3 222,2 228,6 234,6 243,8 195,3 221,3 161,6 prim. Productie uit wind, water en PV 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 0,4 0,6 0,9 1,1 1,3 1,6 2,3 3,5 5,5 6,5 7,5 netto import elektriciteit 2,2 27,1 22,1 25,3 20,2 10,5 13,2 19,9 25,6 28,6 23,8 28,8 21,3 31,6 23,9 32,7 8,0 17,8 20,9 36,1 39,1 67,3 biomassa 11,0 10,3 11,6 13,5 12,6 12,9 11,8 12,1 13,5 14,4 20,8 23,3 26,7 31,7 36,0 41,5 50,8 59,5 56,7 69,1 67,8 60,5 andere brandstoffen 27,8 53,0 57,7 63,0 72,9 77,4 80,9 86,8 85,6 77,9 77,8 81,6 85,0 86,3 85,5 92,2 89,8 96,6 95,7 88,3 94,4 89,9 gassen 202,8 253,4 275,6 313,7 294,8 344,0 364,8 365,3 361,4 377,8 408,7 396,5 412,6 414,0 420,6 433,4 441,9 487,5 414,5 421,1 410,0 357,7 petroleumproducten 503,9 641,4 641,1 678,0 670,0 674,7 653,3 645,4 665,7 668,9 653,3 660,3 675,2 667,0 657,4 637,5 585,0 616,6 606,9 574,9 575,9 581,6 vaste brandstoffen 238,1 222,1 217,4 213,3 202,0 205,6 173,0 189,0 163,8 180,2 175,2 182,5 173,9 163,9 152,1 138,9 122,8 131,0 122,1 122,6 127,9 117,2 totaal 1.196, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 Figuur 6: Evolutie van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen per energiedrager [5,6] (opmerking: andere brandstoffen omvatten voornamelijk restbrandstoffen uit de chemische industrie en het niet-hernieuwbare deel in afvalverbranding met energierecuperatie) 7

26 HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik Ten opzichte van 1990 is in 2014 het bruto binnenlands energieverbruik met 21,9% gestegen en met 6,3% gedaald ten opzichte van Ten opzichte van 2005 bedraagt de daling van het bruto binnenlands energieverbruik 11,3%. Het eindverbruik steeg met 37,2 % ten opzichte van Ten opzichte van 2005 bedroeg de daling van het eindverbruik 7,1%, ten opzichte van 2013 daalde het eindverbruik met 4,7%. Het energieverbruik in de transformatiesector is met 15,7% gedaald ten opzichte van 1990, en met 24,9% ten opzichte van 2005 en 12,2% ten opzichte van Tussen de verschillende sectoren zien we echter duidelijke verschillen: in de eindsectoren waarbij het buitenklimaat een rol speelt (residentieel en gelijkgestelde sectoren) is er een daling van het energieverbruik, omwille van het warmere klimaat in 2014 tegenover 2013 (-13,5%). In de industrie (energie en niet-energetisch verbruik), zien we een lichte daling van het verbruik (-1,6%) ten opzichte van In de transport sector (+1,2%), is vooral de evolutie van het wegtransport van belang (+1,5%). De elektriciteitssector kent een sterke daling van het energieverbruik in 2014 ten opzichte van 2013 (-21,8%). Het nucleaire warmteverbruik is opnieuw gedaald door het uitvallen van Doel 3 en Doel 4. Bovendien blijft na een reeds sterke daling in de afgelopen jaren, het gebruik van aardgas en vaste brandstoffen verder afnemen. Bij de raffinaderijen zien we een stijging van de productstromen als gevolg (input output + eigenverbruik, +12,3%). In de volgende hoofdstukken wordt de evolutie van het verbruik in de sectoren en de evolutie van de verschillende energiedragers verder besproken. Volgende paragraaf geeft aan welke wijzigingen er werden doorgevoerd ten opzichte van het rapport van de energiebalans Vlaanderen (september 2014) VOORNAAMSTE WIJZIGINGEN TEN OPZICHTE VAN RAPPORT Er wordt een vergelijking gemaakt met het rapport van september 2014 [5] met betrekking tot de voornaamste wijzigingen die zijn opgetreden in de tijdsreeks Het jaar 2013 werd volledig herzien, omdat dit nog deels was gebaseerd op voorlopige data en wordt daarom hier niet meegenomen in de vergelijking. Niet-energetisch verbruik andere sectoren In afstemming met de emissie-inventaris voor Vlaanderen, werd de hele tijdsreeks van het nietenergetisch verbruik van de sectoren (uitgezonderd de chemie) herzien. Voor wat betreft smeermiddelen en paraffinewassen, werden de cijfers in de Belgische petroleumbalans herverdeeld over de gewesten aan de hand van het aantal inwoners. Bijkomend voor de energiebalans werd hetzelfde gedaan voor bitumen (dit product wordt als dusdanig niet vermeld in de IPCC 2006 guidelines, maar wordt ook niet-energetisch verbruikt). Voor meer details met betrekking tot de cijfers, zie Industrie Er werd een correctie doorgevoerd naar aanleiding van de herziening van het elektriciteitsverbruik in de transportsector. Omdat de industrie als restpost fungeert bij de verdeling van het elektriciteitsverbruik over de sectoren, werd een kleine correctie gemaakt in de extrapolatie van het elektriciteitsverbruik in deze sector in een aantal jaren (2004; ). Ook het totale elektriciteitsverbruik in de industrie werd herverdeeld over de deelsectoren. 8

27 HOOFDSTUK 3 Bruto binnenlands energieverbruik Tertiaire sector Er werden een aantal kleinere correcties doorgevoerd in de jaren 2004 en Daarnaast werd een slibverbrandingsinstallatie toegevoegd vanaf 2002 tot en met Raffinaderijen Er werden wijzigingen doorgevoerd aan de input- en outputcijfers van de raffinaderijen op basis van de meest recente cijfers van de Belgische petroleumbalans (jaren 1990; ). Elektriciteit en warmte Er werd een correctie doorgevoerd in Landbouw Het energieverbruik in de landbouw werd door Afdeling Monitoring en Statistiek herrekend voor de periode Transport Het energieverbruik voor wegtransport werd herrekend voor de hele tijdsreeks aan de hand van het model Copert4v11. (versie december 2015). Voor zeevaart (onderdeel van binnenvaart) werd de hele tijdsreeks herzien vanaf 1990, op basis van nieuwe cijfers van VMM (emissies zeevaart v3.0, juli 2015). Warmte residentieel en gelijkgestelde sectoren Update van het warmteverbruik uit zonneboilers en warmtepompen voor de jaren Totaal De totale wijzigingen worden in volgende figuur weergegeven. TOTAAL raffinaderijen industrie huishoudens tertiaire sector landbouw elektriciteit en warmte niet energetisch warmte res en gelijkgesteld 15,00 10,00 PJ 5,00 0,00-5,00-10,00 0,8 1,9 2,6 0,0 0,7 0, ,0-2,2-2,4-1,9-3,5-3,4-3,2-4,4-4,9-6,6-6,2-15,00-10,9-10,3-11,8-12,2 Figuur 7: Aanpassingen aan het energieverbruik in PJ in dit rapport ten opzichte van het vorige rapport [5] 9

28 HOOFDSTUK 4 Transformatiesector HOOFDSTUK 4. TRANSFORMATIESECTOR 4.1. ELEKTRICITEITS- EN WARMTECENTRALES Onder de transformatiesector horen bedrijven met als hoofdactiviteit het omvormen van één vorm van energie naar een andere vorm. Voorwaarde is wel dat de fysische vorm van de betrokken energiedrager verandert tijdens de transformatie. De sector omvat de deelsectoren elektriciteit en warmte, raffinaderijen, cokesfabrieken, andere transformaties en de verliezen op het elektriciteitsnet. Voor deze sectoren zijn in de balans de input, de output en het eigenverbruik weergegeven. Zelfproducenten horen in de Vlaamse energiebalans niet tot de transformatiesector. Maar om een volledig beeld te kunnen geven van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen, wordt informatie over de zelfproducenten ook in dit hoofdstuk opgenomen METHODOLOGIE Cijfers over de productie van elektriciteit en vermogen zijn tot en met 2003 afkomstig van de BFE [7]. Vanaf 2004 werden de productiecijfers door VITO opgevraagd via eigen enquêtes en bekomen via de verplichte rapporteringen aan VEA voor de producenten van hernieuwbare warmte, WKKexploitanten en zelfproducenten [8]. De verliezen op het elektriciteitsnet worden geschat op basis van het verlies op het Belgische net van 2014 [9] en de verhouding (bepaald door Synergrid) van de Vlaamse afnames ten opzichte van de Belgische afnames. De brandstofverbruiken van publieke en autonome centrales voor de productie van elektriciteit en/of warmte worden bekomen uit verschillende gegevensbronnen. Een eerste gegevensbron zijn de bevragingen van de elektriciteits- en warmtesector die, deels in samenwerking met BFE, door VITO werden uitgevoerd tot en met Daarnaast leveren de emissiejaarverslagen en de integrale milieujaarverslagen of IMJV s van de Vlaamse overheid [25, 26] (opvolging gebeurt door VMM en departement LNE) aanvullende brandstofverbruiken. Sinds 1 mei 2005 (vanaf cijfers 2004) geldt een rapporteringsplicht aan het VEA voor de producenten van hernieuwbare warmte, WKKexploitanten en zelfproducenten in het Vlaams Gewest [8]. De gegevens worden aangewend voor de bepaling van de totale input, output en het eigenverbruik van de elektriciteits- en warmtesector. De gegevens worden verder aangevuld met de gegevens van VEA over de uitgereikte groenestroomcertificaten en warmtekrachtcertificaten in Wanneer een WKK een samenwerking is tussen een elektriciteitsproducent en een partner uit een andere sector, worden de verbruiken en productie in de energiebalans volledig toegekend aan de elektriciteitssector. Daarnaast vormt afvalverbranding een speciale tak binnen het gebeuren van de elektriciteitsproductie. De huisvuilverbrandingsovens (en gelijkgesteld afval) hebben immers de specifieke hoofdactiviteit van afvalverwerking en niet de productie van elektriciteit. Alle Vlaamse huisvuilverbrandingsovens recupereren hun energie momenteel ook onder de vorm van elektriciteit en/of warmteproductie waardoor deze installaties volgens de IPCC-richtlijnen ook onder de sector van elektriciteit en warmte gecatalogeerd moeten worden en dus binnen de 10

29 HOOFDSTUK 4 Transformatiesector energiebalans voor Vlaanderen ook onder de transformatiesector worden ondergebracht. De brandstofverbruiken (energie-inhouden van het afval) voor deze installaties worden bekomen uit de IMJV s, de groenestroomcertificaten die werden uitgereikt, de jaarverslagen van de afvalovens, de OVAM-enquête Tarieven en capaciteiten [10], de sorteeranalyses van de huisvuilzak [12] en de verbrandingswaarden van de verschillende fracties [11]. Afval van huisvuilverbrandingsovens met energierecuperatie staan in de balans in Bijlage A onder de input van de centrales. Een gedeelte van het verbrande huisvuil (en gelijkgesteld afval) wordt als biomassa beschouwd en het niethernieuwbare gedeelte wordt onder de andere brandstoffen gecatalogeerd. Het aandeel van biomassa in de totale afvalhoeveelheid wordt bepaald aan de hand van de sorteeranalyses van de huisvuilzak die op regelmatige basis door OVAM worden uitgevoerd. De groenestroomproductie is de stroom die opgewekt is door de hernieuwbare fractie van het afval en in aanmerking komt voor het krijgen van groenestroomcertificaten. 41,075% van de totale afvalfractie (uitgedrukt in PJ) wordt als hernieuwbaar beschouwd in de gegevensjaren tot en met Dit percentage werd bepaald aan de hand van sorteeranalyses van de huisvuilzak [12] en de verbrandingswaarden van de verschillende fracties [13]. Voor één installatie werd de hernieuwbare fractie op 31,22% vastgelegd. Met ingang vanaf 1 juli 2009 werd de hernieuwbare fractie voor huishoudelijk en gelijkgesteld afval vastgelegd op 47,78% voor alle installaties (besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 [14]). Dit percentage werd bepaald aan de hand van de sorteeranalyse van de huisvuilzak die werd uitgevoerd in 2006 [15]. Cijfergegevens over afvalverbranding met energierecuperatie kunnen teruggevonden worden in hoofdstuk 8 (8.6 andere brandstoffen en 8.7 biomassa). De brandstofverbruiken van de zelfproducenten worden niet tot de transformatiesector gerekend, maar worden gerekend bij de eindsectoren waartoe ze behoren. Om een volledig beeld te kunnen geven van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen, wordt informatie hierover ook in de hoofdstuk opgenomen. Hun elektriciteitsproductie wordt afgetrokken van het totaal elektriciteitsverbruik in de eindsectoren om geen dubbeltellingen te hebben (want de brandstof wordt al meegerekend). De brandstofverbruiken en de elektriciteitsproductiecijfers worden bekomen uit de verplichte rapportering door de zelfproducenten aan de Vlaamse overheid [8]. Het elektriciteitsverbruik van zelfproducenten op basis van wind, water en PV wordt niet afgetrokken van het totaal elektriciteitsverbruik in de eindsectoren. Door VITO wordt ook het opgesteld WKK-vermogen geïnventariseerd in Vlaanderen [16]. Deze installaties kunnen zowel tot de transformatiesector behoren, of als zelfproducent bij de eindsectoren VERMOGEN PRODUCTIEPARK In volgende tabel wordt het netto operationeel vermogen weergegeven in Vlaanderen in Onder netto operationeel vermogen wordt het maximaal ontwikkelbaar vermogen van in werking zijnde installaties verstaan waarbij het vermogen nodig voor hulpdiensten van een installatie niet is inbegrepen. Elektriciteit en warmte MWe Elektriciteit (*) Publieke en autonome producenten (thermisch) Kerncentrales Zelfproducenten (thermisch) 97 WKK Publieke en autonome producenten

30 HOOFDSTUK 4 Transformatiesector Zelfproducenten 905 Wind 587 Water 1 Zon Totaal (*) - Een publieke producent is een onderneming in publiek eigendom waarvan de belangrijkste activiteit erin bestaat elektrische energie te produceren voor de verkoop aan een verdeler of, via een derde, aan verbruikers. - Een autonome producent is een onderneming, waarvan de belangrijkste activiteit erin bestaat elektrische energie te produceren met als enig doel deze te verkopen aan een verdeler of, via een derde, aan verbruikers. - Een zelfproducent is een maatschappij of bedrijf dat naast haar hoofdactiviteit ook zelf elektriciteit produceert voor hoofdzakelijk eigen verbruik, en daarnaast eventuele verkoop aan anderen. Tabel 2: Netto operationeel vermogen voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen in MWe netto ontwikkelbaar vermogen+(mwe) Figuur 8: Evolutie van het netto operationeel vermogen in Vlaanderen [7, 8] Het netto operationeel vermogen (inclusief de zelfproductie) is in 2014 met 1,0% gedaald ten opzichte van Hierbij zit deels nog een overlap van installaties die in de loop van het jaar werden vervangen (vermogen dat in de loop van het jaar werd vervangen, zit nog mee in de cijfers). Vanaf 2009 is er de impact op het vermogen van de jaarlijkse sterke groei bij de PV-installaties, in 2012 lijkt die opmars van PV wat minder sterk te worden. In 2011 is het vermogen fors gestegen, door de ingebruikname van een aantal grotere installaties. Vanaf 2012 is er voor het eerst een daling van het operationeel vermogen waar te nemen, onder andere door de sluiting van 2 centrales ELEKTRICITEITSPRODUCTIE In volgende figuren is de bruto- en netto-elektriciteitsproductie in Vlaanderen weergegeven, opgedeeld in het nucleair en het niet-nucleair gedeelte (exclusief de productie van de zelfproducenten en exclusief de elektriciteitsproductie uit PV, wind of water). Het verschil tussen bruto en netto productie is het gedeelte geproduceerde elektriciteit dat door hulpdiensten wordt gebruikt. Uit Figuur 9 blijkt dat de bruto-elektriciteitsproductie in 2014 daalde met 24,0 % ten opzichte van 2013 (-32,2% nucleair, -14,7% niet-nucleair). 12