pagina 3 I - hoofdstuk 2

Transcriptie

1 pagina 3 - hoofdstuk 2

2 Jullie hebben 9.50 afgesproken uur te beginnen. om de duik om Om uur moeten jullie weer terug zijn. Je begint je duik door tegen de verwachte stromingsrichting als de stroming in te zwemmen. langzaam je terug langs de dijkvoet, met de stroming komt opzetten, keer terwijl je je rustig laat meevoeren. De dijkbeschoeiingen herbergen Halverwege, van de Oosterschelde vele soorten onderwaterleven. Je herkent lang niet alles wat je ziet, maar je instructeur kan je daar later nog wel meer over vertellen. Je beseft dat je nog heel wat Oosterscheldeduiken moet maken, maar je begint toch al voorzichtig te denken aan een wrakduik het getijdenwater in van de Noordzee. nleiding Tot op dit moment heb je nog niet gedoken in getijdenwater. Daar heb je namelijk wat extra kennis en vaardigheden voor nodig om je duik tot een goed einde te brengen. Wanneer we spreken over duiken in getijdenwater kan het om twee soorten duiken gaan: - een stil-waterduik op een tijdstip dat er weinig of geen stroming is of - een driftduik, waarbij we juist gebruik maken van de stroming. n dit hoofdstuk kijken we alleen naar het duiken in stil water, het zogenaamde 'duiken op de kentering'. Je leert aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe je kunt bepalen wanneer de stroming vóór, tijdens en na de kentering minimaal is en het veilig is om duiken: het 'duikvenster'. Voor het maken van driftduiken kun je meer kennis opdoen in de specialisatie Driftduiken. pagina 32 - hoofdstuk 2

3 Als je dit hoofdstuk hebt gelezen kun je uitleggen waardoor de getijdenbeweging van eb en vloed ontstaat weet je wat bedoeld wordt met evenwichtsgetij en astronomisch getij kun je verklaren waarom de verschillen tussen eb en vloed niet overal op aarde gelijk zijn kun je je stil-water duik plannen in de periode tussen eb en vloed ('op de kentering'), waarbij je rekening houdt met springtij en doodtij. 2.1 De getijdenbeweging Het evenwichtsgetij edereen die wel eens een dag aan het Noordzeestrand heeft doorgebracht, kent het verschijnsel van hoog en laag water. We noemen dat de horizontale getijdenbeweging. Dat rijzen en dalen gaat gepaard met waterverplaatsing of stroming Het rijzen en dalen van het water wordt veroorzaakt door de aantrekkingskracht die de maan uitoefent op de watermassa's van onze planeet. De 'schil' van water op onze aarde mag dan onderworpen zijn aan de aantrekkingskracht van de aarde zelf, de bovenste laag van die schil is ook onderhevig aan de aantrekkingskracht van de maan. Maar de aarde draait en de maan draait weer om de aarde heen en samen beschrijven ze weer een elliptische baan om de zon. Daarom verandert de uitgeoefende aantrekkingskracht op het water met de voortdurend veranderende onderlinge posities en afstanden mee. Om het getij te verklaren stelde de 17de eeuwse natuurkundige Newton voor om, voor alle duidelijkheid, al dat hinderlijke land op onze planeet maar even weg te laten. We zien dan dat de aantrekkingskracht van de maan het water het sterkst aantrekt op het punt dat op dat moment het meest nabij ligt. Het water stroomt daar naartoe en vormt daar een bult. 'Dat stromen noemen we 'opkomend tij' of 'vloed'. Als het water het hoogste punt bereikt heeft, spreken we van 'hoog water'. Dat water moet natuurlijk ergens vandaan komen en op die plaatsen wordt het dan ook 'laag water'. Het wegstromen van dit water noemen we 'afgaand tij' of 'eb'. Hoewel aarde en maan niet fysiek aan elkaar vastzitten, zijn ze door hun onderlinge aantrekkingskracht onverbrekelijk met elkaar verbonden en vormen ze een pagina 33 - hoofdstuk 2

4 twee-eenheid met een gemeenschappelijk zwaartepunt, waar ze samen omheen draaien. De draaiende beweging resulteert in een middelpuntvliedende kracht (centrifugaalkracht), die de aantrekkingskracht precies in evenwicht houdt. Ook die centrifugaalkracht beïnvloedt de stand van het water en vormt een waterbult op het punt van de aarde dat het verst van de maan verwijderd is; aan de andere kant van de aarde. Er zijn dus twee plaatsen op aarde waar het tegelijk 'hoog water' is; op het punt dat het minst en het punt dat het meest van de maan verwijderd is. Je ziet dit geïllustreerd in de tekening hieronder. n de tekening kun je ook goed zien waar het hoog en laag water is: de hoogwaterpunten liggen in de lijn aarde-maan, de laagwatergebieden in het vlak dat haaks op die lijn staat. Nadat het water zijn hoogste oflaagste stand heeft bereikt, keert de stroming zich om; vloed wordt eb en eb wordt vloed. Dit moment van verandering noemen we de 'kentering'. De cyclus is dan ook: - vloed (opkomend water) die, eindigt in - kentering hoog water, die weer overgaat in - eb (afgaand water) die eindigt in - kentering laag water die weer overgaat in - vloed... enzovoorts, enzovoorts. Dubbeldaags getij De maan beweegt zich in dezelfde richting als de draaiing van de aarde om haar as. Alleen doet de maan er veel langer over om een complete cirkel te beschrijven. Maar in 24 uur dat de aarde helemaal rond is gegaan (360 ) is de maan toch nog ongeveer 12 verder gekomen. Het duurt daarom nog 50 minuten voor de aarde en de maan weer op dezelfde manier tegenover elkaar staan. Elk hoog water komt dan ook ongeveer 12 uur en 25 minuten later dan het vorige hoog water. pagina 34 - hoofdstuk 2

5 Bij het eerste en laatste kwartier, als hij de vorm van een halve crirkel heeft, staat de maan haaks op de lijn aarde-zon en dan werken hun krachten elkaar tegen. Dan spreken we van doodtij. n de tijd dat de maan een keer om de aarde draait, doorloopt hij al deze fasen. Daarom is er elke maand twee keer springtij en twee keer doodtij. n alle gevallen zal de onvoorstelbare hoeveelheid water die het verschil tussen hoog en laag uitmaakt - het verval - binnen die zes uur verplaatst moeten worden. Bij springtij is dat veel meer dan bij doodtij. Daarom zal de stroming dan ook eerder en sterker inzetten. Daar moet je beslist rekening mee houden als je een getijdenwaterduik gaat plannen. ~ t::::::~::... J!... ~~"'~~~~~~~~. "'J:::','<>~ ~ pagina hoofdstuk 2

6 2.1-3 Het astronomisch getij n de vorige paragraaf hadden we de werking van eb en vloed op aarde vereenvoudigd door het land even weg te denken. Als we dat land nu voorzichtig terugzetten, krijgen we toch weer een iets ander beeld. De getij golf komt nu op allerlei plaatsen land tegen en heeft niet langer vrij spel. De cyclus van het getij begint op het zuidelijk halfrond. De getij golf plant zich over de Atlantische Oceaan in noordelijke richting voort. Hoewel die golf wordt gehinderd door al het land dat hij op zijn weg ontmoet, arriveert hij toch al na twee etmalen in de Noordelijke Jszee. Onderweg heeft een deel zich afgesplitst en is om erland en Schotland heen afgebogen naar het zuiden, om zo de Noordzee in te stromen. Deze lange reis gaat met zeer hoge snelheden gepaard: zo'n 200 meter per seconde; 720 kilometer per uur. Als de getij golf ter hoogte van Brest (Bretagne) arriveert, is hij ongeveer 29 uur onderweg. Sprekend over 'de leeftijd van het getij' zeggen we dan dat het zo'n 29 uur 'oud' is. Desondanks duurt het daarna toch nog bijna 20 uur voor het getij uiteindelijk voor Hoek van Holland aankomt. Het is dan 2 dagen oud. Vandaar dat spring- en doodtij bij ons niet precies met de bijbehorende maanstanden samen vallen, maar pas twee dagen erna optreden. Getijvoorspellingen waarbij rekening wordt gehouden met de ligging van de plaats op aarde, noemen we het astronomisch tij. Omdat de bewegingen van de hemellichamen volgens een strak schema verlopen en de weg die het getij aflegt min of meer vastligt, zijn deze getijdenbewegingen redelijk nauwkeurig een aantal jaren vooruit te voorspellen. Zo zijn er getijtabellen voor plaatsen die direct aan de kust van een oceaan liggen zoals Lissabon of Brest, of direct aan de oordzee. zoals Jmuiden of Hoek van Holland, maar ook voor plaatsen aan een zeearm zoals Stavenisse aan de Oostersehelde of Harlingen aan de Waddenzee. En voor elke / plaatselijke tabel zijn er weer aanvullende correctietabellen om het getij op nabij gelegen plaatsen te berekenen. 2.2 Een getijdenwaterduik - planning en uitvoering Je duikvenster bepalen Tussen het wisselen van het tij is er meestal een kort moment dat het water echt stilstaat. Dit noemen we dan ook heel toepasselijk 'het stil'. Langs de kust is er een korter 'stil' dan midden op zee. Doordat de stroming door de landmassa wordt 'teruggekaatst', is er ook een groter verschil in het getijdenverloop, dat bovendien grilliger wordt. Bij meetpost Noordwijk is het bijvoorbeeld veel langer eb dan vloed. Tussen hoog en laag ligt er zo'n 7,5 uur en tussen laag en hoog maar 3,5 uur. Het stil van hoog en laag valt niet altijd samen met de omslag van de verticale getijdenbeweging; op het ogenblik van de kentering, wanneer de opgaande beweging overgaat in een neergaande en andersom, kan het best nog stromen. Zelfs tijdens het stil wordt de stroming niet altijd nul; vaak blijft er toch nog een min of meer zwakke stroming staan. Op sommige plaatsen is er ook verschil in stroomrichting en kracht, afhankelijk van de diepte. Hoe ondieper het water, hoe grilliger het het getij zich gedraagt. Stel: je wilt op zaterdag 3 juni 2006 gaan duiken op een wrak op de [oordzee. Je zult dan moeten bepalen wanneer de stroming daar minimaal is zodat je er veilig en comfortabel in kunt duiken. Langs onze kust worden de getijdenbewegingen berekend aan de hand an het getij van Hoek van Holland. Ook de zeekaarten refereren aan dat punt. Daarom moet je bij die getijdentabel beginnen. pagina 37 - hoofdstuk 2

7 De getijdentabel van Hoek van Holland is in verschillende vormen beschikbaar. Zo is er een uitgebreid getijdenboekje te koop waarin onder andere Hoek van Holland en Stavenisse zijn opgenomen. Je kunt echter ook kijken op het internet. ~ J P,rlo6,b.sd'l(b".d.u: 1 J,nlOO.Ufm3' O.tum Locatle Tijdzone Referentievlak 03jun.z. "10'200(1 w1jtiqofj lt.{o HoekvanHol1o.nd Nederlandse tijd y NAP v.}>01.<o'.., DO." 00' 1 63 legenda Referentie-r1ak LLWS: LAT: meelpunt 81' NAP NAP-84 NAP t6 Opmerkingen: 'J. 00 jun, di Cursief gedrukte r = Voorspeld tijdstippen zijn in zomertijd 16 tijdslip vah aan hel einde van de la laagwaterperiode r11jl,/n._ i Hoogwater' Laagwater 00.'".. /.., "1 fl.mi 00 juli, f6..,. O.lO OOjlln,'fl, pagina 38 - hoofdstuk 2 "" -ss ~n~ "'

8 Hiernaast zie je de getijdentabel van Hoek van Holland zoals je die op vindt. Kijk maar op zaterdag 3 juni 2006 en je ziet dat het dan om uur en om 20 uur hoog water (HW) in Hoek van Holland is. De kans is echter groot dat je niet precies bij Hoek van Holland wilt gaan duiken, maar bijvoorbeeld meer naar het noorden. Of een heel eind uit de kust. Je zult dan het aangegeven tijdstip van de kentering bij Hoek van Holland voor de door jou gekozen duikstek moeten corrigeren, om er achter te komen wanneer het tij daar keert. Dat kun je op twee manieren doen: met stroomruitjes en met de stroomatlas. A. via de stroomruitjes Verspreid over een zeekaart staan vaak de zogenaamde stroomruitjes. n deze ruitjes staat een hoofdletter die terug te vinden is in het blok Getijstromen. Hier vind je de correctie voor die plaats ten opzichte van Hoek van Holland. Tidal Streams referred to HW Hoek van Holland 0 ogeographical 02'.QN 52 02'.QN «> 0 SZO02'.QN szoo2'.on 5Z002'".ON position 03 52' OE 03 52' OE 0;3052' OE ' OE " OE O.S " f ss= 1.2 "'Oo " 197" 1.3 O.S f O.S 0.6 ls8" ~ ~ j " " O.S ooo= OOSO r> " ~ il' c, ' O.S S" 0.6.~ " S" ~ " O.S 013" w 1.S j * " " " 1.6 s " ' " 12 a: & is go 0.6 OA 12S" " " " 1.3 O.S 1SB" n de meest linkse kolom staan de uren vóór en na het HW in Hoek van Holland (3 stappen). - n de kop van de tweede kolom van links ordt naast het ruitje de geografische positie vermeld. - n de kolommen onder het ruitje staat de richting van de stroming (niet erg belangrijk voor een duiker) en daarnaast in twee kolommen de stroomsnelheden bij gemiddeld springtij en bij gemiddeld doodtij. - De stroomsnelheid staat aangegeven in knopen. Een knoop is gelijk aan zeemijl per uur en een zeemijl is meter. Laten we eens kijken bij stroomruitje C. Wanneer we in de rechterkolom van dat vak kijken, zien we dat zowel bij S (= springtij) als D (= doodtij) er rond de twee uur vóór het hoog water van Hoek van Holland, bij een stroomsterkte tussen de 0,2 en O, knoop, goed te duiken is. Eveneens is er een geringe stroomsterkte van 0,3 en 0,2 zeemijl, tussen de 4 en 5 uur ná hoog water te Hoek van Holland. Je hebt op die plaats nu twee tijdstippen met een duikvenster van een uur om te kunnen duiken met zo goed als geen stroming in het water. De internetsite geeft aan dat het HW in Hoek van Holland op deze zaterdag 3 juni 2006 om uur valt. Je zou dus een duik kunnen maken rond uur (twee uur vóór HW) en rond uur (vier uur na HW). Maar als je even verder kijkt, dan zie je dat er bij de rolgende dag, zondag 4 juni, het symbool van een half maantje is toegevoegd: re kwartier. Het loopt dus tegen doodtij en daarom kun je gaan werken met de stroomsnelheden in de rechter kolom. Je ziet dat de stroming direct na die twee uur sterk oploopt, dus ga je je duikvenster wat naar voren schuiven. Zo tussen en 7.00 uur heb je een mooi duikvenster. pagina 39 - hoofdstuk 2

9 Het tweede duikvenster geeft juist aan dat er ook na die vier uur nog een ruime periode met geringe stroming is. Nu doodtij begint te naderen, kun je de tijd tussen en uur als duikvenster beschouwen. Waarschuwing Let op met die maanstanden. Het getij dat ze veroorzaken komt pas twee dagen later bij ons aan. Dus als het morgen re kwartier is, dan heb je nu nog drie dagen te gaan voor het daadwerkelijk doodtij is. En als je terugkijkt, zul je zien dat het vandaag pas vier dagen na het springtij is. Tel uit je winst! Je mag hier dus zeker niet al te optimistisch mee rekenen. Wanneer je bij stroomruitje D kijkt, zie je dat daar één uur voor HW bij Hoek van Holland een duikvenster met een geringe stroomsnelheid is en ook weer vijf uur na HW Hoek van Holland. Hiermee heb je meteen een vuistregel voor het berekenen van de duikvensters bij het wrakduiken op de Noordzee voor de kust van Zuid- en Noord-Holland. n het zuidelijke deel valt de kentering twee uur vóór en vier uur na HW Hoek van Holland, in het noordelijke deel één uur voor en vijf uur na HW Hoek van Holland. n de Waddenzee met al zijn geulen en platen gaat dit niet op en zul je echt gebruik moeten maken van stroomruitjes. Nog beter is het als je de stroomatlas gebruikt. B. met de stroomatlas Je zou natuurlijk ook het boek 'HP33: Waterstand en Stromen langs de Nederlandse kust en aangrenzend gebied', of in spreektaal de 'stroomatlas' aan kunnen schaffen. Dan heb je in een klap de stroomgegevens van verschillende watergebieden helder weergegeven in kaarten. Er zijn van elk gebied dertien kaarten, een voor elk uur ten opzichte van een bepaalde HW-meetplaats. "'... j-! ", ' <, /'/71/111 -;), /"! / ' ' ' ". '<,' - - / ' '",, ~, / f /[11 - / / / ' t ) '~.-,~ ~~~~v ~ v" -, <, -, -- <, - / / /.y /..,. N DERl_AND R..-.". -~:'> lflj,t.'" l':_l.limli' _l.g<)o,..", _.H!M>""Ç'M~' lj1>~ro;~"'~1"i '~ <'!~;J~! -..J 'l"'_""j'~ Bij de kaarten van het zuidelijke deel van de Noordzee wordt altijd gerekend vanaf Hoek van Holland. Voor het westelijk deel van de Waddenzee is dat Harlingen en pagina 40 - hoofdstuk 2

10 voor het oostelijk deel Delfzijl. Op de eerste kaart staan de stroomgegevens van zes uur vóór HW, op de tweede van vijf uur voor, dan vier, drie, twee en één uur voor HW, dan HW (nul uur) en vervolgens weer van één uur na tot en met zes uur na HW. Met deze dertien kaarten kun je de stroming bepalen voor plaatsen die niet direct in de buurt van een stroomruitie liggen. Zoek het tijdstip van HW voor de betreffende meetplaats op en je ziet de stroomsnelheden op de gekozen duikstek. Vervolgens zoek je de kaart op waarop de stroom op je duikplek het laagst is en je weet de benodigde correctie ten opzichte van de meetplaats. in uren. Met hun hoek en dikte geven de pijlen de richting en de snelheid van de stroom aan. De getallen boven de pijlen geven de stroomsterkte aan in tienden van knopen en voor gemiddeld doodtij en gemiddeld springtij. Het bekijken van stroomrichting en -sterkte gaat hiermee een stuk sneller dan met de stroomruitjes op de kaart. De kaart die hier gebruikt wordt, is een uitsnede -an de stroomkaart van twee uur voor HW te Hoek van Holland. Zeekaarten Binnen de opleidingen van de NOB wordt verwezen naar de '18oo-serie' zeekaarten. Deze zijn nu ook elektronisch te koop. Door middel van een bijgeleverde lichte versie van WNGPS is het goed mogelijk met deze zeekaarten in je laptop te werken. Maar naar getijden gegevens van de stroomruitjes zul je op deze elektronische zeekaarten tevergeefs zoeken; ze zijn niet meegescand. Denk daar dus goed over na, voor je een hoop geld uitgeeft De duik Wanneer je duikt in getijdenwater, moet je weten wat je moet doen bij beginnende stroming. n open water is dit moeilijk te schatten. Op het moment dat je geen bodem meer ziet, heb je ook geen enkel idee meer of het wel of niet troomt. Wanneer het vlak boven de bodem nog niet stroomt, wil dit beslist niet zeggen dat het hogerop ook nog stil water is. Zorg er dan ook altijd voor dat je langs een daallijn afdaalt en weer opstijgt, anders kon je weleens tientallen of zelfs honderden meters van de boot bovenkomen en als er een bee~e deining staat is dat niet aan te raden. Houd daarom tijdens de duik altijd contact met de daallijn. Een gidslijn is bij dit soort duiken onontbeerlijk. pagina 41 - hoofdstuk 2

11 Duik je vanaf een grote boot dan zal de vaste bemanning er voor zorgen dat de daallijn op het wrak wordt gezet. Wanneer de schipper zijn boot goed ankert, zal de stroom je aan het eind van je duik naar de boot toe drijven. ~ c? 9> ~ 9> ~ 9> 9> <io 9 9 9> Duik je vanaf een rubberboot die op of vlak naast het wrak ligt, dan maak je je gidslijn vast aan het anker van je boot. Mocht het anker gaan krabben, dan blijf je contact houden met je eigen boot. Een goed bevestigde daallijn helpt je ook bij de opstijging. De lijn zorgt ervoor dat je altijd een houvast hebt voor je veiligheidsstop. Zonder houvast hang je los in de ruimte en kun je al in een paar minuten door de stroming buiten het bereik van de drijflijn of zelfs uit het zicht van de bemanning van de boot bovenkomen. En zwem dan maar eens terug Het getij in Nederlandse wateren Het getij in de (zuidelijke) Noordzee Als de getijdegolfbij Schotland de Noordzee binnenstroomt, plant hij zich langs de Britse kust in zuidelijke richting voort. Voor het Kanaal maakt hij een bocht en stroomt langs de Belgische en Nederlandse kust in noordelijke richting terug. Het traject dat de golf aflegt, gaat tegen de wijzers van de klok in. Een deel van de oorspronkelijke getijdegolfkomt via het Kanaal de Noordzee binnen, maar dat heeft veel minder effect op de waterstanden dan de hoofdgolf uit het noorden. Een uitgebreid meetnet op de Noordzee voorziet Rijkswaterstaat van gedetailleerde informatie over de waterstanden en de golfuoogtes. Aan de hand van die gegevens is pagina 42. hoofdstuk 2

12 het mogelijk de omvang en richting van de getijdenstromen heel nauwkeurig te bepalen. Men heeft hiermee kunnen berekenen welke punten op de oordzee op precies hetzelfde ogenblik hoog water hebben. Die punten worden verbonden door lijnen: de zogenaamde getijlijnen of 'cotidallines'; rood aangegeven op de kaart hieronder..' / / / / ;~:_-:_-_-_-_>), }~/ _ 7 8 ~~. ', /.."(,:.~~i!~~;;:,, 11",'..".....(' / ~...JO " 1,/ [ _... y 3, i',, : 7"C=t.o4. "- Er zijn drie punten op de Noordzee waar getij lijnen samenkomen; de zogenaamde amfidromische punten. Het punt dat voor ons bepalend is ligt op de positie 52 30' 03 03'0, zo'n beetje in het midden tussen de ederlandse kust en East Anglia. De vraag is, hoeveel stroming een duiker kan hebben zonder dat het te inspannend wordt om nog comfortabel (veilig!) te duiken. Dat is natuurlijk persoonlijk, maar de Amerikaanse Marine heeft daar proeven mee gedaan. Daarvoor lieten ze aan aantal duikers in een bassin tegen een kunstmatig opgewekte stroming in zwemmen. Het snel oplopende luchtverbruik liet zien hoezeer de duikers zich in moesten spannen om nog tegen een bepaalde stroomsnelheid in te komen. Vergeet hierbij niet dat Navy Divers veel beter geoefend en veel fitter zijn dan de gemiddelde sportduiker en dat wat zij 'langzaam', 'gemiddeld' of 'hard zwemmen' noemen, voor jou weleens te hoog gegrepen kon zijn. langzaam zwemmen, gemiddeld zwemmen. hard zwemmen... snelheid 0.5 knoop snelheid 0,75 knoop snelheid 1.2 knoop luchtverbruik 18 /min luchtverbruik 30 /min luchtverbruik 60 /min Bron: US Navy Diving Manual De cijfers bij de getijlijnen geven aan hoe het hoog water zich van uur tot uur verplaatst. De blauwe lijnen en cijfers ge en de hoogte van het hoog water aan. Op het amfidromische punt is het hoogteverschil zeer gering. Er is daar, midden in de Noordzee, dan ook bijna geen getijdenstroming. Hoe verder je van het amfidromisch punt verwijderd bent, hoe groter het hoogteverschil en hoe sterker de getijdenstroming wordt. De hoog-watergolf die langs onze kust loopt, kan zo'n twee meter hoog zijn. Maar verder naar het zuiden, in de richting van het Kanaal loopt het hoogteverschil op tot drie meter en meer. pagina 43 - hoofdstuk 2

13 Duiken op de Noordzee Je wilt dus duiken in de Noordzee. Geen wonder. Die ligt immers bezaaid met wrakken van de meest uiteenlopende soorten, afmetingen en herkomst, van min of meer complete schepen tot onherkenbare en naamloze hopen schroot. En allemaal met hun eigen verhaal. Het verkennen van die wrakken is ongelooflijk boeiend en als dat je aanspreekt, kun je op de Noordzee je hart ophalen Je bent nu zover in dit hoofdstuk plaats moet kunnen bepalen. Ofwel: gevorderd, dat je je duikvenster voor een bepaalde. hoever vóór de kentering je te water moet gaan en tot hoe lang je onder water kunt blijven, zonder door de stroming te worden meegenomen.. het tijdstip van de kentering; hoe laat je kunt gaan duiken. Wij hanteren als maximum stroomsnelheden is duiken dat misschien nog wel even werken om ook de kleinere een stroomsnelheid van 0,6 knoop. Bij hogere niet echt comfortabel meer. Aan het eind van een duik is te doen, maar je zult zien dat je al gauw met lijnen moet afstanden te overbruggen De Oostersehelde Vroeger was de stoomatlas ook onontbeerlijk voor het vaststellen van de kentering in de Oosterschelde, maar sinds de stormvloedkering zijn invloed op het getij doet gelden, is dat verleden tijd. pagina 44 - hoofdstuk 2

14 Hoewel de stormvloedkering speciaal ontworpen is om de getijdenbeweging zeearm te kunnen behouden, is er toch veel veranderd. in de Er ligt nu als het ware een drempel voor de ingang en het ge olg is dat er minder water in- en uitstroomt en de getijdenbewegingen kleiner zijn geworden. Maar met vloed stromen nog steeds tonnen zand de Oosterschelde in. Door de afgenomen getijdenbewegingen is het langer stil op de kentering van hoog water, zodat veel van het meegevoerde zand nu kan bezinken. Veel duikshops in de regio geven zelf tabellenboekjes uit. Meestal zijn dat weggevertjes en anders vragen ze er op z'n hoogst een paar Euro voor. Het voordeel van die boekjes is niet alleen dat je ze ook zonder computer bij de hand de data van spingtij en doodtij er in een apart staatje in niet, zoals op de getijdensite tegen een maansymbooltje dagen verder moet springen, maar je hebt een concrete kunt raadplegen, maar ook dat opgenomen zijn. Je kijkt dus aan, waarvan je dan weer twee datum. Bovendien staat er ook een staatje in met correctietijden voor andere plaatsen dan waarvoor het boekje gemaakt is. eder jaar weer zijn er van die boekjes in omloop voor Zierikzee, Yerseke en Wemeldinge. Merkwaardig genoeg nooit van Stavenisse... Het zand zet zich voornamelijk af op plaatsen in de lu rte van de stroom; aan de rand van de stroomgeulen, langs de dijkvoet en op de al bestaande zandplaten, zoals de grote Roggenplaat. Hierdoor raken veel kleine stroomgeulen dicht langs de dijk steeds meer verzand en zal de getijdenstroom zich voornamelijk op enige afstand ran de dijkvoet en tussen de grote zandplaten manifesteren. pagina 45 - hoofdstuk 2

15 De verzanding heeft bovendien leven onder aan de dijkvoet. ook een verstikkend effect op een groot deel van het Al dat zand-in-beweging maakt het water er trouwens niet helderder op en daarom is het zicht in de Oosterschelde bij hoog water vaak aanmerkelijk minder dan bij laag water. Dat de stroming aan kracht heeft ingeboet, wordt duidelijk als je vanaf de monding naar het oosten gaat. Steeds verder landinwaarts, voorbij de lijn Wemeldinge Stavenisse - Ouwerkerk wordt de periode stil water rond de kentering merkbaar langer en aan het eind van de zeearm zijn zelfs enkele plaatsen waar de gehele dag door gedoken kan worden, zoals bij de Bergsche Diepsluis West en de Zoetersbout. Wiltersl.and ~ cm 02.5:5 Periode buchikbne data: 1 jan 2004 tfm 31 dec 2006 Darum 09.1G wïzigen Locatie Tijdzone Referentlevlak Steventese i=1 N=e=de='la=n=ds=e:::Öj:::d=v'----' NAP '.., :D 01,0. 03." " ' ~ Of.4!5 Legend. Referentievlak LLWS: LAT: meet punt: NAP NAP 169 NAP 182 Opmerkingen: Cursief gedrukte tijdstippen zijn in zomertijd Hoogwater pagina 46 - hoofdstuk ' $

16 Toch moest je je hier maar beter niet in vergissen. Afgenomen stroming of niet, er blijven in de Oosterschelde nog altijd genoeg plaatsen over, waar het voor de argeloze duiker veel te hard kan gaan. Op Burgsluis, de Schelphoek, de Zuidbout op Schouwen Duiveland, Gorishoek en de Vuilnisbelt op Tholen, het Goese Sas en Katshoek op de Bevelanden en op veel plaatsen daartussen moet je heel goed op het getij letten, anders gebeuren er ongelukken. Het beste kun je daarvoor de getijdentabel van Stavenisse raadplegen. Ook die kun je op van het internet afhalen. Nog een voorbeeld. Op die al eerder gekozen zaterdag 3 juni 2006 is er in Stavenisse een HW om 9.16 uur een LW om 15.13uur. 's Avonds is er nog een HW om 2.6 uur. Als je niet in Stavenisse duikt, zul je de tijd voor de duikstek waar je wel naar toe gaat, moeten corrigeren. Daar is een vuistregel voor: voor de meeste plaatsen aan de Oosterschelde geldt zowel bij hoog als laag water dat de kentering maximaal 17 minuten eerder valt. Omdat het tijverschil niet meer zo groot is als vroeger, zal de sterkste stroming pas enige tijd na het tijdstip van kentering optreden. n de tijd voor de kentering stroomt het minder sterk. Daarom is het op alle plaatsen beter om wat vroeger dan wat later het water in te gaan. GreVelingen~ Goeree Overflakkee Schouwen Duiveland Ooster CD Roompot buiten Roompot binnen Bergse Diepsluis West o Krammersluizen West -Tholen ; :. :.:. B 11 n stromend water blijft 'minder sterk' echter altijd een erg relatief begrip. De maatstaf is niet hoe snel het water zich verplaatst, maar of je hard genoeg wilt en kunt zwemmen om de toestand meester te blijven. n de specialisatie Driftduiken kun je leren hoe je kunt duiken door van de stroom gebruik te maken. pagina 47 - hoofdstuk 2

17 Duiken in de Oostersehelde Bij het bepalen van het tijdstip voor een duik in de Oosterschelde moeten we weten wat voor soort duik we willen gaan maken. Willen we aan de voet van de dijk 'beestjes kijken' en gaan we niet te diep, dan heb je op de meeste plaatsen zeker zo'n drie kwartier tot een uur de tijd om rustig onder water rond te scharrelen. Als je zorgt dat je 45 minuten voor het aangegeven tijdstip van kentering van Stavenisse in het water ligt, zit je meestal goed. Dit geldt zowel voor de kentering bij HW als bij die van LW Getijtabellen en stroomatlassen zijn gemaakt voor de scheepvaart en de waterstanden hebben dan ook voornamelijk betrekking op de vaarroutes die op hun beurt de stroomgeulen volgen. Willen we een stroomgeul in, dan hebben we minder speling en zullen we dichter bij het aangegeven tijdstip van kentering moeten duiken. Het bepalen van een geschikte dag en tijdstip om in de Oosterschelde te gaan duiken, moet nu zonder problemen kunnen. Je ziet dat je bij het duiken rond de kentering een tamelijk ruim duikvenster hebt. Manipulaties met de schuiven van de Oosterscheldekering kunnen het getij echter anders laten verlopen dan in de ver van te voren berekende tabellen wordt aangegeven, maar in praktisch alle gevallen leiden die schuifmanipulaties tot een verlaging van het totale volume dat de monding in- en uitstroomt. Het gevolg is een langere periode van stil water rond een misschien wat ver late kentering. Wanneer de schuiven echter naar beneden zijn gelaten in verband met verwachte waterstanden op de Noordzee, moet je je toch nog maar eens afvragen of je tijdens die storm en springvloed nu echt wilt gaan duiken! Er is dus geen up-to-date stroomatlas meer voor de Oosterschelde en door de nog steeds veranderende stroompatronen is de oude niet meer te gebruiken. Na de plaatsing van de Oosterscheldedam is er geen nieuwe meer uitgebracht. En zoals je ook alleen de getijtafels van het lopende jaar moet gebruiken, moet je ook voorzichtig zijn met het gebruik van een verouderde stroomatlas van dit gebied. pagina 48 - hoofdstuk 2

18 Hoewel de stroomsterktes in de geulen nog redelijk kloppen, zijn de gegevens gemeten in de bovenste lagen van het water. Wat er dieper gebeurt, is vaak onbekend en kan sterk afwijken. Ook rond dammen kan de stroom sterk afwijken van wat de kaarten aangeven, zeker op plaatsen waar de stroomgeul dichtbij komt. Daar moet je je niet verbazen als de stroom onder water een andere kant uit gaat als aan de oppervlakte! De Punt van Gorishoek is daar een goed voorbeeld van. Als je na de kentering van hoog water langs de helling van de dijk omhoog gaat, kan het zijn dat je twee of drie keer van richting verandert. Eerst naar links, zoals te verwachten bij afgaand tij, dan naar rechts, de verkeerde kant uit, dan weer naar links en dan -ja hoor- weer in een zwakke stroming terug naar rechts om uiteindelijk in hard naar links trekkend water boven te komen. Rond dit soort dammen kan het onder water aardig spoken en Gorishoek is niet de enige. Er kunnen daar verticale, neerwaartse stromingen optreden en zelfs draaikolken en als duiker kun je daar lelijk door overvallen worden. Blijf daarom voordurend contact houden met de voet van de dijk en zoek desnoods houvast aan de grotere stenen op de helling. Pas goed op met kleinere stenen. Het is niet dat die verschuiven kunnen of omrollen, maar weet jij welk beestje je op die manier verplettert? Op de meeste plaatsen waar de stroming geen gekke dingen doet, is navigeren niet al te moeilijk: sta je aan de zuidkant van Schouwen Duiveland of Tholen en kijk je naar het zuiden dan komt opkomend tij van rechts en afgaand tij van links. Op een noordelijke kust van de Bevelanden of Tholen is dat precies andersom. Zwem dwars op de getijstroom in de goede richting en je komt gegarandeerd thuis. Dit gaat natuurlijk het best op voor de duikplaatsen waar de geul evenwijdig aan de dijk loopt, zoals Plompe Toren. pagina 49 - hoofdstuk 2

19 n een draaikolk maakt de extra harde stroming een horizontale draaibeweging en in een neerstroom maakt hij een verticale draaibeweging. Neerstromen kunnen nog steeds voorkomen bij de oude dijkvallen, en uitstekende dammen, zoals bij de duikplaats Schelphoek en bij de punt van Gorishoek. Vooral op die laatste plaats wordt de stroming als het ware gekeerd, waardoor heftige neerstromen kunnen ontstaan. Goed contact houden met de bodem - bij voorkeur zichtcontact - is op deze plaatsen een must. Wanneer je toch wordt gegrepen door de stroming dan kun je, zeker in de Oosterschelde, het beste schuin met de stroom mee in de richting van de kant zwemmen. En anders heb je je kompas nog. Als je bij de voet van de dijk blijft kun je het best beginnen door te zwemmen in de richting vanwaar tegen het eind van je duik de stroming komt. Dan weet je dat je altijd zonder al te veel moeite terug kunt komen. De Oosterschelde is een duikgebied met vele mogelijkheden. Er is meer dan genoeg te zien en duiken is er écht de moeite waard. Mocht er te veel wind recht op de door jou gekozen duikstek staan en er zijn grote golven, dan kun je meestal aan de overkant toch nog goed duiken. Als het tij het toelaat. Of anders is er ergens anders nog wel een dijkvak dat minder in de wind ligt. Zoetersbout is zo'n plek. En sta je op Schouwen-Duiveland, dan kun je altijd nog uitwijken naar de Grevelingen. Bij de Zuidbout kun je vooral bij de kentering van laag water ruim vóór het berekende tijdstip al duiken, zolang je maar in de luwte van de dijk blijft. Ga je toch buiten de beschutting van de dijk de geul in, dan loop je het risico in een stevige stroming terecht te komen en verder de Oostersehelde ingetrokken te worden. Dat moet je beslist vermijden. Vragen hoofdstuk Er zijn drie oorzaken die het ontstaan van eb en vloed veroorzaken. Eén ervan is de aantrekkingskracht van de maan. Welke zijn de andere twee? Hoe ziet de cyclus van de getijden eruit? De hoog- en laagwaterstanden zijn niet elke dag gelijk. Wat is daar de oorzaak van? Wanneer treedt de laagste laagwaterstand op, bij springtij ofbij doodtij? En waarom? De getijden veroorzaken stroming in onze kustwateren. Wanneer zijn die stromingen het sterkst? Er zit enige tijd tussen de tijdstippen dat nieuwe maan en volle maan optreden en het optreden van springtij en doodtij. Hoe komt dat? Op zee worden afstanden gemeten in zeemijlen. Hoe lang is een zeemijl? De stroomsnelheid van zeewater wordt uitgedrukt in knopen. Wat is een knoop? o ::: 220" 222" UW' 1.5,SS" '" 2OA U HS" " " 1.2 c.e 4 2:) & " " 0.6 o '98" c.e 0." "" " 0.2 סס oo " "0.4 o 036'" o.too " ljz2'> U " " 005" SSO " 2. Ui 02()" " , 2 204" -, 3 pagina 50 - hoofdstuk 0 ::: 0 ::: 0 ::: 0 ::: " O.S 000"0.3 ZQ4D ) '" 0.4 2QS" 0.7 U! "'3 051.S 0'20" 0.7 QlAo " OS~ S" " on<> So O.S "S go " 125" " ~ 218" " ~ 1.3 lsso

20 A, B, C, Den E) hoort, steeds per stroomruitje drie kolommen. De eerste geeft de richting van de stroming ter plaatse aan. Wat geven de tweede en de derde 10. kolom aan? Stel dat je wilt gaan duiken op een plaats, dichtbij stroomruitje B. Je weet dat het op de dag dat je wilt gaan duiken bij Hoek van Holland precies om 10:00 uur hoogwater en springtij is. Op welke tijdstip kun je dan te water gaan? Hoe lang kun je ongeveer duiken? lo Ga ervan uit dat 0,5 knoop de stroomsnelheid is waarbij je erin gaat en eruit komt. Bekijk vraag 10 nog eens, maar nu voor een duikplaats die vlak bij stroomruitje D op de zeekaart is gesitueerd. 12. Wanneer gebruik je een stroomatlas om het meest geschikte moment van duiken te bepalen? De stroming bij een stroomatlas wordt aangegeven met pijltjes, zoals bijvoorbeeld hier is weergegeven: Wat betekent het getal bij het pijltje? Duiken in open water, bijvoorbeeld vanaf een boot naar een wrak, geeft extra risico tijdens de afdaling en de opstijging. Waaruit bestaat dat risico en hoe kun je dat verminderen? 15. Een amfidromisch punt is een punt waar nauwelijks hoogteverschil optreedt. Stroomruitje C ligt heel dicht in de buurt van zo'n amfidromisch punt. Hoe kun je dat zien? 16. Bij welke maximale stroomsnelheid (in knopen) kan een duiker zich nog redelijk comfortabel voortbewegen? 17. Je ziet hieronder (een deel van) een getijdentabel. Hoe komt het dat er op 7 augustus slechts éénmaallaagwater voorkomt? 18. Je wilt op een avond gaan duiken bij de Zeelandbrug (bij Zierikzee). Welke data zijn daar geschikt voor als je zo rond de klok an 20:30 uur te water wilt en je persé bij laagwater wilt duiken? 19 Geef voor de door jou gevonden tijdstippen aan hoe ze liggen qua dood- en/ of springtij. pagina 51 - hoofdstuk 2