Op#reis:# de#wereld# om#ons# heen#

Transcriptie

1 Op#reis:# de#wereld# om#ons# heen#

2 Op#reis:#de#wereld#om#ons#heen# Praktijkgerichtonderzoek inhetkadervandeeducatievemasteruniversiteitutrecht Drs.KimvanDaal( ) Drs.MarijkeKloosterman( ) Begeleiding Drs.HansPalings vakdidacticusaardrijkskunde Beeldopdevoorzijde:Degroteatlasvandebelevingswereld(2011) 1

3 Voorwoord### Indewereldomonsheenzijnvooraldemensenomonsheenbelangrijk.Zonderhenwashetniet mogelijkgeweestdeeducatievemaster,waarditonderzoekdeelvanuitmaakt,tevolgen. Dankjulliewel: Noud,NenaenVeraenAlfred,Boris,CasperenMirjamennatuurlijkonzeouders Rebecca,Beppie,MariëtteenMarjolein,oudJcollega s AnnekeenPetra,RikendeanderemedeJstudentenuitdeMaatwerkJenVakdidactiekgroep Hans,Ari,Dubravka,René,onzementoren Bart,AlietaenWesley,onzeschoolbegeleiders EelcoenJoop,deskundigen enallerespondenten. KimenMarijke Nieuwegein/Leiden,19januari2015 # # 2

4 Inhoudsopgave VOORWOORD# 2 INLEIDING# RELEVANTIE# INBEDDING#THEORETISCH#KADER# DE#ONDERZOEKSVRAAG# HYPOTHESE# VARIABELEN# CONTEXT# 8 2 METHODE# ONDERZOEKSFUNCTIE#EN# METHODE# 9 3 RESULTATEN# LEERLINGEN#EN#EINDEXAMEN,#LANDELIJK#BEELD# DE#ONLINE#ENQUÊTE# #RESPONDENTEN# LEERLINGEN#EN#EINDEXAMEN,#RESPONDENTSCHOLEN# DIEPTEZINTERVIEWS# BELEMMERING#OM#VOOR#AARDRIJKSKUNDE#TE#KIEZEN# 17 4 CONCLUSIE#EN#AANBEVELINGEN# CONCLUSIES# AANBEVELINGEN# 19 # 3

5 BRONNEN# 21 BIJLAGEN# 24 # BIJLAGE1. AANTALEINDEXAMENKANDIDATENHAVOENVWO2000J2014(TOTAALENINHETVAKAARDRIJKSKUNDE) 24 BIJLAGE2A. OVERZICHTEINDEXAMENKANDIDATENHAVOAARDRIJKSKUNDE(AK)OPDERESPONDENTSCHOLEN 25 BIJLAGE2B. OVERZICHTEINDEXAMENKANDIDATENVWOAARDRIJKSKUNDE(AK)OPDERESPONDENTSCHOLEN 26 BIJLAGE3. DEONLINEENQUÊTE 27 BIJLAGE4. DEGESTRUCTUREERDEVRAGENLIJST 30 BIJLAGE5A. VERSLAGDIEPTEJINTERVIEWVLIETLANDCOLLEGE 32 BIJLAGE5B. VERSLAGDIEPTEJINTERVIEWGRIFTLANDCOLLEGE 34 BIJLAGE6. KERNDOELENONDERBOUWVOORTGEZETONDERWIJSOPBASISVANARTIKEL11BWVO(BVO,2006) 36 4

6 5 Inleiding# Aardrijkskundegaatomdewereldomonsheen,onzedagelijksewerkelijkheid. Overhoediewerkelijkheidis;overplekkenenplaatsenenhoenatuurenmensen diewerkelijkheidvormgeven,vroeger,nuenlater. Delaatstejarenzijnermindereindexamenleerlingendiekiezenvoorhetvak aardrijkskunde.erisdaaromalveelonderzoekgedaanwaaromleerlingenwelof nietvooraardrijkskundekiezen.hetpraktischbezigzijnmethetvakende koppelingmetdepraktijkwordtgenoemdalsmotiverend.veldwerklijkthierbij uitstekgeschiktvoor.hetleekonsinteressantomteachterhalenofopscholen metveldwerkinhetlesaanbodookdaadwerkelijkmeerleerlingenkiezenvoorhet vakaardrijkskunde.deuitkomstenvanditonderzoekkunnenscholengebruiken omhunonderwijs,organisatieofanderezakenaantepassen,opdatmeer leerlingenhetvakindebovenbouwkiezen. Inheteerstehoofdstukvandezepaperzaleenbeknoptoverzichtwordengegeven vandepositievanaardrijkskundebinnenhetvoortgezetonderwijsendanmet namedefactorendieeenrolspelenbijdekeuzevooraardrijkskundeals eindexamenvakenderolvanveldwerkdaarin.ditwordtgevolgddooreen hoofdstukwaarindeonderzoeksfunctieen methodenwordentoegelicht.inhet derdehoofdstukwordtingegaanopderesultaten.naasthetlandelijkbeeldzal ookdesituatieopdeonderzoeksscholenbeschrevenworden.daarbijwordthet aantalleerlingenmetaardrijkskundevergelekenmethetwelofnietaanbieden vanveldwerkindeonderbouw.hetlaatstehoofdstukwordtgevormddoorde conclusieeneenaantalaanbevelingen. 1.1 Relevantie# Aardrijkskundegaatzoalsgezegdoveromdewereldomonsheen,onzedagelijkse werkelijkheid.hetisbelangrijkdatmensenzichindiewerkelijkheidkunnen manifesterenenkunnenfunctioneren.daaromkrijgenkinderenalvanjongsafaan aardrijkskundelesopschool.datbegintopdebasisschoolengaatdoorinhet voortgezetonderwijs.wonderlijkisdatdiekennis,overdewerelddieonsomringt enwaarinwijonsdagelijksbegeven,vooralvanuitboekenwordtonderwezen.er zijnmethodes,werkboekenenlesmiddelen,maaréchtervaren,dedagelijkse praktijkontmoeten,komtveelminderaanbod.dekerndoelen(ziebijlage6)zijn daarbijnietbelemmerend;dielatenalleruimteomveldwerktoetepassen. Tegelijkertijdstaathetvakaardrijkskundealsschoolvakindebovenbouwvanhavo envwoonderdruk.aardrijkskundeheeftindebovenbouwvanhavoenvwosinds 2007eenflinkestapterugmoetendoeninaantalleneindexamenleerlingen.Inde vernieuwdetweedefasevanaf2007isaardrijkskundeingeenenkelprofielmeer verplicht.inde oude tweedefasewashetnogeenprofielvakinhetprofiel EconomieenMaatschappij.Hetgevolgvandiebeleidswijzigingiseendalende belangstellingvoorhetvak(béneker,2013).opsommigescholenisde belangstellingzogering,dathetvaknietmeeraangebodenwordt(ziebron1).dit isnietalleeneenaderlatingalshetomburgerschapsvormingvankinderengaat, maarheeftookconsequentiesvoordewerkgelegenheidvoormetname eerstegraadsbevoegdeaardrijkskundedocentenenlerarenopleidingendie daarmeeannexzijn. Bron#1.#CLV#Veenendaal#schrapt#lessen#aardrijkskunde,#de#Gelderlander,#31#maart#2012#

7 1.2 Inbedding#theoretisch#kader# Woolfolke.a.(2008,p.444J446)onderscheidtmetbetrekkingtotleerlingen persoonlijkeindividueleinteresses(waareendocentnietaanhoeftte trekken ) ensituationeleinteresse(diejeopwektalsdocent).datkanbijaardrijkskunde ondermeereenfoto,verhaal,raadselen/ofvoorwerpzijn,maarookveldwerk, excursiesengastlessen.alseenvliegwielkandaarmeedebelangstellingvan leerlingenwordengestimuleerd.datdoetzelfvertrouwenencompetenties groeien,evenalsdebelangstellingvoorhetvakvandedocent.vervolgensishet dekunstdieinteressevasttehouden. DeCanadeseonderwijskundigeEgan(1997)onderscheidtvierverschillendestadia indenken,dieeenkindachtereenvolgensdoorloopt: mythischdenkenvan2j7jaar; romantischdenkenvan8j15jaar; filosofischdenkenvan15j18jaar; ironischdenkenvanafvan18jaar. Debelangrijkstedoelgroepomtebeïnvloedenalshetomkeuzevoorhetvak aardrijkskundegaat,zijnleerlingenindeonderbouw.onderzoekvandevrije Universiteitgeeftaandatdeleerlingenaardrijkskundeindebovenbouwhavo/vwo alseindexamenkiezen,omdatzedeonderwerpenuitdeonderbouwleuken belangrijkvinden(postmaetal.,2009,oeienbontje,2009).egansteltdatde kinderenindeonderbouwbehorentotdegroepdieopeenromantischewijze denkt(tussende8j15jaar). Kenmerkendvoorditromantischdenkenis: geïnteresseerdzijninuiterstenenrecords, interessehebbeninontdekkingsreizigersenverzamelen, grotebelangstellinghebbenvoorkennis. VolgensEganishetgeringesuccesvanhetonderwijsgebaseerdophet voorbijgaanaanditromantischdenken.alsaardrijkskundedocentenaandacht bestedenaanveldwerk,gastlessenen/ofexcursieskunnenzijaansluitenbijegan s romantischdenkenendaarmeeleerlingenenthousiasmerenvoorhetvak. Debelangrijksteredenenomaardrijkskundenietalseindexamenvaktekiezenzijn datleerlingendenkendatzehetvaknergensvoornodighebbenenhetniet interessantvinden(oeienbontje,2009,ariësjpeters&vanderschee,2009). Aardrijkskundeisvoorgeenenkelevervolgopleidingverplicht,zelfsvooreen universitaireopleidingsocialeen/offysischegeografieisaardrijkskundeniet vereistalseindexamenvak.hetaangevenvanhetnutvanhetvakisdusvanbelang omleerlingentestimulerenaardrijkskundetekiezen.ditisinovereenstemming metwatebbensenettekoven(2013)zeggenoverbetekenisgevenvanuitde gebruikswaardevankennis.laatleerlingenvooralwetenwaarvoorzedekennis kunnengebruikenensluitdaarbijaanophunbelevingswereldenactualiteit. Veldwerkkanhierbijeenrolspelen.DatblijktookuitonderzoekvanZwiebel (2007)naardepopulariteitvanaardrijkskundein3havoenvwo.Ditonderzoek weesuitdatleerlingendegrotevariatieaanonderwerpen,deexcursiesen veldwerkenderelatiemetactuelegebeurtenissenalsleukeninteressant beoordelen. UithetartikelinBron2komteveneensnaarvorendatleerlingenveldwerk inspirerendvinden.indebeschrijvingvanslo(2009)tenaanzienvande AardrijkskundeOlympiadestaat DeStichtingAardrijkskundeOlympiade Nederlandheeftalsdoelomleerlingenuithetvoortgezetonderwijsenthousiastte makenvoorhetvakaardrijkskundeengeografie.ditdoetzijdoordezeleerlingen testimulerenendoorhetaanmoedigenvanhuntalenten.daarnaastlaatde olympiadedeleerlingenkennismakenmethetdoenvanveldwerk.dedriebeste leerlingenvannederlandkrijgenvoorafgaandaandeinternationale aardrijkskundeolympiade(igeo)eentrainingvanenkeledagen,waarinmetname hetuitvoerenvanveldwerkwordtgeoefend.ditalleslijktaandesluitenbijde gedachtenvaneganalshetomhetromantischdenkengaat:uitersten,records, competitie,kennis,ontdekken. Hethandboekvakdidactiek(VandenBerg,2009)geeftaandatveldwerkmeestal hoogwordtgewaardeerd: Veldwerkiseentypischgeografischevaardigheid 6

8 waarmeeaardrijkskundezichkanonderscheidenvanandereschoolvakkenen wordtmeestalhooggewaardeerd. OnderzoekinGrootJBrittannië(Weeden,2006)geefteenvergelijkbareconclusie: geographyissuccessfulincompetingwithothersubjectswhenitisrelevant, topical,uptodate,reflectsthecuttingedgeofgeography,isfunandinteresting. Thevalueoffieldworkisemphasised. 1.3 De#onderzoeksvraag# Deonderzoeksvraagwordtuiteengelegdineenhoofdvraageneenviertal deelvragen.ziehieronder. Hoofdvraag Watzijndeverschilleninkeuzevoorhetvakaardrijkskundealseindexamenvak (havoenvwo)tussenmiddelbarescholenmétenzonderveldwerkinde onderbouw? Deelvragen 1.Watzegtdediverseliteratuuroverdebetekenisvanveldwerk? 2.Watislandelijkgeziendesituatie:hoeveelkinderen(absoluutenrelatief) hebbensinds2000eindexamenaardrijkskunde(havoenvwo), A.vóórdeinJwerkingJtredingin2007vanvernieuwdeTweedeFaseinhet VoortgezetOnderwijs(VO)? B.nádevernieuwdeTweedeFasevan2007? 3.Hoezietdeinzetvanveldwerkinhetaardrijkskundeonderwijserindedagelijkse praktijkopscholenuit? 4.Hoeverhoudthetpercentageleerlingendateindexamendoetinaardrijkskunde zichopderespondentscholentenopzichtevanhetlandelijkegemiddelde? 1.4 Hypothese# Wijverwachten,geletoponstheoretischkaderenmetnameEgan(1997)en Woolfolke.a.(2008,p.444J446),teziendatscholenmetveldwerkbij aardrijkskundeeenhogerpercentageleerlingenheeftmethetvakaardrijkskunde alseindexamenvak. Bron#2.#Internationale#Aardrijkskunde#Olympiade#2014,#Geografie,#2015Z1,#pag.#43# 7

9 1.5 Variabelen# Debelangrijkstevariabeleninonsonderzoekzijn: A. hettotaalaantalleerlingenhavoenvwodateindexamendoet(nb.datzijn leerlingendietotenmetde3eklasaardrijkskundehadden), B. hetaantalleerlingenhavoenvwodateindexamendoetinhetvak aardrijkskunde,zowellandelijkalsopderespondentscholen(nb.datzijn leerlingendienáde3eklasgekozenhebbenvooraardrijkskunde). C. hetaanbiedenvanveldwerkbijaardrijkskundelessenindeonderbouw. Erzijnverschillendedefinitiesvanveldwerk.VolgensBlom(2001)isveldwerknaar buitenverplaatstonderwijs,waarbijdeomgevinghetstudieobjectvormt. LonerganenAndresen(1988)omschrijvenveldwerkalsonderwijs,datgaatom eenonderwerpofdeelonderwerpvanhetvak(aardrijkskunde)waarbijbuitende viermurenvanhetklaslokaalonderaansturingeenleerprocesplaatsvindt,waarbij leerlingeneerstehandservaringenopdoen.voorwaardeisdatereenvormvan actievebetrokkenheidbijplaatsvindt.binnenonsonderzoekhanterenwedevijf typeringenvanveldwerkactiviteitenvolgensgoldetal.(1991),teweten: # Kortveldwerk;beperktereis,beperktetijd. Excursie:Beperkteactiviteit,groterereis. Cursusoplocatie:verrereisenlangereperiode. Studietour:activiteitenopverschillendelocaties Projectwerk:leerlingneemtdeelaanpraktijkendoetaandeelnemend observeren.# 1.6 Context# Praktischerelevantie Alsinderdaadblijktdatscholenmetveldwerkbijbijaardrijkskundeeenhoger percentageleerlingenheeftmethetvakaardrijkskundealseindexamenvak,isdit eenargumentomveldwerkstuctureelteborgen.datbetekentinbeddingten aanzienvanvisiejenplanvormingenfacilitering(zowelpersoneel,materieelals financieel)binnendeschoolofvanoverheidswege. Persoonlijkerelevantie DeschoolwaarKimstagelooptheeftjaarlijksgenoegleerlingeninzowelhavoals vwodieaardrijkskundekiezenalseindexamenvakomdaarmeeeenaantal bovenbouwklassentevullen.ditintegenstellingtotdeschoolwaarmarijkewerkt; daarisaardrijkskundedeafgelopenjarennietaangebodenalseindexamenvak vwo.definanciëlesituatievandeschoollaatklassenmetminderdan12leerlingen niettoe. Tijdensdecollegesvakdidactiekkwamnaarvorendaterdelaatstejareneenextra toestroomvanstudentenisaandelerarenopleidingenaardrijkskunde.datbetreft zowelstudenten,diedirectnahunopleidingdezemastervolgen(jongere studenten)alsouderestudenten(30j60jaar),diemedevanwegedesituatieopde arbeidsmarkt,kiezenvoordezestudie.tegelijkertijdzijnerberichtendathet aantalleerlingenindebovenbouwhavoenvwo,endaarmeedewerkgelegenheid vooreerstegraadsdocenten,afneemt. Onderzoeknaardekeuzevoorhetvakaardrijkskundealseindexamenvakkan inputgevenvoorveranderingindeonderwijspraktijk,opdatdekeuzevoorhetvak aardrijkskundealseindexamenvak,endaarmeedewerkgelegenheidvoor eerstegraadsdocenten,toeneemt.# # # 8

10 2 Methode# 2.1 Onderzoeksfunctie#en# methode# Deonderzoeksfunctie Defunctievanditonderzoekishetvergelijkenvanverschillendescholen,als: hetomhetaanbiedenvanveldwerkgaaten deinvloeddaarvanopdekeuzevoorhetvakaardrijkskundealseindexamenvak indebovenbouwhavoenvwo. HiermeeishetonderzoekvolgensOostenMarkenhof(2002)eenvergelijkend onderzoek,éénvandezesonderzoeksvormendiezijonderscheiden.opbasisvan dedriedimensiesdievanderzee(2004)onderscheidtindeonderzoekskubuskan ditonderzoekwordengeduidalseenvergelijkendkwalitatiefveldonderzoek. Onderzoeksmethode# Hetonderzoekisweliswaarvergelijkendvanaard;echter,omdatwevandetwee scholenwaarwijwerkenmeerdiepgaandeengedetailleerdeinformatiewillen, hebbenwedaardieptejinterviewsvoorzien.eenaantalmethodes,kwalitatiefen kwantitatief,wordtderhalveincombinatietoegepast,namelijk: 1. Literatuurstudie:naarhetgebruikvanveldwerkinhet aardrijkskundeonderwijsennaardekeuzevoorhetvakaardrijkskundeals eindexamenvak. 2. Statistischbronnenonderzoeknaardekeuzevoorhetvakaardrijkskundeals eindexamenvak(sloencito). 3. Eenenquête,dieonlineisuitgezetviauwpinie.nl.Deenquêteisviaonseigen netwerk,opleidingsscholeneneenaantalinternetfora,zoalsgroepenop Twitter,PleioenLinkedindiezichspecifiekopaardrijkskunderichten, verspreid.methetoogopeenresponsvanminimaal10verschillendescholen voorhavoen/ofvwoisvoordezebredeaanpakgekozen.voorhetafnemen vandeenquêtesiseenapartevragenlijstontworpenopgrondvanonder meerliteratuurstudie,uitkomstenvandeinterviewsengesprekkenmet ervaringsdeskundigenzoalsprof.dr.vanderschee(hoogleraar onderwijsgeografieuniversiteitutrecht/vrijeuniversiteitamsterdam)en drs.postma(directeurknag).medeopaanradenvanvanderscheeen Postmaishetonderzoekmeergefocustopéénaspect.Datmaakthetsterker enonderzoekstechnischbeteruitvoerbaarindegegevensituatie.daaromzijn gastlessenverderbuitenbeschouwinggelaten.vanderscheesteldevoorin tegaanophetnutvanhetvakaardrijkskunde;hoebrengjedatalsdocent (beter)voorhetvoetlichtenhoeveranderjedemindsetvanleerlingen.datis zekereeninteressanteenrelevantevraag,maarvooronsslechtsdeels inpasbaarinditonderzoek. 4. TweediepteJinterviews( focusedofwelguidedinterviews )opdetwee scholenwaarwijmomenteellesgeven.dezedocentenhebbenkennisvanhet aardrijkskundecurriculumindeonderbouwvanhavoenvwo. Voordeinterviewsmakenwegebruikvaneengestructureerdevragenlijst.Dit iseenveelgebruiktinstrumentbijguidedinterviews(kallenbergetal.,2011). Bepaaldevragenzullenaanallerespondentengesteldworden,ditis noodzakelijkvooreenbetrouwbaarentevergelijkenresultaat.daarnaast dientdevragenlijstalsleidraadvoorhetgesprek.deinterviewerkanafwijken vandevragen,eenanderevolgordehanterenenmomentenkiezenom kritischdoortevragen,omopdiemaniermeerinformatieteverkrijgen. Validiteit DrenthenSijtsma(1990)omschrijvenvaliditeitalsdematewaarinhet meetinstrumentaanzijndoelbeantwoordt.cronbach(1970,pag.121)geeftaan validiteitdehoogsteprioriteitenformuleerthetnogscherper:nomatterhow satisfactoryitisinotherrespects,atestthatmeasuresthewrongthingorthatis wronglyinterpretedisworthless. Inonsstrevennaareenzohoogmogelijkevaliditeitenbetrouwbaarheid,hebben wijtriangulatietoegepast.datwilzeggendatwijonzeonderzoeksresultaten baserenopdatadieopverschillendemanierenverzameldzijn.zomakenwij gebruikvan: 1. verschillendebronnen,zoalssocialemedia,andereaardrijkskundedocenten, literatuurenstatistischmateriaal(brontriangulatie), 2. verschillendeonderzoeksmethodes,zoalseenonlineenquêteendieptej interviews(methodischetriangulatie), 3. anderemensendanwijzelf(onderzoekstriangulatie). 9

11 Voorbeidevragenlijstenheeftonderzoekstriangulatieplaatsgevonden.Ir.Rebecca ParserJGloudemans(voormaligregiodirecteurDLG),drs.BeppiePoulus (onafhankelijkadviseur)endrs.mariëttehilkemeijer(communicatieadviseur ProvincieUtrecht)hebbenhiervoorzorggedragen.DaarnaasthebbencollegaJ docentendeonlineenquêtemeerderekerengetest.ditwarengeenlatere respondentenengeïnterviewden.puntendiezowelhieruit,alsuitde onderzoekstriangulatienaarvorenkwamen,haddenondermeerbetrekkingopde lengtevandeenquête,hetadviesniettevragennaaraantallenleerlingen (eindexamenkandidaten)enderouting(hetvlotdoordeenquête heenspringen, omdatalleendevoorbetreffenderespondentrelevantevragenwordengetoond). Dezeopmerkingenhebbenwijterhartegenomenenverwerktindedefinitieve vragenlijsten.dezezijnalsbijlagebijditrapportopgenomen. 10

12 3 Resultaten# 3.1 Leerlingen#en#eindexamen,#landelijk#beeld# Indezeparagraafwordtdeelvraag2beantwoord: Watislandelijkgeziendesituatie:hoeveelkinderen(absoluutenrelatief)hebben sinds2000eindexamenaardrijkskunde(havoenvwo), A.vóórdevernieuwdeTweedeFasevan2007 B.nádevernieuwdeTweedeFasevan2007? JaarlijksverzorgtCITOeenverslagleggingvandeeindexamenshavoenvwomet daarinvoorelkvakhettotaalaantalleerlingendateindexamendoetinhet betreffendevak.metbehulpvandezecitoexamenverslageniseenoverzicht gecreëerdvanhetpercentageeindexamenkandidatenaardrijkskundehavoenvwo indeperiode2000j2014(ziefiguur1enbijlage1) havo vwo Figuur#1.#Percentage#eindexamenkandidaten#aardrijkskunde#op#havo#en#vwo#in#de#periode#2000Z 2014#(Alberts#e.a.,#2000#t/m#2014).# Watopvaltishetrelatieflagepercentageaardrijkskundeeindexamenkandidaten in2000invergelijkingmetdedaaropvolgendejaren(ziefiguur1).destijginginde jarenernaistedankenaandeinvoeringvandetweedefase.tot1999washet vakaardrijkskundeeenvrijkeuzevakvoorleerlingenindebovenbouwvanhavoen vwo.datverandertdoordeinvoeringvandetweedefasevoordebovenbouwvan havoenvwo.eennieuweopzetvandebovenbouwvanhetvoortgezetonderwijs, devrijheidbijhetsamenstellenvaneenvakkenpakketverdwijntenwerd vervangendooreenkeuzevooreenprofiel.vanafhetschooljaar1998j1999 werdenvierprofieleningevoerd: cultuur&maatschappij; economie&maatschappij; natuur&gezondheid; natuur&techniek Inhetcultuurenmaatschappijprofielwerdhetvakaardrijkskundeverplicht gesteld(onderwijsraad,2005ennoordink&kroon,2001). NadeinvoeringvandevernieuwdeTweedeFasehavo/vwoper1augustus2007is eendalingvanhetpercentageeindexamenkandidatenaardrijkskundetezien(zie Figuur1).IndevernieuwdeTweedeFasehavo/vwoisdeprofielstructuur aangepastenishetvakaardrijkskundenietlangerverplichtinenigprofiel,dusook nietmeerinheteconomieenmaatschappijprofiel(gion,2012).delaatstejaren lijkthetpercentageleerlingendatvooraardrijkskundekiesttestabiliserenrondde waardesvanvóórdeinvoeringvandetweedefase. Hetzoukunnendathetaantaleindexamenkandidatenvoordehavodekomende jarenweereenstijginggaatlatenzien.vanafstudiejaar2015j2016moeten havistendienaardepabowillenvóóraanvangvandezeopleidingaantonenover voldoendeparatekennistebeschikkenoverdevakkenaardrijkskunde, geschiedenisennatuur&techniek.voorelkvandezevakkenkomteeneigen toelatingstoets.echter,alsstudentenhavojeindexamenaardrijkskundehebben gedaanzijnzevrijgesteldvandezetoelatingstoets.studentenmeteenvwoj diplomazijnvrijgesteldvandenaderevooropleidingseisen(bron:website 11

13 3.2 De#online#enquête# #respondenten# Indezeparagraafwordtdeelvraag3beantwoord: Hoezietdeinzetvanveldwerkinhetaardrijkskundeonderwijserindedagelijkse praktijkuit? # Respondentenenhungeografischespreiding Eind2014isdeenquêteonlinegegaanendoor33respondenteningevuld. Hiervanwarener31bruikbaarvoorhetonderzoek.Tweeenquêteswaren technischonbruikbaar.dezezijnbuitendeverdereresultatengehouden.de verklaringvoorditaantalligtmogelijkindetijdvanhetjaar:degrotewerkdruk vlakvoorendeafwezigheidtijdensdekerstvakantie.onderpunt3bijde onderzoeksmethodehaddenwijaangegeveneenresponsvanminimaal10scholen natestreven.datismet31bruikbareresultatengelukt. InFiguur2is,oponzerespondentuitWillemstadna,deregionalespreidingvan dezerespondentenweergegeven.bijnaalleprovincieszijnvertegenwoordigdmet reactiesvanscholenuitalkmaar,amersfoort2x,bilthoven3x,beilen,denhaag3x, Enschede,Geldrop,Grootebroek,Heeswijk,Hilversum,Horn,Houten,Kesteren, Kollum,Leiden2x,Mijdrecht,Oss,Rotterdam4x,Tiel,Willemstad(Curaçao)en Zwijndrecht. Figuur#2.#Herkomst#van#de#respondenten# 12

14 Respondentenenonderwijs Vanderespondentenis19,4%(6)vrouw;80,6%(25)man.Hiervangeeft71%les aanleerlingenopdehavo(22)en90,3%opvwo(28).hetaantaljaren werkervaringinhetonderwijslooptuiteenvan19,4%(2tot5jaar)tot29,0% (zowelmeerdan10jaaralsminderdan2jaar),ziefiguur3. Figuur#3.#Aantal#jaren#onderwijservaring#van#de#respondenten# Descholenwaaronze31respondentenwerkenbiedenindevolgendeverhouding dediverseonderwijsvormenaan: VMBOJKB 19,4%(6) VMBOJT 58,1%(18) HAVO 74,2% (23) VWOJatheneum 71,0% (22) VWOJgymnasium 64,5% (20) Bij12vande22respondenten(54,5%)dieopdehavoJafdelingwerkenmaakt veldwerkwéldeeluitvanhetlesprogramma;bij10respondenten(45,5%)isdit niethetgeval.vande28respondentendieophetvwowerkengeven16 respondenten(57,1%)wélveldwerken12(42,9%)niet. # Derespondentennoemenondermeerdevolgendeactiviteitenalshetom veldwerkgaat:fietstocht,grondboringen,grondsoortenbepalenenclassificeren, projectzandmotormetproevenenexperimenten,stadsexcursierotterdam, wijkenvergelijken,buurtonderzoek,meteorologischonderzoek,omgevingen/of landschapinkaartbrengen,onderzoekbebouwingenbewonersamsterdam, onderzoekwaterbouwkundigewerkeninwestjfriesland,geofort,vulkaanmeren Eifel.Veldwerkisdusheeldivers. Deactiviteitenvoorhavoenvwozijnvergelijkbaar.Erzijn11respondentendie zowelveldwerkophavojalsvwojniveauverzorgen.zijmakenhierbijgeen onderscheidquatypeactiviteitnaarschoolsoort;somswelindiepgangenduur. Aanderespondenten,dieaangevengeenveldwerkaantebiedenisgevraagdwat hiervoorderedenenzijn(zietabel1).opvallendisdathetaspectgebrekaantijd indelessenerzowelophavo(60%)alsvwo(67%)uitspringt.daarnaastvormen hetgebrekaanbudget(resp.40%en50%)engebrekaanmaterialen(resp.40%en 33%)eenbelemmeringbijhetorganiserenvanveldwerk.Uitdetoelichtingkomt naarvorendatdocentenwelideeënhebben,maarhetnietgeregeldkrijgen. DirectiesencollegaJdocentenzienlesuitval(vananderevakken)alseenprobleem. Tabel#1.#Redenen#om#geen#veldwerk#aan#te#bieden#op#havo#en#vwo# Redenen## Havo#(%)# VWO#(%)# Geenspecifiekereden(en) Gebrekaantijdindelessen Gebrekaantijdvoorvoorbereiden veldwerk Gebrekaanbudget Gebrekaanmaterialen(denkaanbijv. grondboren) Gebrekaanbegeleidingtijdens veldwerk Anders

15 3.3 Leerlingen#en#eindexamen,#respondentscholen# Indezeparagraafwordtdeelvraag4beantwoord: Hoeverhoudthetpercentageleerlingendateindexamendoetinaardrijkskunde zichopderespondentscholentenopzichtevanhetlandelijkegemiddelde? Algemeen Allereerstzijndegegevensvanderespondentscholengecontroleerd.Vande31 respondentengevener22lesophavo.nahetverwijderenvandubbele respondentscholenenscholenmetincompletegegevenszijner20scholenover. Dezelfdehandelingisuitgevoerdvoorhetvwo.Vande31respondentengevener 28lesophetvwo.Nahetverwijderenvandubbelerespondentscholenenscholen metincompletegegevenszijner25vwojscholenover. derespondentscholentussende23,9en65,3%,ziefiguur4.destandaarddeviatie is10,7. Vandeze18havoJscholenbiedener11(61,1%)veldwerkaanindeonderbouw.Er zijn7scholendiegeenveldwerkaanbieden(38,9%). Opveldwerkscholendoet37,7%vandeleerlingeneindexamenaardrijkskunde,iets meerdande36,9%bijnietjveldwerkscholen. DeDienstUitvoeringOnderwijs(DUO)vanhetMinisterievanOnderwijs,Cultuur enwetenschappubliceertjaarlijkshetaantalexamenkandidatenperinstelling voorhavoenvwometdaarbijdebeoordelingenofgemiddeldecijfersvoorhet schoolexamen,hetcentraalexamenendecijferlijstpervak.metbehulptvandeze gegevensisvoorderespondentscholenbepaaldhoeveelleerlingeneindexamen hebbengedaaninhetvakaardrijkskunde.hierbijisgebruikgemaaktvande gegevensvoorschooljaar gebruiktwantdezecijferszijndefinitief vastgesteld,ditintegenstellingtotdecijfersover2013j2014 Van18havoJscholenen23vwoJscholenzijngegevensoverhetaantal eindexamenkandidatentevindenbijduo,zietabelleninbijlage2aen2b.detwee scholenwaarvoorgeengegevensbeschikbaarzijnbetreffeneenprivéschoolen eenschoolopcuraçao.decijfersvande23scholenmetgegevensoverhet percentageeindexamenkandidatenaardrijkskundezijnvergelekenmetde resultatenuitdeonlineenquête. Uitkomstenhavo Landelijkgezien(Cito,2013)heeft36,9%vandeleerlingeninhetschooljaar opdehavoeindexameninhetvakaardrijkskundegedaan.Oponze respondentscholen(18scholen)doetgemiddeld37,4%eindexamen aardrijkskunde.despreidingvandeexamenpercentagesrondditgemiddeldeis zeergroot.depercentageseindexamenleerlingenaardrijkskundeschommelenop Figuur#4.#Percentage#eindexamenleerlingen#aardrijkskunde#havo#2012Z2013#op#de# respondentscholen.# Alsalleengekekenwordtnaardescholenmetveldwerkisteziendat5vande11 scholenmetveldwerkmeereindexamenkandidatenhebbendanlandelijk gemiddeld.deze5scholenscorengemiddeld12,4%bovenhetlandelijk gemiddelde(ziefiguur4).zijkomenopeengemiddeldevan49,3%leerlingendie eindexamenaardrijkskundedoen.letop:erzit1uitschieter:eenschoolwaar 65,3%vandeleerlingeneindexamenaardrijkskundedoet. 14

16 Descholenzonderveldwerkdieeenhogerdangemiddeldaantalleerlingenmet aardrijkskundehebbenscorengemiddeld7,2%hogerdanhetlandelijkgemiddelde (36,9%)enkomenuitop44,1%eindexamenkandidatenaardrijkskunde.Letop: dezeresultatenzijngebaseerdopcijfersvan3scholen. Vandescholendieminderdanhetlandelijkgemiddeldaantal eindexamenkandidatenaardrijkskundehebbenzijner6scholendiewelveldwerk uitvoeren.zijhebbengemiddeld28%leerlingendieeindexamendoeninhetvak aardrijkskunde;8,9%lagerdangemiddeld.descholenzonderveldwerkscoren gemiddeld5,4%lagerdangemiddeld(ziefiguur5). Uitkomstenvwo Landelijkgezien(Cito,2013)doet32,2%vandevwoJerseindexameninhetvak aardrijkskunde.opde23respondentscholendoetgemiddeld31,6%vande leerlingeneindexamenaardrijkskunde.depercentagesschommelentussende5 en58,1%(ziefiguur6).destandaardafwijkingis8,9. Figuur#6.#Percentage#eindexamenleerlingen#aardrijkskunde#vwo#2012Z2013#op#de# respondentscholen.# Vande10scholendiebovengemiddeldscorenbiedt70%veldwerkaan(7scholen) en30%biedtgeenveldwerkaan(ditzijn3scholen). Figuur#5.#Gemiddeld#percentage#eindexamenleerlingen#aardrijkskunde#havo#2012Z2013#voor# scholen#met#en#zonder#veldwerk.# VeldwerkscholenlijkenhetgemiddeldietsbetertedoendannietJ veldwerkscholen.tochkanergeziendevariatieineindexamenkandidaten aardrijkskundebijderespondentscholengeenconclusiewordengetrokkendat veldwerkzorgtvoormeereindexamenkandidatenaardrijkskunde. # Vande23vwoJscholenbiedener14(60,9%)veldwerkaanindeonderbouw.Van dezeveldwerkscholenheeftpreciesdehelfteenbovengemiddeldendeandere helfteenondergemiddeldaantalleerlingendateindexamendoetinhetvak aardrijkskunde. Vande9scholendiegeenveldwerkaanbieden(39,1%vandescholen)heeft33,3% (3scholen)eenbovengemiddelden66,7(6scholen)eenondergemiddeldaantal leerlingendateindexamendoetinhetvakaardrijkskunde 15

17 VeldwerkscholenlijkenhetbetertedoendannietJveldwerkscholen.Bij veldwerkscholenzit50%vandescholenbovenhetlandelijkgemiddeldemet betrekkingtothetaantaleindexamenkandidatenaardrijkskunde.ditin tegenstellingtot33,3%bijnietjveldwerkscholen. Alsdegemiddeldeaantalleneindexamenkandidatenaardrijkskundevande velwerkscholenennietjveldwerkscholenmetelkaarvergelekenwordenisditniet terugtezien.opscholenmetveldwerkdoetgemiddeld31,3%vandeleerlingen eindexameninhetvakaardrijkskundeenopdescholenzonderveldwerk32,1%. InFiguur7.Istezienhoescholenscorentenopzichtevanhetgemiddelde.Daarbij isdegroeprespondentscholengesplitstinscholen metenzonderveldwerk,diemeerdanhetlandelijkgemiddeldeaantal eindexamenkandidatenaardrijkskundehebbeneninscholenmetenzonder veldwerkdiejuistlagerdanhetlandelijkgemiddeldezitten. De7scholenmetveldwerkhebbenscorengemiddeld9%bovenhetlandelijk gemiddelde32,2%met41,2%leerlingendieeindexamendoeninhetvak aardrijkskunde.descholenzonderveldwerkscorengemiddeld10,3%hogerdan hetlandelijkgemiddeldeenkomenuitop42,5%.letop:gebaseerdop3scholen. Vande13scholendiebenedengemiddeldscorenbieden7scholen(53,8%)welen 6scholen(46,2%)geenveldwerkaan.De7scholenmetveldwerkhebben gemiddeld25,2%leerlingendieeindexamendoeninhetvakaardrijkskunde;7% lagerdangemiddeld.de6scholenzonderveldwerkzittengemiddeldbijna10% lager;daardoetgemiddeld22,3%vandeleerlingeneindexamenaardrijkskunde. Letop:hierziteenschoolbijwaarslechts5%vandeleerlingenvoorhetvak aardrijkskundekiest. Erisgeenduidelijkbeelddatveldwerkscholenmeerleerlingenhebbendievoor aardrijkskundekiezen.geziendevariatiebinnendepopulatiekanergeen conclusiewordengetrokkendatveldwerkinvloedheeftopeindexamenkandidaten aardrijkskunde. Figuur#7.#Gemiddeld#percentage#eindexamenleerlingen#aardrijskskunde#vwo#2012Z2013#voor# scholen#met#en#zonder#veldwerk.# 3.4 DiepteZinterviews# DediepteJinterviewszijnuitgevoerdophetGriftlandCollege(Soest)enVlietland College(Leiden),ziedeverslageninbijlage5aen5b.HetGriftlandCollegeiseen schoolvoorvmbojt,havoenvwoenheeft1447leerlingen(schooljaar2014j2015). HetVlietlandCollegebiedteveneensvmboJt,havoenvwoonderwijsaanenheeft 942leerlingen(schooljaar2013J2014)(websitewww.scholenopdekaart.nl).Het GriftlandCollegeiseenChristelijkescholengemeenschap,hetVlietlandCollege interconfessioneel;dezeschoolisontstaanuiteenfusievaneenroomsjkatholieke eneenchristelijkeschool.beidescholenhebbenvergelijkbareonderwijsvisie,met bijvoorbeeldvoornamelijkklassikale,frontalelessenvan60en50minuten. Beidescholenbiedenindeonderbouwveldwerkaan.BijhetGriftlandinallejaren onderbouwvanhavoenvwo.ophetvlietlandcollegeisalleenindederdeklas havoenvwoeenveldwerk. 16

18 17 OphetGriftlandCollegedeedinschooljaar2012J201336,6%vandehavoJ leerlingenen27,8%vandevwojerseindexameninhetvakaardrijkskunde. Hiermeescoortdeschoolonderhetlandelijkgemiddelde.OokhetVlietlandscoort met27,5%havojleerlingenen30%vwojers,dieeindexamenaardrijkskundedoen onderhetlandelijkgemiddelde.beidescholenzittenmethunpercentages aardrijkskundeeindexamensbinnenderangevanderespondentscholen. Indeinterviewsmetdedocentenbevestigenzijhetbeelddatuitdeonline enquêtenaarvorenkomt:beidescholendoenveldwerk,maarhebbengeen hogerepercentageseindexamenkandidatenaardrijkskunde. Beidescholengevenaandatzijveldwerkdoen,maarditnietdirectzienals activiteitdiebijdraagtomvoorhetvakaardrijkskundetekiezen. Alshetaleenbijdragelevert,isdievolgenshetVlietlandCollegewèlpositief.Het Griftlanddenktdatandereaspecteneengrotereinvloedhebben.Inparagraaf3.5 gaanwenaderinopdekeuzevoorhetvakaardrijkskunde. Beidescholenzienweleenrolvoorveldwerkinhetcurriculumweggelegd,maar alleenalshetwordtgeplaatstineenbrederecontextvanhetvak.hethebbenvan eenvisieisdaarbijvanbelang.opditmomentzijndeveldwerkendieworden aangebodenopzichzelfstaandeactiviteiten,dienietineenbredereinhoudelijke contextzijngeplaatstenookgeengoedeweerspiegelingzijnvandeaspectenvan hetvakaardrijkskunde. 3.5 Belemmering#om#voor#aardrijkskunde#te#kiezen# ZoweluitdeinterviewsmetVanderScheeenmetdepraktijkscholenalsuitde literatuur(béneker,2013enterhorst,2014)komtnaarvorendatmeerdere factorendekeuzevanleerlingenbepalenomaardrijkskundealdannietopte nemeninhetvakkenpakket.eenbelangrijkefactorlijktnut.leerlingengevenaan datdaarbijdematewaarineenvakbelangrijksisvooreenvervolgopleidingof beroepofhunkeuzesterkbepaald.ditkomtovereenmetdebevindingenvan Merkx(2009).Merkxsteltdatleerlingenkiezenvooreenandervak,omdatze denkendathetrelevantisvoorhuntoekomst.ookbogaardtenvanderwal gevenaandatleerlingengeenaardrijkskundekiezen,omdatzezichafvragenwat hetbelangvanhetvakis,alshetzelfsnietnodigisvoorhetvolgenvaneenstudie geografie. Aandedocentendiedeonlineenquêtehebbeningevuldisgevraagdwatzijde belangrijkstebelemmeringachtenvoorleerlingenomnietvoorhetvak aardrijkskundetekiezen.ookhierkomthetbelangvanhetvakhetsterkstnaar voren.maarliefst90,3%vanderespondentengeeftaandatdebelangrijkste redenisdatleerlingenaardrijkskundenietnodighebbenvoorvervolgopleiding. Daarnaastisdeconcurrentievananderekeuzevakkeneenbelangrijke belemmering(87,1%).alsderdemetruim40%wordtinteresseinhetvak genoemd.indetoelichtinggevendocentenmeerderekerenaandatdecanende keuzevoorhetvakaardrijkskundenietstimuleren,maareerdernatuurkunde aanraden. Vervolgenshebbenweaandedocentengevraagdofwelkerolzijzienvoor veldwerkomleerlingenhetnutvanaardrijkskundevoorleerlingentelateninzien. Eengreepuitdeantwoordenvanonzerespondenten: Veldwerkmaaktdeconnectietussenschoolenhetdagelijkseleven, aardrijkskundeisoveralomjeheen,maardatzienleerlingennietomdat het'zonormaal'is.veldwerkkanhelpen(landschaplerenlezen,detheorie eenkeerinhetveldzien,etc.) Lerenonderzoekdoen,zekerinhetvwo.Ookenquêtesopstellenvoor bijvoorbeeldwijkonderzoekendergelijkekanergnuttigzijn. Leerlingenmoeteninziendataardrijkskundeoveralomhenheenis,datje aanhetdagelijkslevenkuntmeten,datjehetkuntonderzoeken,endat hetjehelptomdewereldomjeheenbetertebegrijpen. Eendagjeinhetveldzalnietheelveelverschilmaken. AlsaardrijkskundenetalsinGrootJBrittanniëeenverplichtvakzouzijn metverplichteveldwerkenenonderzoek,danzoudenleerlingenookin lerenzienhoebelangrijkebijdrageaardrijkskundekanleverenaan algemenevorming,hetaanlerenvanvaardighedenenkennisinhet algemeenomveelverdertekomeninhethboofuniversiteit

19 Doorveldwerkzienleerlingennogsnellerdebetekenisvanhetvak aardrijkskunde.hetwordtconcreter. JuistderelatiemetdetypischNederlandseproblematiekenkan aardrijkskundeopdekaartzetten.vervanhunbedshowszijneral genoeg. Omteziendataardrijkskundeoveralomjeheenis,dathetnietalleen maarboekenjkennisis. Mitsgoedgekozenlijkthetmedatveldwerkdeleerlingenduidelijkmaakt dataardrijkskundemeerisdaneenvakdatjehelptomhetnieuwste volgen,datheteenvakisdatgaatoverhuneigenomgeving. Veldwerkmaaktaardrijkskundeconcreetenzorgtervoordat aardrijkskundeookbuitenhetlokaalwordtopgemerktdoorleerlingenin hetdagelijksleven. Hetbrengtbesefdataardrijkskundeoveralenookinjeeigen leefomgevingis Leerlingentelatenziendataardrijkskundeveelpraktischetoepassingen kentinhetdagelijksleven,leerlingenenthousiastmakenvoorhetvak:de praktijkspreektveelmeeraandandeboeken. 18

20 4 Conclusie#en#aanbevelingen# 4.1 Conclusies# Dehypothesedieinditonderzoekwordtgetoetstluidt: Wijverwachten,geletoponstheoretischkaderenmetnameEgan(1997) enwoolfolke.a.(2008,p.444j446),teziendatscholenmetveldwerkbij aardrijkskundeeenhogerpercentageleerlingenheeftmethetvak aardrijkskundealseindexamenvak. Dezehypothesemoetenwijverwerpen,omdatdespreidingindecijferste grootisomstatistischbetrouwbareuitsprakentekunnendoen. KijkendnaarFiguur1,waarinhetpercentageeindexamenkandidaten aardrijkskundeophavoenvwoindeperiode2000j2014(albertse.a., 2000t/m2014)isweergegeven,ishetdevraaghoereëelhetisomhet aantaleindexamenkandidatentewillenvergroten.defiguurlaatziendat hetaantaleindexamenkandidatenzichnulijkttestabiliserenophetniveau vanvoordetweedeenvernieuwdetweedefase.wellichtisdatde realiteitwaarmeehetvakaardrijkskundemoetleven:eenaantal eindexamenkandidatendatschommeltrondde35%vanhettotaal. 4.2 #Aanbevelingen# Hetonderzoekzougezienkunnenwordenalseenpilot.Wijvermoeden datveldwerkeensleuteltoteenstabielenmogelijkgroteraantal eindexamenkandidatenzoukunnenzijn.deliteratuursterktonsindeze gedachte(weeden,2006,zwiebel,2007,slo,2009envandenberg, 2009).Daaromadviserenwijonsonderzoekopgrotereschaaluitte voeren.datkanvrijeenvoudigdoorhavoenvwoscholentevragenbijhet invullenvandeexamenresultatenbijhetcito(wolf)aantevinkenof scholenveldwerkaanbiedenindeonderbouwjaofnee.methetzetten vanditenevinkjekaneenvergelijkbareanalysealsdiewijhebben uitgevoerdwordengedaan,alleendanlandelijkvoorallescholen. DeSLOheeftdocentenaardrijkskundegevraagdnaarhunervaringmet vernieuwde2 e fase.ditisbeschreveninhetvakdossieraardrijkskunde (2011).Opmerkelijkisdatwordtgeschreven: Hetalgemenebeeldvanhet vakis:interessantenleuk,maarnietrelevantennoodzakelijkvoorde vervolgstudie.zaakishetomderelevantievanaardrijkskundevoor vervolgopleidingenverschillendeberoependuidelijktemaken.eenrolin dezeisweggelegdvoordocentenaardrijkskundeendevaksectie.zijzullen JsterkerdanvoorheenJhunvakmoetenprofileren. Hierbijmissenwijde linknaardeaardrijkskundeolympiadeenhetaandeelvanveldwerk daarin.hetzougoedalsslo,alstrekkervandeaardrijkskundeolympiade, dezerelatieexpliciteert. Veldwerkkosttijdenenergie.Hetisnietduidelijkofdocentenhiervoor voldoendezijntoegerustenofzewelbereidzijndietijdenenergieerinte stoppen.behoorthettothetvak(competentie)vanaardrijkskundedocent ofishetietsvoorliefhebbers?wijbevelenaanhierduidelijkheidoverte verkrijgenenverschaffen. Wantalsduidelijkwordtdathet(kunnen)aanbiedenvanveldwerktotde vanzelfsprekendezakenindeaardrijkskundelesbehoortenditookgoed wordtbeschreven,kanditaardrijkskundedocentenen sectieshelpen faciliteiten(tijd,geldenmiddelen)voorveldwerktebepleitenbijdirecties. DaarbijkanenmoetSLOo.i.eenbelangrijkerolspelen.Momenteel ontbreekteenduidelijkebreedgedragenvisieophetbelangvanveldwerk endaarmeeisereengebrekaanurgentie;veldwerkheeftgeenprioriteit. Buitenstaanderszienhetvaakalsiets leuks.leukalleenisechter onvoldoende.hetmoeteennuttigebijdrageleverenaanhetontwikkelen vanhetwereldburgerschap.zakenalsdoorlopendeleerlijnen, periodeonderwijse.d.zijnsomsmoeilijkbespreekbaar.sloenoverheid kunnendocentenformeleargumentatiegeven;knagkandaarbij ondersteunen. 19

21 Alsveldwerkeenlogischenvastonderdeelvanhetcurriculumwordt,is hetzaaktebepalenaanwelkekwaliteitseisendatdanmoetvoldoen.het lijktalsofkwaliteitvanveldwerkweinigwordtgemonitord.oponze praktijkscholenwordtdekwaliteitnietgetoetst;watheteffectis,ofer effectis,isonbekend.datwordtniet gemeten.wordenleerlingenmeer wereldburger?wijadviserenomtoteenbreedgedragenkwaliteitsnorm tekomen.hiervoorissamenwerkingbinnensecties,tussensectiesen scholenenontmoetingenendiscussiemetvakgenotenvangrootbelang. VoorhetKoninklijkAardrijkskundigGenootschap(KNAG)lijkthierbijeen rolweggelegd.ditistegelijkertijdeenkansvoorhetknagomzijnpositie inhetaardrijkskundejonderwijsteversterken(enwellichthetledentalte vergroten).hiervoorishetraadzaamgebruiktemakenvan good practises entelerenvanbuitenlandseervaringen,bijvoorbeeldingrootj Brittannië. Tenslotteishetverstandigteblijvenfocussenophetnutvanhetvak.De concurrentiemetanderevakkenisgrootenlijktgroterteworden.ziehet voorbeeldvandebusinessclassophetgriftlandcollegeendeervaringdat decaneneerdernatuurkundeadviserendanaardrijkskunde.verbinding metdepraktijkkanleerlingenbeterzichtgevenophetnutvanhetvak. Gastsprekersuithetbedrijfslevenofvanoverheidkunnenhierbijeenrol spelen.wijzijnvanmeningdatditquaorganisatie,geldenpersonele inzet,eeneffectieveenmakkelijkemanieris,diezonderlesuitvalingezet kanworden. 20

22 Bronnen# Alberts,R.V.J.enVerhelstJDeman,M.M.L.(2000).Examenverslag2000; vbo/mavo/havo/vwo.citogroep,arnhem. Alberts,R.V.J.enVerhelstJDeman,M.M.L.(2001).Examenverslag2001; vbo/mavo/havo/vwo.citogroep,arnhem. Alberts,R.V.J.enNoordermeer,L.(2002).Examenverslag2002; vbo/mavo/havo/vwo.citogroep,arnhem. Alberts,R.V.J.enNoordermeer,L.(2003).Examenverslag2003;havo/vwo. Citogroep,Arnhem. Alberts,R.V.J.(2004).Examenverslag2004;havo/vwo.Citogroep,Arnhem. Alberts,R.V.J.(2005).Examencampage2005Voortgezetonderwijs.StichtingCito InstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.(2006).VerslagvandeExamencampage2006Voortgezetonderwijs. StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.(2007).VerslagvandeExamencampage2007Voortgezetonderwijs. StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.(2008).VerslagvandeExamencampage2008Voortgezetonderwijs. StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2009).VerslagvandeExamencampage2009 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2010).VerslagvandeExamencampage2010 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2011).VerslagvandeExamencampage2011 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2012).VerslagvandeExamencampage2012 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2013).VerslagvandeExamencampage2013 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. Alberts,R.V.J.enErens,B.J.M.(2014).VerslagvandeExamencampage2014 Voortgezetonderwijs.StichtingCitoInstituutvoorToetsontwikkeling,Arnhem. AriësJPeters,C.&Schee,J.vander,(2009).Vooralinteressant,maarnodig? Keuzemotievenvaneerstejaarsstudentengeografie.Geografie,nr.4.april2009 (p.40j41).knag,utrecht. Beek,A.van(2015).InternationaleAardrijkskundeOlympiade2014.Geografie, januari2015,pp.43.knag,utrecht Béneker,T.(2013).Aardrijkskundevecht.Geografie,juni2013,pp.58J64.KNAG, Utrecht Berg,G.vanden,e.a.(2009).Handboekvakdidaktiekaardrijkskunde.Landelijk ExpertisecentrumMensJenMaatschappijvakken,Amsterdam. Blom,A.(2001).Veldwerk:iedereenvindthetleuk,niemanddoethet.Geografie Educatief,derdekwartaal2001,pp.32J33.KNAG,Utrecht Bogaardt,I.A.M.vanden&Wal,E.vander(2010).Motivatievoorhetvak Aardrijkskunde.IVLOS,UniversiteitUtrecht,Utrecht. BrekelmansenVanTartwijk.(Geendatum)Interviewen:eenhandleidingbijhet houdenvaninterviewsinhetkadervanhetpraktijkgerichtonderzoek(pgo). Utrecht,IVLOS,UniversiteitUtrecht. 21

23 22 Broek,L.vanden,Jordens,H.,Kleijn,E.de,Kock,R.,Legierse,A.,Morélis,H., Steentjes,M.enTaminieau,A.(2009).BeschrijvingenvandeOlympiades. Beschrijvingenvandiverseolympiadesenwedstrijdenvoordebovenbouwvan havoenvwoenvanenkeleverwantewedstrijdenvoordeonderbouw.stichting leerplanontwikkeling(slo),enschede Cronbach,L.J.(1970).EssentialsofPsychologicalTesting(3 rd ed.).newyork, Harper&Row. Drenth,P.J.D.enSijtsma,K.(1990).Testtheorie:Inleidingindetheorievande psychologischetestenzijntoepassingen.bohnstafleuvanloghum,houten. Duivenvoorden,A.(2013).Hetvakleerplanaardrijkskundeinhettweedeleerjaar; meningenenervaringenvanleerlingenendocenten.praktijkgerichtonderzoek, CentrumvoorOnderwijsenLerenUniversiteitUtrecht,Utrecht. Ebbens,S.enS.Ettekoven(2013).Effectiefleren,basisboek.NoordhoffUitgevers, Groningen. Egan,K.(1997).TheEducatedMind:HowCognitiveToolsShapeOur Understanding.UniversityOfChicagoPress,Chicago degelderlander(2012).clvveenendaalschraptlessenaardrijkskunde.31maart 2012 GION,GroningsInstituutvoorOnderzoekvanOnderwijs(2012).Evaluatievande nieuwewetgevingvoordetweedefasehavo/vwo,eindrapport.groningen, FaculteitGedragJenMaatschappijwetenschappen,RijksuniversiteitGroningen,pp. 5. Kallenberg,T.,Koster,B.,Onstenk,J.enScheepsma,W.(2011).Ontwikkelingdoor onderzoek.eenhandreikingvoorleraren.thiememeulenhoff,amersfoort Klare,JenSwaaij,L.van(2011).Degroteatlasvandebelevingswereld.Uitgeverij Harmonie,Amsterdam. Merkx,H.(2009).Aardrijkskundekiezen:vanonderbouwnaarbovenbouw. HogeschoolvanAmsterdam,Amsterdam. MinisterievanOnderwijs,CultuurenWetenschap(2013).Kerncijfers2008`2012, onderwijs,cultuurenwetenschap.pp11.publicatienummer: OCW1000/42032/08DW2013B001,DenHaag Noordink,H.enKroon,H.(2001)Vakdossier2001AardrijkskundeVoortgezet Onderwijs.StichtingLeerplanOntwikkeling,pp.1enpp.10 Noordink,H.enVries,H.de(2011)Vakdossieraardrijkskunde;Standvanzakenin detweedefase.slo,nationaalexpertisecentrumleerplanontwikkeling,enschede Onderwijsraad(2005).AdviesWetsvoorsteltweedefasevoortgezetonderwijs.Den Haag,pp.5. Oost,H.&Markenhof,A.(2002).Eenonderzoekvoorbereiden.Baarn:HBuitgevers PostmaJVanderMeer,B.,Vollenbronck,L.&Schee,J.vander,(2009).Daarom kiezenscholierenaardrijkskundeinhunprofiel.geografie,april2009,pp.38j39. KNAG,Utrecht. Terhorst,R.(2014)Aardrijkskunde:kiezenofniet,datisdevraag`Een inventarisatievanbeweegredenenomaardrijkskundeoptenemeninhetprofielen deverwachtingenoverditvakindebovenbouwoptweescholen.universiteitvan Utrecht,Utrecht Weeden,P.,(2006),Pupils perceptionsofgeographyaliteraturereview.university ofbirmingham,schoolofeducation,birmingham.

24 Websitehttp://goedvoorbereidnaardepabo.nl/,laatstbezochtop30december WebsiteDUOmeteindexamenleerlingenperschoolenpervak. groep.nl/organisatie/open_onderwijsdata/databestanden/vo/leerlingen/default.a sp,laatstbezochtop22december2014. Websitehttp:// Woolfolk,A.,Hughes,M.enWalkup,V.(2008).PsychologyinEducation,2nd edition.pearsoneducationlimited,pp.444j446. Zee,F.vander(2004).KennisverwervingindeEmpirischeWetenschappen,de methodologievanwetenschappelijkonderzoek.bmooo,groningen. Zwiebel,F.(2007).Onderzoeknaardepopulariteitvanhetvakaardrijkskundein3 HavoenVwoinhetVoortgezetOnderwijs.UniversiteitvanUtrecht,Utrecht. 23

25 Bijlagen# Bijlage#1.# Aantal#eindexamenkandidaten#havo#en#vwo#2000Z2014#(totaal#en#in#het#vak#aardrijkskunde)# #Jaartal# Aantal#eindexamenZ kandidaten#havo# Aantal#eindexamenZ# kandidaten#havo# met#aardrijkskunde## EindexamenZ# kandidaten#havo# aardrijkskunde#(%)# Aantal#eindexamenZ kandidaten#vwo# Aantal#eindexamenZ# kandidaten#vwo# met#aardrijkskunde## EindexamenZ# kandidaten#vwo# aardrijkskunde#(%)# 2000# , ,7 2001# , ,6 2002# , ,3 2003# , ,7 2004# , ,8 2005# , ,3 2006# , ,0 2007# , ,2 2008# , ,9 2009# , ,3 2010# , ,1 2011# , ,1 2012# , ,4 2013# , ,2 2014# , ,2 # # 24

26 Bijlage#2a.# Overzicht#eindexamenkandidaten#havo#aardrijkskunde#(AK)#op#de#respondentscholen# School Locatie Veldwerk## Aantal#eindexamenZ Aantal#eindexamenZ# Percentage#eindexamenZ# Opmerkingen op#havo kandidaten#havo*# kandidaten#havo#ak kandidaten#havo#ak#(%) 'tatrium Amersfoort# nee# 65# 29# 44,6# # Bonhoeffercollege Enschede nee ,0 # CollegeDeHeemlanden Houten nee ,3 # CSVVG,CSG Beilen nee ,7 # HetNieuweLyceum Bilthoven ja ,9 # KolegioAlejandroPaula Willemstad,Curaçao nee geengegevens geengegevens geengegevens Curaçao# Martinuscollege Grootebroek ja ,3 # OSGPiterJelles Kollum ja ,2 # PCC Alkmaar nee ,7 # RSGLingecollege Tiel ja ,2 # ScholengemeenschapSintUrsula Horn ja ,1 # SegbroekCollege DenHaag ja ,0 # TitusBrandsmaLyceum Oss ja ,2 # VanLodensteinCollege Kesteren nee ,8 # VeenLandenCollege Mijdrecht ja ,9 # Visser'tHooftLyceum Leiden ja ,9 # WalburgCollege Zwijndrecht ja ,3 # WerkplaatsKindergemeenschap Bilthoven ja ,5 # Winford DenHaag nee geengegevens geengegevens geengegevens privéschool# WolfertDalton Rotterdam nee ,3 # *voorhettotaalaantaleindexamenkandidatenhavoishetaantaleindexamenkandidateninhetvaknederlandsalsuitgangspuntgenomen. 25

27 Bijlage#2b.# Overzicht#eindexamenkandidaten#vwo#aardrijkskunde#(AK)#op#de#respondentscholen# School Locatie Veldwerk## Aantal#eindexamenZ aantal#eindexamenz# Percentage#eindexamenZ# Opmerkingen op#vwo kandidaten#vwo*# kandidaten#vwo#ak kandidaten#vwo#ak#(%) tatrium Amersfoort# nee# 55# 16# 29,1# # Bonhoeffercollege Enschede nee ,6 # ChristelijkGymnasiumSorghvliet DenHaag nee ,5 # CollegeDeHeemlanden Houten nee ,9 # CSVVG,CSG(VincentvanGogh) Beilen nee ,1 # ErasmiaansGymnasium Rotterdam ja ,0 # GemeentelijkGymnasiumHilversum Hilversum ja ,9 # GymnasiumBernrode Heeswijk nee ,8 # HetNieuweLyceum Bilthoven ja ,1 # KolegioAlejandroPaula Willemstad,Curaçao nee geengegevens geengegevens geengegevens buitenland# Martinuscollege Grootebroek ja ,7 OSGPiterJelles Kollum ja ,5 rsglingecollege Tiel ja ,3 ScholengemeenschapSintUrsula Horn ja ,7 SegbroekCollege DenHaag ja ,8 StedelijkgymnasiumLeiden Leiden ja ,9 StrabrechtCollege Geldrop nee ,6 TitusBrandsmaLyceum(hooghuis) Oss ja ,8 VanLodensteinCollege Kesteren nee ,0 VeenLandenCollege Mijdrecht ja ,3 Visser'tHooftLyceum Leiden ja ,9 WalburgCollege Zwijndrecht ja ,1 WerkplaatsKindergemeenschap Bilthoven ja ,9 Winford DenHaag nee geengegevens geengegevens geengegevens privéschool WolfertDalton Rotterdam nee ,0 *voorhettotaalaantaleindexamenkandidatenvwoishetaantaleindexamenkandidateninhetvaknederlandsalsuitgangspuntgenomen.# 26

28 Bijlage#3.# De#online#enquête# Indezelijstzijndevragenuitdeonlineenquêteopgenomen.Deenquêteszijnonlineafgenomenviauwpinie.nl JJ Geachtecollega, WijvragenuwhulpbijonsonderzoeknaardebetekenisvanveldwerkinhetaardrijkskundeJonderwijsdoordezeenquêteintevullen.Datkostmax.10minuten vanuwtijd(maximaal25vragen).hetonderzoekvormtdeafrondingvanonzeéénjarigeeducatievemasteraandeuniversiteitvanutrecht,waarwijbeiden velejarengeledenfysische(kimvandaal)ensociale(marijkekloosterman)geografiehebbengestudeerd. DedirecteaanleidingvooronsonderzoekisonseigenveldwerkinOrvelte(Drenthe)afgelopenvoorjaaréndeveranderendebelangstellingvoorhetvak aardrijkskunde.wijwillenwetenofveldwerkdekeuzevooraardrijkskundeindebovenbouwhavoenvwopositiefzoukunnenbeïnvloeden. Heteindresultaatvanonsonderzoekishetrapport Opreis:dewereldomonsheen eneenartikel.alsuditwiltontvangen,kuntuonderaandevragenlijstuw jadresinvullen.wijsturenuheteindresultaatdantoe.alsueencollegawilattenderenopdevragenlijst:graagstuurdandelinkdoor;hoegroterde respons,destebetrouwbaarderderesultatenzijn. WijverzoekenUdevragenlijstuiterlijk21decembera.s.onlineintevullen Bijvoorbaatdank, KimvanDaalenMarijkeKloosterman M06J (Kim) M06J (Marijke) 27

29 1. Gegevensschool a. Naamschool b. Postcode+huisnummer c. Plaatsnaam d. Niveaus(vmboJkb/vmboJt/havo/vwo/gym)(keuze,meerderevinkjesmogelijk) 2. Gegevensrespondent a. Naam(vrijblijvend) b. EJmail(vrijblijvend) c. M/V(keuze1vinkje) d. Hoelangdocent(<2jaar2J5jaar5J10jaar>10jaar)(keuze,1vinkjemogelijk) e. Hoelanggeeftulesopdezeschool(<1jaar/1J5jaar/>5jaar)(keuze1vinkjemogelijk) f. Geeftulesophavoen/ofvwo?(jaroutingnaarvragenoverlesgevenopdehavo/needoornaarvraagoverkeuzeaardrijkskundeals eindexamenvak) 3. Veldwerkopdehavo Watverstaanwijonderveldwerk: Veldwerk:hetverzamelenvanonderzoeksgegevendoorleerlingenzelfbuitenhetklaslokaal,waarvanderesultatenlater(bijv.opschool ofthuis)wordengeanalyseerdenverwerkt. Bijveldwerkwordtvaakeengerichteonderzoeksopdrachtinhetvelduitgevoerd,bijvoorbeeldbodemonderzoekofbuurtonderzoek.Het kaneenonderdeelzijnvaneenexcursieofvaneenmeerdaagsestudiereiseneenlesuur,dagdeelofmeerderedagdelenbeslaan. a. Geeftulesopdehavo?(jadoornaarvragenoverveldwerkopdehavo/needoornaarvraagwaaromniet) b. Iserveldwerkbijindeonderbouwhavobijuopschool?(Javragenoverspecificerenveldwerk/needoornaarvragenovervwo) c. WelkeVWKactiviteitenwordenindeonderbouwondernomen(denkaanenquêtesafnemen,grondboringen,gesteentepracticum,etc.)(open) d. Enhoeveeltijdiservoordezeactiviteiten(peractiviteit,tijdbuitenentijdvoorverwerking/analyse)?(open,voorbeelderbij) e. Watvoorveldwerkwordtdoordeleerlingenpositiefbeleefd?(openvraag) Indiengeenveldwerk: 28