Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie van adolescenten met een autismespectrumstoornis

Transcriptie

1 4 Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie van adolescenten met een autismespectrumstoornis Drs. A. van der Sijde, kinder - en jeugdpsychiater, werkzaam bij De Steiger, behandel - en expertisecentrum voor autisme, onderdeel van De Grote Rivieren, organisatie voor geestelijke gezondheidszorg Zuidwest-Nederland Amazone WG Dordrecht Telefoon: Fax: Website: info.desteiger@degroterivieren.nl

2 Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 5 Samenvatting Epidemiologisch onderzoek naar het voorkomen van psychiatrische comorbiditeit bij mensen met een autismespectrumstoornis is vrijwel niet voorhanden. Het meeste onderzoek is verricht in klinische populaties en dit onderzoek suggereert een hoog percentage aan comorbide psychiatrische stoornissen. In dit artikel wordt een onderzoek gepresenteerd naar het voorkomen van psychiatrische stoornissen in een klinische populatie van 100 adolescenten met een autismespectrumstoornis. Het onderzoek toont aan dat er bij een hoog percentage (60%) van de adolescenten met een autismespectrumstoornis sprake is van comorbiditeit en dat dit een nadelig effect heeft op het behandelresultaat. Summary There is hardly any epidemiological research into the presence of psychiatric diseases in people with autism spectrum disorders. Most research about comorbidity has been executed in clinical populations. The results point in the direction of a higher prevalence of comorbidity in the autistic population. This article describes a study of the prevalence of psychiatric disorders in a clinical population of 100 patients with autism spectrum disorders. The study shows autism spectrum disorders are complicated by a high degree (60%) of psychiatric comorbidity. Effectiveness of treatment is affected by comorbidity. Inleiding In de literatuur over autisme werd aanvankelijk niet veel over comorbiditeit gemeld. Het laatste decennium is de belangstelling hiervoor aanmerkelijk toegenomen. In 2005 verscheen hierover zelfs een apart boek van de hand van Ghaziuddin. Zijn advies is om bij mensen met een autismespectrumstoornis goed te onderzoeken of er sprake is van comorbiditeit, omdat onbehandelde comorbiditeit kan leiden tot ernstige problemen zoals agressie gericht op zichzelf en anderen. Op zich is het niet verbazingwekkend dat andere psychiatrische stoornissen naast het autisme voorkomen. Iedere ernstige handicap vergroot het risico op andere problemen. Het vaststellen van comorbiditeit is echter geen gemakkelijke opgave. Psychiatrische ziektebeelden kunnen op elkaar lijken, zodat het soms moeilijk is onderscheid te maken tussen autisme en andere psychiatrische stoornissen. Symptomen die deel uitmaken van andere psychiatrische stoornissen kunnen direct uit de autistische problematiek voortkomen (bij voorbeeld rituelen en dwanghandelingen) en andersom kunnen op autisme gelijkende symptomen voortkomen uit andere psychiatrische stoornissen (bij voorbeeld zich isoleren, echolalie, maniërismen). Waar het werkelijk omgaat bij comorbiditeit is de aard van de relatie. Is de kans op bepaalde psychiatrische stoornissen daadwerkelijk vergroot? Is er een gemeenschappelijke oorzaak of leidt de ene stoornis tot de andere ( Tsai, 1996). Lorna Wing (2000) geeft aan dat in de diagnostiek 3 fouten kunnen worden gemaakt: 1 een autismespectrumstoornis wordt aangezien voor een andere psychiatrische stoornis (bij voorbeeld een obsessieve-compulsieve stoornis, depressie of schizofrenie); 2 een bijkomende aandoening wordt bij mensen met een autismespectrumstoornis niet onderkend. Men spreekt hierbij ook wel van diagnostic overshadowing (Reiss et al. 1982); 3 een autismespectrumstoornis wordt niet onderkend in de loop van een andere terecht gediagnosticeerde aandoening. Ik wil daar nog een tweetal zaken aan toevoegen, namelijk dat aan ieder symptoom dat buiten het autisme valt direct een diagnostisch label wordt gehangen en het gevaar van overdiagnostiek. Door de gebrekkige betekenisverlening bij mensen met autisme kunnen bepaalde vragen van de diagnosticus verkeerd worden opgevat. Een voorbeeld hiervan kan optreden bij het uitvragen van psychotische symptomen. Op de vraag hoor je wel eens stemmen die andere mensen niet horen? kan gemakkelijk ja gezegd worden door iemand met een autismespectrumstoornis zonder dat er daadwerkelijk sprake is van stemmen horen in de zin van akoestische hallucinaties. Bij personen met een autismespectrumstoornis komen naast de symptomen die behoren bij de triade van Wing veel andere symptomen voor, zoals ongewone reacties op zintuiglijke prikkels, een afwijkende houterige of onhandige motoriek, extreme en schijnbaar onlogische angsten, en non specifieke gedragsproblemen (Rutter, 1985), zoals eetproblemen (ongewone voedselvoorkeuren, rumineren, polydipsie) en slaapproblemen, openlijk masturberen, zelfbeschadigend gedrag, agressief gedrag, driftbuien, aandachtsstoornissen, overbeweeglijk gedrag en heftige

3 6 Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie stemmingswisselingen. De vraag is of de bijkomende symptomen zoals die in combinatie met autisme worden gezien, beschouwd moeten worden als comorbide pathologie. Tsai (2000) noemt de volgende percentages gedragssymptomen die bij de autistische stoornis voorkomen (zie tabel 1). Hij pleit ervoor om de boven beschreven symptomen te beschouwen als comorbide psychiatrische stoornissen. Als een van de argumenten noemt hij de vooruitgang die patiënten met autisme boeken als zij met de juiste medicatie worden behandeld (Tsai, 1999). Een dergelijke benadering leidt vanzelfsprekend tot hoge percentages aan comorbide stoornissen en is per definitie onjuist. Symptomen maken onderdeel uit van een stoornis, maar zijn hieraan niet gelijk. Van de norm afwijkend gedrag van kinderen en jeugdigen behelst vaak een heel scala aan gedragingen dat moeilijk in een diagnostische categorie onder te brengen is. Naast de autistische symptomen worden bij jongeren vaak opstandig gedrag, concentratieproblemen, Werkelijk te onderscheiden stoornissen Verschillende stoornissen die eenzelfde etiologie hebben Fouten in diagnostische procedures Onjuistheden in de ziekteleer, gebrek aan goede definities, de aanwezigheid van onjuiste grenzen tussen de stoornissen, of het hanteren van grenzen waar ze niet bestaan, kunnen op onterechte wijze comorbiditeit doen veronderstellen. In de praktijk is het niet altijd gemakkelijk te beslissen welke symptomen nog bij de autismespectrumstoornis horen en wanneer men van een apart onderscheiden stoornis moet spreken. Een voorbeeld: Jan is een 18 jarige jongen als hij wordt opgenomen in De Steiger. Op de leeftijd van 9 jaar is de diagnose PDDNOS gesteld. Hij is zeer claimend ten opzicht van zijn gescheiden moeder. Jan kan geen onduidelijkheid of onzekerheid verdragen. Jan heeft de neiging om bij alles wat gezegd wordt, door te denken. Hij wordt angstig van de gedachtes die hij krijgt en gaat dan dwangmatig om geruststelling vragen. Ieder antwoord roept echter weer nieuwe vragen op. Tabel 1 Percentages gedragssymptomen bij autisme Gebrekkige aandacht en concentratie 60 % Hyperactiviteit 40 % Dwanghandelingen % Angsten % Stemmingsproblemen 9-44 % Slaapproblemen 11 % Zelfbeschadiging % Tics 8 % een depressieve of prikkelbare stemming en angsten gezien. Bij de diagnostiek is het van belang om het totaal aan symptomen te beschrijven, maar daarnaast is het in kaart brengen van iemands sterke en zwakke kanten minstens zo belangrijk. Daarbij moet gekeken worden naar verschillende niveaus van iemands functioneren, van het biologische niveau tot aan functioneren in het gezin en de maatschappelijke context. Comorbiditeit is geënt op een categorale benadering, maar sluit een dimensionele benadering niet uit. Vanuit de dimensionele benadering duidt het begrip comorbiditeit op een correlatie tussen verschillende soorten gedrag. Denk bijvoorbeeld aan de dimensies agressief gedrag, angstig gedrag, depressief gedrag of concentratieproblemen. Deze zijn met vragenlijsten te meten, zoals de CBCL, TRF en YSR. Comorbiditeit (Verhulst, 1992) kan te maken hebben met Zijn favoriete onderwerpen zijn hemel, hel en andere geloofsvragen. Vrienden heeft hij niet. Gaat het hier om angstige preoccupaties voortkomend uit het autisme of is hier sprake van een comorbide dwangstoornis? In de klinische praktijk worden behandelaars regelmatig met dit soort vragen geconfronteerd. Wat verder verwarrend is, is dat bepaalde diagnostische termen wat hun betekenis betreft door elkaar lopen, bij voorbeeld schizoïde stoornis, schizotypische persoonlijkheid en de stoornis van Asperger. Bepaalde stoornissen kunnen volgens de classificatieregels niet naast elkaar voorkomen, zoals ADHD en autisme. In toenemende mate zijn er echter duidelijke aanwijzingen, dat het onderkennen en behandelen van ADHD naast het autisme, zeer ondersteunend kan werken op patiënten en hun familie (Goldstein & Schwebach, 2004).

4 Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 7 De coördinatieontwikkelingsstoornis, de expressieve taalstoornis, de gemengd receptieve-expressieve taalstoornis, de separatieangststoornis en selectief mutisme mogen volgens de classificatieregels ook niet naast het autisme geclassificeerd worden. Bij pica en ruminatie is het afhankelijk van de ernst van de stoornis. Het moet voldoende ernstig zijn en aparte medische aandacht vragen, zo wordt in de DSM IV omschreven (APA, 1994). Zie tabel 2. De diagnose sociale fobie en persoonlijkheidsstoornissen mogen niet geclassificeerd worden als zij eerder toe te schrijven zijn aan de gevolgen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis. Een gegeneraliseerde angststoornis mag niet uitsluitend voorkomen in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis. Dezelfde regel geldt ook voor het stellen van een schizoïde en de schizotypische persoonlijkheidsstoornis. Dit zou er op neer komen dat deze diagnoses eigenlijk nooit gesteld zouden kunnen worden bij mensen met een autismespectrumstoornis (zie tabel 3). psychiaters. Hoe frequent comorbide stoornissen voorkomen is niet duidelijk. Epidemiologisch onderzoek is er bijna niet. Vanuit de weinige onderzoeken (Keen & Ward, 2004; Kim, et al., 2000; Gurney, et al., 2006) die er zijn komt de tendens naar voren dat angststoornissen en stemmingsstoornissen vaker voorkomen bij mensen met autismespectrumstoornissen dan in de algemene populatie. Hetzelfde geldt voor de gedragsstoornissen, waarbij vooral ADHD in het oog springt. In het onderzoek van Keen en anderen uit 2004 waarbij zowel in 1997 als in 2001 onderzoek gedaan werd naar het voorkomen van autismespectrumstoornissen en comorbiditeit, bleek de prevalentie van autismespectrumstoornissen te verdubbelen van 2 tot 4 per De comorbiditeit van ADHD steeg van 5.2 % tot 13.7 %. Het onderzoek had plaats in een gezondheidsregio in het noorden van Engeland (Doncaster). Gurney en medewerkers (2006) vonden in een steekproef in de algemene bevolking dat bij kinderen met autisme depressie en angst in een hoger percentage voorkwamen Tabel 2 Classificatieregels DSM IV met betrekking tot pervasieve ontwikkelingsstoornissen bij stoornissen in zuigelingenleeftijd tot adolescentie. Mag niet tegelijkertijd voldoen aan de criteria van een pervasieve ontwikkelingsstoornis Coördinatieontwikkelingsstoornis Expressieve taalstoornis Gemengd receptieve-expressieve taalstoornis Reactieve hechtingsstoornis van de zuigelingenleeftijd of de vroege kinderleeftijd Stereotiepe bewegingsstoornis Mag niet uitsluitend voorkomen in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis ADHD Pica en ruminatie (afhankelijk van ernst) Separatieangststoornis Selectief mutisme Tabel 3 Classificatieregels DSM IV met betrekking tot pervasieve ontwikkelingsstoornissen bij andere psychiatrische stoornissen Niet eerder toe te schrijven aan (uitingen en consequenties van) een pervasieve ontwikkelingsstoornis Sociale fobie Persoonlijkheidsstoornissen (duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedachten die duidelijk afwijken van de cultuur van betrokkene) Mag niet uitsluitend voorkomen in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis Gegeneraliseerde angststoornis Schizoïde persoonlijkheidsstoornis Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Literatuuroverzicht Het behandelen van comorbide stoornissen bij mensen met een autismespectrumstoornis is vaak lastig en vormt een uitdaging voor psychologen, sociotherapeuten en dan bij kinderen zonder autisme (38.9 % tegenover 4.2%). Dit gold ook voor gedragsproblemen (58.9 % tegenover 5.2%). Het meeste onderzoek naar comorbiditeit is uitgevoerd

5 8 Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie in klinische populaties. Ook hier wordt geconstateerd dat comorbiditeit frequent voorkomt bij mensen met autismespectrumstoornissen (Sverd, 2003). Een recente studie (de Bruin, et al., 2006) liet zien dat in een ambulante groep kinderen met PDDNOS een zeer hoog percentage aan comorbide psychiatrische stoornissen (80.9 %) werd gevonden. Tot 2006 waren er geen gevalideerde instrumenten beschikbaar om comorbide psychiatrische stoornissen vast te stellen bij patiënten met een autismespectrumstoornis. Brereton, et al. (2006) gebruikten de Developmental Behaviour Checklist een instrument dat oorspronkelijk is ontwikkeld om psychopathologie te diagnosticeren bij patiënten met een verstandelijke beperking. Leyfer, et al. (2006) maakten een aanpassing voor de Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia, zodat deze gebruikt kon worden bij kinderen en adolescenten met autisme voor het diagnosticeren van psychiatrische stoornissen. Dit instrument noemde zij de Autism Comorbidity Interview-Present and Lifetime Version (ACI-PL). Dit instrument bleek valide en betrouwbaar voor het vaststellen van onder meer depressieve stoornissen, ADHD en de obsessieve-compulsieve stoornis. In het met de ACI-PL beschreven onderzoek werd een hoge prevalentie gevonden van specifieke fobie, obsessievecompulsieve stoornis en ADHD. Hoe comorbiditeit het behandelresultaat beïnvloedt is niet bekend. Het ligt voor de hand dat het een negatief effect heeft op het welzijn van patiënten en dat het interfereert met het functioneren in het dagelijks leven. De ervaring is ook dat het een grote belasting vormt voor het gezin waarin het kind met een autismespectrumstoornis leeft. Doel van het onderzoek Vaststellen in welk percentage van de gevallen er sprake is van comorbiditeit en welke psychiatrische stoornissen naast het autisme het meest frequent voorkomen. Een ander doel was onderzoeken of psychiatrische comorbiditeit het behandelresultaat beïnvloedt. Methode Alle dossiers van patiënten die in een periode van 5 jaar in De Steiger (behandelkliniek in Dordrecht voor adolescenten met een autismespectrumstoornis) werden opgenomen en weer ontslagen, werden onderzocht op de volgende gegevens: leeftijd, geslacht, IQ, woonsituatie, dagbesteding, voorkomen van agressie, duur van de klinische behandeling, leeftijd waarop de diagnose autismespectrumstoornis werd gesteld, diagnose en bijkomende diagnoses op As I volgens de DSM IV, de GAF score (APA,1994) aan het begin en aan het eind van de behandeling. Alle patiënten hadden bij verwijzing naar de kliniek een stoornis in het autismespectrum. Dat is namelijk een van de voorwaarden bij verwijzing naar De Steiger. De uiteindelijke DSM IV classificaties kwamen tot stand na klinische observatie, de klachtenanamnese, bestudering van de ontwikkelingsanamnese, psychologisch onderzoek, psychiatrisch onderzoek en multidisciplinair overleg 3 maanden na de start van de behandeling in De Steiger. In totaal ging het om 101 dossiers. Een patiënt werd uitgesloten van de studie omdat deze geen autismespectrumstoornis bleek te hebben. De klinische populatie bestond dus uit 100 patiënten. Resultaten Van de 100 patiënten waren er 88 jongens en 12 meisjes. De verhouding jongens meisjes is dus 9:1. Hoewel deze verhouding aanzienlijk schever ligt dan de verhouding van 4:1 die meestal gerapporteerd wordt, komt dit wel overeen met gegevens uit de literatuur dat de verhouding jongens en meisjes toeneemt met de intelligentie. 15 Jongeren hadden een totaal IQ tussen de 70 en de Jongeren hadden een normale begaafdheid. In al deze gevallen spreekt men van hoog functionerend autisme. De gemiddelde leeftijd bij opname was 16 jaar met een spreiding van 13 tot 21 jaar. De opnameduur varieerde van 1 dag tot 44 maanden. De gemiddelde opnameduur is 21 maanden. De gemiddelde leeftijd bij het stellen van de diagnose autismespectrumstoornis is 12 jaar (spreiding van 4 tot 19 jaar). Zie grafiek 1. Opvallend is dat de leeftijd waarop de diagnose gesteld wordt vrij laat is. Vraag is of de late diagnosestelling de kans op een klinische behandeling doet toenemen of dat dit een gegeven is dat geldt voor de gehele populatie in Nederland. De woonsituatie bij verwijzing bij de opgenomen jongeren was als volgt: 68 jongeren verbleven thuis bij hun ouders, 16 kwamen uit een andere psychiatrische instelling, 6 uit een orthopedagogische instelling en 3 uit een justitiële jeugdinrichting. 25 % Van de jongeren hadden bij verwijzing geen enkele vorm van dagbesteding. Verder is gekeken naar het al dan niet aanwezig zijn van fysieke agressie bij de verwijzing. In 65 % was er geen sprake van fysieke agressie. Ten opzichte van ouders was er bij 7 % sprake van fysieke agressie. Ten opzichte van sibs 6 %. Ten opzichte van anderen dan sibs en ouders in 10 %

6 Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 9 Grafiek 1 Diagnoseleeftijd bij 100 opgenomen jongeren in De Steiger van de gevallen. Ten opzichte van voorwerpen 7%. Automutilatie kwam voor bij 5 % van de verwezen jongeren. De DSM IV classificatie van de autismespectrumstoornissen bij de 100 patiënten was als volgt: 27 jongeren hadden een autistische stoornis, 20 jongeren hadden de stoornis van Asperger, 53 jongeren hadden een autismespectrumstoornis die geclassificeerd werd als PDDNOS. Zie grafiek jongeren met een autistische stoornis, voor 33 van de 53 jongeren met PDDNOS en voor 11 van de 20 jongeren met de stoornis van Asperger. In percentages betekent dat 59 % van de jongeren met een autistische stoornis een comorbide diagnose had op as I., 62 % van de jongeren met PDDNOS en 55 % van de jongeren met de stoornis van Asperger. Zie Grafiek 3. Grafiek 2 Autismespectrumstoornissen in De Steiger Asperger 20% Autisme 27% PDDNOS 53% De prevalentiegegevens van de diverse autismespectrumstoornissen variëren zodanig dat geen uitspraak gedaan kan worden of deze klinische populatie een goede afspiegeling vormt van de autismespectrumstoornissen in algemene populatie. 60 Van de 100 jongeren hadden tijdens de behandeling een bijkomende diagnose op As I. Dit gold voor 16 van de Het aantal comorbide stoornissen kwam op een totaal van 79. Dat betekent dat een aantal jongeren twee of meer diagnoses had naast het autisme. Om precies te zijn hadden 15 jongeren 2 diagnostische classificaties. Twee jongeren hadden 3 diagnostische classificaties.

7 10 Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie Grafiek 3 Comorbiditeit bij jongeren met autismespectrumstoornis Om welke diagnosegroepen gaat het? De belangrijkste groepen worden hieronder omschreven. Voor de overigen wordt verwezen naar grafiek Jongeren hadden een angststoornis. Overigens betekent dit niet dat de overige jongeren geen last hadden van angsten. Angsten komen vaak voor bij mensen met een autismespectrumstoornis. Bereiken deze klachten een bepaalde drempel die een aparte behandeling rechtvaardigde, dan werd gesproken van een aparte stoornis. 27 jongeren hadden een gedragsstoornis, 12 jongeren hadden een stemmingsstoornis, 7 jongeren hadden een ticstoornis. Voor de onderverdeling van de angststoornissen, gedragsstoornissen en stemmingsstoornissen zie de respectieve tabellen 4, 5 en 6. Grafiek 4 Comorbiditeit bij 100 opgenomen jongeren in De Steiger Angststoornissen Communicatiestoornissen Eetstoornissen Gedragsstoornissen Leerstoornissen Psychotische stoornissen Seksuele en genderidentiteitsstoornissen Somatoformestoornissen Stemmingsstoornissen St. gebonden aan een middel St. in de impulsbeheersing St. in de zindelijkheid Ticstoornissen

8 Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 11 Tabel 4 Angststoornissen Angststoornissen N Obsessieve-compulsieve stoornis 8 Specifieke fobie 1 Angststoornis nao 3 Gegeneraliseerde angststoornis 0 Sociale fobie 2 Totaal 14 Tabel 5 Gedragsstoornissen Gedragsstoornissen N ADHD 15 Oppositioneel opstandige gedragsstoornis 3 Gedragsstoornis 5 Gedragsstoornis nao 4 Totaal 27 Tabel 6 Stemmingsstoornisssen Stemmingsstoornissen N Dysthyme stoornis 4 Depressieve episode 5 Bipolaire I stoornis 1 Depressie nao 1 Psychotische depressie 1 Totaal 12 De bevindingen zijn congruent met de bevindingen uit de literatuur waar vooral een associatie wordt gevonden tussen de autismespectrumstoornissen en stemmings- en angststoornissen. Opvallend is het frequente voorkomen van gedragsstoornissen en met name de plaats die ADHD hierbij inneemt. Een van de hypotheses was dat het aanwezig zijn van een comorbide stoornis de uitkomst van de behandeling beïnvloedt. In dit onderzoek is de GAF gebruikt als uitkomstmaat voor de behandeling. Als we kijken naar de groep met comorbiditeit en zonder comorbiditeit dan zien we dat er bij beide groepen sprake van vooruitgang is in het functioneren gemeten met de GAF. De vooruitgang voor de hele groep is statistisch significant (paired samples test t(df=99)= -14,322, p< 0,000). Voor de groep zonder comorbiditeit is de vooruitgang groter dan de groep zonder comorbiditeit. Dit verschil blijkt statistisch significant (T test for equality of means t(df=98) = -3.18, p < 0,002). Zie Grafiek 5. De groep met comorbide stoornissen is verder uitgesplitst naar de vier hoofdgroepen. Dan blijkt dat alleen de vooruitgang van de groep jongeren met een stemmings-

9 12 Psychiatrische comorbiditeit in een klinische populatie Grafiek Verandering GAF tijdens klinische behandeling van jongeren met ASS met comorbiditeit vergeleken met jongeren met ASS zonder comorbiditeit *** ASS- ASS ASS- ASS+ GAF 1 44,8 42,8 GAF 2 59,9 *** 52,7 p=0.002 ASS- = autismespectrumstoornissen zonder comorbiditeit ASS+ = autismespectrumstoornissen met comorbiditeit GAF 1= GAF bij opname GAF 2= GAF bij ontslag stoornis als comorbide diagnose niet significant is. Comorbide ticstoornissen lijken het behandelresultaat niet negatief te beïnvloeden. Zie Grafiek 6. Discussie en conclusie Een dossieronderzoek in een kliniek heeft natuurlijk zijn beperkingen. Het onderzoek is retrospectief van karakter en er is sprake van een geselecteerde populatie waardoor het moeilijk is de resultaten te generaliseren naar de algemene populatie. De GAF scores zijn niet bepaald door een onafhankelijk onderzoeker, maar zijn vastgesteld door de behandelaar, zodat er sprake is van een zogenaamd doctor s bias. Desalniettemin geeft dit onderzoek een goede afspiegeling van de klinische praktijk en kunnen Grafiek 6 Verandering GAF tijdens klinische behandeling van jongeren met ASS en een comorbide stoornis op As I x *** *** *** x ASS + Gedragsst. ASS + Stemmingsst. ASS + Angstst. ASS + ticst 10 0 GAF 1 GAF 2 x ASS + Gedragsst. 42,8 52,2 *** (p<0.000) ASS + Stemmingsst. 43,8 49,2 NS (p<0.103) ASS + Angstst. 38,6 48,6 *** (p<0.002) ASS + ticst 44,2 60 *** (p<0,000)

10 Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 13 met enige voorzichtigheid de volgende conclusies worden getrokken: Psychiatrische stoornissen bij mensen met een ASS komen frequenter voor dan in de algemene bevolking. Gedragsstoornissen waaronder ADHD, stemmingsstoornisen en angststoornissen zijn het meest frequent. Het is daarom van groot belang om goed onderzoek te doen naar aanwezige comorbide stoornissen, zodat gericht een behandeling kan worden ingezet. De DSM IV classificatieregels zijn te beperkend en zouden moeten worden aangepast om comorbiditeit goed in kaart te kunnen brengen bij mensen met een autismespectrumstoornis. Comorbide stoornissen lijken een negatief effect te hebben op het behandelresultaat ondanks het feit dat hierop gericht een behandeling werd ingezet. Hierbij moet wel aangegeven worden dat de GAF als uitkomstmaat voor behandeling zeer beperkt is. De GAF meet globale vooruitgang op een aantal gedragsdomeinen. Bij mensen met een autismespectrumstoornis kunnen gezien de aard van de stoornis geen spectaculaire resultaten worden verwacht. Nauwkeuriger onderzoek is nodig waarbij gefocust wordt op welzijn, toename in sociale en communicatieve vaardigheden, vaardigheden op het gebied van de zelfredzaamheid, verminderen van autistische symptomen, toename van probleemoplossingsvaardigheden en planningsvaardigheden. Hiervan zijn voorbeelden in de literatuur. Teunisse et al. (2007) toonde bij voorbeeld aan dat er een relatie bestaat tussen cognitieve stijlkenmerken en sociale vooruitgang. Verder onderzoek naar de behandeling van comorbide stoornissen bij mensen met een autismespectrumstoornis is noodzakelijk om de resultaten van behandeling te verbeteren. Literatuur American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.). Washington, DC: Author. Brereton, A.V., Tonge, B.J., & Einfeld, S.L. (2006). Psychopathology in children and adolescents with autism compared to young people with intellectual disability. Journal of Autism & Developmental Disorders, 7, Bruin, de E.I., Ferdinand, R.F., Nijs, de P.F.A., & Verheij, F. (2006). Comorbide psychiatrische stoornissen bij kinderen met PDDNOS. Wetenschappelijke Tijdschrijft Autisme, 1, 4-8. Ghaziuddin, M. (2005). Mental Health Aspects of Autism and Asperger Syndrome. Jessica Kingsley Publishers, London. Goldstein, S., & Schwebach, A.J. (2004). The comorbidity of Pervasive Developmental Disorder and Attention Deficit Hyperactivity Disorder: results of a retrospective chart review. Journal of Autism & Developmental Disorders, 3, Gurney, J.G., McPheeters, M.L., & Davis, M.M. (2006). Parental report of health conditions and health care use among children with and without autism: National Survey of Children s Health. Source Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 8, Keen, D., & Ward, S. (2004). Autistic Spectrum Disorder: A Child Population Profile. Autism, 8, Kim, J.A., Szatmari, P., Bryson, S.E., Streiner D.L., & Wilson F.J. (2000). The prevalence of anxiety and mood problems among children with autism and Asperger syndrome. Autism, 4, Leyfer, O.T., Folstein, S.E., Bacalman, S., Davis, N.O., Dinh, E., Morgan, J., Tager-Flusberg, H., & Lainhart, J.E. (2006). Comorbid psychiatric disorders in children with autism: interview development and rates of disorders. Journal of Autism & Developmental Disorders, 7, Reiss, S., Levitan, G.W., & Szyszko, J. (1982). Emotional disturbance and mental retardation: Diagnostic overshadowing. American Journal of Mental Retardation 86, Rutter, M. (1985). The treatment of autistic children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 26, Sverd, J. (2003). Psychiatric disorders in individuals with pervasive developmental disorder. Journal of Psychiatric Practice, 2, Teunisse, J.P., Krebbers, F.T., Palmen, A., van der Sijde, A., Aerts, F.H., Mommersteeg, M.C., & Berger, H.J. (2007). Cognitive predictors of social improvement in adolescents with autism spectrum disorders. Tijdschrift voor Psychiatrie, 2, Tsai, L.Y. (1996). Brief report: comorbid psychiatric disorders of autistic disorder. Journal of Autism & Developmental Disorders, 2, Tsai, L. Y. (2000). Children with autism spectrum disorder: Medicine today and in the new millennium. Focus on Autism & Other Developmental Disabilities, 3, Verhulst, F.C. (1992). Comorbiditeit. In: Kinder-en jeugdpsychiatrie, onderzoek en diagnostiek, F.C. Verhulst en F. Verheij. (ed), Assen/Maastricht Van Gorcum Wing, L. (2000). Leven met uw autistische kind. Lisse: Swets en Zeitlinger.

11 Bijlage bij artikel Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme Dit artikel is verschenen in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme. Het tijdschrift is online te vinden op Over het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme Het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme is een uitgave van de NVA, de Nederlandse Vereniging voor Autisme. De website van de NVA is Het blad verschijnt 3 keer per jaar. Het verschijnt onder de verantwoordelijkheid van een onafhankelijke redactie. Contact U kunt ons per mail bereiken op: redactie@wetenschappelijktijdschriftautisme.nl De overige contactgegevens vindt u op onze website. Deze pagina is aan de PDF toegevoegd in 2011.