BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 2890/ 11 Betreft zaak: 2890/ Atos Origin - Workplace Services I. MELDING 1. Op 12 februari 2002 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Atos Origin IT Systems Management/ Nederland B.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over Workplace Services B.V. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 36 van 20 februari Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. II. PARTIJEN 2. Atos Origin IT Systems Management/ Nederland B.V. (hierna: Atos Origin) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Atos Origin maakt deel uit van de Atos Origingroep. Deze groep is eind 2000 ontstaan na de overname van Origin B.V. (voorheen onderdeel van de Philips-groep) door het Franse Atos S.A. Tot deze groep behoort een zeer groot aantal vennootschappen. Atos Origin is leverancier van een gevarieerd dienstenpakket op het gebied van informatietechnologie (hierna: IT). 3. Workplace Services B.V. in oprichting (hierna: Werkplekdiensten) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht op te richten door KPN Telecom B.V. (hierna: KPN). KPN is een telecommunicatiebedrijf dat een breed scala van telecommunicatiediensten aanbiedt. Na oprichting maakt Werkplekdiensten als vennootschap deel uit van de KPN-groep. In deze vennootschap zal een belangrijk deel van de activiteiten van het interne bedrijfsonderdeel van de KPN-groep het bedrijfsonderdeel Werkplekdiensten worden ingebracht, namelijk alle desktopdiensten, ook wel genoemd datawerkplekbeheer. Activiteiten op het gebied van voicediensten alsmede onderhoud, ondersteuning van hardware en de software(systemen) van het voormalig bedrijfsonderdeel Werkplekdiensten worden niet ingebracht. 1

2 III. DE GEMELDE OPERATIE 4. De gemelde operatie behelst de overdracht van alle aandelen in Werkplekdiensten aan Atos Origin. Daarmee worden alle activiteiten op het gebied van datawerkplekbeheer overgedragen aan Atos Origin (zie punt 10). Deze voorgenomen transactie blijkt uit de door partijen bij de melding overgelegde Letter of Intent tussen Atos Origin en KPN d.d. 5 februari 2002 en de concept Share Purchase Agreement d.d. 5 februari IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4, omschreven transactie leidt er toe dat Atos Origin uitsluitende zeggenschap verkrijgt over Werkplekdiensten. 6. Betrokken ondernemingen zijn Atos Origin en Werkplekdiensten. 7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en Opvattingen van partijen 8. Partijen geven aan dat Atos Origin geen producent is van hardware of van software. Ook Werkplekdiensten produceert geen hardware of software. 9. In de onderhavige zaak is er sprake van overlap tussen de activiteiten van partijen op het gebied van IT-dienstverlening. Ten aanzien van de IT-diensten kunnen volgens partijen binnen het door Atos Origin geleverde dienstenpakket zogenaamde Global Service Lines 1 worden onderscheiden. Werkplekdiensten is actief op het gebied van de levering en het beheer van de datawerkplekken en de behandeling en bewaking van gemelde incidenten via de Helpdesk. 1 Deze service lines zijn: strategic outsourcing; transformation consulting; desktop solutions; ERP solutions; business applications solutions; technical automation; operational infrastructure solutions; electronic commerce; en strategic technologies. 2

3 10. Volgens partijen bestaat er overlap tussen de activiteiten van Atos Origin en Werkplekdiensten op het gebied van datawerkplekbeheer. 2 Indien zou worden uitgegaan van een nadere onderverdeling van IT-dienstverlening in de door de NMa eerder gehanteerde mogelijk te onderscheiden deelmarkten (zie punt 14), vallen de activiteiten van Werkplekdiensten volgens partijen het best te categoriseren in de volgende onderscheiden deelmarkten: (i) het onderhoud en de ondersteuning van hardware, (ii) het onderhoud en de ondersteuning van software, en (iii) ontwikkeling en integratie. Atos Origin is actief op het gebied van onderhoud en ondersteuning van software en ontwikkeling en integratie, maar is niet actief op het gebied van onderhoud en ondersteuning van hardware. Eventuele overlap tussen de activiteiten van partijen doet zich dus uitsluitend voor op de mogelijk te onderscheiden deelmarkten voor (i) datawerkplekbeheer, (ii) het onderhoud en de ondersteuning van software, en (iii) ontwikkeling en integratie, aldus partijen. 11. Wanneer evenwel een nader onderscheid wordt gemaakt naar doelgroepen/afnemers (zie punt 13) dan is er volgens partijen slechts sprake van overlap tussen de ITdienstverleningsactiviteiten van partijen die zich richten op telecommunicatie-aanbieders. Werkplekdiensten heeft in het verleden uitsluitend diensten verleend aan KPN (zie ook punt 28). Atos Origin verleent IT-diensten aan diverse aanbieders van telecommunicatiediensten. Beoordeling 12. Zoals in eerdere besluiten 3 van de d-g NMa is aangegeven, dient de markt voor ITdienstverlening te worden onderscheiden van de markt voor de verkoop van hardware, respectievelijk software aan eindgebruikers. Zoals reeds aangegeven zijn partijen in het onderhavige geval niet actief op het gebied van de verkoop van hardware of de verkoop van software (zie punt 8). 13. In diverse marktonderzoeksrapporten, in beschikkingen van de Europese Commissie en door marktdeelnemers worden verschillende indelingen, begrippen en definities van ITdienstverlening gehanteerd. Het onderzoeksbureau International Data Corporation (hierna: IDC) maakt bijvoorbeeld in een rapport 4 binnen de markt voor IT-dienstverlening onderscheid tussen 13 2 De term datawerkplekbeheer of desktopdiensten omvat volgens partijen alle diensten die samenhangen met het inrichten en beheren van datawerkplekdiensten, zoals het inrichten en beheren van PCs en laptops, File/Printservice, domaincontrolers en softwaredistributie. 3 Zie bijvoorbeeld het besluit van 11 februari 1999 in zaak 1218/Econocom - EDS Product Services, punt 14, en het besluit van 28 juni 1999 in zaak 1366/Origin - Akzo, punt 8. 4 Zie pagina 5 tot en met 18 van het rapport IT Services Market & Trends in the Netherlands 2000 van februari

4 zogenaamde competitive service categories 5. Zoals in eerdere besluiten 6 van de d-g NMa is uiteengezet kan binnen de markt voor IT-dienstverlening eventueel een nader onderscheid naar enerzijds de aard 7 van de activiteiten van partijen (zie ook punt 14) en anderzijds de doelgroep 8 worden gemaakt. 14. In eerdere beschikkingen van de Europese Commissie 9 en besluiten 10 van de d-g NMa met betrekking tot IT-dienstverlening werd eveneens het volgende onderscheid naar de aard van de activiteiten overwogen: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) onderhoud van en ondersteuning bij hardware; onderhoud van en ondersteuning bij software; consultancydiensten; ontwikkeling en integratie; opleiding en training; IT-management-dienstverlening; en business management-dienstverlening. 15. In een recente beschikking 11 concludeert de Europese Commissie dat niet uitgesloten kan worden dat verdere ontwikkelingen in de IT-sector in de toekomst nog nadere onderverdeling binnen IT-dienstverlening zullen rechtvaardigen. 16. In de onderhavige zaak kan echter in het midden blijven of sprake is van een markt voor IT-dienstverlening of dat een nader onderscheid dient te worden gemaakt naar de aard van de activiteiten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 19 tot en met 27). Ook kan in het midden gelaten worden of een nader onderscheid naar doelgroep 5 Het IDC onderscheidt de volgende deelgebieden: custom application development; application outsourcing; business process outsourcing; desktop management; hardware support & installation; information systems consulting; information systems outsourcing; network consulting & integration; network management services; processing services; software support & installation; systems integration; en training & education. 6 Zie bijvoorbeeld het besluit van 11 november 1999 in zaak 1566/PinkRoccade ACDIS, de punten 10 en 11, en het besluit van 28 augustus 2001 in zaak 2615/Ordina N.V. Devote N.V., de punten 9 en De deelmarkten zijn: (i) consultancy; (ii) implementation (building technical and business solutions); (iii) support services or maintenance; (iv) operations management; en (v) training. Zie ook pagina 18 tot en met 21 van het IDC - rapport IT Services Market & Trends in the Netherlands 2000 van februari Onderscheid kan bijvoorbeeld gemaakt worden ten opzichte van de volgende doelgroepen: financiële sector; (semi-) overheid; handel; industrie; transport; utiliteiten; telecommunicatie; en media. 9 Zie bijvoorbeeld de beschikking van de Europese Commissie van 15 juni 1999 in zaak IV/ M.1561 Getronics/ Wang. 10 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 1566/PinkRoccade - ACDIS, reeds aangehaald, punt Zie de beschikking van 29 juni 2001 in zaak IV/M.2478 IBM Italia/Business Solutions/JV, onderdeel V. 4

5 dient te worden gemaakt, aangezien hierdoor de materiële beoordeling niet wijzigt (zie de punten 19 en 28). Rel evant e geogr af ische mar kt en 17. Partijen gaan uit van een tot Nederland beperkte geografische markt voor ITdienstverlening. Dit mede gelet op de NMa beschikkingpraktijk 12 en overeenkomstig de realiteit van de IT-dienstenmarkt, aldus partijen. Dit geldt volgens partijen ook ten opzichte van de eventuele deelmarkten die binnen de markt voor IT-dienstverlening mogelijk kunnen worden onderscheiden. Met name voor diensten op het gebied van datawerkplekbeheer, het onderhoud en de ondersteuning van software en ontwikkeling en integratie zal de klant een fysieke aanwezigheid van de leverancier wensen, aldus partijen. 18. Het is echter niet noodzakelijk voor de beoordeling van de gevolgen van de onderhavige concentratie om de relevante geografische markt exact af te bakenen. In dit geval kan in het midden blijven of er sprake is van een Nederlandse markt of dat van een in geografische zin ruimere markt dient te worden uitgegaan, aangezien dit de materiële boordeling niet beïnvloedt (zie punt 29). B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE 19. Partijen geven aan dat aangezien de omzet van Werkplekdiensten vrijwel volledig intern 13, dat wil zeggen binnen de KPN-groep werd behaald, deze tot op heden geen onderdeel van de Nederlandse markt voor IT-dienstverlening heeft uitgemaakt. De totale omvang van de markt zal dus worden vergroot door de voorgenomen transactie, aldus partijen. Desondanks hebben partijen een pro forma berekening 14 van marktaandelen gemaakt om een indruk van hun positie en het effect van de voorgenomen concentratie op de mogelijk te onderscheiden relevante markt(en) weer te geven. IT-dienstverlening 20. Het onderzoeksbureau IDC schat de omvang van de Nederlandse markt voor ITdienstverlening voor 1999 op EUR 4,9 miljard (NLG 10,9 miljard) en voorspelt een jaarlijkse 12 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 1366/Origin - Akzo, reeds aangehaald, punt 11, en het besluit van 22 maart 2001 in zaak 2377/PinkRoccade-Computercentrum Waterbedrijven (CCW), punt De externe omzet van het bedrijfsonderdeel Werkplekdiensten bedroeg in 2000 minder dan 1% van de totale omzet toegerekend aan de door Atos Origin over te nemen activa, aldus partijen. De omzet werd volledig in Nederland behaald. 14 Met pro forma is hier en hierna in dit besluit bedoeld: alsof de omzet van Werkplekdiensten deel uitmaakte van de relevante markt(en). 5

6 groeikoers van 13% voor de periode Volgens partijen zijn de marktaandelen van Atos Origin en Werkplekdiensten voor IT-dienstverlening in Nederland in 2000 onderscheidenlijk [10-20]% en [0-10]%. Het gezamenlijke pro forma marktaandeel van partijen op deze markt in 2000 bedraagt dus circa [10-20]%. 21. Naast partijen zijn in Nederland onder andere de volgende relatief grotere marktdeelnemers actief op het gebied van IT-dienstverlening: Cap Gemini/Ernst & Young, Getronics, CMG en PinkRoccade. 22. De d-g NMa verwees reeds in eerdere besluiten 16 met betrekking tot IT-dienstverlening naar de specifieke kenmerken van de IT-sector, zoals het competitief en dynamisch karakter ervan, het grote aantal marktdeelnemers, de groei van de sector en snelle ontwikkelingen op de IT-dienstenmarkt. Datawerkplekbeheer 23. De omzet van Werkplekdiensten in 2000 werd (vrijwel) volledig op de mogelijk te onderscheiden deelmarkt voor datawerkplekbeheer of desktopdiensten behaald. Partijen geven de omvang van de totale markt voor datawerkplekbeheer in Nederland in 2000, met daarbij gevoegd de omzet van Werkplekdiensten (die als gevolg van de overname aan de markt wordt toegevoegd), aan als EUR [ ] miljoen 17 (NLG [ ] miljoen). Volgens partijen zijn de marktaandelen van Atos Origin en Werkplekdiensten voor datawerkplekbeheer in Nederland in 2000 onderscheidenlijk [0-10]% en [10-20]%. Indien wordt uitgegaan van een mogelijk te onderscheiden Nederlandse deelmarkt voor datawerkplekbeheer dan bedraagt het gezamenlijke pro forma marktaandeel van partijen in 2000 dus circa [20-30]%. 24. Partijen wijzen erop dat het bovenstaande cijfer van EUR [ ] miljoen het totale uitbestede datawerkplekbeheer betreft. De captive markt is niet in dit cijfer weergegeven. Partijen zijn van mening dat een aanzienlijk gedeelte van de markt captive is en dat de trend van het outsourcen zich de komende jaren door zal zetten, waardoor de totale markt groter zal worden en het marktaandeel van partijen zal dalen. Marktonderzoek dat is gedaan door de Europese Commissie in een recente beschikking 18 bevestigt een tendens tot steeds meer outsourcen van IT-diensten. De 15 Zie pagina 1 van het rapport IT Services Market & Trends in the Netherlands 2000 van februari Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 1566/PinkRoccade - ACDIS, reeds aangehaald, punt 15, het besluit van 22 maart 2000 in zaak 1804/PinkRoccade - ASZ, punt 18, en het besluit in zaak 2615/Ordina N.V. - Devote N.V., reeds aangehaald, punt Cijfer gebaseerd op het onderzoeksrapport van Gartner (Gartner Dataquest juli 2001). Partijen geven de omvang van de totale markt voor datawerkplekbeheer in Nederland in 2000, exclusief de omzet van Werkplekdiensten, aan als circa EUR 540 miljoen. 18 Zie de beschikking in zaak IV/M.2478 IBM Italia/Business Solutions/JV, reeds aangehaald, onderdeel V. 6

7 Commissie concludeert dat aangezien technologie en systemen zich op een snelle en complexe manier ontwikkelen, er een grotere vraag naar het outsourcen van IT-diensten in de markt is. 25. Naast partijen is in Nederland een aantal grotere marktdeelnemers op het gebied van datawerkplekbeheer actief, zoals Getronics, Cap Gemini/Ernst & Young en CMG en een aantal kleinere marktdeelnemers, zoals PinkRoccade, Ordina en IBM. Onderhoud en ondersteuning van software 26. Partijen schatten de pro forma omvang van de mogelijk te onderscheiden Nederlandse deelmarkt voor onderhoud en ondersteuning van software voor 2000 op EUR [ ] miljoen 19 (NLG [ ] miljoen). Volgens partijen zijn de marktaandelen van Atos Origin en Werkplekdiensten voor onderhoud en ondersteuning van software in Nederland in 2000 onderscheidenlijk [0-10]% en [0-10]%. Het gezamenlijke pro forma marktaandeel van partijen op de mogelijk te onderscheiden Nederlandse deelmarkt voor het onderhoud en de ondersteuning van software in 2000 bedraagt dus circa [10-20]%. De reeds vermelde marktdeelnemers op het gebied van IT-dienstverlening zijn ook actief op het gebied van onderhoud en ondersteuning van software in Nederland (zie punt 21). Ontwikkeling en integratie 27. Partijen schatten de pro forma omvang van de mogelijk te onderscheiden Nederlandse deelmarkt voor ontwikkeling en integratie voor 2000 op EUR [ ] miljoen 20 (NLG [ ] miljoen). Volgens partijen zijn de marktaandelen van Atos Origin en Werkplekdiensten voor ontwikkeling en integratie in Nederland in 2000 onderscheidenlijk [10-20]% en [0-10]%. Het gezamenlijke pro forma marktaandeel van partijen op de mogelijk te onderscheiden Nederlandse deelmarkt voor ontwikkeling en integratie in 2000 bedraagt dus circa [10-20]%. De reeds vermelde marktdeelnemers op het gebied van IT-dienstverlening zijn ook actief op het gebied van ontwikkeling en integratie in Nederland (zie punt 21). IT-dienstverlening in de telecommunicatiesector 19 Cijfer gebaseerd op het reeds aangehaalde onderzoeksrapport van het IDC, vermeerderd met de omzet van Werkplekdiensten. Partijen geven de omvang van de totale markt voor onderhoud en ondersteuning van software in Nederland in 2000, exclusief de omzet van Werkplekdiensten, aan als circa EUR 1493 miljoen. 20 Cijfer gebaseerd op het reeds aangehaalde onderzoeksrapport van het IDC, vermeerderd met de omzet van Werkplekdiensten. Partijen geven de omvang van de totale markt voor ontwikkeling en integratie in Nederland in 2000, exclusief de omzet van Werkplekdiensten, aan als circa EUR 1345 miljoen. 7

8 28. Partijen schatten de totale uitgave in Nederland aan IT-dienstverlening in 2001 voor de telecommunicatiesector op EUR 1146,7 miljoen (NLG 2527,o miljoen). Zoals reeds vermeld heeft Werkplekdiensten uitsluitend diensten verleent aan KPN en is er, indien een onderscheid wordt gemaakt naar doelgroep, slechts sprake van overlap tussen partijen op het gebied van ITdienstverlening aan telecommunicatie-aanbieders (zie punt 11). Het gezamenlijke pro forma marktaandeel van partijen op de Nederlandse mogelijk te onderscheiden deelmarkt voor ITdienstverlening in de telecommunicatiesector bedraagt circa [10-20]%. De deelnemers op de algemene IT-dienstverleningsmarkt zijn eveneens de belangrijkste concurrenten voor ITdienstverlening in de telecommunicatiesector (zie punt 21). 29. Zoals reeds hierboven vermeld is Werkplekdiensten alleen aanwezig in Nederland. De Atos Origin-groep is actief in een groot aantal Europese landen, waaronder Nederland, Frankrijk, Duitsland, Italië, Portugal, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Indien er uitgegaan wordt van een ruimer dan nationale geografische omvang, is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt. Dit gelet op het feit dat Werkplekdiensten alleen actief is in Nederland en gelet op de marktpositie van de Atos Origin-groep op de mogelijk te onderscheiden IT-dienstverleningsmarkten in de rest van Europa. Conclusie 30. Gelet op het bovenstaande is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. VI. CONCLUSIE 31. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 32. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. 8

9 Datum: 20 maart 2002 De directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, voor deze: w.g. Mr. J. Schönau Directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de arrondissementsrechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam. 9