VADEMECUM HORECA. Een betere energie-efficiëntie in de Brusselse hotelsector. Energie. > Hotelbeheerders. Versie April 2009

Transcriptie

1 Energie > Hotelbeheerders VADEMECUM HORECA Een betere energie-efficiëntie in de Brusselse hotelsector Versie April 2009 Meer info: > professionelen

2 Leefmilieu Brussel is de benaming, naar het publiek toe, van het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM), de administratie voor leefmilieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In alle administratieve en juridische handelingen wordt de wettelijke benaming BIM gebruikt. PAGINA 2 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

3 VADEMECUM HORECA EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR INHOUD INLEIDING... 4 DEEL 1: DE INZET VAN ENERGIE-EFFICIËNTIE... 5 Energie, een prioriteit voor de Brusselse hotels?... 5 Hoe ziet het verbruik van de Brusselse hotels eruit?... 5 Energiebesparingen, een potentieel binnen handbereik... 6 Een REG-Vademecum ter beschikking... 7 Verbetering van het bedrijfsimago... 7 Voorbereiding op de Norm over de Energieprestatie van gebouwen... 8 Dankwoord... 9 DEEL TWEE : BELANGRIJKSTE VERBETERINGEN DIE MOGELIJK ZIJN IN HOTELS Een energieboekhouding opstellen Een energieaudit uitvoeren Een presterend gebouw ontwerpen Het gebouw isoleren De warmteproductie verbeteren Het binnenklimaat afstemmen op de bezetting De ventilatie verbeteren Energievernietiging vermijden De verlichting beheren Zonne-energie Warmtekrachtkoppeling Andere projecten voor energieverbetering DEEL 3: PRAKTISCHE INFO Adressen en hulpmiddelen Premies PAGINA 3 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

4 INLEIDING DOELSTELLING Als gebouwbeheerder in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kan u maar moeilijk tussenkomen in de energieprijzen. U hebt wel grip op de kosten omdat u kunt kiezen voor een energie-efficiënt gebouw en voor de bijhorende installatie. En als hotelbeheerder besteedt u aandacht aan kostenbeheersing en het imago van uw etablissement. Hou voor uw imago rekening met een milieubewust cliënteel. Het milieu ligt steeds gevoeliger en de klanten worden veeleisender naar hun leveranciers toe. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wil helpen bij uw inspanningen en heeft daarom dit vademecum opgesteld. INHOUD Dit vademecum bestaat uit drie delen : In het eerste gedeelte gaat het over energie-efficiëntie, in het algemeen en in het bijzonder voor de hotelsector. Dit gedeelte is gebaseerd op een studie van het energierapport over de sector in In het tweede gedeelte gaat het over de belangrijkste technische verbeteringen die mogelijk zijn om het energieverbruik van hotels te verminderen. In het derde gedeelte vindt u adressen en hulpmiddelen om uw verbeteringsprojecten tot een goed einde te brengen. DOELPUBLIEK Dit vademecum richt zich voornamelijk tot hotelbeheerders. PAGINA 4 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

5 DEEL 1: DE INZET VAN ENERGIE-EFFICIËNTIE ENERGIE, EEN PRIORITEIT VOOR DE BRUSSELSE HOTELS? Energie krijgt steeds meer aandacht, of het nu gaat om de klimaatverandering of om het schaars worden van de fossiele hulpbronnen (met aardolie als koploper). Hoewel de beheerders er nog niet echt van wakker liggen, zou de kostprijs van energie in de toekomst heel zwaar kunnen gaan doorwegen, naar boven gestuwd door de noodzaak de CO 2 -uitstoot te verminderen of door de uitputting van de voorraden. Gelukkig bestaan er vandaag technische of organisatorische oplossingen om het verbruik van de verschillende gebruikers aanzienlijk te verminderen. Zo zijn er de passiefgebouwen die vrijwel geen brandstof meer verbruiken. Daarnaast zien we ook een groene marketing ontstaan. Verkoopsargumenten als een groen imago en respect voor het leefmilieu raken bij steeds meer klanten een gevoelige snaar. Energie is dus een uitdaging met vele aspecten. Ze kan bedreigend overkomen, maar houdt ook mogelijkheden in. Morgen biedt een spaarzaam, duurzaam energiebeheer een concurrentievoordeel dat de rendabiliteit verbetert van al wie mee is met de nieuwste evoluties. Alle actoren van onze maatschappij zijn betrokken bij deze uitdagingen, van de zwaarst verbruikende fabrieken tot de gezinnen, en uiteraard ook de hotels. Op de website van Leefmilieu Brussel vindt u ook een vollediger vademecum voor tertiaire gebouwen: Vademecum rationeel energiegebruik (REG). Inleiding tot de problematiek van de energiebesparing in de dienstensector. Dat toont u uitvoerig de stappen die u moet ondernemen om uw energieverbruik te analyseren, maar geeft ook de voornaamste werktuigen, de diensten en de financiële steun die ter beschikking staan van de beheerders van gebouwen van de tertiaire sector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. HOE ZIET HET VERBRUIK VAN DE BRUSSELSE HOTELS ERUIT? Op vraag van de Brusselse overheid werd een enquête gehouden in de Brusselse hotelsector om het energieverbruik te bepalen en na te gaan welke mogelijkheden er zijn voor verbetering. Dit document vat de belangrijkste conclusies van deze studie samen. In 2006 bedroeg het energieverbruik van de Brusselse hotels 236 GWh, wat neerkomt op 3 % van het verbruik van de tertiaire sector dat in 2005 werd geraamd op GWh, en op 1 % van het totale verbruik van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dat voor datzelfde jaar GWh bedroeg. Net als de hele Brusselse tertiaire sector wordt de hotelsector gekenmerkt door een zeer groot aandeel van aardgas en elektriciteit in zijn energiemix. Meer dan 90 % van de energiebehoefte van de sector wordt gedekt door deze twee vormen van energie, zoals blijkt uit de onderstaande figuur. Stookolie Mazout 9,3% 9.3% Elektriciteit Electricité 45,3% 45.3% Aardgas Gaz naturel 45,4% 45.4% Verdeling van het energieverbruik van de Brusselse hotelsector in 2006 PAGINA 5 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

6 Het onderzoek bevestigde dat het energieverbruik van een hotel sterk afhankelijk is van de uitrusting en van de standing van het hotel. Het hoeft niet te verbazen dat het gemiddelde verbruik per kamer in verband staat tot het aantal sterren van het hotel. De gemiddelde brandstofverbruik per kamer (aardgas en stookolie) ligt iets hoger dan dat van elektriciteit. We stellen ook vast dat hoe meer sterren een hotel heeft, hoe zwaarder elektriciteit doorweegt in het totale verbruik. In een vijfsterrenhotel bedraagt dit aandeel 93 % (er wordt bijna evenveel elektriciteit als brandstof verbruikt), terwijl het elektriciteitsverbruik in een hotel met één ster, dat minder goed uitgerust is, slechts 44 % uitmaakt van het brandstofverbruik. Ter vergelijking: het elektriciteitsverbruik van een gemiddeld gezin komt overeen met ongeveer 15 % van het totale verbruik van het gezin. 12,8 Elektriciteit ctricité 13,8 ComBrandstoffen bustibles 5,9 5,6 4,0 1,7 7,4 7,9 6,7 7,5 4,0 9,0 5* 4* 3* 2* 1* gemiddelde moyenne 5* 4* 3* 2* 1* gemiddelde moyenne 26,6 TotaTotaal l 13,8 12,3 11,5 5,7 16,4 5* 4* 3* 2* 1* moyenne gemiddelde Specifiek verbruik van de Brusselse hotels in 2006 (in MWh/kamer) ENERGIEBESPARINGEN, EEN POTENTIEEL BINNEN HANDBEREIK De studies tonen het aan: er is overal wel een potentieel voor aanzienlijke energiebesparingen, zowel in de industrie als in de tertiaire sector, zowel in het transport als bij particulieren. De hotelsector vormt geen uitzondering op deze regel, ook al heeft hij specifieke kenmerken die ervoor zorgen dat niet alle verbeteringen hier haalbaar zijn. Het onthaal en de service aan de klanten leggen bijvoorbeeld specifieke verplichtingen op, zoals verlichting in de hallen of kamers die al aangenaam verwarmd zijn wanneer de klanten er hun intrek nemen. Maar ondanks deze specifieke eigenschappen kan gemiddeld 10 % worden bespaard op het elektriciteitsverbruik en 20 % op het brandstofverbruik. In het algemeen kunnen deze besparingen worden bereikt aan de hand van enkele investeringen, of eenvoudiger nog, door de bestaande installaties beter te beheren. Het gaat dan om aanpassingen die bijzonder doeltreffend kunnen blijken, zonder pijnlijke gevolgen voor het budget van de vestiging. PAGINA 6 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

7 Zo kunnen we ramen dat, door middel van een energiebesparende investering van miljoen euro, de hele Brusselse hotelsector ton CO 2 per jaar minder kan uitstoten, gekoppeld aan een financiële besparing van miljoen euro. Een jaarlijkse vermindering van de CO 2 -uitstoot met 5800 ton komt overeen met Brusselaars die hun Kyoto-doelstelling hebben bereikt. Dit kan een zware investering lijken, maar het gaat om slechts 1 % van de omzet en 7 % van de totale jaarlijkse investeringsbedrag van de Brusselse hotels (bronnen: FedHoreca en FOD Statistieken) In dit vademecum geven wij een aantal standaardvoorbeelden. Het gaat om reële situaties van Brusselse hotels uit verschillende categorieën. Ze tonen dat het mogelijk is om, voor weinig geld, het energiebeheer te optimaliseren en de bijhorende factuur lichter te maken. Het Royal Windsor Hotel De cijfers van het Royal Windsor spreken voor zichzelf. Tussen 2000 en 2005 is het verbruik van huisbrandolie er gedaald met 28 %, dat van aardgas (voor de keuken) is gedaald met 87 %, dat van elektriciteit is stabiel gebleven. Vooral organisatorische acties liggen aan de basis van deze verminderingen, zoals het aanstellen van een energieverantwoordelijke, de invoering van een energieboekhouding, de bewustmaking van het personeel voor een efficiënter beheer van de uitrustingen... Maar hier wil het hotel het niet bij houden. Naast een permanente follow-up van het energieverbruik liggen ook een aantal technische verbeteringen ter studie: warmteterugwinning op de koelmachines om het sanitair water voor te verwarmen, warmtekrachtkoppeling, beheer van de verlichting door aanwezigheidsdetectie, vervanging van de ramen door hoogrendementsglas Zelfs de bewustmaking van de klanten zal noodzakelijk deel uitmaken van het energiebeleid van het hotel. EEN REG-VADEMECUM TER BESCHIKKING Dit document is vanaf praktische gevallen opgesteld die in de hotelsector worden ontmoet. Parallel hiermee aan dit vademecum bestaat er een Vademecum rationeel energiegebruik (REG). Inleiding tot de problematiek van de energiebesparing in de dienstensector, waar in het bijzonder de methodologie en de hulpmiddelen worden uitgelegd om zijn verbruik te analyseren en afwijkingen eventueel te vinden. VERBETERING VAN HET BEDRIJFSIMAGO Elke beheerder hecht belang aan de manier waarop zijn onderneming en de producten of diensten die hij aanbiedt door de buitenwereld gezien wordt. Een onderneming of een administratie waarvan bekend is dat ze belang hecht aan energiebesparingen toont dat ze zich inzet voor duurzame ontwikkeling door te zorgen voor een vermindering van de CO 2 - uitstoot en voor het milieubehoud. Met zulk eco-efficiënt beheer komen ondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nu ook in aanmerking voor een label. PAGINA 7 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

8 Het label «Ecodynamische onderneming» is een officiële erkenning in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van goede praktijken in milieubeheer. De onderscheiden ondernemingen worden beloond voor hun milieudynamisme en vooruitgang op vlak van afvalbeheer, rationeel energieverbruik, mobiliteitsbeheer van arbeiders Klein of groot, openbaar of privé, vereniging met of zonder handelsopzet, op welk domein de onderneming ook actief is, elke onderneming kan het gratis label bekomen. Eén voorwaarde: gevestigd zijn in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Aarzel niet en raadpleeg onze internetsite voor meer informatie : en surf naar : Startpagina > Professionelen > Zoeken per thema > Ecomanagement VOORBEREIDING OP DE NORM OVER DE ENERGIEPRESTATIE VAN GEBOUWEN Indien u een nieuwbouw of een ingrijpende renovatie plant, moet uw gebouw op straffe van onontvankelijkheid voldoen aan bepaalde energiecriteria. U kunt zich daar dus beter op voorbereiden. Wat verandert er met de EPB? Tot op heden bepaalde de enige reglementering die er op dit gebied bestond, buiten het ARAB (Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming) en de Brusselse huisvestingscode, enkel een thermische isolatiewaarde die moest worden gehaald ("K55 en 65" en "Kmax"-waarde). De EPB gaat verder en schrijft verplichtingen voor met betrekking tot de de ventilatie, de verlichting, de technische installaties voor verwarming en klimaatregeling. Wat zijn de voordelen van de EPB? De EPB is verplicht. Maar zij zorgt er ook voor dat het comfort in de gebouwen makkelijk kan worden verbeterd en de energiefactuur lager wordt naleving van de EPB-eisen brengt geen technische complicaties met zich mee. Er komen niet noodzakelijk meerkosten aan te pas, en de aanpassingen zijn altijd rendabel omdat de energiefactuur lichter wordt, ongeacht de evolutie van de energieprijzen in de toekomst; het comfort van de gebruikers van de gebouwen wordt verbeterd, terwijl toch de primaire energiebehoeften en CO 2 -emissies lager worden; ze draagt bij aan het streven naar behoud van het milieu en het klimaat. Wanneer valt u onder de EPB? Bij werkzaamheden waarvoor een stedenbouwkundige en/of milieuvergunning vereist zijn. Deze werkzaamheden moeten voldoen aan een aantal EPB-eisen. Het betreft hier technische eisen die garanderen dat het energieverbruik minder hoog wordt. Deze EPBeisen zijn afhankelijk van het soort werkzaamheden en van de bestemming van het gebouw. Ofwel moeten deze werkzaamheden worden uitgevoerd met een architect (in de meeste gevallen). Deze moet op de hoogte zijn van de EPB-procedures. De EPB-procedures verschillen naar gelang het soort werkzaamheden. In sommige gevallen heeft de bouwheer bijvoorbeeld een EPB-adviseur nodig. Ofwel worden deze werkzaamheden uitgevoerd zonder architect (sommige werkzaamheden waarvoor een vergunning nodig is, maar waarvoor geen architect verplicht is). In dat geval bestaat er een vereenvoudigde EPB-procedure. PAGINA 8 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

9 Bij een vastgoedtransactie (Niet van toepassing vóór eind 2009) Bij de verkoop of verhuur van een onroerend goed, of elke andere vastgoedtransactie (leasing van onroerend goed, toekenning van een zakelijk recht, enz.). Om deze handeling te verrichten, moet voor het goed verplicht een EPB-certificaat worden afgeleverd door de verkoper of de verhuurder. Centrale verwarmings- of klimaatregelingsinstallaties (Niet van toepassing vóór eind 2009) Bestaande installaties : hiervoor gelden onderhouds- en controlevoorschriften voor een beter rendement. Toekomstige installaties: hiervoor moeten een aantal eenvoudige voorwaarden worden vervuld. Deze voorschriften en voorwaarden moeten nog worden gepreciseerd. DANKWOORD De studie en de resultaten die in dit vademecum worden samengevat, hadden niet tot stand kunnen komen zonder de medewerking van verschillende Brusselse hotels. Onze dank gaat in het bijzonder uit naar de 53 hotels die de statistische enquête over de sector hebben ingevuld en die ons met name hun verbruik hebben meegedeeld, en naar de 10 hotels die een energieaudit hebben uitgevoerd in hun gebouw. PAGINA 9 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

10 DEEL TWEE : BELANGRIJKSTE VERBETERINGEN DIE MOGELIJK ZIJN IN HOTELS In de volgende bladzijden vindt u een opsomming van mogelijke verbeteringen aan uw etablissement. Telkens is aangegeven wat er voor u inzit en volgt een voorstel van concrete en doeltreffende oplossingen. EEN ENERGIEBOEKHOUDING OPSTELLEN Inzet Vaststelling Te weten komen of het hotel meer energie verbruikt dan gelijkaardige hotels; Bepalen in welke hotels prioritair moet worden ingegrepen (bijvoorbeeld, binnen eenzelfde hotelgroep); Zowel onverwachte (verkeerde regeling ) als geleidelijke (onderhoudsprobleem, ) afwijkingen in het verbruik opsporen en zo snel mogelijk corrigeren; Meet- en facturatiefouten opsporen; Nagaan wat de reële impact (onafhankelijk van de strengheid van de winter) is van de verbeteringen die werden aangebracht aan de gebouwschil of aan de systemen, en de verkregen resultaten bekendmaken. Deze acties kunnen niet worden uitgevoerd indien er geen energieboekhouding wordt bijgehouden. 20 % van de Brusselse hotels heeft niet echt een overzicht van hun energieverbruik. Bijvoorbeeld, in een hotel heeft een energieaudit aan het licht gebracht dat er 2 gasmeters hingen waarvoor een vergoeding werd betaald, maar waarvoor geen verbruik in de boeken werd opgenomen... PAGINA 10 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

11 Oplossing Het principe van de energieboekhouding De energieboekhouding steunt op twee benaderingen die elkaar aanvullen: Een horizontale analyse: vergelijking van het verbruik van een gebouw met dat van gelijkaardige gebouwen in functie van de bezette oppervlakte of, bijvoorbeeld, het aantal kamers. Een verticale analyse: vergelijking van het verbruik van eenzelfde gebouw in de loop der maanden en jaren, waarbij de klimaatfactor wordt geneutraliseerd Elektriciteit Electricité (MWh) R 2 = Hotel x Aantal Nombre bedden de lits Electricité Elektriciteit (MWh) (MWh) R 2 = Hotel x Verwarmde Superficie oppervlakte chauffée (m²) Vergelijking van het verbruik van een hotel met dat van andere Brusselse hotels Concreet moet een energieboekhouding het volgende omvatten: Een overzicht van de bij voorkeur maandelijkse globale verbruiksgegevens, en eventueel per toepassing; Een verwerking van de gegevens die erop gericht is het energieverbruik te standaardiseren zodat het kan worden uitgedrukt in eenzelfde energieeenheid (kwh), en de klimaatinvloeden te elimineren door het brandstofverbruik terug te voeren naar een referentieklimaat; Een interpretatie en een voorstelling van de resultaten, om er werkbare conclusies uit te kunnen trekken. Rentabiliteit Voorbeeld De energiebesparing die de energieboekhouding oplevert, is in elke situatie anders en hangt vooral af van de interpretatie van de verwerkte gegevens. Het zijn vooral de corrigerende acties die ten gevolge van de vastgestelde wijzigingen worden aangebracht, die het bijhouden van deze boekhouding zullen rechtvaardigen. Maar als het verbruik niet in het oog wordt gehouden, kunnen energie- of financiële verspillingen soms jarenlang blijven. In het kader van een rationeler energiegebruik heeft een groot Brussels vijfsterrenhotel een energieboekhouding ingevoerd. Al na enkele dagen monitoring bleek dat sommige uitrustingen 24 uur per dag blijven draaien, terwijl de voorwaarden verschillende vermogenswaarden oplegden afhankelijk van het tijdstip van de dag. Zo kon de ventilatie worden teruggebracht tot 30 % PAGINA 11 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

12 van het maximale vermogen, werden de dampkappen van de keukens opnieuw geprogrammeerd en werd de ventilatie in hele zones van het hotel verminderd met meer dan 50 %. In totaal kon zo bijna 35 % worden bespaard op de factuur. Registratie van het verbruik van een hotel (bron: Dapesco sa) Premies Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 12 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

13 EEN ENERGIEAUDIT UITVOEREN Inzet Vaststelling De hotels die reeds aan een audit werden onderworpen in het Brussels Gewest, vertonen een potentieel voor de vermindering van hun verbruik dat loopt van 10 % voor de beste tot 40 % voor de hotels met het hoogste energieverbruik. Dit potentieel kan in het algemeen worden bereikt zonder investeringen of door investeringen die dankzij de energiebesparingen op minder dan 5 jaar tijd worden terugbetaald. Deze energiebesparing kan nog hoger liggen indien middelen voor de productie van energie worden geïnstalleerd die gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen of warmtekrachtkoppeling. Elke hotelbeheerder weet dat het een verspilling is de ventilatie 24 uur per dag te laten werken, ongeacht de bezetting van de kamers. Maar hoeveel kwh of hoeveel euro s bedraagt deze verspilling? De energieaudit geeft een overzicht van al deze verspillingen en koppelt er een potentiële besparing aan. Oplossing Concrètement, qu est-ce qu un audit énergétique? Wat houdt een energieaudit in? Een energieaudit is een studie die de verspillingen en de energiegebreken van een gebouw aan het licht brengt en mogelijkheden voor verbetering voorstelt (waar niet noodzakelijk investeringen bij komen kijken). Een energieaudit bestaat hoofdzakelijk uit een analyse van de gebouwschil, het verwarmingssysteem, de ventilatie- en airconditioninginstallaties, de verlichtingsuitrustingen en de productie van sanitair warm water. De intrinsieke kwaliteit van de uitrustingen wordt beoordeeld, maar ook de manier waarop ze worden beheerd. De energie-efficiëntie van de installaties wordt immers vaak bepaald door de manier waarop ze worden beheerd in functie van de behoeften. In het kader van de energieaudit wordt een schema opgesteld dat een overzicht geeft van de maatregelen voor energieverbetering die in het gebouw kunnen worden overwogen. Dit schema schept duidelijkheid over 5 punten die nodig zijn om een beslissing te kunnen nemen: De beschrijving van de verbeteringsmaatregel; De raming van de energiebesparing die verband houdt met de uitvoering van deze maatregel; De raming van het bedrag van de investering die moet worden gedaan; De berekening van de terugverdientijd van de investering voor de verbeteringsmaatregel; De raming van de hoeveelheid CO 2 die wordt vermeden door de uitvoering van deze verbetering. We merken op dat voor een aantal van de aangestipte maatregelen helemaal geen investering nodig is. Dit zijn correctiemaatregelen. De terugverdientijd van deze maatregelen bedraagt ook 0! Zodra het beslissingsschema opgesteld is, kan de beslisser de acties die in zijn gebouw zullen worden uitgevoerd, kunnen plannen met kennis van zaken en op basis van objectieve criteria. Hij zal waarschijnlijke de criteria energie, besparing en milieu die de audit voorstelt, kunnen combineren met andere criteria die eigen zijn aan de standing van het hotel. Rentabiliteit De kostprijs van een energieaudit kan schommelen tussen en euro naargelang van de grootte van het gebouw (exclusief premie). Deze kostprijs komt overeen met % van de jaarlijkse energiefactuur van het hotel. Dit bedrag moet in evenwicht worden gebracht met het besparingspotentieel dat uit de energieaudit kan blijken en dat gemiddeld ongeveer 20 % bedraagt. PAGINA 13 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

14 Premies Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 14 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

15 EEN PRESTEREND GEBOUW ONTWERPEN Inzet Een hotel verbruikt gemiddeld 240 kwh/m² brandstof en 150 kwh/m² elektriciteit. In een nieuw gebouw moet het verbruik drastisch kunnen worden verlaagd indien gebruik wordt gemaakt van de moderne bouwtechnieken, de meest presterende productiesystemen en een optimaal beheer van de uitrustingen op maat van de behoeften. Bijvoorbeeld, het brandstofverbruik kan worden verminderd tot waarden van kwh/m² (3 tot 4 liter stookolie /m²). Daarnaast is ook een halvering van het elektriciteitsverbruik mogelijk. Oplossingen Minder verlies Gemiddeld blijft de verwarming in de hotels de belangrijkste bron van verbruik. Om dit verbruik zoveel mogelijk te doen dalen, moet de gebouwschil geïsoleerd worden. Maar hoever moet men hierin gaan. Er zijn verschillende criteria. Het eerste komt voort uit de passiefstandaard die wordt gehanteerd voor woningen: een energiebehoefte van 15 kwh/m² moet worden bereikt. Volgens een andere leidraad zou men ervoor kunnen zorgen dat het warmteverlies wordt beperkt in die mate dat het hele verwarmingsvermogen wordt overgenomen door het luchtdebiet van de hygiënische ventilatie. In dit geval zou een afzonderlijk warmte-element uit de investering kunnen worden weggelaten. Als het gebouw geïsoleerd is, is de hygiënische ventilatie de grootste verbruiker van brandstof. De vermindering van het debiet via een goede dimensionering, het beheer volgens tijdschema of volgens bezetting (vochtigheid in de badkamers) moet de onmisbare warmteterugwinning aanvullen. Een slecht voorbeeld: men kan overwegen dat door de afgezogen lucht van het hotel naar de ondergrondse parkings te sturen, deze kosteloos vorstvrij kunnen worden gehouden. In werkelijkheid komt dit neer op een aanzienlijke energieverspilling, indien de warmte van deze lucht niet wordt gerecupereerd alvorens hij in de parkings wordt geblazen. Een lager elektriciteitsverbruik Het verminderen van het vermogen van de elektrische uitrustingen, de verwarming op kop, kan twee gevolgen hebben. Naast het elektriciteitsverbruik wordt het geïnstalleerde vermogen immers volledig omgezet in warmte in de lokalen. In de zomer brengt de aanvoer ofwel een risico van comfortverlies mee voor de hotels zonder airconditioning, ofwel een hoger verbruik voor koeling. Een beperking van de interne elektrische aanvoer, gekoppeld aan een echte strategie van bescherming tegen bezonning en natuurlijke ventilatie, zou ervoor kunnen zorgen dat men het zonder airconditioning kan stellen. Het doel is: De natuurlijke verlichting te benutten, vooral in de gemeenschappelijke zones, en tegelijk de warmteaanvoer in de zomer beheersen; Een kunstlichtinstallatie voorzien die voldoet aan de criteria voor het gewenste comfort, met tegelijk een beperking van het geïnstalleerde vermogen (geen halogeenverlichting!); De verlichting beheren volgens de behoeften (natuurlijke verlichting, bezetting). Kortom, het verschil tussen een goede en een zeer goed presterende verlichtingsinstallatie kan een energiebesparing van meer dan 65 % inhouden. Een ander comfort Een groener gebouw houdt misschien in totaal andere mentaliteiten, gewoonten in. Misschien moet men wel kiezen voor een ander comfort. Het is immers ondenkbaar geworden een binnentemperatuur van 24 C te handhaven ongeacht de buitentemperatuur (en is er eigenlijk wel een echt comfort als het buiten 35 C is en men binnen zit te rillen bij een temperatuur van 24 C). Een natuurlijk gekoeld gebouw is een gebouw waarvan het binnenklimaat in de zomer leeft in functie van de buitentemperatuur. Een streefdoel dat misschien ver van de gewoonten van sommige luxehotels ligt, is een binnentemperatuur PAGINA 15 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

16 te handhaven die C lager is dan de buitentemperatuur tijdens een hittegolf. Presterende uitrustingen Hoewel de warmtebehoefte zoveel mogelijk is beperkt, zijn toch een aantal technieken nodig om het binnencomfort te garanderen. We kunnen dan gebruik maken van zeer performante technieken zoals gascondensatieketels of, beter nog, verwarmingsketels op hernieuwbare energiebronnen (zoals hout, aardwarmte, warmtekrachtkoppeling (op hout, plantaardige olie) ). Bijvoorbeeld, boven een bepaald isolatieniveau is het vanuit ecologisch oogpunt interessanter te investeren in fotovoltaïsche zonnecollectoren of een warmtekrachtkoppeling dan in een aanvullende isolatie die maar een marginale besparing zou opleveren. Materiaalkeuze We kunnen het ook hebben over de keuze van materialen die, hoewel ze een identieke functie hebben, zo weinig mogelijk grijze energie vragen (energie voor productie, transport ). Bijvoorbeeld, structuurhout vraagt per ton twee keer minder energie dan gewapend beton en dertig tot duizend keer minder dan staal. Maar de hoeveelheid materiaal die moet worden gebruikt, verschilt afhankelijk van het gebruik en de gewenste sterkte. Hiervoor moet een globale balans worden opgesteld. De inzet: een gebouw ontwerpen waarvan de CO 2 -uitstoot maar de helft bedraagt dan die van een traditioneel gebouw, of, waarom niet, een gebouw dat streeft naar een nuluitstoot. Rentabiliteit Premies Deze hele benadering heeft natuurlijk een prijskaartje, vanaf de studie van de eerste schets. De rendabiliteit van de meerkosten is moeilijk te becijferen, al was het maar om dat deze afhangt van de referentiesituatie die werd gekozen voor de berekening. Bovendien is het imago een van de grote voordelen van een dergelijk project. De kostprijs hiervan zou dan ook vergeleken moeten worden met de kostprijs van de andere marketingacties (wordt er ook een terugverdientijd berekend voor de steen in de inkomhal?). Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 16 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

17 HET GEBOUW ISOLEREN Inzet Vaststelling Het verlies door de doorgang en het binnendringen van lucht doorheen de gebouwschil vormt de belangrijkste bron van verbruik voor een gebouw. Door een goede isolatie kan het verbruik voor verwarming met de helft worden verminderd vergeleken met dat van een slecht geïsoleerd gebouw. De volle wanden worden geïsoleerd met isolatiematerialen, terwijl voor de openingen zowel het glaswerk als het type van ramen een invloed hebben. De luchtdichtheid, die vaak over het hoofd wordt gezien, speelt eveneens een niet te verwaarlozen rol in de energie-efficiëntie van de gebouwschil. Net als voor de rest van het Brusselse vastgoedpark zijn de algemene prestaties van de gebouwschil van de hotels vrij middelmatig. Bovendien vereist het gebruiksprofiel van de hotelsector dat het gebouw doorlopend wordt verwarmd. Oplossingen Het dak Gewoonlijk is het warmteverlies langs het dak het grootst. Een dak (of de vloer van een zolder die niet wordt gebruikt) is vaak vrij gemakkelijk te isoleren vergeleken met de andere wanden van een gebouw. Het plafond van de kelder of de parkeergarage Ook de vloer moet worden geïsoleerd. Bij renovaties is het soms moeilijk langs de binnenkant te isoleren. Het is dan soms gemakkelijker het plafond van het ondergelegen onverwarmde lokaal (een parking of kelder) te isoleren. In dit geval moet worden gelet op thermische bruggen door de onderbrekingen in het isolatiemateriaal ter hoogte van de structuurelementen. De gevel Na het dak nemen de muren vaak het grootste warmteverlies voor hun rekening. Muren zijn helaas niet altijd makkelijk te isoleren om technische en/of stedenbouwkundige redenen. In het kader van een renovatie zijn er hoofdzakelijk drie manieren om de muurisolatie te verbeteren: het opvullen van de bestaande holle muren, isolatie langs buiten en isolatie langs binnen. Isoleren langs buiten blijkt vaak de beste oplossing. De ramen Ondanks hun relatief beperkte oppervlakte in verhouding tot die van de andere wanden, zijn de vensters gemiddeld goed voor 20 % van het warmteverlies van de niet-geïsoleerde woning, aangezien ze minder performant zijn dan de muren. Er bestaan echter oplossingen om dit warmteverlies te verminderen. Zo ligt het warmteverlies bij dubbel hoogrendementsglas ongeveer 80 % lager dan bij enkel glas. Bovendien is er niet alleen winst op het niveau van het warmteverlies. De vervanging van oude ramen geeft de mensen die in het gebouw vertoeven ook een merkbaar beter comfortgevoel: geen tocht meer, geen koudewandeffect dat er bij het oude enkel glas wel was. De luchtdichtheid Luchtlekken ter hoogte van aansluitingen tussen de verschillende gevelelementen (vb. tussen de ramen en de muur) hebben een thermisch verlies tot gevolg dat vaak over het hoofd wordt gezien. Bij werken aan de gebouwschil is het dan ook belangrijk rekening te houden met de luchtdichtheid. Zo kan bij de plaatsing van nieuwe ramen een zeker luchtdichtheidsniveau worden geëist. Rentabiliteit Wanneer een plat dak opnieuw waterdicht moet worden gemaakt, is de meerprijs van het isolatiemateriaal laag in verhouding tot de afdichtingswerken, maar de thermische prestaties van het dak gaan er enorm op vooruit. De terugverdientijd van deze meerinvestering bedraagt dan 15 jaar. De isolatie van de zolderruimte of van het kelderplafond wordt ook snel terugverdiend omdat hier alleen isolatiemateriaal voor wordt gebruikt. Indien ook de kosten van de afwerking van de geïsoleerde oppervlakte worden meegeteld, blijkt de investering al snel minder rendabel. Men kan de slechte staat van een deel van PAGINA 17 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

18 de gebouwschil dus beter benutten om de energieprestaties te verbeteren wanneer herstellingen moeten worden uitgevoerd. Voorbeld Premies Er bestaan nog hotels uit de jaren 70 waarvan de gebouwschil nooit werd aangepakt. Bijvoorbeeld, in een van de hotels die werden bezocht zijn de platte daken met een oppervlakte van bijna m² niet geïsoleerd. Door deze oppervlakte toch te isoleren, zou meer dan kwh of euro/jaar bespaard kunnen worden. Helaas brengt een dergelijke maatregel zelden op als de isolatiewerken niet worden gecombineerd met dakdichtingswerken. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 18 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

19 DE WARMTEPRODUCTIE VERBETEREN Inzet Vaststelling 50 tot 75 % van het energieverbruik van een hotel is toe te schrijven aan de verwarmingsketels. 1 % van de winst op het rendement van deze ketels kan dus, in absolute waarde, een niet te verwaarlozen energiebesparing meebrengen. Uit de energieaudits die werden uitgevoerd in de Brusselse hotelsector blijkt nochtans dat ongeveer een derde van de verwarmingsketels in elk geval verbeterd kan worden, en in sommige gevallen zelfs aan vervanging toe is. Weinig performante stookruimtes Zo zijn er verwarmingsketels die constant onder een luchtstroom staan die hun warmte afvoert naar de schoorsteen, branders waarvan het vermogen niet afgestemd is op de behoefte, branders met een slecht afgestelde verbranding of oude atmosferische verwarmingsketels die een slecht verbrandingsrendement combineren met een aanzienlijk verlies bij stilstand. Het energieverlies schommelt, afhankelijk van de grootte van het probleem, tussen 2 % (in het geval van een slecht afgestelde brander) en 25 % (in het geval van de vervanging van oude atmosferische gasverwarmingsketel). Oplossingen De regeling van de verwarmingsketels beter programmeren Een verbetering is soms heel gemakkelijk aan te brengen. Bijvoorbeeld, een besparing van 2 % op het totale brandstofverbruik kan worden bereikt door de verwarmingsketel goed te programmeren, zodat het brandvermogen kan worden afgestemd op de behoefte. Soms beschikt men over een performante brander waarvan de elektrische besturing slecht aangesloten is, zodat de luchttoevoer in de ketel niet kan worden afgesloten wanneer hij stilstaat. Een aanpassing van de aansluiting door een installateur kan dan een besparing van 1 tot 2 % opleveren. In sommige gevallen komt het er gewoon op neer de trekregelaar beter af te stellen. De branders of de verwarmingsketels vervangen Afhankelijk van de verouderde staat van het materiaal moet een vervanging van de brander of van de hele ketel worden overwogen. Dit laatste wordt automatisch overwogen wanneer de uitrusting bestaat uit een of meer verouderde atmosferische gasverwarmingsketels. Op dit moment valt de keuze bij voorkeur op de technologieën met het hoogste rendement en de laagste CO 2 -uitstoot. Bijvoorbeeld gascondensatieketels waarvan het rendement 10 % hoger ligt dan dat van de traditionele verwarmingsketels, of verwarmingsketels op hout die de uitstoot van niethernieuwbare CO 2 met bijna 80 % doen dalen. Rentabiliteit Een besparing van 2 tot 5 % is mogelijk zonder enige investering of met een zeer beperkte investering (afstellen van de verwarmingsthermostaten, aanpassen van de aansluiting van de brander, verbeteren van de afstelling, wijzigen van het vermogen, ). Een nieuwe brander is vaak op 2 jaar tijd terugbetaald, een nieuwe verwarmingsketel op 5 tot 15 jaar (wanneer men over meerdere verwarmingsketels beschikt, kan men ervoor opteren alleen de prioritaire ketel te vervangen ). PAGINA 19 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

20 Voorbeeld De verschillende mogelijkheden voor verbetering van de stookruimte van een hotel met 60 kamers waar een audit werd uitgevoerd: Verbetering Besparing [ %] Besparing [euro/jaar] Investering [euro] Terugverdie n-tijd [jaren] Besparing van CO 2 [kg CO 2 /jaar] Verbetering van de regeling en de aansluiting van de brander Vervanging van de brander door een brander met twee vermogenswaarden Vervanging van de verwarmingsketel door een condensatieketel 6 % % % Premies Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 20 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

21 HET BINNENKLIMAAT AFSTEMMEN OP DE BEZETTING Inzet De hotelsector wordt gekenmerkt door een doorlopende activiteit in het hele gebouw met een sterk variërende bezetting van de kamers: de jaarlijkse bezettingsgraad van de kamers gaat van minder 50 % tot meer dan 80 %. De verschillende lokalen (kamers, lobby s, conferentiezalen, restaurants en bars) hebben een variabele bezettingsgraad afhankelijk van de dag, de week en het seizoen. Vaststelling In de meeste van de bestudeerde etablissementen draaien alle installaties 24 uur per dag en 7 dagen per week. Het argument dat de beheerders hiervoor naar voor schuiven, is dat de gasten een zeker comfort eisen van een hotel met standing. Toch zijn er verschillende hotels die de werking van verschillende installaties (verlichting, verwarming, ventilatie) tijdelijk onderbreken zonder dat de gasten hierover klagen. Dit toont aan dat tijdelijke onderbrekingen mogelijk zijn in de hotelsector. Oplossingen Tijdelijke onderbreking van de verwarming De meeste installaties kunnen tijdelijk worden stilgelegd met behulp van de klok waarmee ze gewoonlijk zijn uitgerust, zelfs de wat oudere modellen. Voor de kleine HVAC-installaties of elektrische installaties kan dit met behulp van tijdschakelaars en aanwezigheidsdetectoren. Bij grotere installaties wordt de HVAC bij voorkeur stilgelegd door een gecentraliseerd technisch beheer (GTB). Dit GTB zorgt ervoor dat men (in het ideale geval) de ventilatie en verwarming van elk lokaal afzonderlijk kan besturen. Rentabiliteit Voorbeeld Het uitzetten van de verwarmings- of ventilatiecircuits of het verminderen van de kamertemperatuur buiten de bezettingsuren blijkt vaak een uiterst rendabele oplossing, omdat er geen enkele investering bij komt kijken. Gewoonlijk is het benodigde materiaal immers al aanwezig of kost het niet veel. Vaak gaat het dus gewoon om een aanpassing van het beheer van de installaties. Bijvoorbeeld: door de verwarming in de kamers tijdelijk uit te zetten met behulp van de thermostaten, kan energie worden bespaard. In hotel Belson heeft het onderhoudspersoneel de richtlijn de thermostatische kranen op stand 2 of 3 te zetten. De richtlijn luidt als volgt: voor de bezette kamers: de thermostatische kranen maximum op stand 2; voor de leegstaande kamers: de thermostatische kranen maximum op stand 1; Zo zou meer dan kwh of euro/jaar moeten kunnen worden bespaard. In hotel Beverly Hills wordt de verwarming s nachts uitgezet. Pas bij klachten of als de temperatuur aan de receptie te sterk daalt, wordt de verwarming weer aangezet. Sommige hotels, zoals Saint Nicolas, onderbreken de verwarming en de elektriciteit van de zones van het hotel die gedurende een deel van het seizoen onbezet vrijblijven. Het Radisson hotel beschikt over een incheck-/uitchecksysteem dat rechtstreeks gekoppeld is aan het GTB. Zo worden de convectoren onmiddellijk aangezet wanneer de klanten aankomen, doordat ze inchecken, en automatisch weer uitgezet wanneer ze vertrekken. Naast dit beheer van de verwarming beschikt het hotel ook over een elektriciteitsbeheer via de invoering van een magneetkaart die ook dienst doet als kamersleutel in een kastje bij de ingang van de kamers. Zo kunnen bepaalde vormen van sluimerverbruik, zoals van televisietoestellen, worden vermeden, of kan ook worden vermeden dat de klant de kamer verlaat zonder de lichten uit te doen. PAGINA 21 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

22 Premies Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 22 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

23 DE VENTILATIE VERBETEREN Inzet Vaststelling Voor een optimaal comfort van de luchtwegen en om de vochtigheid af te voeren, zijn de meeste hotels uitgerust met een ventilatiesysteem. Dit kan gaan van een eenvoudige luchtafzuiging in de badkamers tot een volledig mechanisch ventilatiesysteem met afvoer van de vervuilde lucht en aanvoer van verse lucht. De energiekosten van deze ventilatie liggen om en bij de 200 m³ gas (of 200 liter stookolie) en 100 tot 600 kwh elektriciteit per jaar en per kamer. Bijvoorbeeld, voor een hotel met 50 kamers bedraagt de energiefactuur die verband houdt met de ventilatie euro/jaar. In de meeste gevallen werkt het ventilatiesysteem 24 uur per dag, ongeacht de bezetting van de kamers en bovendien zonder warmteterugwinning. Oplossingen Het plaatsen van een systeem voor warmteterugwinning Door een warmtewisselaar te installeren op volledig mechanische ventilatiesystemen kan 50 tot 90 % van de warmte die verloren gaat met de afgezogen lucht, gerecupereerd worden. Dergelijke systemen zijn financieel interessant voor hotels met meer dan 50 kamers, zolang de afvoer- en aanvoerleidingen maar dicht bij elkaar liggen. Ventilatie alleen overdag We kunnen ons ook de vraag stellen of het wel nodig is de kamers doorlopend volledig te ventileren. Zo zijn er hotels, zelfs luxehotels, die het ventilatiedebiet (ventilatie met verschillende snelheden) overdag verminderen. Als we opnieuw ons hotel van 50 kamers nemen: een vermindering van het luchtdebiet tussen 10 en 18 uur met de helft leidt tot een jaarlijkse vermindering van de CO 2 - uitstoot met 5 ton en een financiële besparing van euro/jaar. Luchtafzuiging volgens vochtigheidsgraad Een andere mogelijkheid is de werkingstijd van een afzuiginstallatie in de sanitaire ruimten met de helft te verminderen: afzuigopeningen die kunnen worden afgesteld volgens de vochtigheidsgraad in de badkamers (terwijl doorlopend een minimumdebiet wordt gehandhaafd). Tegelijk bepaalt een regelaar de snelheid van de centrale ventilator afhankelijk van de drukschommelingen in de leidingen. Gemiddeld wordt het luchtdebiet over een hele dag gedeeld door 2,5, wat een hotel met 50 kamers een winst van euro/jaar oplevert. Rentabiliteit Voorbeeld Premies De kostprijs van een tijdschakelaar die op het luchtafzuigsysteem wordt geplaatst, is onmiddellijk terugbetaald. Het vervangen van de afzuigopeningen door hygroregelbare openingen (die kunnen worden afgesteld volgens de vochtigheidsgraad) en tegelijk het vervangen van de afzuigventilator door een ventilator met variabele snelheid, kost ongeveer 150 euro/kamer, en brengt 60 euro/kamer op. Het systeem is dus op minder dan 3 jaar tijd terugbetaald. In hotel Saint-Nicolas kan volgens een studie m³ gas en kwh elektriciteit per jaar worden bespaard door een vervanging van het huidige luchtafzuigsysteem. Dit komt overeen met een vermindering van de CO 2 - uitstoot met 18 ton per jaar en een winst op de energiefactuur ten belope van euro/jaar (iets meer dan 10 % van de huidige totale energiefactuur). De kostprijs van de renovatie wordt geraamd op euro. Een ander voorbeeld: de technisch beheerder van hotel Scandic Grande Place zet de ventilatie van de kamers regelmatig uit tussen 13 en 16 uur. In deze tijdspanne van 3 uur is de kamerbezetting uiterst laag. Tot vandaag werden hierover geen klachten ingediend. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 23 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

24 ENERGIEVERNIETIGING VERMIJDEN Inzet De vijfsterrenhotels en veel viersterrenhotels zijn uitgerust met een airconditioningsysteem dat warmte of koude kan geven. De comfortbehoefte in deze etablissementen vereist vaak dat de klant tegelijk over warmte en koude kan beschikken. Het risico bestaat dan dat eenzelfde lokaal, kamer, vergaderzaal of restaurant tegelijk wordt verwarmd en gekoeld, wat een aanzienlijke energievernietiging met zich meebrengt. Vaststelling Oplossing De meest uiteenlopende situaties kunnen worden aangetroffen. Het risico van energievernietiging neemt toe als aparte koel- en verwarmingssystemen worden gebruikt. Bijvoorbeeld, wanneer de koude wordt geleverd door cassettes en de warmte door radiatoren. De kans is groot dat de 2 systemen tegen elkaar op gaan draaien. Wat ook mogelijk is, is dat men 's morgens verwarmt en na de middag koelt, wanneer de zon daar is. Een andere situatie die veel voorkomt in het tussenseizoen, is dat de verse lucht van de mechanische ventilatie wordt verwarmd tot 20 C, en dat de kamers tegelijk worden gekoeld door de cassettes of de convectoren. Voorzorgsmaatregelen Het blijft moeilijk als de klant alle installaties naar wens moet kunnen instellen. Toch kunnen er enkele voorzorgsmaatregelen worden getroffen om de schade te beperken". Bijvoorbeeld: Het radiatorcircuit wordt stilgelegd bij buitentemperaturen hoger dan 18 C; De airconditioning wordt stilgelegd bij buitentemperaturen lager dan 14 C; De inblaastemperatuur van de verse lucht wordt verlaagd in het tussenseizoen, Er is een dode zone tussen de inschakeling van de verwarming en de inschakeling van de koeling van de convectoren. Elke oplossing moet apart worden bestudeerd. Rentabiliteit De meeste oplossingen hebben betrekking op de regeling en de programmering van de regeling. Deze verbeteringen vereisen geen of bijna geen investering en renderen dus onmiddellijk. Premies Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet ter zake heel wat premies. Op de internetsite vindt u een overzicht: en surf naar Startpagina > Energiepremies PAGINA 24 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009

25 DE VERLICHTING BEHEREN Inzet Vaststelling De verlichting is verantwoordelijk voor 20 tot 40 % van het elektriciteitsverbruik van een hotel. Als we deze waarde doortrekken naar het hele Brusselse hotelpark, dan komt dit overeen met een verbruik van 20 tot MWh per jaar, een energiefactuur van 2,3 tot 4,6 miljoen euro (150 tot 300 euro per kamer per jaar) of tot ton CO 2 -uitstoot per jaar. Het imago dat de meeste hotels willen uitstralen, leidt vaak tot excessen wat de energie-efficiëntie van de verlichtingsinstallatie betreft. Uit decoratieve overwegingen worden vrijwel overal halogeen- of gloeilampen gebruikt. De gangen zijn doorlopend verlicht, ongeacht of de kamers bezet zijn. Oplossingen Fluorescentieverlichting Voor eenzelfde lichtsterkte verbruikt een halogeenlamp 4 tot 5 keer meer energie dan een fluorescentielamp. Deze laatste worden echter nauwelijks gebruikt, omdat men er vaak ten onrechte van uitgaat dat ze minder aangenaam of minder esthetisch zouden zijn. Er bestaan echter nieuwe oplossingen, die reeds met succes getest zijn in bepaalde Brusselse hotels. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om halogeenspots die hoogspanning vereisen, te vervangen door fluorescentielampen met een gelijkaardige vorm en lichttemperatuur. Dit type van lamp maakt het mogelijk spots van 35 W te vervangen door lampen van 7 of 9 W, waardoor het elektriciteitsverbruik van de installatie afneemt met een factor 4 of 5. Halogeenspot W Zuinige spot (type fluocompactlamp) W Als er toch nog twijfel bestaat over het comfort, kan de onderlinge verwisselbaarheid van de lampen worden benut om tests uit te voeren in verschillende delen van het hotel. Aanwezigheidsdetectie Een andere oplossing, die bijvoorbeeld wordt toegepast in de gangen van hotel Saint-Nicolas, is aanwezigheidsdetectie. Dé uitdaging is de werkingstijd van de installatie zoveel mogelijk te beperken zonder dat de hotelgasten in het donker komen te staan. Leds zorgen voor een minimale verlichting van de gangen. De verlichting met halogeenspots voor elke deur wordt bediend door een aanwezigheidsdetector, naarmate men voortgaat in de gang (1 detector per 2 deuren tegenover elkaar). Met een temporisatie van 30 seconden wordt de verlichtingstijd zo kort mogelijk gehouden, terwijl de gangen toch nooit helemaal donker blijven. Uit dit experiment blijkt ten slotte dat de verlichting in het midden van de dag en tijdens de nacht nooit wordt geactiveerd, zodat het verbruik met meer dan 80 % kon worden teruggedrongen. PAGINA 25 VAN 33 VADE-MECUM HORECA - EEN BETERE ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE BRUSSELSE HOTELSECTOR - APRIL 2009