6] het zelf als illusie: het brein als machine

Transcriptie

1 6] het zelf als illusie: het brein als machine ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ in 16 e / 17 e eeuw vindt er een wetenschappelijke revolutie plaats, die vooral een conceptuele revolutie is het teleologisch (doel-gericht / organisch) werelbeeld maakt plaats voor mechan(ic)istisch wereldbeeld de (zintuiglijk waarneembare) werkelijkheid bestaat uit ruimte, tijd, materie en causale beweging naturalisme: natuurlijke fenomenen moeten a.h.v. natuurlijke oorzaken worden verklaard 1 theologie moet strikt gescheiden worden van wetenschap: elk fysisch effect heeft een fysische oorzaak reductionisme: het verklaren van fenomenen is hetzelfde als hun gedrag te kunnen meten en voorspellen er valt niet iets anders aan de fenomenen te 'begrijpen' dan hun gedrag; er zijn geen kwalitatieve essenties mechanicisme: de natuur is een causaal gesloten systeem: materialistisch & mechanistisch wereldbeeld oorzaken zijn noodzakelijke en voldoende voorwaarden voor effecten; er is geen plaats voor teleologie alles beweegt volgens vaste patronen / wetten, er is geen doelgerichtheid, noch richting van tijd determinisme: toeval of kans bestaat niet: met voldoende kennis kan alles voorspeld worden (Laplace) 2 kwantitatieve methode: verwerping van kwalitatieve beschrijvingen, wollig taalgebruik, metaforen, etc. universaliteit: alle fenomenen kunnen zonder uitzondering beschreven worden door de natuurwetten de natuurwetten gelden overal en altijd, onverminderd, voor alle fenomenen het 'lichaam-geest' probleem: waar blijft de ziel? René Descartes ( ) ging uit van een substantie-dualisme 3 het zelf werd door Descartes opgevat als een zelfstandig bestaande substantie, een res cogitans dit denkende zijn werd gekenmerkt door denken, bewustzijn, en onstoffelijkheid de niet-menselijke natuur zou louter materieel en mechanisch zijn, inclusief dieren ook het menselijk lichaam is res extensa en inter-acteert met de geest door de pijnappelklier (interactionisme) dit cartesiaans dualisme is van meet af aan al onder vuur komen te liggen in de filosofie in de 17 e eeuw waren er ook filosofen die uitgingen van een volledig materieel universum Thomas Hobbes ( ) zag het denken als een vorm van rekenen volgens mechanistische pricipes [ ] life is but a motion of limbs [ ], why may we not say that all automata (engines that move themselves by springs and wheels as doth a watch) have an artificial life? For what is the heart, but a spring; and the nerves, but so many strings; and the joints, but so many wheels, giving motion to the whole body [ ]? (Leviathan, introduction) Reasoning is nothing but reckoning, that is adding and subtracting, of the consequences of general names agreed upon for the marking and signifying of our thoughts. (Leviathan, ch. 5) ook Julien Offray de La Mettrie ( ) stelde dat de mens volledig materieel is, inclusief zijn 'geest' hij vergeleek de mens met een machine (L'homme Machine) en zag geen fundamentele verschillen met dieren de mens verhoudt zich tot de aap, en andere intelligente dieren, zoals Huygens planetaire pendulum zich verhoudt tot een horloge van Julien Le Roy" (1745) 53

2 zo bleef er in het wetenschappelijk denken steeds minder ruimte over voor de geest / het bewustzijn halverwege de 19 e eeuw werd de wet van behoud van energie (1 e wet van de thermodynamica) geformuleerd deze stelt dat energie niet verloren kan gaan of uit het niets kan ontstaan, maar alleen omgezet kan worden 4 dat betekent dat iets immaterieels dus nooit iets causaal kan veroorzaken (bijv. in beweging kan zetten) hoe moeten wij het bewustzijn dan begrijpen / een plaats geven? Thomas Henry Huxley ( ) introduceerde het epi-fenomenalisme: het bewustzijn als bij-product "Hoe het kan dat bewustzijn voortvloeit uit gestimuleerd zenuw-weefsel is net zo onverklaarbaar als als de verschijning van de djinn (geest) als Aladin over de lamp wrijft. [...] Bewustzijn is onlosmakelijk verbonden met het mechanisme van het lichaam, als bij-product van de werking ervan, maar zonder de macht/kracht om de werking ervan te beinvloeden, zoals de stoom-fluit de werking van de locomotief begeleid zonder invloed uit te oefenen op de machinerie. De 'wil' is een emotie die wijst op fysieke verandering, maar is zelf geen oorzaak van die verandering. [...] Wij zijn bewuste automaten." On the Hypothesis that Animals are Automata, and its History (1874) dit is echter in strijd met een belangrijke spelregel van het naturalisme: lex parsimoniae (= soberheid) Ockham s razor 5, oftewel het principe van ontologische spaarzaamheid stelt: "men moet zijnden niet vermenigvuldigen als het niet nodig is" d.w.z. men moet het aantal gepostuleerde zaken binnen een theorie niet zonder noodzaak verveelvoudigen dus: hanteer die theorie die zoveel mogelijk fenomenen verklaart met zo weinig mogelijk principes streef naar die verklaring die de minste hoeveelheid oorzaken, factoren en variabelen introduceert pragmatisch / economisch argument: niet meer ballast meenemen dan dat wat verklarende waarde heeft in modern jargon: over-determinatie = als er meer oorzaken worden geformuleerd dan noodzakelijk voor de verklaring onder-determinatie = als er niet genoeg oorzaken worden geformuleerd om het effect te verklaren de combinatie van de wet van behoud van energie en Ockham's razor maken epi-fenomenalisme obsoleet de aanname van niet-fysische entiteiten is theoretisch onnodig, maar ook ontologisch onverklaarbaar: hoe kan iets een bijproduct / neven-effect van fysische processen zijn, zonder zelf fysiek te zijn? het positivisme maakte vervolgens van het mind-body-probleem feitelijk een non-probleem: alles wat niet binnen de positivistische / empirische methode past is onwetenschappelijk al met al leidde dit in de gedragswetenschappen tot het behaviourisme (B.F. Skinner / J.B. Watson): alleen gedrag is observeerbaar, dus bewustzijn of het zelf zijn geen object van onderzoek maar dat laat de vraag naar bewuste ervaringen als bijv. van pijn onverklaard: de sensatie is er en we hebben ook bewuste mentale ervaringen die zich niet vertalen in observeerbaar gedrag: gedachten dus wat is de relatie tussen bewuste ervaringen en hun fysieke oorzaken, hoe wordt het bewuste verklaard? "There is a crucial difference between explaining and explaining away" (Daniel Dennett: Skinner Skinned, in Brainstorms, 1978) de identiteits-theorie geeft op deze vraag een eenvouding antwoord: er is geen relatie die verklaard moet worden, want er zijn niet twee aparte fenomenen "A perfect correlation is identity - two events that always occur together at the same time in the same place, without any temporal or spatial differentiation at all, are not two events but the same event" Edwin G. Boring: The Physical Dimensions of Consciousness (1933) 54

3 artificiele intelligentie (A.I.) de opmars van de technologie die de moderniteit met zich meebracht heeft de westerse mens gefascineerd steeds meer werd de natuur, incl. de mens, vergeleken met een machine, en trachtte men deze te imiteren Jacques de Vaucanson ( ) ontwierp de eerste humanoide robots bedoelt om eten te serveren in 1727 werd zijn werk als profaan betiteld en vernietigd, maar 10 jaar later bouwde hij drie beroemde machines: de fluitspeler (repertoire van 12 liedjes), de tambourspeler, en de Canard Digérateur ( spijsverterende eend ) in 1745 ontwierp hij het eerste volledig geautomatiseerd weefgetouw Charles Babbage ( ) ontwierp verschillende voorlopers van de huidige programmeerbare computer 6 in 1822 begon hij aan de difference machine: een programmeerbare, stoom-aangedreven rekenmachine het zou onderdelen hebben, kg wegen en 2½ mtr hoog zijn, maar na 10 jaar ging hij failliet 7 tot aan zijn dood werkte hij aan het ontwerp van de analytical machine, een Turing-compleet apparaat Alan Turing ( ) ontwikkelde eind jaren 30 de Logical Computing Machine (Turing-machine) geen fysieke machine, maar een gedachte-experiment rond de limieten van mechanische berekeningen een abstract, eenvoudig mechanisme dat symbolen manipuleert en de logica van een computer simuleert een computer is een apparaat waarmee gegevens volgens formele procedures (algoritmen) worden verwerkt computers zijn gebaseerd op de seriële Von Neumann-architectuur, waarin de processor (CPU) centraal staat de processor leest informatie uit het geheugen, voert er een bewerking op uit, en schrijft dit weer weg een programma is een algoritme: een reeks formele instructies die vanuit een begintoestand naar een doel leidt een kook-recept of stroom-diagram is dus ook een algoritme, zij het bedoelt om gelezen te worden door mensen het werk-geheugen van digitale computers (random-access memory; RAM) kan 2 waarden aannemen: 1 of 0 1 bit (binary digit) is 1 stukje geheugen / opgeslagen informatie 1 bit kan zich in 1 van 2 toestanden bevinden: 1/0, aan/uit, ja/nee 3 bits kunnen zich in 8 verschillende toestanden bevinden: 000, 001, 010, 100, 011, 101, 110, bits = 1 byte = 256 verschillende toestanden tussen 1938 en 1941 bouwde de Duitse fysicus Konrad Zuse de eerste computers: de Z1, de Z2 en de Z3 de Z3 had een snelheid van 5 tot 10 Hz (kon 5 tot 10 x per sec. een actie uitvoeren) moderne computers hebben CPU's van 2,4 tot 6 GHz (kunnen 2,4 tot 6 miljard x per sec. een actie uitvoeren) in jaren '50 zorgt de opkomst van de computer voor een nieuw onderzoeks-gebied: artificiële intelligentie in 1956 wordt op de Dartmouth Conference de artificial intelligence (A.I.) als nieuwe discipline gesticht doel: begrijpen van menselijke intelligentie / bewustzijn intelligente computer-programma s ontwerpen het programma Logic Theorist wordt aldaar het eerste echte artificial intelligence program" genoemd dit programma bewees 38 van de 52 stellingen in de Principia Mathematica van Whitehead & Russell Over Christmas, Al Newell and I invented a thinking machine. [ ] invented a computer program capable of thinking non-numerically, and thereby solved the venerable mind-body problem, explaining how a system composed of matter can have the properties of mind. (Herbert A. Simon) it could perform tasks heretofore considered intelligent, creative and uniquely human" (Pamela McCorduck) 55

4 identiteits-theorieen wat betekent het als mentale toestanden / processen identiek zijn aan neuro-fysiologische processen? zijn neuro-fysiologische processen van verschillende organismen met elkaar vergelijkbaar; of met computers? hier is / wordt op vele verschillende manieren over gedacht, maar er zijn 3 hoofdstromingen de type-identiteitstheorie (of type-fysicalisme) in de jaren 50 ontwikkeld door John Smart en Ullin Place een mentale toestand M (mental state) is niets anders dan een toestand van de hersenen B (brain state) bijv: pijn, tast, jeuk = C-vezel-stimulatie 8 ; we noemen en ervaren het als M, maar is niets meer dan B een computer kan dus niet (op dezelfde manier) pijn ervaren, want die heeft geen zenuwen / neuronen mental states (gedachten, emoties) zijn dus reduceerbaar tot brain states (reductief materialisme) m.a.w: psychologie zou dus (uiteindelijk, op termijn) te herleiden (moeten) zijn tot neurologie maar veel van onze ideeën en begrippen blijven bewaard: pijn verwijst naar een type hersentoestand maar deze kennis verandert weinig aan onze ervaring van en opvattingen over pijn hetzelfde geldt voor intentionaliteit: de gedachte aan Maxima is een brain state, maar nog steeds een gedachte het eliminatief materialisme is ontwikkeld in de jaren 70 (Cornman, Sellars, Quine, Rorty, Churchland) het eliminativisme is een reactie op het reductief materialisme van de type-identiteitstheorie alledaagse opvattingen over het mentale zijn onjuist, ingegeven door een onjuiste folk psychology allerlei mentale verschijnselen die in het spraakgebruik worden onderscheiden bestaan gewoonweg niet het mentale wordt gesuggereerd door onze folk-psychology: bijv. "ik denk" suggereert "ik ben" uiteindelijk zal blijken dat deze concepten niet verwijzen naar (geen equivalent hebben in) de werkelijkheid m.a.w: er valt niets 'mentaals' te reduceren, het mentale wordt vooral gesuggereerd door de taal het 'psychische' is een uitvinding van de cultuur, net zoals heksen, demonen, humores (lichaams-sappen), etc. het is niet zo dat we d.m.v. de wetenschappen een betere verklaring hebben voor deze 'fenomenen' ze zijn eenvoudig weg ingeruild voor andere theorieen en concepten, een andere manier van denken hekserij werd uiteindelijk niet verklaard in termen van een natuurlijk fenomeen: het werd geëlimineerd zo ook zal het de folk-psychology ook vergaan: termen als vrije wil, intentie, liefde, idee, zullen uitsterven er zullen voor vele alledaagse psychologische concepten nooit neurale correlaten gevonden worden ook subjectieve ervaringen (qualia) zijn uiteindelijk illusoir, een vorm van geconditioneerd bijgeloof psychologie zal uiteindelijk blijken vooral gebaseerd te zijn op niets, en vervangen worden door neurologie de neuro-wetenschap of cognitie-wetenschap zal de folk psychology niet verklaren, maar vervangen net als 'ether' en 'phlogiston' zal onze folk-psychology ingehaald worden door de wetenschap de Nederlandse psycholoog Piet Vroon heeft hiervoor pleidooi gevoerd in Weg met de psychologie (1976) de neurologie zal ons steeds beter inzicht geven in de werking van onze hersenen (en daarmee onszelf) zoals DNA deel is gaan uitmaken van ons denken, zo zal ook de neurologie ons denken veranderen het mind-body dualisme zal geleidelijk plaatsmaken voor eliminatief materialisme / fysicalisme het functionalisme / token-identiteitstheorie / token-fysicalisme = niet-reductief materialisme / fysicalisme binnen de GOFAI-stroming lag de focus niet op de hardware, maar op de software (programmatuur) niet de computer en de hersenen waren identiek, maar de functies van programmatuur en het mentale eind jaren 60 opperde Hilary Putnam daarom het idee van multiple realizability van functie: een mental state M is een functional state, en kan op diverse manieren gerealiseerd worden zijn idee van multiple realizability (meervoudige realiseerbaarheid) imliceert functioneel isomorfisme 56

5 "Two systems are functionally isomorphic if there is a correspondence between the states of one and the states of the other that preserves functional relations" twee systemen kunnen functioneel isomorf maar constitutioneel verschillend zijn het pompen van bloed is diverse manieren te realiseren: met een biologisch hart of met de SynCardia een muizenval is op diverse manieren te realiseren, het gaat om de functie: muizen vangen zo kunnen ook mentale toestanden op diverse manieren gerealiseerd zijn / fysiek vorm krijgen net zoals geld of woorden op diverse manieren gerealiseerd worden: gegraveerd, geprint, digitaal, etc "ik houd van Maxima" is dus niet perse een bepaald type brain state, bij iedereen neurologisch gelijk het is een specifieke betekenis-inhoud, die op diverse manieren belichaamd (gerealiseerd) kan zijn pijn is niet per definitie C-vezel-stimulatie, maar kan in andere organismen op andere manieren ontstaan mijn voorstelling van een mastworp of paalsteek hoeft niet dezelfde hersentoestand te zijn als bij jou maar de functionele eigenschappen zijn wel identiek: we weten hoe we deze knoop moeten leggen we moeten dus kijken naar de functie van een brain state, op een hoger niveau token-fysicalisme stelt alleen dat mentale toestanden op één-of-andere manier fysiek zijn ingebed zo zijn ook logische functies (en, of, als-dan) te realiseren in electronische vorm: "als het warm is en de zon schijnt, dan gaan we naar het strand" - conjunctie-poort = een serie-schakeling "als het warm is of de zon schijnt, dan gaan we naar het strand" - disjunctie-poort = een parallel-schakeling superveniëntie = 'hogere' processen of toestanden hebben een eigen niveau van werkelijkheid fysische toestand F leidt altijd tot mentale toestand M, maar M kan ook superveniëren op toestand G 10 kan verschillende gestaltes hebben (papier, diverse munten), maar een 1 -munt is altijd een euro het gaat niet om hetgeen waarop gesuperveniëerd wordt, maar om de functionele rol in een hogere orde 57

6 de mens een machine? het bewustzijn een programma? na WO2 ontstond een ambiteus onderzoeksgebied dat de geest zag als informatie-verwerkend systeem door de verregaande claims werd deze tak van A.I. door John Searle strong A.I. genoemd John Haugeland noemde het GOFAI: Good Old-Fashioned Artificial Intelligence (1985) deze symbolische / computationalistische vorm van A.I. was dominant van de jaren 50 tot eind jaren 80 vanaf het begin was de verleiding onder cybernetici groot om het brein te vergelijken met computers niet zo raar: door de geschiedenis heen is het brein vergeleken met de technische hoogstandjes van die tijd het brein is vergeleken met een katapult (Grieken), molen (Leibniz), telefooncentrale, computer, internet, etc. blijkbaar levert de stand van de techniek de metafoor waarmee we het denk-orgaan aanduiden maar is het brein daadwerkijlk (niet alleen in metaforische zin) te vergelijken met een machine? in 1936 bedacht Turing een test voor de vraag of een machine menselijke intelligentie kan vertonen deze Turing-test verschijnt als gedachte-experiment in 1950 als Computing Machinery and Intelligence "Ik stel voor om de vraag te beschouwen: kunnen machines denken? Dit moet beginnen met definities van de begrippen machine en denken. [...] In plaats van te proberen zo'n definitie te geven zal ik de vraag vervangen door een andere, die er nauw verwant mee is en uitgedrukt wordt in eenduidige termen." een ondervrager correspondeert via tele-type (cgl. chat) met een man en een vrouw, die hij niet kan zien de man moet zich voordoen als vrouw, en de vrouw moet trachten te bewijzen dat de man een bedrieger is opdracht van de ondervrager is om te achterhalen wie de vrouw is, en wie de bedrieger (de man) vervolgens neemt een computer de rol van de man over, en moet dus de bedrieger spelen hij slaagt voor de test wanneer het voor de ondervrager niet gemakkelijker is om de bedrieger te ontmaskeren later is dit geconcretiseerd: als een computer voor meer dan 30% van de tijd gedurende een 5 min. chat-sessie voor mens wordt gehouden A.I.-onderzoekers waren optimistisch: binnen enkele jaren zou men erin slagen zo n computer te bouwen in 1997 verslaat de IBM schaak-computer Deep Blue wereldkampioen Garry Kasparov in 2011 verslaat IBM's Watson de Jeopardy!-kampioenen Brad Rutter & Ken Jennings pas in 2014 slaagt een programma (Eugene Goostman, zgn. een 13-jarige uit Ukraine) voor de Turing-test John Searle opent in Minds, brains, and programs (1980) de aanval op het reductionisme van strong A.I. weak A.I. (narrow A.I.) behelst systemen die bepaalde cognitieve functies kunnen uitvoeren (schaken) strong A.I. (artificial general intelligence) stelt dat computers in staat zijn de mens te evenaren (Turing-test) maar volgens Searle zal een computer nooit menselijke cognitie / intelligentie kunnen evenaren de mens is in staat betekenis te genereren en te begrijpen, computers voeren domweg alleen regels uit syntaxis semantiek; een machine die louter syntactische regels uitvoert is niet intelligent Searle's Chinese room gedachte-experiment is een antwoord op de Turing-test 9 in een kamer zit een Engels sprekend persoon (Searle), die geen Chinees spreekt/leest/schrijft hij heeft een stapel papier met daarop Chinese tekens, en een handleiding in Engels met instructies door een gleuf in de muur links komen papieren met Chinese tekens binnen (input) Searle moet in de manual opzoeken welke tekens door de gleuf in de muur rechts te schuiven (output) de Chinees-sprekenden buiten de kamer denken te maken te hebben met systeem dat met hen communiceert maar Searle heeft geen flauw benul van wat hij aan het doen is: hij manipuleert slechts symbolen 58

7 een computer doet hetzelfde: alle betekenis wordt gegenereert door de gebruiker, de computer heeft geen benul het uitvoeren van een formeel programma impliceert volgens Searle nog geen begrip van de betekenis! A.I. is een erfenis van behaviorisme: wat zich niet laat verklaren binnen het positivistische paradigma is illusoir maar Turing's definitie van een computer (Turing-machine) is dat het een formeel systeem is alleen formele symbolen (digitaal) spelen daarin een rol, causaliteit niet een formeel model is een simulatie, niet de realiteit; het brein is een causaal systeem, een model niet een model van de spijsvertering verteert zelf geen voedsel, een computer wordt niet high van cocaine hersenen 'veroorzaken' bewustzijn / betekenis / intentionaliteit / qualia, modellen van het brein niet Patricia Churchland: als je eind 19 e eeuw had gezegd "licht is niets meer dan electro-magnetische golven" had Searle je niet geloofd hij zou zeggen: "kijk, ik zwaai met een magneet in het donker, maar ik zie geen licht" het Chinese room gedachte-experiment is gefundeerd op simplisme, en appeleert aan 'common sense' geldt het Chinese room gedachte-experiment niet net zo goed voor neural networks en voor levende hersenen? neuronen weten ook niet wat ze doen, maar met z'n 86 miljard bijelkaar genereren ze wel betekenis (zo lijkt het) Daniel Dennett: Searle begrijpt het niet, maar het systeem wel (Dennett: fame in the brain) Ned Block's Chinese nation (Chinese gym / China brain) gedachte-experiment gaat een stap verder stel: elke Chinese burger simuleert de werking van een neuron d.m.v. al dan niet zwaaien met een vlaggetje de individuen weten niet wat hun rol is in het geheel, maar weet het geheel dat wel? heeft het geheel bewustzijn? volgens Ned Block niet, volgens Daniel Dennett wel 'the hard problem of consciousness' bewustzijn heeft betrekking op gewaarwording, sensaties, subjectieve ervaring, innerlijke beleving ook wordt het geassocieerd met representatie / intentionaliteit: betrokkenheid van het mentale op de fenomenen bewust-zijn lijkt i.i.g. meer een werkwoord of een proces (in de tijd) dan een ding / object (res cogitans) bewustzijn staat (qua betekenis) los van gedrag en reageren op de omgeving (behaviourisme) Ned Block onderscheid twee vormen / aspecten van bewustzijn: acces consciousness (A-bewustzijn) = toegankelijk bewustzijn: adequaat reageren, herinneren, navertellen 'bij bewustzijn' zijn is A-bewustzijn: wakker, alert, in het hier & nu, bewust bewust-zijn; reagerend op de omgeving acces consciousness heeft betrekking op cognitieve taken / functies, en kan (technisch) gesimuleerd worden: stimuli onderscheiden, categoriseren, erop reageren, informatie integreren, rapporteren, opslag in geheugen, etc dit is de core-business van cognitie-wetenschappen, A.I., en neuro-wetenschappen phenomenal consciousness (P-bewustzijn) = onmiddelijke ervaring, gewaarwording, sensaties, beleving pijn ervaren, de smaak van koffie proeven, maar ook dromen zijn voorbeelden van phenomenal consciousness bijv: blindsight-patiënten zijn deels blind vanwege beschadiging van de visuele cortex (achterin de hersenen) ze hebben een blinde vlek (zeggen niets te zien), maar blijken er (onbewust) mee te kunnen zien (A-bewustzijn) het acces consciousness functioneert wel, maar er is geen P-bewustzijn van wat ze (dus niet) 'zien' 10 1] bestaat phenomenal consciousness, en waarom? het lijkt moeilijk om dit te ontkennen, aangezien we het allemaal herkennen (behalve de zombies onder ons) toch zijn er diverse filosofen en neurologen die niet in het bestaan ervan geloven (Dennett, de Chruchlands) 59

8 de hersenstam ( reptielen-brein ) gaat vooraf aan bewustzijn / heeft geen bewustzijn nodig het limbisch systeem ( zoogdier-brein : basale emoties, motivatie, pijn/genot) ervaart pijn, maar niet zo intens de neo-cortex (prefrontale cortex) lijkt het bewustzijn te herbergen: pijn wordt als fenomeen 'pijn' ervaren een voor de hand liggende verklaring voor pijn en andere bewuste fenomenen lijkt evolutionair voordeel te zijn: planten bewegen zich niet voort (behalve door groei), en dus is snel reageren op de omgeving onmogelijk dieren moeten adequaat reageren op de omgeving waarin ze zich begeven, en hebben dus een zenuwstelsel dieren met een complexer zenuwstelsel (+ hersenen) hebben een uitgebreider gedrags-repertoire maar dan rest nog steeds de vraag: wat & waarom subjectieve ervaring / P-bewustzijn waarom geen complexe reflex met interrupt-functie? 11 2] waarom zijn bepaalde neurale processen bewust, en andere niet? kunnen er wezens (dieren, martians) zijn die gelijkenis vertonen in fysiologie en gedrag, maar niet bewust zijn? zoals Hobbes, de La Mettrie en Huxley organismen beschreven: als automata David Chalmers (The conscious mind, 1996) dat P-bewustzijn the hard problem of consciousness is The really hard problem of consciousness is the problem of experience. When we think and perceive there is a whir of information processing, but there is also a subjective aspect. (Facing Up to the Problem of Consciousness, 1995) A-bewustzijn kan binnen het fysicalistische paradigma begrepen worden, en zelfs gesimuleerd worden (robots) maar robots zullen nooit P-bewust zijn, en altijd philosophical zombies zonder qualia blijven qualia zijn kwalitatieve eigenschappen van sensaties en waarnemingen, zoals smaak, kleur, dorst, pijn, etc "an unfamiliar term for something that could not be more familiar: the ways things seem to us" (Dennett) stel: mevr. De Wit is neuroloog, gespecialiseerd in kleur-perceptie, maar leidt zelf aan cerebrale achromatopsia maar dan wordt er een medicijn uitgevonden waardoor ze binnen een half uur kleur kan zien... terwijl ze eerder alles wist over kleur-perceptie, het licht-spectrum, etc. heeft ze toch iets bijgeleerd; wat? zoals Heidegger het formuleert: "Er-varen is een schitterend woord: jij hebt misschien een boek over de zee gelezen, maar ik heb er gevaren" in het brein spelen vele mentale processen, op diverse niveau's gelijktijdig (parallel), grotendeels onbewust maar het bewustzijn is seriëel: een opeenvolging van ideeën, sensaties, intenties, gevoelens, verlangens, etc. de stream of consciousness kan maar één inhoud bevatten, één ervaring zijn (vgl. Kant s Ich denke) Thomas Nagel stelde in "what Is it like to be a bat?" (1974): subjectiviteit veronderstelt perspectiviteit subjectiviteit veronderstelt een 1 e persoons-perspectief, een point-of-view van waaruit je de wereld beziet objectiviteit is de natuurwetenschappelijke "view from nowhere" (1986); een God's eye-view dat perspectief is 3 e persoons-, het wil weten hoe de wereld te verklaren / objectief te beschrijven is het is geabstraheerd van het individuele, momentane, subjectieve, en kwalitatieve objectiviteit = de wereld ontdaan van subjectieve ervaring (meten = weten) kleur = electro-magnetische straling, geluid = trilling in een medium, warmte = kinetische energie van moloculen maar de subjectieve ervaring van kleur, geluid en warmte is iets geheel anders subjectieve ervaring (pijn bijvoorbeeld) is ook niet extern observeerbaar, dus ook niet meetbaar het gedrag dat we associëren met pijn wel, evenals de neurologie van pijn: C-vezel-stimulatie er bestaat dus een schijnbaar onoverbrugbare kloof tussen verklaren / beschrijven en ervaren 60

9 volgens filosofen als Thomas Nagel, Colin McGinn, Joseph Levine, Noam Chomsky is deze kloof fundamenteel subjectief bewustzijn kan zichzelf niet verklaren (noch functioneel noch fysisch) er is sprake van een explanatory gap die cognitive closure onmogelijk maakt neuro-bioloog Owen Flanagan noemt deze theoretici the new mysterians (Science of the Mind, 1991) 1 Thales ( v.chr.) - conclusies omtrent het universum mag men louter en alleen baseren op het universum zelf (niet op goden) - opvattingen moeten gestaafd worden aan de hand van argumenten (geen geloofsbelijdenissen) Adelard of Bath (Adelardus Bathensis; ) - de natuur is een gesloten systeem; verklaringen mogen niet gebaseerd zijn of boven-natuurlijke zaken - natuurlijke fenomenen moeten verklaard worden in termen van andere natuurlijke fenomenen 2 Pierre-Simon de Laplace ( ): "We kunnen de huidige toestand van het heelal beschouwen als het gevolg van het verleden en als de oorzaak van de toekomst. Als er een intelligentie zou zijn die, op een gegeven moment, alle krachten zou kennen die op de materie inwerken, alsook de exacte situatie van elk onderdeel van alle materie, dan zou deze alle bewegingen van de grootste hemellichamen tot het kleinste atoom kunnen omvatten, en zou er niets meer onzeker zijn voor deze intelligentie; het verleden net als de toekomst worden voor hem zichtbaar gemaakt." (1814) 3 Descartes denk-experiment van het twijfelende cogito duikt in de 20 e eeuwse filosofie op als 'brain in a vat' en in science fiction films als The brain that wouldn't die (1962) - en the Matrix (1999) in 1905 bleek door Einstein s relativiteits-theorie dat massa een manifestatie is van energie (E = mc 2 ) 5 William of Ockham / Occam / Hockham ( ) leverde een belangrijke bijdrage aan het reductionisme hij wilde het geloof veilig stellen door het te zuiveren van (rationalistische en dus profane) natuur-filosofie we kunnen alleen kennis hebben van het zintuiglijke door wat we waarnemen, ware kennis is onbereikbaar de natuurlijke werkelijkheid kan worden onderzocht, maar het Goddelijke kan alleen worden geopenbaard de beperktheid van menselijke kennis impliceert dat we ons bescheiden moeten opstellen kennis-objecten zijn een product van het denken (modus intelligendi), en van be-tekenen (modus significandi), maar hebben geen onafhankelijke bestaanswijze (modus essendi) 6 al in 1613 werd het woord computer gebruikt, maar verwees toen naar een persoon, iemand die berekeningen uitvoert 7 in 1990 bouwde het London Science Museum het apparat alsnog, en 10 jaar later ook de bijbehorende printer 8 een C-zenuwvezel (axon) is een uitloper van een zenuwcel (neuron) die contact-informatie transporteert 9 Leibniz gebruikte een soortgelijk gedachte-experiment: is het brein te vergelijken met een molen? (1714) 10 tegenovergestelde van het Anton-Babinski syndroom, waarbij de patient blind is, maar de subjectieve ervaring heeft te kunnen zien 11 In de computertechniek is een interrupt (onderbreking) een verzoek om aandacht van een hardware-component aan een andere. In de neurologie kwam men 10 jaar geleden een soortgelijke functie op het spoor: de stof norepinephrine is een neuro-modulator die een rol speelt bij concentratie, alertheid, aandacht en leren, waarschijnlijk werkt als neurale interrupt- of reset-functie. 61