Dieetbehandeling bij darmklachten

Transcriptie

1 Dieetbehandeling bij darmklachten Dieetbehandeling voor: Naam: Geboortedatum: Datum van afgifte: Naam diëtist: Telefoonnummer diëtist: Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. De spijsvertering in beeld 1 Wat is normale ontlasting 2 Wat is diarree 2 Wat is verstopping 2 Wat is prikkelbare darmsyndroom (PDS) 3 Wat zijn divertikels 3 Wat kunt u eraan doen 3 Vijf leefstijladviezen 4 Speciale producten 6 Goed om te weten 7 Tabel met vezelgetallen 7 Tot slot 10 Persoonlijke dieetbehandeling 10 Noteer hieronder uw vragen 10 Belangrijke telefoonnummers 11 Darmklachten zijn een veel voorkomend verschijnsel en veroorzaken meestal veel ongemak en soms (hevige) pijnklachten. Darmklachten die veel voorkomen zijn diarree, verstopping, prikkelbare darm syndroom/spastische darm en diverticulitis. De spijsvertering in beeld De spijsvertering begint bij uw mond en eindigt bij uw anus. Onderweg worden enkele belangrijke organen gepasseerd en wordt uw eten verteerd. 1

2 De voeding die u eet gaat via uw mond, door de slokdarm, op weg naar uw maag. In de maag wordt het voedsel gekneed en vermengd met maagsap. Na één tot drie uur gaat de voedselbrij in kleine porties door naar de dunne darm. De dunne darm is ongeveer vijf meter lang en zorgt voor opname van voedingsstoffen uit het eten. Aan het eind van de dunne darm blijft er een waterige brij over met daarin onverteerbare voedselresten. Deze waterige brij gaat door naar de dikke darm. De dikke darm is ongeveer één meter lang en ligt als een omgekeerde U in uw buik. De dikke darm dikt de waterige massa in door vocht en zouten te onttrekken. Hierdoor ontstaat er een normale, vaste ontlasting. De dikke darm maakt een knedende beweging en duwt hiermee de ontlasting voort naar het laatste gedeelte van het spijsverteringskanaal: de endeldarm. In de endeldarm wordt de ontlasting tijdelijk opgeslagen. Zodra de endeldarm vol is, gaat er een seintje naar de hersenen waarna uw aandrang krijgt. De endeldarm leegt zich dan met enkele krachtige samentrekkingen. Het duurt gemiddeld 24 uur voordat de ontlasting de dikke darm is gepasseerd. Wanneer dit veel sneller gaat, kan er minder vocht worden onttrokken en wordt uw ontlasting dunner. Wanneer de ontlasting trager door de darm passeert wordt er te veel vocht onttrokken en kan verstopping optreden. Wat is normale ontlasting Normale ontlasting is vrij zacht, soepel en sigaarvormig. Het kost geen moeite om deze ontlasting kwijt te raken bij de stoelgang. Normale ontlasting is meestal lichtbruin tot donkerbruin van kleur. Dit is mede afhankelijk van wat u heeft gegeten. Na het eten van spinazie kleurt de ontlasting zwart/groen en na het eten van bietjes kleurt deze rood. Wat is diarree Diarree heeft u als u vaker dan vier keer per dag een waterige, dunne ontlasting heeft. U kunt hierbij last hebben van kramp en buikpijn. De meest voorkomende oorzaak van diarree is voedselvergiftiging. Maar ook spanningen, stress, voedselovergevoeligheid, alcohol, medicatiegebruik of de samenstelling van uw voeding kunnen diarree veroorzaken. Houden uw diarreeklachten langer dan vier dagen aan, dan is het verstandig om uw huisarts te raadplegen. Het is belangrijk dat bij aanhoudende diarree de oorzaak wordt gevonden zodat gericht behandeld kan worden. Bij kleine kinderen en ouderen moet al na één dag contact worden opgenomen met de huisarts om uitdroging te voorkomen. Wat is verstopping U heeft last van verstopping als u minder dan drie keer per week ontlasting heeft of als u harde of droge ontlasting heeft. Ook als u vaak hard moet persen of het gevoel heeft van een onvolledige stoelgang, heeft u last van verstopping. Verstopping wordt ook wel obstipatie genoemd. Verstopping wordt meestal veroorzaakt door een combinatie van te weinig vezels in uw voeding, te weinig drinken en te weinig lichaamsbeweging. U kunt ook last krijgen van verstopping door een onregelmatig leefpatroon, stress, psychische factoren, zwangerschap, medicijngebruik of ziektes aan bijvoorbeeld de schildklier of de spieren. 2

3 Wat is prikkelbare darmsyndroom (PDS) Het prikkelbare darm syndroom (PDS) is een aandoening die valt onder de 'functionele maagdarmaandoeningen'. Andere namen voor deze aandoening zijn 'spastische darm' en 'IBS' (Irritable Bowel Syndrome). Bij PDS komen vaak pijnklachten voor doordat de darm gevoeliger is dan normaal. Iedereen kan PDS krijgen. Sommigen hebben het al vanaf de kinderleeftijd, soms ontstaat het na een darminfectie en bij anderen is het onduidelijk waardoor de PDS klachten begonnen zijn. De oorzaak van PDS is niet helemaal duidelijk. Een drukke levensstijl, angst en stress beïnvloeden de darmen waardoor klachten kunnen verergeren. Symptomen kunnen de kwaliteit van leven aanzienlijk aantasten en kunnen wisselen in ernst soms zonder duidelijke verklaring. PDS is soms moeilijk te behandelen. Met de juiste voeding en een gezonde levensstijl kunnen de klachten verminderen. Het FODMAP-beperkte dieet lijkt effectief bij PDS. Als u dat wilt volgen, overleg dan met uw arts en diëtist. Wat zijn divertikels Divertikels zijn kleine uitstulpingen in de darmwand van de dikke darm. Divertikels komen voor bij procent van de mensen ouder dan 50 jaar. En met het ouder worden neemt de kans op divertikels verder toe. Divertikels kunnen ontstaan als gevolg van verstopping en vezelarme voeding. Hierbij neemt de druk op de darmwand toe wat de vorming van uitstulpingen, divertikels genoemd, tot gevolg kan hebben. Het hebben van divertikels geeft lang niet altijd klachten, waardoor veel oudere mensen divertikels hebben zonder het te weten. Klachten ontstaan meestal pas als een uitstulping ontstoken raakt (diverticulitis). Dit kan optreden als gevolg van het achterblijven van voedselresten in de uitstulping. De klachten hierbij zijn: toenemende pijn in linker onderbuik, opgezette buik, misselijkheid of braken, koorts, hevige diarree of ernstige obstipatie en soms bloedverlies uit de anus. Raadpleeg met deze klachten altijd uw huisarts of specialist. Wat kunt u eraan doen Ondanks de verschillende oorzaken van de darmklachten, is de aanpak op het gebied van voeding hetzelfde. De basis van het voedingsadvies is dat u een goede, gezonde voeding gebruikt. Onze voeding bestaat uit verschillende voedingsstoffen: koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines en mineralen, vezels en vocht. Al deze voedingsstoffen hebben hun eigen functie. Koolhydraten leveren energie, eiwitten dienen als bouwstof, vet is onze reservebrandstof en vitamines en mineralen zijn noodzakelijk om ons lichaam goed te laten werken. Vezels zijn onmisbaar om onze darmen goed te laten werken en vocht is het transportmiddel in ons lichaam. Een goede, gezonde voeding is de belangrijkste voorwaarde om ons lichaam goed te laten functioneren. In onderstaande tabel leest u waar een goede, gezonde voeding voor u uit bestaat. Productgroep jaar jaar 71 jaar en ouder Groente 200 gram 200 gram 150 gram Fruit 2 stuks 2 stuks 2 stuks Brood en broodvervangers 6-7 sneetjes 5-6 sneetjes 4-5 sneetjes 3

4 Aardappelen, gram gram gram rijst, pasta, peulvruchten Melk en 450 ml 500 ml 650 ml melkproducten Kaas 30 gram 30 gram 20 gram Vlees(waar), vis, kip, ei, vleesvervanger gram gram gram Halvarine gram gram gram Bak en braadboter, olie Vocht (incl. melkproducten) 15 gram 15 gram 15 gram 1½-2 liter 1½-2 liter 1½-2 liter Gemiddeld aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag Vijf leefstijladviezen Naast het gebruik van een goede, gezonde voeding zijn er vijf leefstijladviezen die u moet hanteren voor het verkrijgen van een goede stoelgang om uw darmklachten te verminderen. 1. vezelrijke voeding; 2. voldoende vocht; 3. voldoende beweging; 4. rust en regelmaat; 5. goed toiletgedrag. Vezelrijke voeding Om uw darmklachten te verminderen, zijn de vezels in onze voeding onmisbaar. Voedingsvezels zijn onverteerbare, plantaardige bestanddelen die zorgen voor een goede werking van de darm en het zacht maken van de ontlasting. Er zijn twee soorten vezels: Oplosbare vezels De oplosbare vezels worden in de dikke darm bewerkt door de daar aanwezige darmbacteriën (de darmflora). Hierbij komen stoffen vrij die de beweging van de darm stimuleren. Oplosbare vezels komen voor in groente, fruit en peulvruchten. Onoplosbare vezels De onoplosbare vezels werken als een soort spons, ze nemen vocht op in de dikke darm waardoor het volume van de ontlasting wordt vergroot en ontlasting zacht en soepel blijft. Onoplosbare vezels zijn onmisbaar bij zowel verstoppingsproblemen als klachten van diarree. Onoplosbare vezels komen voor in granen zoals bruin brood, volkorenbrood, zemelen, volkorenpasta, zilvervliesrijst, havermout en ontbijtgranen. Hoeveel vezels per dag Het advies bij darmklachten is om 30 tot 40 gram vezels per dag te gebruiken. Dit geldt zowel bij verstoppingsklachten als klachten van diarree, PDS en divertikels. Als uw huidige gebruik aan vezels 4

5 erg laag is (minder dan 15 gram per dag), dan is het streven dat u begint met 10 gram vezels per dag extra te gebruiken. Om te kunnen berekenen hoeveel vezels uw voeding bevat, kunt u tabel 1 raadplegen achterin deze folder. Belangrijkste vezelbronnen: bruin en volkorenbrood en andere graanproducten; groente en fruit; aardappelen, volkorenpasta en zilvervliesrijst; peulvruchten; noten en zaden; zuidvruchten. Voldoende vocht Bij het gebruik van een vezelrijke voeding is het extra belangrijk om voldoende te drinken. De werking van de vezels berust op het vasthouden van vocht in de darmen om de ontlasting zacht en soepel te maken. Als u te weinig drinkt, zal het gebruik van extra vezels averechts werken en klachten van verstopping geven en/of verergeren. Het advies is om minimaal 2 tot 2,5 liter vocht per dag te gebruiken. U mag al uw drinkvocht meetellen, dus dit is inclusief thee, koffie, bouillon, melk, soep, dessert enzovoorts. Om te beoordelen of u voldoende drinkt, wordt u geadviseerd om thuis enkele dagen bij te houden hoeveel u op de dag drinkt. U kunt dit eenvoudig doen door van alles wat u heeft gebruikt aan drinkvocht, een gelijke hoeveelheid water in een maatbeker te doen. Hierdoor heeft u in de avond een goed inzicht van uw totale vochtgebruik. Bij diarreeklachten is het extra belangrijk om voldoende vocht te gebruiken omdat het verlies aan vocht hier veel groter is en er een kans bestaat dat u uitdroogt. Gebruik 2,5 tot 3 liter vocht per dag, verdeel dit goed over de dag, in kleine porties per keer. Neem bij voorkeur 3 keer daags een kop soep/bouillon om ook het verlies aan zout te compenseren. Voldoende beweging Lichaamsbeweging stimuleert de beweging van uw darmen. Regelmatig bewegen is dus noodzakelijk voor een goede darmwerking. Daarnaast helpt regelmatig bewegen bij het behouden/verkrijgen van een gezond gewicht en werkt het ontspannend. Voor volwassenen geldt het advies om dagelijks dertig minuten te bewegen. Alle vormen van beweging zijn mogelijk. U moet hierbij aanhouden dat u minimaal tien minuten achter elkaar beweegt en dat uw hartslag en ademhaling door het bewegen iets omhoog gaan (u krijgt het warm en wordt iets korter van adem). Meer informatie: Rust en regelmaat Naast wat u eet, is ook hoe u eet erg belangrijk. Door te gehaast te eten en/of slecht te kauwen, kunt u (veel) lucht inslikken. Deze ingeslikte lucht kan leiden tot een opgeblazen gevoel, gasvorming en winderigheid. Eet daarom rustig en kauw goed (minimaal tien keer per hap). Daarnaast is het belangrijk dat de vezels goed over de dag verspreid gegeten worden. Gebruik bij voorkeur drie hoofdmaaltijden per dag en niet vaker dan drie tot vier keer per dag een tussendoortje. Het ontbijt is hierbij de belangrijkste maaltijd van de dag. Het zet de darmen weer aan het werk na een periode van rust in de nacht. 5

6 Een voorbeeld van een goed ontbijt 2 tot 3 sneden bruin/volkorenbrood besmeerd met halvarine en beleg, 1 beker melk of 1 longdrink glas (verse) vruchtensap en 1 grote mok thee of koffie. Goed toiletgedrag Goed toiletgedrag kan problemen met de stoelgang verminderen en zelfs voorkomen. Hier volgen enkele tips voor goed toiletgedrag. Ga direct naar het toilet als u aandrang heeft. Toiletbezoek uitstellen heeft tot gevolg dat de ontlasting langer dan noodzakelijk in de darm blijft zitten. Hierdoor wordt er meer vocht onttrokken waardoor de ontlasting hard en droog kan worden. Probeer op vaste tijden naar het toilet te gaan. Neem een goede houding aan op het toilet. Ga ontspannen rechtop zitten met de beide voeten op de grond. In deze houding kan uw darm zich het gemakkelijkst legen. Vermijd hard persen. Hierdoor kunnen klachten ontstaan van aambeien, kloofjes of scheurtjes in de anus. Dit geeft veel pijnklachten tijdens de stoelgang waardoor u het toiletbezoek mogelijk gaat uitstellen met alle gevolgen van dien. Zachtjes meepersen als u aandrang voelt is prima. Speciale producten Soms lukt het niet om met de gewone voeding voldoende vezels binnen te krijgen. U kunt dan de vezels uit uw voeding aanvullen met speciale vezelproducten of vezelpreparaten. Daarnaast zijn in de supermarkt verschillende producten te koop waar prebiotica of probiotica aan zijn toegevoegd voor een betere darmwerking. Bij obstipatie kan Roosvicee Laxo een gunstige werking hebben. Vezelproducten Voorbeeld van vezelproducten zijn: zemelen, Fibrex, All-Bran. U kunt deze producten gebruiken in uw yoghurt, vla, melk, soep, aardappelpuree, gehaktbal, omelet of roerei. U kunt hiervan het beste drie keer daags 1 eetlepel gebruiken. Let erop dat u voldoende drinkt bij het gebruik van extra vezels. Vezelpreparaten Voorbeelden van vezelpreparaten zijn Metamucil en Volcolon. Die zijn op recept verkrijgbaar bij de apotheek. Let bij gebruik van deze preparaten op voldoende vochtinname. Er zijn hiernaast bij de apotheek/drogisterij ook verschillende vezeltabletten te koop. Die bevatten echter maar weinig vezels en zijn daarom minder effectief. Ten slotte is er nog een kant-en-klare vruchtensap met extra vezels op de markt bijvoorbeeld Stimulance. Hiermee krijgt u zowel extra vezels als extra vocht binnen. Prebiotica Prebiotica zijn onverteerbare plantaardige bestanddelen die wij met onze voeding binnenkrijgen. Deze plantaardige bestanddelen (oplosbare vezels) worden in de dikke darm door de daar aanwezige bacteriën afgebroken. Bij deze afbraak komen stoffen vrij die stimulerend werken voor de darmflora en daardoor een gunstig effect hebben op de spijsvertering en de gezondheid. Door gebruik te maken van vezelrijke voeding met oplosbare vezels krijgt u dus prebiotica binnen. Daarnaast zijn er producten waaraan de oplosbare vezels speciaal toegevoegd zijn. Een voorbeeld hiervan is Vitaalbrood. Probiotica Probiotica zijn producten waar de goede darmbacteriën in hoge dosering aan zijn toegevoegd. Deze producten hebben een gunstige werking op de samenstelling van de darmflora. Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar het effect van probiotica op de diverse ziektebeelden. Omdat de 6

7 uitkomsten van deze onderzoeken soms wat tegenstrijdig zijn, is meer onderzoek nodig voor harde bewijzen. Wel is bekend dat probiotica veilig is om te gebruiken als u in goede gezondheid verkeert. Om te weten of u baat heeft bij het gebruik van probiotica, kunt u hiervan met een gerust hart gebruikmaken. Het advies is om dan gedurende tien tot veertien dagen 1 keer per dag een product met probiotica te nemen. Voorbeelden van producten met probiotica zijn Yakult, Actimel, Activia. Ook zijn er capsules met probiotica te koop van Orthica. Goed om te weten Winderigheid Ieder mens heeft last ervan. Het is dan ook heel normaal om tien tot twintig winden per dag te laten. Maar sommige mensen laten veel meer winden per dag en kunnen daar ook echt last van hebben. Winden ontstaan doordat darmgassen worden geproduceerd door darmbacteriën in uw dikke darm. Deze gassen ontstaan bij de afbraak van vezels, zetmeel en suiker. Daarnaast kan extra lucht in uw darmen komen bij bepaalde eet- en leefgewoontes. Denk hierbij aan praten tijdens het eten, heel snel eten, kauwgom kauwen, drinken uit een rietje, het gebruik van koolzuurhoudende dranken en roken. U kunt deze extra lucht voorkomen door rustig te eten, goed te kauwen (minimaal tien keer per hap) en het gebruik van een rietje, koolzuurhoudende drank en kauwgom te vermijden. Van sommige voedingsmiddelen is bekend dat ze veel gasvorming geven. Dit zijn meloen, onrijpe banaan, koolsoorten, peulvruchten, prei, ui, paprika, spruitjes, knoflook, veel suiker en vet, scherpe kruiden, kunstmatige zoetstoffen zoals sorbitol. U kunt uw klachten van winderigheid verhelpen door minder van deze producten te gebruiken. Het effect hiervan wisselt van persoon tot persoon. Laxeermiddelen Laxeermiddelen trekken extra vocht aan in de darm waardoor de ontlasting dunner wordt. Het is goed om te weten dat bij regelmatig gebruik van laxeermiddelen de darmen lui kunnen worden waardoor klachten van verstopping alleen maar erger worden. Medicatie Gebruik van ijzerpreparaten, sommige bloeddrukverlagende middelen en bepaalde kalmeringstabletten kunnen verstopping veroorzaken. Gebruikt u deze medicatie, dan is gebruik van extra vezels en vocht nodig om obstipatie te voorkomen. Stoppende voedingsmiddelen Het advies om witte rijst, geraspte appel met kaneel, bosbessensap, droge beschuit of rijstewater te gebruiken bij diarreeklachten heeft helemaal geen invloed op de diarree. U doet er beter aan om vezelrijke voeding te gebruiken zodat de ontlasting kan indikken en om extra te drinken (2,5 tot 3 liter per dag) om het vochtverlies aan te vullen. Tabel met vezelgetallen Brood en graanproducten Eenheid Vezels Beschuit 1 stuk (10 gram) 0 Beschuit, volkoren 1 stuk (10 gram) 1 Brood, wit 1 snee (35 gram) 1 7

8 Brood, bruin 1 snee (35 gram) 2 Brood, meergranen 1 snee (35 gram) 2,5 Brood, volkoren 1 snee (35 gram) 2,5 Broodje, wit 1 stuk (50 gram) 1,5 Broodje, bruin 1 stuk (50 gram) 2,5 Broodje, volkoren 1 stuk (50 gram) 3,5 Cracker 1 stuk (10 gram) 0 Cracker, volkoren 1 stuk (10 gram) 1 Croissant 1 stuk (40 gram) 1 Knäckebröd 1 stuk (10 gram) 1 Knäckebröd, volkoren 1 stuk (10 gram) 1,5 Krentenbol 1 stuk (50 gram) 1,5 Krentenbrood 1 snee (35 gram) 1 Krentenbrood, volkoren 1 snee (35 gram) 2,5 Mueslibrood 1 snee (35 gram) 2,5 Roggebrood, licht 1 snee (25 gram) 2 Roggebrood, donker 1 snee (50 gram) 4,5 Ontbijtgranen en Eenheid Vezels vezelproducten All bran 5 eetlepels (25 gram) 7 Brinta 4 eetlepels (25 gram) 2,5 Cornflakes 6 eetlepels (25 gram) 1 Cruesli 3 eetlepels (25 gram) 1,5 Fibrex 3 eetlepels (25 gram) 18,5 Havermout 5 eetlepels (25 gram) 2 Lijnzaad 1 eetlepel (5 gram) 1,5 Muesli 3 eetlepels (25 gram) 1,5 Rice Crispies 5 eetlepels (25 gram) 0,5 Tarwekiemen 4 eetlepels (25 gram) 4 Weetabix 1 stuk (20 gram) 2 Zemelen 3 eetlepels (15 gram) 7 Fruit Eenheid Vezels Appel met schil 1 stuk (120 gram) 2 Banaan 1 stuk (100 gram) 3 8

9 Bramen, bessen, frambozen 1 schaaltje (125 gram) 7 Citrusfruit 1 stuk (120 gram) 2 Fruit gemiddeld (geen 1 stuk (120 gram) 3 citrusfruit) Fruit ontbijtdrink 1 glas (250 ml) 5 Geweekte zuidvruchten 1 schaaltje (125 gram) 12,5 Gekonfijte dadels 10 stuks (60 gram) 4,5 Kiwi 1 stuk (50 gram) 2 Krenten, rozijnen 1 eetlepel (10 gram) 1 Gedroogde vijgen 3 stuks (60 gram) 11 Vruchtensap 1 glas (150ml) 1 Vruchtensap met vruchtvlees 1 glas (150 ml) 1 Peulvruchten Eenheid Vezels Bruine, witte bonen, linzen 1 opscheplepel (50 gram) 5,5 gekookte Kapucijners, gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 3,5 Erwtensoep 1 bord (250 ml) 6,5 Groente Eenheid Vezels Groente gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 1,5 Rauwkost 1 schaaltje (50 gram) 0,5 Tomatensap 1 glas (150 ml) 1,5 Tomatengroentesap 1 glas (150 ml) 1,5 Aardappelen en vervangers Eenheid Vezels Aardappelen, gekookt 1 stuk (50 gram) 1,5 Pasta, gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 0,5 Volkorenpasta, gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 2 Witte rijst, gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 0,5 Zilvervliesrijst, gekookt 1 opscheplepel (50 gram) 1 9

10 Diversen Eenheid Vezels Evergreen 1 stuk (20 gram) 1 Kokosmakroon 1 stuk (50 gram) 4,5 Mueslireep 1 stuk (25 gram) 1,5 Mueslikoek 1 stuk (50 gram) 1,5 Noten, pinda s 1 eetlepel (20 gram) 1,5 Ontbijtkoek 1 plak (20 gram) 0,5 Ontbijtkoek, volkoren 1 plak (20 gram) 1 Rijstwafel 1 stuk (7 gram) 0,5 Popcorn 1 zakje (25 gram) 1,5 Sesamzaad 1 eetlepel (12 gram) 0,5 Studentenhaver 1 eetlepel (20 gram) 1,5 Volkoren biscuit 1 stuk (10 gram) 0,5 Zonnebloempitten 1 eetlepel (15 gram) 1 Tot slot Neem voor meer informatie contact op met Diëtetiek: dietetiek@etz.nl of via uw diëtist. U vindt het nummer bovenaan deze folder. Persoonlijke dieetbehandeling Noteer hieronder uw vragen 10

11 Belangrijke telefoonnummers ETZ (Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis): (013) Locatie ETZ Elisabeth Route 77 Diëtetiek: Locatie ETZ TweeSteden Diëtetiek: Locatie ETZ Waalwijk Diëtetiek: bel uw diëtist bel uw diëtist bel uw diëtist Diëtetiek, 41_ Copyright ETZ Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. 11