De Tuchtcommissie heeft ten aanzien van de bedrijfsrevisor een schorsing voor de duur van één maand uitgesproken :

Transcriptie

1 0240/2003/N Tuchtcommissie definitieve beslissing Verklaring zonder voorbehoud in een onderneming in moeilijkheden onvoldoende controlewerkzaamheden gebrek aan analyse van het interne controlesysteem controledossier gebaseerd op een voorlopige jaarrekening gebrek aan onafhankelijkheid door een gemis aan kritische ingesteldheid Bedrijfsrevisor «X» heeft een verslag zonder voorbehoud opgemaakt inzake de jaarrekening van een vennootschap (A) die kort nadien failliet is gegaan. Niettegenstaande het feit dat artikel 96, 6 van het Wetboek van vennootschappen (overgedragen verliezen) toepasselijk is, vermeldt het jaarverslag van de raad van bestuur geen verantwoording voor de toepassing van de waarderingsregels in de veronderstelling van continuïteit. De bedrijfsrevisor heeft in zijn verslag geen melding gemaakt van het feit dat deze verantwoording niet in het jaarverslag is opgenomen. De bedrijfsrevisor wordt eveneens verweten tekort te zijn gekomen aan de onafhankelijkheidsverplichtingen. De Tuchtcommissie heeft ten aanzien van de bedrijfsrevisor een schorsing voor de duur van één maand uitgesproken : Bespreking 1. Op 2 augustus 2002 richtte de Voorzitter van het Instituut der Bedrijfsrevisoren een brief aan de heer [X], waarin hij meedeelde dat de Commissie van Toezicht had vastgesteld dat de heer [X] als commissaris was opgetreden van de [C] en dat hij over de jaarrekening van het boekjaar 2000 een commissarisverslag had opgesteld overeenkomstig de artikelen 143 en 144 W. Venn. Deze vennootschap was op 17 mei 2002 in staat van faillissement werd verklaard. Het Instituut verzocht de heer [X] te willen meedelen of de alarmbelprocedure, voorzien in artikel 138 W. Venn., had plaatsgevonden. Voorts werd aan de heer [X] gevraagd om de waarderingsregels over het boekjaar 2000 mede te delen, evenals een uitvoerige toelichting bij de oorzaken van het faillissement, gelet op het feit dat de heer [X] met betrekking het boekjaar 2000 een verklaring zonder voorbehoud had afgelegd. Tevens werd aan de heer [X] gevraagd de redenen mede te delen, die hem ertoe gebracht hadden om het gebrek aan verantwoording van de hypothese van continuïteit niet te signaleren in het commissarisverslag en te stellen dat het jaarverslag de wettelijk vereiste informatie bevatten. Verder vroeg het Instituut toelichting van de heer [X] bij en zijn beoordeling van de boeking van de herwaarderingsmeerwaarde in de balans, evenals een antwoord op de vraag welke de daar tegenoverstaande boeking was aan de actiefzijde. Tenslotte werd hem om mededeling gevraagd van de jaarrekening over het boekjaar 2001 en van zijn bijgaand commissarisverslag. 2. De heer [X] antwoordde op 2 september 2002 op dit schrijven. Hij deelde een kopie mee van zijn aangetekende brief d.d. 8 mei 2002, waarin hij o.m. stelde dat artikel 96 W. Venn. alleszins diende toegepast te worden en verklaarde dat hij toepassing wenste van artikel 138 W.Venn., omdat hij tot het besluit gekomen was dat de continuïteit van de onderneming sterk in het gedrang was gekomen. Verder deelde de heer [X] de waarderingsregels over het boekjaar 2000 mee, evenals het jaarverslag van de Raad van Bestuur, zoals ze normaliter zouden neergelegd zijn geweest bij de Balanscentrale van de Nationale Bank.

2 Voorts legde hij kopie voor van een gedeelte van de jaarrekening. Uit de vaststelling dat er niet gedurende twee opeenvolgende jaren een verlies van het boekjaar bleek en het overgedragen verlies van ongeveer 55,8 miljoen BEF ruimschoots gedekt was door beschikbare reserves van ruim 94 miljoen BEF, besloot de heer [X] in zijn brief van 2 september 2002 dat er geen noodzaak was voor de toepassing van artikel 96 W. Venn. Met betrekking tot de herwaarderingsmeerwaarde van 43,5 miljoen BEF stelde de heer [X] dat ze aan de actiefzijde geboekt was voor 21 miljoen BEF in gebouwen en voor 22,5 miljoen BEF in machines en materieel. Daarbij werd volgens hem gesteund op gedetailleerde expertiseverslagen van [T], waarvan de besluiten werden meegedeeld. Tenslotte deelde de heer [X] mee dat de jaarrekening van het boekjaar 2001 hem niet was meegedeeld, zodat hij daaromtrent geen commissarisverslag had opgesteld. 3. Op 1 oktober 2002 werd een confraternele controle uitgevoerd bij de heer [X]. Naar aanleiding daarvan werd onder meer vastgesteld dat de interne controle in de auditdossiers niet op een systematische wijze werd vastgelegd of getest via steekproeven. Door het feit dat de heer [X] alle werkzaamheden zelf uitvoert, worden er weinig conclusies en memo s geschreven in het controledossier. Er werden een aantal aanbevelingen geformuleerd aan de heer [X]. Voor het overige werd o.m. vastgesteld dat de rapportering verzorgd was en uitgebreid en dat alle noodzakelijke bewijsstukken in de dossiers werden opgenomen. De heer [X] ondertekende het verslag van deze controle voor kennisname en akkoord. 4. Met een brief d.d. 6 november 2002 werd de heer [X] uitgenodigd om op de zetel van het Instituut op vrijdag 29 november 2002 een onderhoud te hebben in verband met het dossier [C]. In een schrijven dat de heer [X] op 6 december 2002 richtte aan het Instituut, gaf hij toelichting in verband met de evolutie van de rubriek 23 Installaties, machines en Uitrusting van de staat van materiële vaste activa. Hij legde een detail voor, waaruit bleek dat de herwaarderingsmeerwaarde geboekt was op de rekening 23103, doch ten onrechte opgenomen was onder code 816 (bij de aanschaffingen) in plaats van onder code 821. Op 4 februari 2003 werd de heer [X] dan opnieuw uitgenodigd om op 29 maart 2003 een onderhoud te hebben in verband met hetzelfde dossier en werd hem gevraagd zijn werkdossier mee te brengen. 5. Volgens paragraaf 3.9 van de algemene controlenormen dient het verslag van de revisor over de jaarrekening diens mening te bevatten over het jaarverslag. Hij dient te vermelden of de door de wet vereiste informatie in dit verslag werd opgenomen en of deze overeenstemt met de gegevens die uit de jaarrekening blijken. De revisor moet er zich van vergewissen dat het jaarverslag alle door de wet voorgeschreven inlichtingen bevat. Als dit niet het geval is, dan vermeldt hij dit. De revisor dient melding te

3 maken van de omstandigheden die een aanmerkelijke invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van de gecontroleerde vennootschap (paragraaf algemene controlenormen). Als de gecontroleerde vennootschap dermate in financiële moeilijkheden verkeert dat haar voortbestaan bedreigd is, dient het bestuursorgaan de algemene vergadering daarvan in te lichten. De revisor moet de inhoud van deze informatieverstrekking zorgvuldig onderzoeken om na te gaan of zij voldoening geeft en om te vermijden dat de gebruiker van de rekeningen zou misleid worden doordat gebruik gemaakt wordt van het continuïteitsprincipe bij de opstelling van de rekeningen. Als uit de balans een overgedragen verlies blijkt of wanneer uit de resultatenrekening gedurende twee opeenvolgende boekjaren een verlies van het boekjaar blijkt, moet de bedrijfsrevisor nagaan of het jaarverslag een voldoende verantwoording bevat voor de toepassing van de waarderingsregels in de veronderstelling van continuïteit (paragraaf van de algemene controlenormen). 6. De Raad stelt dat zij in het kader van de gevoerde controle en bij nazicht van het controledossier heeft vastgesteld dat, op basis van de toelichting die de heer [X] heeft gegeven over de oorzaken van het failissement van [C], ertoe kan besloten worden dat de motivatie om een verslag zonder voorbehoud, zonder toelichtende paragraaf met betrekking tot de continuïteit, aanvaardbaar was. Volgens de heer [X] werd het faillissement veroorzaakt door een verslechtering van het resultaat in 2001 en het intrekken van de kredietlijnen in 2002 door de huisbankier. Artikel 96,6 W. Venn. (voorheen artikel 77, vierde lid Venn.W.) bepaalt dat, wanneer uit de balans een overgedragen verlies blijkt of uit de resultatenrekening gedurende twee opeenvolgende boekjaren een verlies van het boekjaar, het jaarverslag een verantwoording dient te bevatten van de toepassing van de waarderingsregels in de veronderstelling van continuïteit. Het verslag van de commissaris vermeldt o.m. of het jaarverslag de door de artikelen 95 en 96 vereiste inlichtingen bevat en in overeenstemming is met de jaarrekening (art. 144, 4 W. Venn., voorheen artikel 65 Venn.W.). Het jaarverslag van de raad van bestuur van [C] over het boekjaar 2000 bevatte geen passende verantwoording van de waardering in continuïteit, alhoewel de toepassingsvoorwaarden van artikel 96,6 W. Venn. (voorheen artikel 77, al. 4 Venn. W.) vervuld waren, in tegenstelling tot wat de heer [X] voorhield in zijn brief van 2 september Uit de balans per einde 2000 bleek immers een overgedragen verlies. In zijn verweerschrift stelt de heer [X] dat hij de Raad van Bestuur opmerkzaam heeft gemaakt op het feit dat een bijzonder verslag diende opgesteld overeenkomstig art. 96,6 van het Wetboek van Vennootschappen, doch dat het overgedragen verliessaldo zou geregulariseerd worden bij beslissing van de Algemene Vergadering, waarbij werd gewezen op het eigen vermogen, dat niet gewijzigd werd. Deze bedenkingen van de heer [X] veranderden niets aan de feitelijke toestand dat in het jaarverslag geen rechtvaardiging van de toepassing van de waarderingsregels in de veronderstelling van continuïteit is terug te vinden en dat hij deze overtreding van de toenmalige vennootschappenwet niet heeft gesignaleerd in zijn controleverslag. De heer [X] is dus, door in zijn controleverslag bij het jaarverslag van [C] over het boeklaar 2000 te verklaren dat dit verslag alle vermeldingen bevat voorgeschreven door de wet, tekort

4 geschoten aan zijn verplichting tot naleving van de aangehaalde algemene controlenormen. Dat hij dit zou gedaan hebben wegens mondelinge toezeggingen van de bestuurders van de gecontroleerde vennootschap neemt het bestaan van de inbreuk niet weg, doch geldt eerder als een verzwarende omstandigheid, aangezien zij getuigt van een gebrek aan onafhankelijkheid ten aanzien van de gecontroleerde vennootschap. De eerste tenlastelegging is dan ook bewezen. 7. Artikel 2.4 van de algemene controlenormen bepaalt dat de bedrijfsrevisor zijn mening onder meer steunt op het onderzoek van het systeem van interne controle, waarvan hij de doeltreffendheid dient na te gaan door middel van steekproeven. Indien de interne controle op afdoende wijze werkt, kan het onderzoek van de bedrijfsrevisor worden beperkt tot aangepaste steekproeven. In geval van vaststelling van ernstige leemten, dient hij echter zijn controlewerkzaamheden aan te passen en een meer diepgaande controle uit te voeren. Onder geen beding kan of mag de externe controle het systeem van interne controle vervangen. Met betrekking tot de geboekte herwaarderingsmeerwaarden ten belope van BEF stelt de Raad dat de volgende belangrijke controlewerkzaamheden ontbreken: - het bedrag van de geboekte meerwaarde komt niet overeen met de diverse waarderingen; - er is geen duidelijkheid welke activa werden geherwaardeerd; - de dossiers bevatten geen geschreven beoordeling inzake de verantwoording van de herwaarderingsmeerwaarde in het licht van het toekomstig rendement van de vennootschap. Bovendien blijkt dat de herwaarderingsmeerwaarden verkeerdelijk werden geboekt als aanschaffingen. Daarnaast wijst de Raad nog op het bestaan van twee andere materiële fouten die niet werden gecorrigeerd, namelijk het feit dat de hypotheken niet werden toegelicht en dat een vordering op meer dan één jaar onder een verkeerde rubriek werd vermeld. Voorts stelt de Raad vast dat een verplichting inzake een erfpachtovereenkomst niet in de toelichting is opgenomen en dat bij de beoordeling van de geboekte herwaarderingsmeerwaarde geen rekening werd gehouden met het mogelijk risico van een korte resterende levensduur van deze erfpacht. Tenslotte haalt de Raad ook aan dat een beschrijving en beoordeling van de interne controlesystemen ontbreekt, dat geen confirmaties gebeurden van derden en dat de controle op de resultatenrekening slechts in zeer beperkte mate is gebeurd. 8. De heer [X] betwist dat hij onvoldoende controlewerkzaamheden heeft uitgevoerd. Hij wijst er op dat hij alles persoonlijk heeft gecontroleerd. Hij verklaart dat de herwaarderingsmeerwaarde hem voldoende verantwoord leek na de diverse besprekingen, schattingsverslagen, bedrijfsbezoeken en fysische controles. Voorts houdt hij voor dat hij in plaats van de volgens hem weinig efficiënte confirmatieprocedure een zeer grondige afloopcontrole heeft uitgevoerd.

5 Wat de materiële fouten betreft, stelt de heer [X] dat hij telefonische opmerkingen heeft geformuleerd bij de accountant van [C] en regularisaties heeft geëist, doch dat daaraan blijkbaar geen gevolg is verleend. De enige reden voor deze anomalie is volgens de heer [X] de uitermate hoge tijdsdruk voor het finaliseren van de jaarrekening en het controleverslag. 9. Alhoewel de heer [X] betwist onvoldoende controlewerkzaamheden te hebben verricht, blijkt uit verklaringen in zijn eigen verweerschrift dat hij ernstig tekortgeschoten is aan zijn controleverplichting door een controleverslag te ondertekenen met betrekking tot een jaarrekening en een jaarverslag waarvan hij de definitieve en goedgekeurde versie niet eens gezien heeft. Een revisor voldoet niet aan zijn controleopdracht door opmerkingen te formuleren bij ontwerpen van verslagen, de rechtzetting van vastgestelde tekortkomingen te eisen en vervolgens een controleverslag op te stellen, waarin ervan uitgegaan wordt dat de gevraagde wijzigingen zijn doorgevoerd, zonder kennis te nemen van de definitieve teksten. Het door de revisor opgestelde en neergelegde controleverslag betreft immers niet de ontwerpen van jaarrekening en jaarverslag, maar de definitieve teksten, die ter goedkeuring aan de algemene vergadering worden voorgelegd en die worden neergelegd bij de Nationale Bank van België. Het opstellen van een controleverslag over stukken, waarvan hij de definitieve versie niet heeft gecontroleerd, maakt een ernstige tekortkoming uit aan de professionele verplichtingen van de revisor. De tijdsdruk kan niet als een excuus aanvaard worden om een verslag af te leveren dat volstrekt waardeloos is, aangezien de bedrijfsrevisor de stukken waarop het betrekking heeft, niet heeft gezien, laat staan gecontroleerd. Ook de tweede tenlastelegging is bewezen. 10. Overeenkomstig paragraaf 2.5 van de algemene controlenormen moet de bedrijfsrevisor voldoende bewijskrachtig controlemateriaal verzamelen dat zijn tot uitdrukking gebrachte mening ten aanzien van de jaarrekening kan staven. De Raad stelt dat geen duidelijk bewijsmateriaal voorhanden is van de uitgevoerde controlewerkzaamheden, beoordelingen en conclusies die het uiteindelijk controleverslag onderschrijven en schragen. Aldus wordt onder meer ingeroepen dat geen bewijzen inzake controle van de voorraadopnames voorhanden zijn, evenmin als aanwijzingen dat het auditprogramma werd toegepast. 11. De heer [X] roept in dat, bij de beoordeling van de vraag of voldoende bewijsmateriaal voorligt, rekening moet gehouden worden met het feit dat hij het dossier persoonlijk en alleen behandeld heeft, wat impliceert dat wellicht andere methodes worden toegepast dan bijvoorbeeld in de grote revisorenkantoren en dat wellicht enige uitleg of interpretatie vereist is bij de door hem gebruikte methode. Hij wijst er op dat geen eenvormig auditprogramma wordt verplicht door het Instituut, zodat het hem toegestaan is een programma en methode te gebruiken, die geconcipieerd is in functie van de particulariteiten van zijn onderneming. De heer [X] is van oordeel dat er wel voldoende bewijskrachtig controlemateriaal is. Hij verwijst o.a. naar:

6 - het zeer gedetailleerd schattingsverslag dat als vertrekbasis heeft gediend voor de herwaardering van de vaste activa; - de volledig gedetailleerde stocklijsten per 31 december 2000 die persoonlijk gecontroleerd werden, met in bepaalde gevallen gedetailleerde fysische inventarisatie; - de uitgevoerde afloopcontroles inzake vorderingen, schulden en financiële instellingen; - de vereiste noodzakelijke bewijsstukken om een grondige controle toe te passen op de resultatenrekening. Wanneer van alle stukken geen afschriften werden gevraagd, dan heeft dit volgens de heer [X] te maken met het feit dat hij alle controles persoonlijk uitoefende. 12. De Tuchtcommissie stelt vast dat uit een nazicht van het werkdossier van de heer [X] blijkt dat hij gebruik gemaakt heeft van voorgedrukte checklijsten voor de grote balansrubrieken en de resultatenrekening, die evenwel slechts sporadisch een referentie vermelden naar in bijlage opgenomen documenten en waarop weinig of geen aanduidingen voorkomen over uitgevoerde controlewerkzaamheden. Er liggen omzeggens geen bewijzen voor van uitgevoerde controles. Aldus bevat bijvoorbeeld de rubriek klantenvorderingen een bundel gedetailleerde klantenrekeningen, zonder aanduiding van de afloopcontroles die de heer [X] beweert te hebben uitgevoerd. Hetzelfde geldt in verband met de voorraden, waarvan in zijn werkdossier diverse detaillijsten steken, zonder dat evenwel blijkt dat de overeenstemming met het saldo in de balans werd gecontroleerd. Sporadisch is ergens iets aangestipt, waarbij niet kan worden uitgemaakt wat werd gecontroleerd. Uit het onderzoek van de werkdossiers van de heer [X] in verband met de voornoemde en andere rubrieken blijkt dat daarin niet de aantekeningen zijn aangebracht die noodzakelijk zijn opdat daaruit een getrouw beeld van de uitgevoerde opdracht kan worden verkregen (cfr. Art van de algemene controlenormen). De verwijzing die de heer [X] maakt naar de controleprocedures die door grote bedrijfsrevisorenkantoren worden uitgevoerd, is niet ter zake dienend. Zelfs indien er enig verschil kan bestaan uit de gevolgde werkwijze, dan verhindert dit niet dat dezelfde norm moeten gehanteerd en nageleefd. Uit een onderzoek van het voorgelegde dossier blijkt dat ook deze tenlastelegging bewezen is. 13. De bedrijfsrevisor brengt zijn beroepsmatige beoordeling uit in een geest van volledige onafhankelijkheid. Hij dient zich te onthouden van alles wat een deze onafhankelijkheid enige afbreuk kan doen (paragraaf 1.2 van de algemene controlenormen). Uit de eerder gedane vaststellingen dat de heer [X] een controleverslag heeft opgesteld over het jaarverslag van [C] over het boekjaar 2000 zonder voldoende controlewerkzaamheden te hebben uitgeoefend, zonder over de vereiste bewijzen te beschikken dat zijn controlewerkzaamheden behoorlijk werden uitgevoerd en, zoals hij zelf toegeeft, zonder kennis te hebben genomen van de definitieve versie van de jaarrekening en het jaarverslag, leidt de tuchtcommissie af dat hij zich niet onafhankelijk heeft opgesteld. De onafhankelijkheid van de revisor, die een waarborg is voor de aandeelhouders, de werknemers en van alle derden in wiens belang hij zijn controleopdrachten uitvoert, kan slecht gegarandeerd zijn wanneer hij zijn controle uitvoert in overeenstemming met de controlenormen. Door de stukken, waarop zijn controleverslag betrekking heeft, niet zelf te onderzoeken, doch ervan uit te gaan dat zij door de bestuurders of accountant van de vennootschap zijn opgesteld en/of aangepast zoals hij het gevraagd heeft, stelt de heer De [X]

7 zich afhankelijk op ten aanzien van deze bestuurders of accountant en verliest hij zijn onafhankelijkheid. Ook deze tenlastelegging is gegrond. 14. Uit het voorgaande volgt dat de door de Raad ingeroepen schendingen van de algemene controlenormen bewezen zijn. Artikel 19 bis, 1 van de wet van 22 juli 1953 houdende oprichting van een Instituut der Bedrijfsrevisoren bepaalt dat tuchtsancties kunnen worden opgelegd aan de revisoren die in de uitoefening van hun opdrachten van bedrijfsrevisor of van werkzaamheden die daarmee verenigbaar zijn, tekort gekomen zijn aan hun beroepsverplichtingen. Artikel 2 van het K.B. van 10 januari 1994 betreffende de plichten van de bedrijfsrevisoren bepaalt dat de bedrijfsrevisor de wettelijke en reglementaire bepalingen moet naleven, evenals de gebruikelijke controlenormen van het Instituut. Artikel 3 van het koninklijk besluit van 10 januari 1994 betreffende de plichten van de bedrijfsrevisoren bepaalt dat de bedrijfsrevisor iedere handeling of houding moet vermijden die in strijd zou zijn, hetzij met de waardigheid, de rechtschapenheid of de kiesheid, hetzij met het respect dat hij aan zijn confraters verschuldigd is, hetzij met de onafhankelijkheid die de vrije beroepen kenmerkt. 15. Bij het bepalen van de sanctie wegens de ten laste van de heer [X] bewezen inbreuken, houdt de Tuchtcommissie enerzijds rekening met het feit dat de heer [X] nog niet eerder tuchtrechtelijk werd veroordeeld en anderzijds met de ernst ervan. In de uitvoering van zijn wettelijke controleopdracht oefent de bedrijfsrevisor een belangrijke maatschappelijke taak uit.. Aan zijn controleverslagen wordt een groot belang gehecht door al wie belangen heeft ten aanzien van de vennootschap waarop ze betrekking hebben. Er mag verwacht worden dat deze verslagen het resultaat zijn van een grondig en onafhankelijk onderzoek. Door een controleverslag af te leveren dat niet aan deze voorwaarden voldoen heeft de heer [X] het vertrouwen dat in hem en in het bedrijfsrevisoraat wordt gesteld, ernstig geschaad. De vastgestelde inbreuken verantwoorden de sanctie, die bepaald wordt in het dispositief van deze beslissing. Tegen deze beslissing is geen beroep ingesteld.