Plan van aanpak wateroverlast Wolfsbos

Transcriptie

1 Plan van aanpak wateroverlast Wolfsbos 23 mei 2006

2

3 Plan van aanpak wateroverlast Wolfsbos

4

5 Verantwoording Titel Plan van aanpak wateroverlast Wolfsbos Opdrachtgever Gemeente Hoogeveen en Waterschap Reest en Wieden Projectleider Marthe van der Horst Auteur(s) Marthe van der Horst en Martijn van Houten Projectnummer Aantal pagina's 38 (exclusief bijlagen) Datum 23 mei 2006 Handtekening Colofon Tauw bv afdeling Water, Ruimte & Riolering Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon (0570) Fax (0570) Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 5\38

6 6\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

7 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Leeswijzer Gebiedsbeschrijving De wijk Wolfsbos Maaiveldhoogte Geohydrologie Bodemopbouw Grondwater Kwel en/of infiltratie Waterhuishouding & riolering Oppervlaktewater Riolering Dwarsdoorsnede Problemen in de wijk Mogelijke oorzaken van de problemen Inleiding Oorzaken grondwaterproblemen Aanwezigheid van slecht doorlatende lagen aan of dicht onder maaiveldoppervlak Ontbreken van voldoende of het niet meer functioneren van ontwateringsmiddelen Oorzaken vochtproblemen Oorzaken regenwaterproblemen Maaiveldligging en maaiveldverloop ten opzichte van tuin en straat Ontbreken van straatkolken of een te geringe capaciteit van straatkolken en afvoerputten Verhard terrein dat niet is aangesloten op de riolering Problemen met de riolering Conclusie Oplossingsrichtingen Algemene maatregelen Maatregelen in de onverzadigde zone Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 7\38

8 5.1.2 Grondwatertechnische maatregelen Bouwtechnische maatregelen Aanbevolen maatregelen Stappenplan Bekend maken resultaten van onderzoek aan inwoners Optimalisatie meetnet Ontwerp regenwaterstructuur Ontwerp detailontwatering ter plaatse van kavels en groenstroken Klachtenregistratie en behandeling Evaluatie experimenten en uitvoeren gebiedsgerichte maatregelen Procesplanning Prioritering Financiële aspecten Voorlichting Verantwoordelijkheden Bijlage(n) 1. Regenwaterstructuur 2. Eerste indruk van de kosten voor de perceelseigenaar 8\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

9 1 Inleiding Dit plan beschrijft het plan van aanpak betreffende (grond)wateroverlast te Hoogeveen. De inzet is om in een samenwerkingstraject vorm te geven aan water in de wijk Wolfsbos, niet alleen vanuit het perspectief van gemeente en waterschap, maar ook vanuit het perspectief van de bewoners van Wolfsbos zelf. Water in de wijk moet meer gaan leven en ruimer gezien worden dan alleen een probleem. De waarden die water heeft, moeten worden benut. Naast de gemeente Hoogeveen, waterschap Reest en Wieden en Tauw worden dus ook andere partijen betrokken, zoals de woningbouwcorporatie, het wijkplatform en de bewoners. De inzet van het project is niet alleen naar binnen gericht: het omgaan met water in Wolfsbos kan een voorbeeldfunctie krijgen voor geheel Nederland, vooral met betrekking tot het waterloket. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 9\38

10 Aanleiding voor dit project is het waterplan Hoogeveen. In het uitvoeringsprogramma is als pilotproject Wolfsbos opgenomen. De wens bij de uitvoering van het project Wolfsbos is om aan te sluiten bij de aanbevelingen uit het rapport Samen leven met grondwater van de Commissie Integraal Waterbeheer. Hierin wordt beschreven dat zowel eigenaar, gebruiker, gemeente, waterschap en provincie een verantwoordelijkheid hebben ten aanzien van grondwateroverlast. Gedurende de pilot wordt een waterloket opgezet (aanbeveling Commissie Integraal Waterbeheer). De wijk Wolfsbos is goed geschikt om als pilot-project te dienen voor deze nieuwe aanpak. In deze pilot wordt een plan van aanpak opgesteld voor het oplossen van de grondwateroverlast en het vormgeven van water in de wijk 1.1 Leeswijzer In hoofdstuk 2 is het gebied beschreven. In hoofdstuk 3 staan de problemen van de wijk weergegeven. In hoofdstuk 4 gaan we in op de mogelijke oorzaken van de problemen. In hoofdstuk 5 tot slot geven we de oplossingsrichtingen weer. 10\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

11 2 Gebiedsbeschrijving 2.1 De wijk Wolfsbos Wolfsbos is een woonwijk in Hoogeveen met ruim 2000 huizen. De wijk ligt langs de Hoogeveense Vaart en heeft een structuur die kenmerkend is voor wijken die gebouwd zijn in de jaren 70. Twee brede ontsluitingswegen (Buizerdlaan en Valkenlaan) met dwarsstraten waaronder veel rijtjeswoningen en twee-onder-één-kap woningen. Groenvoorzieningen zijn in de wijk volop aanwezig. Daar liggen kansen voor de waterstructuur. Wij komen hier later op terug. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 11\38

12 Al jaren is er sprake van grondwateroverlast in de woonwijk Wolfsbos. Het betreft water in de kruipruimten, vochtoverlast maar ook overlast in openbaar gebied (speelveldjes, groen et cetera). Binnen de wijk zet een Wijkplatform zich in voor de grondwaterproblematiek. Het Wijkplatform is overigens niet alleen voor grondwateroverlast actief. Er is een enquête gehouden onder bewoners met een respons van 50 à 60 %. De resultaten zijn aangeboden aan de wethouder, het dagelijkse bestuur van het waterschap en de directeur van de woningbouwvereniging. In dat rapport wordt onder andere gevraagd om onderzoek naar de oorzaak van grondwateroverlast. Naar aanleiding van de enquête zijn peilbuizen geplaatst in de wijk die worden afgelezen door bewoners zelf. Het waterschap Reest en Wieden verwerkt de peilbuisgegevens. De gegevens worden weergegeven op de site van de gemeente Hoogeveen. Vanuit het waterbeleid leven er verschillende wensen. Zij staan beschreven in het waterplan Hoogeveen. Er is behoefte aan 4 à 8 hectare berging in het stedelijke deel van de gemeente Hoogeveen, voortkomend uit de WB21-gedachte van vasthouden, bergen en dan pas afvoeren. 12\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

13 In de wijk Wolfsbos zijn mogelijkheden een deel van deze berging te realiseren. Het zou mooi zijn tevens grondwaterproblemen hiermee op te lossen. Tot nu toe zijn de waterproblemen voornamelijk besproken door gemeente en waterschap. De wens is nadrukkelijk aanwezig water verder te brengen dichter bij de bewoners en ook de positieve waarden van water te ontsluiten. Dit vraagt om actieve communicatie. 2.2 Maaiveldhoogte De maaiveldhoogtes in het gebied zijn afgeleid van door de gemeente verstrekte informatie waarbij uit is gegaan van de aanleghoogtes van de wegen. Hierbij kan de wijk worden onderscheiden in drie delen. Ten noorden van Buizerdlaan en ten westen van de Krakeelsedijk: Ten zuiden van Buizerdlaan ten westen van de Krakeelsedijk: Ten noorden en zuiden van Buizerdlaan en ten oosten van Krakeelsedijk 11,79 m NAP 11,70 m NAP 11,85 m NAP De tuinen en woningen liggen respectievelijk 20 en 30 cm boven het straatpeilniveau. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 13\38

14 2.3 Geohydrologie Bodemopbouw Lokaal De bodemopbouw in de wijk is inzichtelijk gemaakt door een groot aantal bodemonderzoeken die verspreid over de wijk zijn uitgevoerd. Ten behoeve van deze onderzoeken zijn boorbeschrijvingen opgesteld. Uit de boorbeschrijvingen wordt afgeleid dat zich in de ondiepe ondergrond slechtdoorlatend veen- en keileemlagen bevinden. De diepteligging van deze lagen en de onderzijde van deze lagen variëren in de wijk. In de zuidzijde van de wijk langs de Hoogeveense vaart wordt reeds op circa 80 cm diepte keileem aangetroffen. Hier wordt tot aan de onderkant van de boring keileem aangetroffen, waardoor de maximale dikte van de keileem niet vast kan worden gesteld. De minimale dikte hier bedraagt in ieder geval 2 à 3 meter. Meer noordelijk de wijk in, is de diepteligging van de keileem heterogener, dit geldt eveneens voor de dikte van de keileem. In een aantal boringen wordt de keileem niet aangetroffen Grondwater De grondwaterstanden in de wijk zijn zoals gezegd zowel door bewoners van de wijk zelf, als door het waterschap gemeten. De bewoners hebben op een achttal locaties iedere twee weken de grondwaterstand opgenomen ten opzichte van maaiveld en de kruipruimte. Het waterschap heeft op een drietal locaties de grondwaterstand gemeten met behulp van divers, waardoor met een hoge meetfrequentie kan worden gemeten. Dit heeft als voordeel dat het gedrag van de grondwaterstand zeer goed in beeld kan worden gebracht. Daarnaast is tevens de oppervlaktewaterstand in de wijk gemeten met behulp van divers. De meetreeksen van de bewoners en het waterschap staan op de website van de gemeente. Een kenmerkende meetreeks staat hieronder weergegeven. 14\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

15 Wolfsbos peilbuis 2 Maaiveld Grondwater Meters Datum Uit de bovenstaande meetreeks van de grondwaterstand in de Wulp is af te leiden dat de grondwaterstand zich zeer ondiep ten opzichte van maaiveld bevindt. In natte periode is dit circa 25 cm. De meetreeks vertoont sterke pieken, wat kenmerkend is voor een grondwaterstandsmeetreeks met een ondiepe keileemlaag in de ondergrond. De pieken worden veroorzaakt doordat infiltrerend regenwater niet door de keileemlaag kan infiltreren. Het grondwater kan slechts stijgen. Wordt bij bovenstaande meetreeks ook nog eens uitgegaan van een kruipruimtediepte van circa 60 cm ten opzichte van maaiveld dan kan de conclusie worden getrokken dat deze bijna permanent blank staat Kwel en/of infiltratie Kwel en of infiltratie treedt op als er sprake is van een verschil tussen de grondwaterstand boven een slechtdoorlatende laag en de stijghoogte onder de slecht doorlatende laag. Voor het zuidelijk deel van de wijk kunnen geen uitspraken worden gedaan over de kwel/infiltratie, hier zijn geen stijghoogtegegevens beschikbaar van de laag onder de keileemlaag. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 15\38

16 In het noordelijk deel van de wijk zijn gegevens beschikbaar van een TNO peilbuis, met zowel een diep als een ondiep filter. De standen in het ondiepe en diepe filter zijn gelijk, dit duidt op de afwezigheid van een slechtdoorlatende laag. De TNO-peilbuis geeft voldoende informatie om oorzaken te bepalen voor het noordelijk deel van de wijk. Naast TNO-gegevens is eveneens gebruik gemaakt van grondwaterstandsgegevens van de Waterleiding Maatschappij Drenthe (WMD). Ter plaatse van de Europaweg staat een peilbuis (Wp2) met een ondiep filter en een filter onder de keileemlaag. De meetgegevens geven aan dat er sprake is van een druk van onder de keileemlaag (kwel). Het ligt daarmee in de verwachting dat dit ook geldt voor de wijk Wolfsbos. 2.4 Waterhuishouding & riolering Oppervlaktewater In de wijk bevindt zich een aantal waterpartijen, waarvan het peil circa 10,70 m NAP bedraagt. Het oppervlaktewaterpeil bevindt zich circa 1,2 m NAP.Een groot deel van de woonwijk m.n. ten westen van de oude Krakeelsedijk ligt het maaiveld (putdekselhoogten) tussen en N.A.P. Ten oosten van de oude dijk komen hoogten voor tot iets boven N.A.P. Er is een drooglegging tussen 0,85 en 1,30 m. Uit de meetreeksen van het waterschap volgt een geringe peilfluctuatie van het oppervlaktewaterpeil van maximaal 15 cm. Het gedrag van het oppervlaktewaterpeil komt niet overeen met het gedrag van de grondwaterstand. Ten zuiden van de wijk loopt de Hoogeveense Vaart met een peil van 11,10 m NAP. De Vaart wordt geflankeerd door een forse kwelsloot die op een peil van 10,70 m NAP staat. 16\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

17 Wolfsbos Oppervlaktewater Oppervlaktewater Meter Datum In de grafiek met de oppervlaktewaterstanden staat een knip op Dit geeft aan dat één dag niet is gemeten. Voordat de woonwijk is aangelegd, was er sprake van een aantal deelwijken. Deze deelwijken hadden als functie om de afvoer van veen mogelijk te maken. Het gebied is tussen 1650 en 1750 verveend Riolering In de wijk is het merendeel van de woningen aangesloten op een gemengd stelsel. In het kader van herstructureringen zijn delen van het gebied afgekoppeld en is een apart regenwaterriool aangelegd. Onlangs zijn een aantal risicovolle overstorten op de vijvers in de wijk gesloten en is een overstort aangelegd op de kwelsloot langs de Hoogeveense Vaart. Daarnaast zijn vorig jaar in het rioolsysteem enkele aanpassingen verricht om het hydraulisch vermogen te vergroten. 2.5 Dwarsdoorsnede De geohydrologische situatie is geschematiseerd in onderstaande figuur in een dwarsprofiel over de wijk. Uit de figuur is af te leiden dat: De leemlaag en aantal veenlagen zich ondiep onder het maaiveld bevindt Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 17\38

18 Kenmerk R MHT-mfv-V02-NL Het waterpeil een geringe invloed heeft op de Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (GHG) De onderkant van de leemlaag niet in beeld is gebracht en nog dikker kan zijn Figuur 2.1 Dwarsprofiel 18\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

19 3 Problemen in de wijk In 2003 heeft het Wijkplatform Wolfsbos de problemen in de wijk geïnventariseerd en in kaart gebracht. De respons van de enquêtes staat verwoord in het rapport "Water onder de vloer, hoe kan dat?". Op 28 februari 2006 is er een bewonersavond geweest. Op deze avond is een kerngroep van bewoners geformeerd en zijn de te bezoeken locaties voor de wijkwandeling vastgesteld. Gezien de omvang van de wijk is gekozen voor een wijkfietstocht, deze heeft op 18 maart 2006 plaatsgevonden. Op 18 april 2006 is de kerngroep weer bijeen geweest om de problemen, de oorzaken daarvan en de oplossingen te bespreken. Op basis van het bovenstaande kunnen de volgende type problemen worden onderscheiden: Grondwaterproblemen (water in kruipruimte, natte speelveldjes) Regenwaterproblemen (water wat in tuinen blijft staan, water wat verkeerd afstroomt ) Vochtproblemen (optrekkend vocht) Rioleringsproblemen (geringe capaciteit riool, water op straat) Zettingsproblemen (scheuren in de muren van woningen en straten die scheef liggen) Water in kruipruimte Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 19\38

20 Regenwaterprobleem 20\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

21 Vochtprobleem Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 21\38

22 Zettingprobleem 22\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

23 4 Mogelijke oorzaken van de problemen 4.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk zijn meerdere type problemen onderscheiden. De problemen en de oorzaken ervan kunnen niet volledig los van elkaar worden gezien. Zo ligt de oorzaak van vochtoverlast in beginsel bij grondwateroverlast. Verkeerde afstroming van regenwater naar de kruipruimte kan tot grondwateroverlast leiden. In voorliggend hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de mogelijke oorzaken van de verschillende type problemen. 4.2 Oorzaken grondwaterproblemen Aanwezigheid van slecht doorlatende lagen aan of dicht onder maaiveldoppervlak Zowel de gegevens over de bodemopbouw als de grondwaterstandsmetingen duiden op de aanwezigheid van een ondiepe slechtdoorlatende keileemlaag. De keileemlaag zorgt er voor dat neerslag water niet kan infiltreren naar de diepe ondergrond, maar dat deze stagneert. De laag bevindt zich zo ondiep dat infiltrerend regenwater nergens heen kan. Hierdoor ontstaan hoge grondwaterstanden. Tevens vindt stroming van grondwater over de keileemlaag plaats. We kunnen dus stellen dat de aanwezigheid van keileem een grondwaterprobleem veroorzaakt Ontbreken van voldoende of het niet meer functioneren van ontwateringsmiddelen In een ondergrond waar sprake is van slechtdoorlatende lagen kunnen ontwateringsmiddelen zorgdragen voor een verlaging van de grondwaterstand. Ontwateringsmiddelen zijn onder andere oppervlaktewater en drainage. De aanwezigheid van de keileem zorgt er voor dat de relatie tussen oppervlaktewater en grondwater beperkt is. Dit wordt eveneens onderbouwd door de meetgegevens, waaruit blijkt dat het grondwater en het oppervlaktewater geheel verschillend reageren. In de wijk is bij herstructureringen drainage aangelegd. Drainage is een maatregel om grondwateroverlast bij ondiepe slechtdoorlatende lagen tegen te gaan en wordt tegenwoordig veelal direct aangelegd bij het bouw- en woonrijpmaken. Dit is in het verleden bij de aanleg van de wijk niet gedaan. Dit betekent dat delen van de wijk niet zijn gedraineerd. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 23\38

24 Daarnaast kan het zijn dat de aanwezige drainagesystemen niet of onvoldoende meer werken. Er zijn inwoners die zelf een drainage in de tuin hebben aangelegd. Niet bekend is hoe men de drainage onderhoudt en waar de drainage op aangesloten is. Drainagesystemen moeten regelmatig onderhouden worden omdat ze gevoelig zijn voor dichtslibben. Drainbuizen de perforaties en het omhullingsmateriaal- kunnen verstopt raken door neerslag van ijzerverbindingen. Dit proces treedt vooral op als de in grondwater opgeloste verbindingen in contact komen met zuurstof. Het proces kan echter ook optreden onder anaërobe omstandigheden waardoor het permanent onder water houden van drains geen afdoende oplossing is om ijzerneerslag geheel te voorkomen. In de regel is 1x per jaar doorspuiten voldoende. Plaatselijk kan het echter nodig zijn om vaker door te spoelen. 4.3 Oorzaken vochtproblemen Vochtproblemen worden veroorzaakt door grondwaterproblemen. Onjuiste ventilatie van de woning kan de vochtproblemen wel verergeren. 4.4 Oorzaken regenwaterproblemen Maaiveldligging en maaiveldverloop ten opzichte van tuin en straat Als het maaiveld afhelt naar de woning kan regenwater bij hevige neerslag over het maaiveld naar de woningen stromen of in tuin blijven staan. Dit geldt eveneens voor de wegen, waarbij door verzakkingen van bestrating water niet meer naar de kolken kan stromen. Dit veroorzaakt een regenwaterprobleem. Een voorbeeld hiervan in de wijk zijn de woningen met achtertuinen aan de Hoogeveense vaart. Het maaiveld loopt hier sterk af naar de tuinen die eveneens behoorlijk laag liggen, waardoor water naar de tuinen stroomt en hier niet weg kan Ontbreken van straatkolken of een te geringe capaciteit van straatkolken en afvoerputten Indien er niet voldoende straatkolken of afvoerputten aanwezig zijn of de capaciteit hiervan tekort schiet kan het regenwater dat van straten, trottoirs en paden afstroomt niet snel genoeg worden afgevoerd naar de riolering. Ook de riolering is gedimensioneerd om een bepaalde hoeveelheid water te kunnen verwerken. Als deze hoeveelheid wordt overschreden ontstaat water op straat Verhard terrein dat niet is aangesloten op de riolering Regenwater vanaf verhard terrein dat niet op de riolering is aangesloten stroomt af naar onverhard terrein. Het onverharde terrein moet dan in zeer korte tijd een grote hoeveelheid regenwater verwerken wat tot gevolg kan hebben dat de grondwaterstand tot ontoelaatbare hoogte stijgt. 24\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

25 4.5 Problemen met de riolering Een toename van de verharding kan er toe leiden dat het rioolstelsel onvoldoende is gedimensioneerd. Dit geldt eveneens voor de aansluitingen van drainage op het riool. 4.6 Conclusie De oorzaak van het grondwateroverlast probleem kan grotendeels worden gewijd aan de aanwezigheid van de keileem in de ondiepe ondergrond. De keileem leidt tot hoge grondwaterstanden en het grondwater kan niet infiltreren. De afwezigheid of het onvoldoende functioneren van ontwateringsmiddelen leidt er toe dat deze hoge grondwaterstanden niet weg kunnen worden genomen. Hoge grondwaterstanden leiden vervolgens tot vochtoverlast. De oorzaken van het regenwaterprobleem kunnen worden gevonden in het maaiveldverloop en verzakken van bestrating. Hoewel de dikte van de keileem niet is vastgesteld, is de aangetroffen dikte van de laag al zodanig dat de oorzaak van het probleem duidelijk is.daarbij geldt dat er sprake is van een kweldruk onder de laag. Doorboren leidt tot een verergering van de situatie. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 25\38

26 26\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

27 5 Oplossingsrichtingen 5.1 Algemene maatregelen Maatregelen tegen regenwater en grondwateroverlast kunnen in het algemeen worden onderverdeeld in de volgende categorieën: Maatregelen in de onverzadigde zone zoals het verbeteren van de doorlatendheid van de bodem, het aanbrengen van infiltratiegreppels, het aansluiten van verharde oppervlakken op de riolering et cetera Maatregelen in de verzadigde zone (grondwatertechnische maatregelen) zoals het leggen van horizontale of verticale drainage, de aanleg van open water en bronbemaling Bouwtechnische maatregelen zoals het aanbrengen van folies en schuimbeton, zandaanvulling, bodemhygrolatie (isoleren van bodem in kruipruimte tegen vocht en damp transport) Maatregelen in de onverzadigde zone Maatregelen in de onverzadigde zone zijn erop gericht om de volgende processen te beïnvloeden: Infiltratie van regenwater Doorsijpelen van geïnfiltreerd regenwater naar grondwater Horizontale afstroming van stagnatiewater Grondverbetering en grindpalen Indien regenwater slecht kan infiltreren in de bodem blijft dit vaak staan in tuinen en achterpaden. Maatregelen voor het oplossen van dit probleem zijn het omspitten van de slecht doorlatende bovenlaag of het doorbreken van deze laag met zand- of grindpalen (met respectievelijk zand en grind opgevulde gaten die verbinding maken met een goed doorlatende laag). In Wolfsbos is met name sprake van een slechtdoorlatende laag op een diepte van ca 80 cm tot 1 m-mv, waar het water stagneert of over de keileemlaag stroomt naar de kruipruimte. Het toepassen van grindpalen in deze laag kan in principe tot een verbetering van de situatie leiden. Uit meetgegevens van de WMD volgt echter dat er sprake is van een druk onder de keileemlaag. Grindpalen zouden daarmee tot een verergering van het probleem leiden en wordt dan ook afgeraden om toe te passen. Ophogen Ligt de tuin duidelijk onder het vloerpeil van de woning dan kan het terrein ook opgehoogd worden met goed doorlatend zand, hierbij moet eerst de humusrijke toplaag verwijderd worden om na het ophogen weer opnieuw over het terrein uitgespreid te worden. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 27\38

28 Aansluiten verhard oppervlak op riolering of open water In het geval van niet op de riolering aangesloten verhard oppervlak kunnen de volgende maatregelen overwogen worden. Aansluiting van de niet-aangesloten verharde oppervlakken op de riolering of deze oppervlakken rechtstreeks laten afvoeren naar open water of een ander afwateringsmiddel bijvoorbeeld een ondiepe greppel of een wadi. Aanpassen maaiveldverloop Het aanpassen van maaiveldverloop (door in groengebied delen op te hogen en af te graven) kan tot de gewenste oppervlakkige afstroming leiden. Voor wegverharding kan dit worden bereikt door te herstraten Grondwatertechnische maatregelen Grondwatertechnische maatregelen zijn erop gericht één van de volgende processen te beïnvloeden: De afvoer van grondwater naar ontwateringsmiddelen De wegzijging van freatisch grondwater naar het diepere grondwater Het zettingprobleem zorgt ervoor dat voorzichtig moet worden omgegaan met grondwaterstandverlaging. Ontwateringsmiddelen De ontwatering kan effectief verbeterd worden door drainage te leggen of watergangen te graven. Als gevolg hiervan zullen de grondwaterstanden dalen. De ontwatering kan in principe ook bevorderd worden door het peil van het open water te verlagen. In de wijk Wolfsbos is de invloed van het oppervlaktewater op het grondwater echter gering, peilverlaging zal daarmee niet tot het gewenste effect leiden. Is het niet mogelijk om met een verbeterde ontwatering de grondwaterstand te verlagen dan is het noodzakelijk om aanvullend bouwtechnische maatregelen te nemen. Er bestaan verschillende drainagesystemen. Het meest eenvoudige systeem is ondiep horizontale drainage die onder vrij verval loost op open water of een regenwaterriool. Deze oplossing is met name geschikt bij de woningen. Belangrijk is om de buizen op een voldoende kleine afstand van elkaar te leggen om het gewenste resultaat te bereiken. De bewoners moeten hierbij wel in de gelegenheid worden gesteld om het water af te voeren op open water en/of regenwaterriool. 28\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

29 Indien zich veel kabels, leidingen en rioolbuizen in de ondergrond bevinden kan de drainage ook dieper worden gelegd. Door de drainage te bemalen kan een betere ontwatering worden verkregen. Dit zal meer voor het openbare terrein gelden. Verticale drainage Verticale drainage kan zowel in de onverzadigde als de verzadigde zone plaatsvinden door middel van bijvoorbeeld zandpalen. In het geval dat kwel kan optreden moet geen verticale drainage worden toegepast. Doet de overlast zich voor in een gebied waar de stijghoogte van het diepe grondwater lager is dan de stijghoogte van het ondiepe grondwater dan kan verticale drainage overwogen worden. Om verontreiniging van het diepere grondwaterpakket te voorkomen moet men er wel van verzekerd zijn dat in het ondiepe grondwater geen verontreiniging voorkomt. Meetgegevens van de WMD geven aan dat deze maatregel niet moet worden toegepast. Verticale bronnering Een andere mogelijkheid waarmee wegzijging beïnvloed kan worden is het toepassen van diepdrainage met pompputten (verticale bronnering). De pompen ontrekken het grondwater op een diepte van 10 tot 15 m waarbij de grondwaterstand plaatselijk sterk omlaag getrokken wordt. Wij adviseren dit niet te doen omdat er grote hoeveelheden moeten worden onttrokken en het risico op zettingen groot is Bouwtechnische maatregelen De bouwtechnische maatregelen zijn in hoofdzaak gericht op oplossingen voor overlast als gevolg van natte kruipruimten. Bij diep uitgegraven kruipruimten zou nagegaan moeten worden in hoeverre een oplossing wordt bereikt door de kruipruimte gedeeltelijk met zand op te vullen. Als in een kruipruimte geen voorzieningen aanwezig zijn voor ventilatie, dan moeten goed werkende ventilatieroosters worden geplaatst. Eventueel kan mechanische ventilatie worden aangebracht. Bouwtechnische maatregelen zijn erop gericht om ofwel vochttransport door de beganegrondvloer te reduceren ofwel de verdamping vanaf de bodem van de kruipruimte tegen te gaan. Een luchtafdekking van de begane-grondvloer van 100 % wordt in de praktijk niet bereikt, noch met het afdichten van luchtlekken, noch met het aanbrengen van isolerend kunstschuim aan de onderkant van de vloer. Het is echter wel mogelijk om het vochttransport dusdanig te reduceren dat deze niet voor vochtoverlast in de woning zal zorgen. Op de markt bestaan verschillende producten voor het tegengaan van de verdamping vanaf de bodem bijvoorbeeld folies in de kruipruimte. Indien het grondwater tot in de kruipruimte stijgt is folie in combinatie met drainage aanbevolen. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 29\38

30 Er kan verder gedacht worden aan bodemhygrolatie (een verdampingsreducerende en tevens isolerende deken die ook blijft werken indien de grondwaterstand tot in de kruipruimte stijgt) en schuim- of gasbeton (bodemafsluiter met isolerende werking). Het voordeel van maatregelen die de verdamping vanaf de kruipruimte tegengaan is dat hierdoor het klimaat in de kruipruimte verbetert en de muffe lucht verdwijnt. In bepaalde gevallen kan de door een natte of vochtige kruipruimte veroorzaakt vochtoverlast in de woning worden weggenomen door de ventilatie van de woning te verbeteren. 5.2 Aanbevolen maatregelen De meest kansrijke maatregelen voor de bestrijding van de problemen bestaat uit het aanleggen van drainage. Dit geldt zowel op perceelsniveau als in de groenstroken. De drainage dient aan te worden gesloten op een structuur die het (regen)water afvoert. Aanbevolen wordt om hiervoor een apart regenwaterriool aan te leggen. Voordeel hiervan is dat het gemengd stelsel wordt ontlast en geen overtollig schoon water naar de zuivering wordt gebracht. Het regenwaterriool kan worden uitgevoerd als IT-riool om de grondwaterstand in de wegcunetten uit te vlakken. De regenwaterstructuur kan bestaan uit een samenstelsel van oppervlaktewater, groenzones waar water kan worden geborgen en regenwaterriolen. De regenwaterriolen kunnen zodanig worden uitgevoerd dat deze een drainerende werking hebben. Het aanleggen van regenwaterriolen biedt eveneens goede mogelijkheden om het bestaande riool te ontlasten door het afkoppelen van verhard oppervlak. Gelijktijdig met het aanleggen van de regenwaterriolering kunnen de wegen worden herstraat en daarmee het regenwaterprobleem worden opgelost. 30\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

31 6 Stappenplan 6.1 Bekend maken resultaten van onderzoek aan inwoners Het is van belang de inwoners op de hoogte te stellen van de resultaten van het onderzoek. Daarbij kan aan de inwoners worden meegedeeld welke acties worden genomen. Gedurende het verloop van het proces is regelmatig terugkoppeling nodig Optimalisatie meetnet Het meetnet van peilbuizen zoals dat op dit moment bestaat heeft essentiële informatie over mogelijke oorzaken in Wolfsbos verschaft. Het is van belang om ook in de toekomst het meetnet in stand te houden. Het meetnet geeft namelijk informatie voor het volgen van de grondwaterstanden en het volgen van de effecten van ingrepen. De meting van de grondwaterstanden moet worden verricht met behulp van divers om goed zicht te krijgen op het verloop van de grondwaterstanden. Het meetnet moet zodanig verder worden ingericht zodat het de pilots goed kan volgen Ontwerp regenwaterstructuur Voor de gehele wijk dient een regenwaterstructuur te worden ontworpen. De regenwaterstructuur heeft tot doel het verwerken, bergen en afvoeren van regenwater en drainagewater. De regenwaterstructuur moet worden gezien als hoofdsysteem waarbinnen de problemen van de verschillende straten worden verholpen. Het realiseren van deze structuur vindt fasegewijs plaats en wordt per straat nader uitgewerkt. De volgende elementen worden hierbij benut: Stratenpatroon Groenstroken Oppervlaktewater Ter plaatse van het stratenpatroon wordt voorgesteld om de verzamelleidingen voor het drainage water aan te leggen. Deze verzamelleidingen kunnen worden uitgevoerd als IT-riool, die een drainerende werking hebben. Groenstroken kunnen worden ingericht als wadi, waarbij water eerst in een laagte wordt geborgen en vervolgens via een drain wordt afgevoerd. Belangrijke groenstroken in de wijk waar dit principe kan worden toegepast zijn de Krakeelse- of Bentincksdijk en delen van de groenzone langs de Hoogeveense vaart. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 31\38

32 De wadi wordt uitgevoerd als een laagte, waarbij het water in natte tijden wordt opgevangen en geborgen. Hierbij vindt zowel oppervlakkige afstroming naar de wadi s plaats als toevoer via leidingen. Door een drain onder de wadi te plaatsen infiltreert het water naar de drain en wordt het vervolgens via de drain afgevoerd. Het bestaande oppervlaktewater in de wijk krijgt een belangrijke rol voor de verwerking van regenwater en vormt een basis voor de toekomstige structuur. Regenwaterriolen voeren het water af naar het oppervlaktewater, waarbij gedurende korte perioden een beperkte peilstijging wordt toegestaan. Gestreefd wordt om het oppervlaktewater te vergroten, zodanig dat meer water kan worden geborgen. Hierbij wordt gedacht aan het creëren van meer berging door toepassen van natuurvriendelijke oevers, waarbij aandacht dient te worden besteed aan de stedenbouwkundige inpassing Ontwerp detailontwatering ter plaatse van kavels en groenstroken Ter plaatse van de woningen waar momenteel geen sprake is van drainage wordt het aanleggen van een drainagesysteem voorgesteld. Ten behoeve van de aanleg dient een minimale afstand tussen de buizen aan te worden gehouden om zorg te dragen voor voldoende verlaging. De onderlinge benodigde afstand kan worden bepaald met de formule van Hooghoudt, hierbij zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Specifieke afvoer q [m/d] Doorlaatfactor k1 [m/d] 0.5 Doorlaatfactor kv [m/d] 0.5 Doorlaatfactor kr [m/d] 0.5 Opbolling tussen drains m [m] 0.2 Laagdikte voor verticale weerstand Dv[m] \38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

33 Geometriefactor [-] 1 Straal van de drain r [m] 0.05 Breedte van de sleuf [m] 0.3 Diepte ondoorlatende laag beneden drain D0 [m] 0.05 Laagdikte voor radiale weerstand Dr [m] 0.05 Natte omtrek [m] 0.5 k1d1 [m 2 /d] In bovenstaande uitgangspunten is uitgegaan van een drain die op een diepte van 80 cm-mv wordt aangelegd. Om te voorkomen dat water in kruipruimtes komt te staan wordt een maximale opbolling tussen de drains van 20 cm toegestaan. Dit betekent dat de grondwaterstand hierdoor in principe niet ondieper dan 60 cm-mv kan komen. De mate van opbolling die wordt toegestaan wordt bepaald door de onderlinge drainafstand, deze dient maximaal 5 m te zijn. Het drainagesysteem moet vervolgens onder vrij verval worden afgevoerd op een voorziening (riolering) die door de gemeente is aangelegd. Als alternatief kunnen de drains naar een pompput afvoeren waarna het water vervolgens naar de voorziening wordt verpompt. De drain dient in een sleuf te worden gelegd en omstort met grind of drainagezand. Een diameter van 80 mm is hierbij voldoende. Drainage Drainage Drainafstand maximaal 5 m Pompput Gemeentelijke voorziening Gemeentelijke voorziening Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 33\38

34 6.1.4 Klachtenregistratie en behandeling Klachten van inwoners zijn van essentieel belang bij het signaleren van wateroverlast. Daartoe dienen de klachten systematisch geregistreerd en behandeld te worden. Het is van belang om te zorgen voor een centraal meldpunt waar alle klachten over wateroverlast worden geregistreerd. Bij de behandeling van klachten kan gebruik worden gemaakt van de gegevens die met het meetnet van peilbuizen verzameld worden Evaluatie experimenten en uitvoeren gebiedsgerichte maatregelen Als de pilots gedurende een winterperiode zijn gevolgd kan een evaluatie plaatsvinden. Nagegaan dient te worden of de maatregelen het beoogde effect te zien geven en welke combinatie van maatregelen in de diverse delen van de wijk uitgevoerd moeten worden. Het is van belang om bij deze evaluatie de bewoners te betrekken. Voldoen de maatregelen dan kan verdere actie achterwege blijven. Voldoen de maatregelen niet of slechts gedeeltelijk dan dient op basis van de resterende klachten bekeken te worden welke maatregelen aanvullend noodzakelijk zijn. 6.2 Procesplanning Om het einddoel te realiseren wordt de problematiek gefaseerd aangepakt. Per deelgebied wordt begonnen met een studie naar optimalisatie van het maatregelenpakket. Er wordt gelet op overlast van hoog grondwater en mogelijkheden voor het gezonder maken van het systeem. Vervolgens wordt een planning gemaakt waarbij zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met andere herinrichtingswerkzaamheden. De eigenaren en bewoners worden zoveel mogelijk bij de plannen betrokken. De inzet daarbij is consensus over de te nemen maatregelen. Het opstellen van een plan en planning vereist een grote inspanning van de gemeentelijke diensten. Het is gewenst naast de bestaande kerngroep van bewoners een kerngroep te organiseren van ambtenaren die bij de plannen betrokken is en zo continuïteit in het gehele proces kan brengen. Op basis van prioritering wordt een buurt aangewezen als proefbuurt. Deze proefbuurt wordt op korte termijn aangepakt. Op basis van ervaringen van deze buurt wordt een definitieve planning opgesteld. Vervolgens worden de andere buurten één voor één aangepakt op basis van prioritering. Zoals gezegd geldt: hoe groter de problemen hoe hoger de prioriteit. De eerste stap die nu gezet kan worden is het opstellen van een nieuwsbrief. In de nieuwsbrief kan worden aangegeven dat mensen met vragen terecht kunnen bij het gemeenteloket of bij de leden van de kerngroep. Ook kan er in de nieuwsbrief aandacht worden besteed aan het bouwrijp maken. Er dient te worden onderbouwd dat dat volgens de normen van toen goed is gebeurd. Er kan ook een populaire versie van het plan van aanpak worden opgesteld. Er moet worden nagedacht hoe deze versie aan de bewoners onder de aandacht komen kan. Daarna is het 34\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

35 gewenst dat er een schriftelijke enquête plaatsvindt om de bereidheid te onderzoeken. Het gaat dan om een belangstellingregistratie c.q. een intentieverklaring. Ook in de prioritering dient de bereidheid te worden betrokken. Niet alleen gaat het erom dat de ergste problemen het eerst worden opgepakt. De bewoners dienen ook bereid te zijn om mee te doen. Na een overzicht te hebben van de bereidheid zal in juni een tweede bewonersavond plaatsvinden. Gestreefd zou kunnen worden om op deze avond een omslagpunt te bereiken waarbij de betrokkenen het gevoel gaan krijgen dat we er iets moois van gaan maken. 6.3 Prioritering Voor het bepalen van de volgorde van aanpak van de straten wordt in eerste instantie gekeken naar de omvang van de problematiek in de straten; hoe meer problemen hoe hoger de prioriteit. Zoals gezegd dient ook de bereidheid te worden onderzocht. De deelwijk met de ergste problemen en waar bereidheid is om mee te doen wordt het eerste opgepakt Financiële aspecten Het streven is een pakket van maatregelen te treffen die niet meer dan strikt noodzakelijk is en tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten. Naast kosten dient ook rekening te worden gehouden met de duurzaamheid van maatregelen zoals het optreden van zetting en daarnaast te streven naar een duurzaam en gezonder systeem. In beginsel dienen de maatregelen die worden genomen in openbaar gebied gefinancierd te worden door de gemeente. De maatregelen op particulier terrein en bouwtechnische maatregelen zijn in beginsel voor rekening van de perceelseigenaar. In bijlage 2 staat een eerste indruk van de kosten. Het is een globale eerste verkenning van de kosten voor de perceelseigenaar. Er is weergegeven wat de perceelseigenaar aan materiaalkosten kwijt is (er is dan uitgegaan van zelfwerkzaamheid). Echter ook dan zijn er toch aanneemkosten want bronnering, aansluiten op riool en een muur doorboren moeten worden uitgevoerd door een aannemer. De volgende kolom geeft aan wat de kosten zijn als de aannemer de klus klaart (dus wanneer er geen sprake is van zelfwerkzaamheid). In de volgende kolom staat weergegeven wat de pompen kosten. Indien onder vrij verval op de riool kan worden aangesloten dan zijn pompen niet nodig en hoeven deze kosten niet te worden opgebracht. De laatste kolom tenslotte geeft weer wat de perceelseigenaar kwijt is als er geen werkzaamheden zelf worden uitgevoerd (de aannemer voert het werk uit) en wat de pompen gaan kosten. Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 35\38

36 6.3.2 Voorlichting Bij de planvorming en uitvoering nemen communicatieve aspecten een belangrijke plaats in. De betrokken partijen dienen inzicht te krijgen in wat wel en wat niet mogelijk is, zowel technisch als financieel. De gemeente heeft hierbij een belangrijke adviserende, coördinerende en initiërende rol. Om deze taken goed uit te kunnen voeren dient de gemeente zich via de haar ter beschikking staande communicatiemiddelen informatie te geven over de te nemen maatregelen en eventueel de te verwachten overlast. Tevens dient aandacht te worden besteed aan maatregelen die de bewoners zelf kunnen nemen om de vochtoverlast in de woning te reduceren. Daarnaast dienen informatieavonden te worden georganiseerd waarbij wordt aangegeven wanneer resultaten van maatregelen waarneembaar zullen zijn. Hierbij moet onderscheid worden gemaakt in op enige termijn meetbare resultaten als een gemiddelde verlaging van de grondwaterstanden en het minder voorkomen van water in de kruipruimte en het op langere termijn afnemen van de vochtoverlast in de woningen. Na het wegnemen van de vochtbron in/onder de woning kan op basis van ervaring gesteld worden dat het nog circa twee jaar duurt voordat het in een gemiddelde woning aanwezige vochtoverschot verdwenen is. Tenslotte dient een planning te worden opgesteld en openbaar worden gemaakt waaruit duidelijk wordt in welke buurt en wanneer welke maatregelen worden genomen Verantwoordelijkheden De Commissie Integraal Waterbeheer (CIW) heeft afspraken gemaakt waarmee de verantwoordelijkheden en taken verdeeld zijn. Zij staan hieronder weergegeven. De gemeente heeft een centrale rol. De gemeente heeft een waterloket waar burgers terecht kunnen met klachten en vragen over grondwater. Waar andere maatregelen falen zorgt de gemeente voor doelmatige inzameling en afvoer van overtollig grondwater. Een taak die nog wettelijk verankerd moet worden. Het waterschap is verantwoordelijk voor het oppervlaktewatersysteem. Onder andere door het opstellen van peilbesluiten en streefpeilen kunnen grondwaterproblemen in het stedelijk gebied deels worden opgelost. Het rijk is verantwoordelijk voor de wettelijk verankering van de zorgplicht van gemeenten en zorgt er ook voor dat gemeenten de benodigde financiële middelen voor de invulling van de zorgplicht kunnen genereren. Het rijk moet de noodzakelijke juridische, fiscale en financiële aanpassingen realiseren. 36\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

37 De huiseigenaar is verantwoordelijk voor eigen bouwwerken en eigen grond. De eigenaar is verantwoordelijk voor ontwateringsvoorzieningen op het eigen terrein, waarbij rekening moet worden gehouden met de buren. Voor nadere informatie en voor informatie over de overige partijen en diens verantwoordelijkheden zie het rapport Samen leven met grondwater van het CIW (te downloaden via Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos 37\38

38 38\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

39 Bijlage 1 Regenwaterstructuur

40

41

42

43 Bijlage 2 Eerste indruk van de kosten voor de perceelseigenaar

44

45 Drainage rondom/onder woning Wolfsbos in Hoogeveen Situatie: rij van 5 woningen Kostenraming per woning datum: 17 mei 2006 kosten per eenheid (Euro) kosten per hoeveelheid (Euro) kosten totale hoeveelheid eenheid materiaal arbeid materiaal* arbeid aannemer pompput kosten Buiten de woning drain doorsnede 80 mm 15 m 16,5 3, ,5 300 drainzand 7,5 m ,5 188 ontgraven en afvoer grond 7,5 m bronnering 15 m pompput 0,2 st aansluiting op riool 0,2 st tuin herinrichten 1 st In kruipruimte drain doorsnede 80 mm 5 m 16,5 23, ,5 200 drainzand 2,5 m ontgraven en afvoer grond 2,5 m bronnering of klokpomp 5 m muur doorboren 1 st Subtotaal ,5 Onvoorzien 5 % Opslagen 25 % TOTAAL 2.900, , , ,84 * incl. noodzakelijke arbeid door aannemer Uitgangspunten: - vermenigvuldiging totaal materiaal met 1,2 want particulier krijgt geen aannemerskorting - er is vanuit gegaan dat rij van 5 woningen meedoen - per woning 5 m extra leiding i.v.m. onderlinge verbindingen en afvoer naar openbaar terrein zelf niet zelf - tuin herinrichten: 6 manuur en 100 aan materiaal pomp 4.606, ,84 - uitkomende grond niet verontreinigd en afgevoerd naar gemeentelijk depot geen pomp 2.900, ,69 - prijzen incl. opslagen aannemer, excl. BTW en voorbereidingskosten - werken in de tuin en kruipruimte gebeurt handmatig - opslagen= aannemer winst/risico en uitvoeringskosten - Indien onder vrijverval op het riool van de gemeente kan worden aangesloten, dan is geen pomp nodig.

46 Drainage rondom/onder woning Wolfsbos in Hoogeveen Situatie: 2 onder 1 kap Kostenraming per woning datum: 17 mei 2006 kosten per eenheid (Euro) kosten per hoeveelheid (Euro) kosten totale hoeveelheid eenheid materiaal arbeid materiaal* arbeid aannemer pompput kosten Buiten de woning drain doorsnede 80 mm 20 m 16,5 3, drainzand 10 m ontgraven en afvoer grond 10 m bronnering 20 m pompput 0,5 st aansluiting op riool 0,5 st tuin herinrichten 1 st In kruipruimte drain doorsnede 80 mm 5 m 16,5 23, ,5 200 drainzand 2,5 m ontgraven en afvoer grond 2,5 m bronnering of klokpomp 5 m muur doorboren 1,5 st Subtotaal Onvoorzien 5 % Opslagen 25 % TOTAAL 3.986, , , ,00 * incl. noodzakelijke arbeid door aannemer - 2 onder 1 kapwoningen - per woning 10 m extra leiding i.v.m. onderlinge verbindingen en afvoer naar openbaar terrein - tuin herinrichten: 6 manuur en 100 aan materiaal - uitkomende grond niet verontreinigd en afgevoerd naar gemeentelijk depot zelf niet zelf - prijzen incl. opslagen aannemer, excl. BTW en voorbereidingskosten pomp 8.252, ,00 - werken in de tuin en kruipruimte gebeurt handmatig geen pomp 3.986, ,50 - opslagen= aannemer winst/risico en uitvoeringskosten - Indien onder vrijverval op het riool van de gemeente kan worden aangesloten, dan is geen pomp nodig. 46\38 Plan van aanpak Wateroverlast Wolfsbos

47 Kosten bouwtechnische maatregelen Vullen kruipruimte met zand EUR 35,00/m 3 Ventilatierooster - 50/st Folie in kruipruimte - 7,50/m 2 Luchtkussenfolie - 31,57 (1 m x 150 m) Schuimbeton - 200,00/m 3 Arbeidsloon - 55,00/uur