Wat is bio-ecologisch bouwen?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat is bio-ecologisch bouwen?"

Transcriptie

1 Visie en basisprincipes VIBE-PUBLICATIE NR. 18 Wat is het? Waar komt het vandaan? Hoe kunt u het toepassen? Wat is bio-ecologisch bouwen?

2 Inhoud pag. 1 Hoofdstuk 1 Waarom bio-ecologisch bouwen? Foto voorpagina: Alexis Versele Wat is bio-ecologisch bouwen? is een uitgave van VIBE vzw en natureplus Belgium. Redactie en administratie VIBE vzw Grote Steenweg Antwerpen Berchem tel.: 03/ fax: 03/ communicatie@vibe.be openingsuren: elke werkdag van 8u30 tot 16u. Raad van beheer VIBE vzw Arch. Herman Remes (voorzitter) Ir. Arch. Thomas Lootvoet (voorzitter a.i.) Erik De Bruyn (secretaris) Arch. Lic. Drs. Frans Demedts Redactie Peter Thoelen Verantwoordelijk uitgever Herman Remes Grote Steenweg Antwerpen Berchem D/2005/8296/31 3 Hoofdstuk 2 Wat is bio-ecologisch bouwen? 4 Hoofdstuk 3 Wat is een bio-ecologisch gebouw? 6 Hoofdstuk 4 Een bio-ecologisch gebouw: de voornaamste aandachtspunten in schema 8 Hoofdstuk 5 Wat is een bio-ecologisch materiaal? 11 Hoofdstuk 6 10 stappen op weg naar een bio-ecologisch gebouw 14 Hoofdstuk 7 Waarop zijn de keuzes van bio-ecologisch bouwen gebaseerd? 17 Hoofdstuk 8 VIBE-manifest en materialennota 22 Hoofdstuk 9 Wat doet VIBE vzw? 24 Hoofdstuk 10 Het VIBE-keurmerk en de VIBE-erkenningsprocedure voor de bouwsector 25 Lid worden van VIBE VIBE vzw is Belgisch vertegenwoordiger van natureplus. VIBE vzw is een lidorganisatie van de bond beter leefmilieu, het netwerk bewust verbruiken, tandem en architectenhuis limburg. De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze omgeving. VIBE promoot mens- en milieuvriendelijke bouwwijzen en woonvormen. Hiervoor verenigt VIBE de ontwerpers, producenten, aannemers, handelaars en consumenten die deze bezorgdheid om het milieu delen.

3 HOOFDSTUK 1 Waarom bio-ecologisch bouwen? De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze gezondheid en onze omgeving. Gezondheid We brengen gemiddeld 85 à 90 % van onze tijd binnen door. Waarvan ongeveer 70 % in ons eigen huis. (Gegevens EPA, Vlaamse Gezondheidsinspectie, natureplus). Verschillende wetenschappelijke rapporten hebben aangetoond dat de vervuiling in steden binnenshuis vaak groter is dan in de stadslucht buiten. (Gegevens onder meer VITO in Antwerpen en CRIPI/RCIB in Brussel). In meer dan 300 woningen waarvan de bewoners symptomen hadden die de huisarts niet meteen medisch kon verklaren, stelde men vast: vocht en schimmels in 60 % van de gevallen huisstofmijten in 78 % van de gevallen chemische vervuiling in 83 % van de gevallen een groot deel van deze vervuiling is afkomstig uit algemeen gebruikte bouwmaterialen, meubilair enz... (gegevens CRIPI/RCIB, Brussel) In een gemiddelde stofzuigerzak zitten: 500 insecten mijten 4,2 miljoen algen 2,6 miljard schimmeleenheden 365 miljard bacteriën (gegevens Commissie Leefmilieu Vlaams Parlement) Milieu De bouwsector verbruikt wereldwijd rechtstreeks 40 % van de grondstoffen (gegevens UNEP). De bouwsector in ons land levert van alle sectoren de zwaarste milieubelasting, als we die vergelijken met de meubelindustrie, elektrische apparaten, detergenten en cosmetica, transport, informatietechnologie en papier, verpakkingsindustrie en textiel (gegevens VITO, Institut Wallon). In een gemiddelede stofzak zitten mijten. Meer dan 25 % van de CO 2 -uitstoot in Vlaanderen wordt veroorzaakt door het verwarmen van woongebouwen. Slechts ongeveer de helft van de Vlaamse woningen zijn geïsoleerd (gegevens VCB). Visie en basisprincipes 1

4 WAAROM BIO-ECOLOGISCH BOUWEN? De isolatie van onze woningen zit op het niveau van die van de Middelandse-Zeelanden (gegevens EURIMMA). Tijd dus om te werken aan meer gezond en milieuverantwoord bouwen en wonen! De bouwsector in ons land levert van alle sectoren de zwaarste milieubelasting. Voorbeeld van een bio-ecologisch passief huis. (Architect Equilibrium foto PHP) 2 Wat is bio-ecologisch bouwen?

5 HOOFDSTUK 2 Wat is bio-ecologisch bouwen? Bio-ecologisch bouwen is: Energie- en waterbesparend bouwen met zo weinig mogelijk chemische of schadelijke materialen en stoffen in en rond het gebouw, rekening houdend met de draagkracht van de aarde en met de gerechtvaardigde behoeftes van huidige en toekomstige generaties wereldwijd. Bio-ecologisch bouwen wil, met een optimale inzet van liefst lokale en onuitputtelijke natuurlijke grondstoffen, komen tot een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezond huis in een gezonde leefomgeving. Visie en basisprincipes 3

6 HOOFDSTUK 3 Wat is een bio-ecologisch gebouw? Een bio-ecologisch gebouw is bij voorkeur gelegen in de stadsof dorpskern. (Architect Herman Remes) Een bio-ecologisch gebouw is: Een energie- en waterzuinig gebouw dat voor het overgrote deel opgetrokken is uit bio-ecologische materialen. Elk gebouw kan min of meer bio-ecologisch genoemd worden, afhankelijk van de werken (materialen, isolatiegraad, toestellen en technieken...) die men heeft kunnen uitvoeren en de ligging van het gebouw. Algemene definitie Een ideaal bio-ecologisch gebouw is een gebouw dat voldoet aan zo veel mogelijk van de volgende criteria: Gelegen in stads- of dorpskern. Dit om verplaatsingen met gemotoriseerd individueel verkeer te kunnen beperken, en zo veel mogelijk te beschikken over aansluitingen van openbaar vervoer en de onmiddellijke nabijheid van zo veel mogelijk diensten (scholen, winkels, werk, mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding...). Gebouwd of verbouwd met zo veel mogelijk bio-ecologische bouwmaterialen. Dit zijn natuurlijke bouwmaterialen (nagroeibaar of mineraal) met een goede milieu- en gezondheidsscore. Bouwmaterialen met synthetische basisgrondstoffen of met toeslagstoffen uit de petrochemische sector worden in het bio-ecologisch bouwen zo veel mogelijk vermeden (zie volgend hoofdstuk). Met een goede compactheid, een goede oriëntatie en buffering, goed geïsoleerd en geventileerd. Dit om zo veel mogelijk energie te besparen tijdens de bewoning van het gebouw, zonder een ongezond binnenklimaat te creëren. Met energiebesparende en energiezuinige basisinstallaties, technieken en huishoudtoestellen. Met waterbesparende en waterzuinige basisinstallaties, technieken en huishoudtoestellen. 4 Wat is bio-ecologisch bouwen?

7 BIO-ECOLOGISCH GEBOUW Een bio-ecologisch gebouw heeft tenslotte een gezond en aangenaam binnenklimaat en biedt voldoende geborgenheid. Voorbeeld van een strobalenhuis. (Architect Herwig Van Soom) Alleenstaande bebouwing. (Architect Eric Boddaert) Visie en basisprincipes 5

8 HOOFDSTUK 4 Een bio-ecologisch gebouw De voornaamste aandachtspunten in schema 1 ENERGIE: LAGE- ENERGIEWONING OF ENERGETISCHE RENOVATIE Criteria lage-energiewoning: Criteria energetische renovatie: maximaal E 80 maximaal K 30 maximale U-waarden (enkel van toepassing voor woonruimten) Buitenmuren: 0,3 W/m2K Dak: 0,2 W/m2K Vloeren: 0,4 W/m2K Glas buitenschrijnwerk: 1,1 W/m2K Ramen en deuren: 1,8 W/m2K brutoverbruik voor ruimteverwarming < 75 KWh/m2/jaar lekverliezen: n 50 < 3 h 1 bij mechanische ventilatie lekverliezen: n 50 < 1 h-1 bij warmteterugwinning halvering van de netto energiebehoeften brutoverbruik voor ruimteverwarming <150 KWh/m2/jaar geen bitumen of metalen dakbedekking geen tropisch hout zonder FSClabel onderdak uit plantaardige of minerale basisgrondstoffen isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen damp-open indien hellend dak luchtdicht buitenschrijnwerk geen PVC of PUR geen metalen zonder thermische onderbreking FSC gelabeld indien tropisch hout 3.1 geen metaal, PVC, stalen platen geen synthetisch isolatiemateriaal indien materialen met recyclagemateriaal: geen zware metalen of andere potentieel mens-of milieugevaarlijke stoffen geen beton mortel: geen CEM II tot IV natuurverf indien van toepassing tuin isolerende houtvezelplaat isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen dampopen opbouw luchtdicht hout zonder chemische verduurzaming natuurverf indien van toepassing 2 WATER: Gescheiden afvoer + gebruik van regenwater Gebruik van regenwater binnenshuis indien regenwaterreservoir verplicht 6 Wat is bio-ecologisch bouwen?

9 BIO-ECOLOGISCH GEBOUW Naast de verplichte en uitsluitingscriteria, zijn er ook plus- en minpunten ENERGIE Gebouwen volgens passiefhuiscriteria Benutting passieve zonne-energie Goede compactheid Ontwerp met goede oriëntatie Buffering en zonering van ruimtes Actieve zonne-energie Onuitputtelijke energie WATER Gebruik van hemelwater binnenshuis (voor WC, wasmachine...) Insijpeling overtollig regenwater in de bodem of afvoer naar open gracht, beek, vijver, stockagebekken... Composttoilet, watervrij toilet Zuivering en hergebruik van huishoudelijk afvalwater MATERIALEN ALGEMEEN Natureplus label Hout: FSC gelabeld, streekeigen HOOFDDAK Materialen uit nagroeibare grondstoffen 3.2 BUITENSCHRIJNWERK + FSC-gelabeld hout Hout of hout met metalen bekleding buiten + _ 3.3 MUUROPBOUW + _ Indien houtskeletbouw: Strobalen Stroleem Kalkhennep HSB Elektrische verwarming, tenzij voor passiefgebouwen en laagenergie gebouwen en opgewekt uit onuitputtelijke energiebronnen Overloop regenwaterput naar riool indien tuin beschikbaar en geschikt Visie en basisprincipes Indien spouwmuur in steenachtge materialen: kalkmortel Isolatie uit nagroeibare grondstoffen (indien technisch verantwoord) 3.4 OPBOUW GRONDVLOER + Isolatie uit nagroeibare of minerale grondstoffen Hout, leem 3.5 OPBOUW TUSSENVLOER + Hout Kleipotten 3.6 RIOLERING + _ Gresbuizen 3.7 AFWERKING + _ Binnen: Leempleister Niet behandeld hout Natuurlijk behandeld kurk Lijmvrije platen 4 RUIMTE + _ Verbouwing Rijwoning Gebouw gelegen in of nabij stads- of dorpskern 5 OMGEVING EN ANDERE + _ Streekeigen beplanting Groendak Gevelbegroening Infiltrerende bestrating en aanverwante + Metalen buitenschrijnwerk Plaatmaterialen met formaldehydehoudende lijmen _ Isolatie uit synthetisch materiaal Beton _ Beton Metalen elementen PVC Plaatmaterialen met formaldehydehoudende lijmen Open bebouwing + nieuwbouw 'ver' van stads-of dorpskern

10 HOOFDSTUK 5 Wat is een bio-ecologisch bouwmateriaal? Vlas, een voorbeeld van een bio-ecologisch bouwmateriaal. Een bio-ecologisch bouwmateriaal is: Een bouwmateriaal dat bestaat uit (quasi) onuitputtelijke natuurlijke basisgrondstoffen, zonder of met zo weinig mogelijk chemische toevoegstoffen, zonder zware milieubelasting en zonder schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid. Isolatie met papiervlokken. Natuurlijke grondstoffen zijn plantaardige, dierlijke en/of minerale grondstoffen. Petrochemische grondstoffen vallen hierbuiten. 8 Wat is bio-ecologisch bouwen?

11 BIO-ECOLOGISCH BOUWMATERIAAL Groep 1 meestal voorkeur: hernieuwbare materialen Groep 2 meestal aanvaardbaar: minerale materialen Groep 3 meestal te vermijden: synthetische materialen VOORDELEN VAN NAGROEIBARE GRONDSTOFFEN Vanuit de standpunten van het sluiten van stofkringlopen en duurzame ontwikkeling. 1) Volledig gesloten stofkringlopen geen uitputting van grondstoffen (constante aangroei bij goed beheer gewaarborgd) geen afvalprobleem (herbruikbaar, of composteerbaar indien geen bijmenging van synthetische ingrediënten) 2) Duurzame ontwikkeling op lange termijn continue wereldwijde beschikbaarheid van lokale nagroeibare materialen mogelijkheden voor ontwikkeling lokale economie en autonomie i.p.v. landbouwproductie voor export BIO-ECOLOGISCH DRIE-GROEPEN-PARADIGMA Groep 1 meestal voorkeur: hernieuwbare materialen Materialen die volledig of voor het grootste deel bestaan uit nagroeibare grondstoffen. Nagroeibare grondstoffen kunnen op aarde gekweekt worden en komen dus uit land- en bosbouw. Voorbeelden: vlas, hennep, stro, schapenwol, kurk, riet, hout, papiervlokken, katoen, kokos, bamboe, zetmeel, lijnolie... Groep 2 meestal aanvaardbaar: minerale materialen Materialen die voor het grootste deel uit oppervlaktedelfstoffen gemaakt zijn. Deze materialen behoren ook de categorie van wat men wel eens natuurlijke materialen noemt. Hierbinnen maken we een onderscheid tussen wereldwijd ruim voorradige grondstoffen (zand, klei, leem, andere aarde-stoffen...) en beperkt voorradige grondstoffen. Groep 3 meestal te vermijden: synthetische materialen Petrochemische grondstoffen of materialen die voor het grootste deel of volledig bestaan uit delfstoffen die diep uit de aarde komen. Meestal gaat het om afgeleide aardolieproducten. Indien mogelijk vermijden we ze. De productie is meestal erg milieuvervuilend, er wordt ruim gebruik gemaakt van gevaarlijke stoffen en het afval kan zelden hoogwaardig gerecycleerd worden en vergaat omzeggens niet. Synthetische stoffen worden niet binnen redelijke termijn terug in het natuurlijk ecosysteem opgenomen. Visie en basisprincipes 9

12 BIO-ECOLOGISCH BOUWMATERIAAL Bio-ecologische verbouwing van rijwoning. (Architect Luc De Meyer) Combinatie van baksteen en hout. (Architect Mark Depreeuw) 10 Wat is bio-ecologisch bouwen?

13 HOOFDSTUK 6 10 concrete stappen op weg naar bio-ecologisch bouwen 1) Wonen in stads- of dorpskernen Als u nog geen bouwgrond heeft, kan u ervoor kiezen om te wonen in een reeds bebouwde kern. Zo hebt u alle voorzieningen bij de hand (scholen, winkels, werk- en uitgaansgelegenheid...). Wie op het platteland woont, moet meestal veel meer autokilometers maken en dus veel meer tijd verliezen, kosten maken enz... Wonen op het platteland kost ook veel meer aan de gemeenschap (extra wegen, rioleringen enz...). Bovendien: u kunt in de dorpsen stadskernen ook zorgen voor wat ecologisch groen in tuinen, voortuintjes, gevelbegroening en tegeltuintjes, dakbegroening enz... Zo maakt u de omgeving aangenamer. Denk ook aan het volgende: alleenstaande huizen verbruiken meer energie dan rijhuizen of appartementen met dezelfde omvang en dezelfde isolatiewaarde. Dat komt omdat er maar twee in plaats van vier warmteverliezende buitenmuren zijn; bij rijhuizen verwarmt het ene huis als het ware het andere mee. 2) Verbouwen & hergebruiken! Als u kiest voor een verbouwing, spaart u al een hele hoop materialen uit (muren, vloeren...) en wellicht haalt u uit het bestaande pand nog een reeks materialen die u op een leuke manier kan verwerken in uw verbouwing (oude stenen, originele balken, mooie binnendeuren, gekleurd glas...). Voor elke deur en elke baksteen die u hergebruikt, heeft u de energie en de milieubelasting uitgespaard die de productie van een nieuwe deur of baksteen hoe dan ook zouden vergen. 3) Doe meteen goed wat je de eerste 20 jaar niet kan veranderen Leg de juiste prioriteiten. De afwerking van uw huis is natuurlijk erg belangrijk: u wilt dat het er mooi uitziet. Niettemin raden we u aan om toch éérst te investeren in een goede constructie- en ruwbouwfase. Bijvoorbeeld: stel eerder de verf- en tegelfase uit, dan de isolatiefase. Doe meteen goed wat u de eerste 20 jaar niet kan veranderen. Eerst alles afwerken en later isoleren kost veel meer tijd en geld (en u zit dan wéér in het stof!) dan eerst degelijk isoleren en later afwerken. Bij een verbouwing moet u allereerst eventuele vochtproblemen oplossen (vocht door een lekkend dak, vochtdoorslag doorheen de muur van buiten naar binnen, opstijgend vocht vanuit de kelder of de grond...). 4) Oriëntatie, buffering, zonering en passieve zonne-energie Oriënteer de leefruimtes op het zuid-zuidwesten. Dan kunnen die zonlicht opvangen in de tussenseizoenen. Die warmte wordt gestockeerd in massieve materialen zoals tegelvloeren, stenen muren enz..., waarna ze afgegeven wordt in de ruimte. Zo maakt u gebruik van gratis passieve zonne-energie. Op het noorden plant u de niet of minder te verwarmen ruimtes (garage, wc, gangen, berging, slaapkamers...). Zo vormen deze noordelijke zones een 'buffer' tussen de koude buitenlucht en de te verwarmen ruimtes in huis. Visie en basisprincipes 11

14 10 CONCRETE STAPPEN De prioriteiten bij energie-investeringen bij verbouwingen zijn in volgorde van belangrijkheid: dakisolatie vloerisolatie indien gemakkelijk bereikbaar betere beglazing U = 1,1 betere verwarmingsinstallatie gevelisolatie & alternatieve energie Dik isoleren is één van de goedkoopste manieren om energie én geld te besparen. Hier een voorbeeld van hennepisolatie. 5) Zorg voor een dikke isolatielaag Met gemiddelde richtwaardes van 20 cm in het dak, 15 cm in de muur en 10 cm in de vloer, heeft u een lage-energie-woning met een navenant lage energiefactuur. Dik isoleren is één van de goedkoopste manieren om energie én dus geld te besparen. Tegenwoordig bouwt men ook passiefhuizen. Dit zijn gebouwen die zo goed geïsoleerd zijn dat ze geen centrale verwarming meer nodig hebben. De prioriteiten bij energie-investeringen bij nieuwbouw zijn in volgorde van belangrijkheid: dakisolatie gevel- en vloerisolatie betere beglazing U = 1,1 betere verwarmingsinstallatie alternatieve energie Isoleren moet u ook op de juiste manier doen: winddicht, luchtdicht, damp-open. Te veel isoleren bestaat niet! U kunt natuurlijk wel een probleem krijgen door verkeerd te isoleren... 6) Hoe meer u isoleert, hoe beter u moet ventileren De keerzijde van isoleren is ventileren. Vaak gaat daar niet genoeg aandacht naar uit. Ventile-ren kan op een natuurlijke manier, op een mechanische manier of met een combinatie van beide. Laat de ventilatie in elk geval niet over aan toevalligheden (reten en kieren, ongecon-troleerd openstaande ramen en deuren...): dat zorgt immers voor nodeloze energieverspilling. 7) Gebruik zonne-energie waar het mogelijk is Passieve zonne-energie is gratis: die komt door het glas naar binnen. Zware materialen (baksteen, natuursteen, tegels, leemsteen, kalkzandsteen enz...) slaan de zonnewarmte op en geven die na verloop van uren weer af in huis. Actieve zonne-energie (zonnepanelen) kan dienen om water te verwarmen (zonneboiler, vloer- of muurverwarming) of om elektriciteit (foto-voltaïsche zonnepanelen) op te wekken. Die elektriciteit kan u via het net aan uw energieleverancier verkopen, als u meer produceert dan u opwekt. 8) Bespaar zo veel mogelijk op water Dit kan via eenvoudige technieken (waterbesparende kranen en douchekoppen, waterzuinige huishoudtoestellen)... Er zijn een hele reeks eenvoudige tips en trucs om water te besparen in huis. 12 Wat is bio-ecologisch bouwen?

15 10 CONCRETE STAPPEN Leem wint aan populariteit als pleistermateriaal, zeker als het in eigen streek gewonnen wordt. Gebruik ook regenwater voor een aantal toepassingen (tuin, vloeren poetsen, toilet, wasmachine...). Overtollig regenwater zou u, indien mogelijk, best laten insijpelen in de grond rondom uw huis, afvoeren naar de gracht, een vijver enz... 9) Gebruik waar mogelijk materialen uit hernieuwbare of nagroeibare grondstoffen, liefst uit de eigen regio Materialen uit nagroeibare grondstoffen kan men kweken op de aarde: het zijn land- en bosbouwgrondstoffen. Door rationeel beheerde nagroeibare grondstoffen te gebruiken, ontstaat er nooit uitputting van grondstoffen. Voorbeelden zijn: hout, natuurverven (uit plantaardige oliën of minerale bestanddelen), linoleum, natuurlijke stoffen voor con-structie en binnenhuisinrichting (katoen, wol, natuurlatex, vlas, hennep, stro...). Ook vele minerale grondstoffen (klei, zand, kalk enz...) zijn ruim voorradig of bijna onuitputtelijk. In de gespecialiseerde bio-ecologische handel bestaan er meer materialen uit nagroeibare grondstoffen dan u zou verwachten. Zo bijvoorbeeld isolatiematerialen uit vermalen krantenpapier, hennep, vlas, houtvezels, schapenwol, kurk enz... Deze materialen zijn niet alleen milieuvriendelijker, maar ook minder ongezond dan vele andere. 10) Laat u bij de keuze voor materialen niet misleiden door het etiket 'milieuvriendelijk', 'ecologisch' of 'recycleerbaar' Tegenwoordig heeft haast elk materiaal wel één of ander milieuvoordeel. Maar een materiaal kan slechts objectief beoordeeld worden op basis van àlle milieucriteria. Recyclage is er daar één van. Andere zijn: uitputting van grondstoffen, aantasting van de natuur, energieverbruik bij productie en transport van het materiaal, onderhoudsgevoeligheid, levensduur, hinder (geur, licht, geluid...) bij productie en transport, emissies van milieuschadelijke of gevaarlijke stoffen, afval enz... VIBE vzw heeft ondubbelzinnig gekozen voor het internationale label voor ecologische bouwproducten natureplus. VIBE vzw heeft ondubbelzinnig gekozen voor het internationale label voor ecologische bouwproducten natureplus. Dit label garandeert dat de gelabelde bouwmaterialen een zeer minimale milieubelasting hebben en ontdaan zijn van potentieel ongezonde basisof toeslagstoffen. Visie en basisprincipes 13

16 HOOFDSTUK 7 Waarop zijn de bio-ecologische keuzes gebaseerd? Een beetje geschiedenis Toen de bio-ecologische pioniers op het einde van de jaren 70 begonnen te zoeken naar natuurlijke materialen, kwamen ze meestal bij alternatieve en geëngageerde fabrikanten in Duitstalig Europa terecht. Ook in Nederland en Frankrijk ontstonden producten uit natuurlijke grondstoffen. Met natuurlijke grondstoffen werd bedoeld: grondstoffen uit bos- en landbouw of oppervlaktedelfstoffen. Bovendien streefde men ernaar om chemische toeslag- en hulpstoffen (schimmelwerende middelen, solventen, lijmen, brandvertragers, droogstoffen, droogvertragers, weekmakers enz...) zo veel mogelijk te weren en/of te beperken. Tevens werd gezocht naar mogelijke natuurlijke toeslag- en hulpstoffen. Waar dit haalbaar was, trachtte men grond- en toeslagstoffen uit de petrochemische sector te vermijden. Men ging er van uit dat bouwmaterialen die op deze basis geproduceerd waren, ook de meest milieuverantwoorde en de minst gezondheidsbelastende waren. Meestal klopte dit ook, maar niet altijd. Gaandeweg ontwikkelde men methodieken om tot een rationeler benadering te komen: levenscyclusanalyse, milieudata en labels zijn de voornaamste. Intussen was ook energiebesparing en alternatieve energie-opwekking een relevant thema geworden, waarin de vroege bio-ecologische architecten pionierden. Waterbesparing en rationeel omgaan met zoet water zijn thema s die de laatste jaren alom bespeeld worden. Tenslotte groeide in Vlaanderen een toenemende bezorgdheid over rationeel ruimtegebruik, aandacht voor de open ruimte en dichtslibbing, inbreiding, stadsvernieuwing en ecologische stedenbouw. De keuzes die vanuit bio-ecologisch bouwen gemaakt werden, pasten achteraf beschouwd perfect in het kader van duurzame ontwikkeling, zoals omschreven in het Brundlandt-rapport van 1987 (zie VIBEmanifest), dat vandaag dan ook een uitstekende basis vormt om doorgedreven bio-ecologische keuzes te maken. Bronnen voor de keuzes van de bio-ecologische bouwwereld De basis van de keuzes die VIBE maakt is gebaseerd op verschillende bronnen en voor een groot stuk op ervaring. Momenteel zijn de voornaamste selectiebronnen voor VIBEmateriaalcriteria (in volgorde van belangrijkheid): 1) Een uitgesproken visie Deze visie is vetrokken vanuit een voorkeur voor natuurlijke materialen en technieken, onuitputtelijke natuurlijke hulpbronnen, gesloten stofkringlopen. In de loop der tijd is gebleken dat deze visie vooropliep op het kader van duurzame ontwikkeling in de oorspronkelijke zin van het woord. Ook daarin wordt een ontwikkeling naar het gebruik van onuitputtelijke natuurlijke hulpbronnen vooropgesteld. 2) Een lange ervaring en bouwpraktijk Deze visie heeft geleid tot de ontwikkeling van specifieke bouwmaterialen en voorheen alternatief genoemde technieken die ofwel verbeterde versies waren van sinds oudsher toegepaste materialen en technieken of wel 14 Wat is bio-ecologisch bouwen?

17 BIO-ECOLOGISCHE KEUZES nieuw ontwikkeld werden sinds een drietal decennia. 3) Wetenschappelijke en andere ondersteuning Deze visie en de daaruit volgende praktijk worden in toenemende mate ook wetenschappelijk bestudeerd en bevestigd. Zowel rond een aantal bouwtoepassingen als rond een aantal beoordelingsmechanismen is intussen heel wat studiewerk verricht. Niettemin zijn technische normen en/of wetenschappelijk vastgelegde bewijzen niet de eerste bron voor VIBE vzw om advies te verlenen. Documentatiebronnen voor de bio-ecologische materiaalkeuze In volgorde van belangrijkheid zijn de methodes die de basis van de VIBE-materiaalkeuzes bepalen: 1) Natureplus De criteria van het kwaliteitslabel voor ecologische bouwproducten natureplus. Dit label hanteert zeer strenge normen en uitsluitingscriteria op vlak van milieu en gezondheid. Het is gebaseerd op de visie die de bio-ecologische bouwwereld in heel Europa sinds haar ontstaan gehanteerd heeft en werkt met meetbare eenheden, duidelijke normen en grenswaarden die getoetst worden met berekeningen en labotesten. De testen gebeuren door gerenommeerde instituten in Duitsland en Oostenrijk (Eco Umweltinstitut Keulen, TÜV Süddeutschland, IBO Wenen). Producten die het naturepluslabel behalen, worden door VIBE vzw zonder meer gecatalogeerd als bio-ecologisch verantwoorde bouwmaterialen. In een notendop zijn de basiscriteria van natureplus: Het aandeel nagroeibare en/of minerale grondstoffen moet minstens 85 % van de materiaalinhoud bedragen. De gebruikte grondstoffen moeten in voldoende mate op aarde aanwezig zijn (dus niet op korte termijn uitputbaar). Er is een verbod op milieu- en gezondheidsbelastende stoffen (zij het basisgrondstof, toeslagstof of hulpstof). De emissies bij productie en gebruik moeten gering zijn. Natureplus controleert in laboratoria of er geen schadelijke stoffen uit de producten komen en of er geen gevaarlijke stoffen inzitten. Visie en basisprincipes 15

18 BIO-ECOLOGISCHE KEUZES Bio-ecologisch laag-energiehuis met fotovoltaïsche en thermische zonnepanelen (Architect Marij Gabriëls) Bij de aanmaak van het materiaal moet het energieverbruik beperkt zijn. De verpakking moet ecologisch geoptimaliseerd zijn. De verwerkingsvoorschriften moeten duidelijk zijn. Alle inhoudsstoffen moeten opgegeven worden ( Volldeklaration ). Al deze criteria vindt u in detail uitgeschreven én toegepast op verscheidene categoriën van bouwmaterialen op de website van naturuplus: 2) NIBE De LCA-benadering (LCA = levenscyclysanalyse) van het TWIN-model die leidde tot de NIBE-classificatie. NIBE doet sinds jaren degelijk studiewerk naar LCA-gegevens van bouwmaterialen. Het instituut ontwikkelde een methodologie op basis van de internationaal erg geapprecieerde CML-methodiek (CML = Centrum voor Milieukunde van de Universiteit van Leiden). VIBE ervaart deze methodiek als het best hanteerbare instrument om de milieubelasting van verschillende bouwmaterialen te vergelijken. minerale of nagroeibare materialen, als VIBE advies moet verlenen indien (bijvoorbeeld om technische redenen) een materiaal gebruikt moet worden dat niet voldoet aan de definitie van bio-ecologisch materiaal of de criteria van natureplus, om na te gaan of een bepaald materiaal uit nagroeibare of minerale grondstoffen wel degelijk een aanvaardbare milieuscore behaalt, als hulpinstrument om bouwmaterialen te beoordelen waarvoor nog geen naturepluscriteria bestaan. 3) Andere labels, LCA s, databanken en studies. LCA-data leiden vaak tot verschillende resultaten. Waar ze beschikbaar zijn bij VIBE vzw en verschillen van de NIBE-data zal VIBE vzw de NIBE-data vergelijken met andere LCA-data. Dit geld ook voor andere milieudata. 4) Leveranciersinformatie Gegevens van producenten/verdelers waar voorgaande bronnen geen uitsluitsel geven of niet toepasselijk zijn. Indien geen andere informatie beschikbaar is, moet VIBE afgaan op de informatie van de producent/verdeler. Indien wel informatie beschikbaar is uit de vorige bronnen, zal de informatie van de producent/verdeler eraan getoetst worden. De NIBE-classificatie wordt als bronnenmateriaal ingeschakeld: om LCA-gegevens over een bepaald materiaal te verkrijgen, als er een keuze moet gemaakt worden tussen bijvoorbeeld twee verschillende 16 Wat is bio-ecologisch bouwen?

19 HOOFDSTUK 8 VIBE-manifest & Materialennota VIBE-manifest Missie De bouwsector heeft een grote invloed op de kwaliteit van onze omgeving. VIBE vzw promoot mens- en milieuvriendelijke bouwwijzen en woonvormen. Hiertoe verenigt VIBE vzw de ontwerpers, producenten, aannemers, handelaars, consumenten, beleidsinstanties en andere instellingen die de bezorgdheid om mens en milieu delen. Ambitie Strategie VIBE vzw is het centraal informatie- en vormingspunt rond bio-ecologisch bouwen en wonen in Vlaanderen. VIBE vzw stelt zich ook open als koepel en/of discussieforum voor alle organisaties, beleidsmakers en openbare besturen, bedrijven en individuen die met duurzaam bouwen bezig zijn. Daartoe zoekt VIBE vzw naar alle mogelijke samenwerkingsverbanden met andere instellingen en initiatiefnemers, in binnen- en buitenland. Doelgroepen Om het bio-ecologische gedachtegoed te verspreiden, richt VIBE vzw zich met haar activiteiten vooral naar drie doelgroepen: beleidsinstanties, particuliere bouwers en professionelen in de bouwsector. Om deze laatste doelgroep doeltreffend te bereiken, zijn contacten met opleidingsinstellingen noodzakelijk. Om het bio-ecologische gedachtegoed te funderen en blijvend te toetsen aan de voortschrijdende wetenschappelijke bevindingen, zijn contacten met onderzoekscentra onontbeerlijk. Onafhankelijkheid Voor alle doelgroepen verzorgt VIBE vzw gerichte vorming, informatieverspreiding, advies, studies, begeleiding van voorbeeldprojecten en zoekt naar samenwerkingsverbanden. VIBE vzw is daarbij niet gebonden aan eender welke instelling. Professionelen in de bouwsector kunnen het VIBE-label krijgen als ze voldoen aan de criteria die VIBE vzw hanteert. VIBE opereert verder onafhankelijk van de professionele leden en kan standpunten innemen die indruisen tegen het directe commerciële belang van leden. Visie Duurzaam bouwen VIBE vzw verzet zich tegen het verengen van duurzaam bouwen tot energiezuinig bouwen. VIBE vzw meent dat bio-ecologisch bouwen een integraal project is, waarin vier componenten en twee dimensies centraal staan. Bio-ecologisch bouwen en wonen houdt rekening met aspecten van: ruimtegebruik energiehuishouding waterhuishouding materiaalgebruik In elk van deze vier componenten is niet enkel de dimensie milieubewustzijn, maar ook de dimensie menselijke gezondheid van belang. VIBE vzw streeft dan ook naar een gezonde geest in een gezond lichaam in een gezond huis in een gezonde leefomgeving. Duurzame ontwikkeling Als breder kader voor dit alles hanteert VIBE vzw de oorspronkelijke notie van duurzame Visie en basisprincipes 17

20 VIBE-MANIFEST & MATERIALENNOTA ontwikkeling, zoals omschreven in het Brundtland-rapport. Bio-ecologisch bouwen en wonen betekent dus ook: bouwen en wonen op zo n manier dat wereldwijd een gezonde, ecologische en sociaal aanvaardbare leefomgeving geschapen en gevrijwaard wordt voor de generaties die na ons volgen. Dat vóóronderstelt een optimaal gebruik van lokaal beschikbare hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen. Dit is de eerste premisse bij de beoordeling op bio-ecologisch vlak van woon- en werkomgeving, bouwconstructies, energie-, water-, materialen- en grondstoffenstromen. Materialennota VIBE vzw en de bio-ecologische classificatie van bouwmaterialen 1) Inleiding VIBE vzw hanteert de NIBE-classificatie om over de bio-ecologische aspecten van bouwmaterialen en -producten een uitspraak te doen (NIBE = Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, een raadgevend ingenieursbureau). Die classificatie ontstond in De laatste uitgave van de eerste versie van de classificatie werd in 1995 gedrukt. Uit interne vergelijkende studies bleek dat de NIBE-classificatie de meest bruikbare en methodologisch meest inzichtelijke was van de toen bekende classificatiesystemen voor bouwmaterialen. Vanaf 1995 werkte NIBE een paar jaar aan de herwerking en verfijning van haar methodologie. Dit had tot gevolg dat er een paar verrassende en voor de bouwbio-ecologie soms moeilijk te verteren resultaten uit de bus kwamen. (Voor de bio-ecologische principes verwijzen we naar het VIBE-Manifest). Op 14 oktober 1998 nodigde VIBE Michiel Haas, directeur van NIBE, uit om de nieuwe NIBE-classificatie uit de doeken te doen voor de uitgebreide en vrij toegankelijke algemene vergadering van VIBE vzw en om een aantal conclusies te belichten. Wereldbeeld VIBE vzw gelooft bij dit alles niet in een louter mechanistisch wereldbeeld, waarbij het functioneren van de aarde tot chemische reacties en berekenbare modellen herleid kan worden. VIBE vzw gelooft veeleer in de holistische benadering, waarin de globale samenhang van alles centraal staat. VIBE vzw meent dan ook dat de verbondenheid van de mens met de aarde fundamenteel is, en dat het handelend optreden van de mens in de wereld een op lange termijn volhoudbaar beheer van de natuurlijke rijkdommen moet garanderen. Besproken en goedgekeurd door de Algemene Vergadering VIBE vzw 6 oktober 1999 Na een periode van rust en bezinking van de resultaten van het debat dat op 14 oktober 1998 gevoerd werd, wisselde de algemene vergadering van VIBE vzw op 23 februari 1999 verder van gedachten over de NIBE-classificatie, hoe het instituut daarmee moet omgaan en de gevolgen ervan. Daartoe werd nieuwe lectuur over levenscyslusanalyse doorworsteld en hoorden we het oordeel van een aantal mensen uit de exacte wetenschap en het klassieke bouwbedrijf over de NIBE-classificatie. De algemene vergadering van 23 februari 1999 moet dan ook de koers bepalen die VIBE inzake materiaaladvies zal volgen. Het spreekt voor zich dat die koers de al dan niet erkenning van nieuwe leden mee zal bepalen. Die boodschap gaven we mee aan de talrijk opgedaagde leden en andere geïnteresseerden. Een Voorstel van standpuntbepaling / Aanzet tot een VIBE-manifest werd er voorgelegd, besproken en in grote lijnen goedgekeurd. Na nog een half jaar van reflectie, contacten, nieuwe gegevens en debatten binnen de raad van beheer en met externen, stelde VIBE vzw haar VIBE-manifest op, werkte de materialennota bij, legde een aantal bijkomende accenten en verfijnde de oorspronkelijke teksten. Dit pakket legde VIBE vzw voor aan de algemene vergadering van 6 oktober De raad van beheer van VIBE vzw verwerkte op 9 november 1999 de opmerkingen die toen gemaakt werden en die later schriftelijk binnenkwamen. Het resultaat is het onderstaande. 2) Bouwmaterialen & levenscyclusanalyse Om de milieu-impact van materialen en producten te kennen, is levenscyclusanalyse (LCA) noodzakelijk. 18 Wat is bio-ecologisch bouwen?

21 VIBE-MANIFEST & MATERIALENNOTA Levenscyclusanalyse is een complexe materie waarover tot nader order geen wetenschappelijke eensgezindheid of standaardmethodologie bestaat. Blijkbaar is het zeer moeilijk, zoniet onmogelijk, om algemeen aanvaardbare levenscyclusanalyses uit te voeren. Dit geldt volgens sommige bronnen in hoge mate voor bouwmaterialen. In de gevestigde exact-wetenschappelijke wereld worden materiaalvergelijkingen op basis van LCA s vaak niet aanvaard. Wegingsfactoren toekennen aan de verschillende milieucriteria die in een LCA gehanteerd worden, wordt in de gevestigde exact-wetenschappelijke wereld meestal ook niet aanvaard. Elk materiaal of product moet volgens die visie op zich bekeken worden in functie van de milieubelasting die het veroorzaakt. VIBE vzw zoekt permanent naar informatie over levenscyclusanalyses en de milieuimpact van bouwmaterialen en hun productieprocessen. 3) Bouwmaterialen & gezondheid Over de gezondheidsaspecten van de meeste materialen en producten bestaan weinig strikt wetenschappelijk gegronde gegevens. Over de gezondheidsaspecten van een aantal materialen en producten bestaan tegenstrijdige wetenschappelijke gegevens (bijvoorbeeld: houtimpregneermiddelen, minerale wol...). Wanneer wetenschappelijke gegevens wijzen op een gezondheidsprobleem of -risico, reageren de betrokken producenten en industriële gebruikers ervan heftig. Slechts na jaren van zware schadegevallen en juridische procedures daarrond, worden bepaalde stoffen in bepaalde toepassingen verboden (bijvoorbeeld: PCP (penta-chloor-phenol), lindaan, asbest...). Voor andere stoffen is er tegenkanting vanuit de milieubeweging, de consumentenbeweging en steeds meer ook vanuit de vakbondsbeweging (bijvoorbeeld: een aantal houtimpregneermiddelen, solventgedragen verven en aanverwante...). Het oordeel over gezondheidsaspecten van bouwmaterialen en -producten is noodgedwongen vaak gebaseerd op intuïtie. Vanuit holistisch perspectief valt het oordeel dan vaak in het voordeel uit van de natuurlijke producten en materialen, of producten en materialen die voor het overgrote deel uit natuurlijke of hernieuwbare grondstoffen samengesteld zijn. Materialen uit voornamelijk aardoliederivaten en producten uit de (petro)chemie scoren dan neutraal, minder goed of slecht. VIBE vzw zoekt permanent naar informatie over gezondheidsaspecten van bouwmaterialen in heel hun levensloop. 4) Levenscyclusanalyse, gezond bouwen & de bouwheer De belangstelling voor duurzaam bouwen in Vlaanderen en België neemt hand over hand toe. Bouwers, architecten en overheden vragen zich af met welke materialen ze milieubewust en gezond kunnen bouwen. VIBE vzw moet hierop een antwoord kunnen geven. Dit antwoord zal soms duidelijk en eenduidig zijn, soms ook niet. Door de ontwikkelingen in de bouwsector zijn de antwoorden in elk geval steeds tijdsgebonden: door een meer milieuvriendelijk productieproces, door de toepassing van hernieuwbare energiebronnen, door input van gerecycleerde grondstoffen, door het vervangen van een ongezond ingrediënt door een schadeloos ingrediënt enz... kan een product of materiaal na verloop van tijd beter scoren dan voorheen. VIBE zal een bio-ecologische classificatie van materialen blijven hanteren om haar vormings- en informatie-activiteiten mee te stofferen én om advies te geven aan allen die daarom vragen. 5) VIBE vzw & de NIBE-classificatie Volgens VIBE vzw is de NIBE-classificatie nog steeds het meest uitgebreide, hanteerbare en onderbouwde systeem om bouwmaterialen en -producten te beoordelen op hun bio-ecologische waarde. VIBE vzw zal de NIBE-classificatie blijven volgen als algemene milieuclassificatie van materialen. Indien andere LCA- en/of milieuen gezondheidsgegevens bij VIBE beschikbaar zijn, worden die naast de NIBE-classificatie vermeld. 6) Milieuclassificatie versus natuurlijke materialen Doorgaans hebben materialen en producten die het dichtst bij hun natuurlijke vorm staan (die dus het minste bewerkingen ondergaan hebben) of materialen en producten die uit hernieuwbare grondstoffen bestaan, ook de beste score in levenscyslusanalyses. En ze zijn het minst schadelijk of zelfs heilzaam voor de menselijke gezonheid. Visie en basisprincipes 19

22 VIBE-MANIFEST & MATERIALENNOTA Dit is echter niet altijd zo: sommige synthetische producten hebben een erg goede LCAscore, sommige natuurlijke producten zijn gezondheidsschadelijk. Deze bevinding kan conflicteren met de beginselen van de bouwbio-ecologie. Zo kan het aanvaardbaar zijn dat in bepaalde toepassingen een hernieuwbaar of natuurlijk materiaal gekozen wordt vóór een niet of minder hernieuwbaar of natuurlijk materiaal met een betere milieuscore. Waar LCA-gegevens conflicteren met principes en technieken uit de bouwbio-ecologie zal VIBE een genuanceerd standpunt innemen en een onderscheid aangeven tussen de meest milieuverantwoorde keuze en de meest bioecologisch verantwoorde keuze. 7) Bouwen met lokale materialen Als iedereen zou bouwen met dezelfde materialen (zij het natuurlijke of synthetische, hernieuwbare of niet-hernieuwbare materialen), onstaat er hoedanook een probleem van schaarste en uitputting. Differentiatie in materiaalgebruik is dus niet alleen een aangewezen keuze, het is ook de enig mogelijke keuze. Van oudsher hebben mensen overal ter wereld gebouwd met de lokaal aanwezige materialen. De technologische en mobiliteitsrevolutie laten vandaag een ander beeld zien: vele bouwmaterialen (zoals andere producten, overigens) reizen de halve wereld rond om op de gebruiksplaats te belanden. Dit zorgt in de eerste plaats voor een verhoogde en vaak nodeloze energie-input in het materiaal. Bouwen met lokale materialen zal zorgen voor een automatische spreiding van en differentiatie in materiaalgebruik. Ook vanuit het sociale perspectief van duurzame ontwikkeling biedt bouwen met lokale hernieuwbare materialen de beste perspectieven: de materialen worden niet geëxporteerd, maar blijven lokaal beschikbaar. De lokaal aanwezige materialen zijn bovendien vaak nagroeibaar en/of makkelijk herbruikbaar. In veel gevallen zal VIBE vzw een voorkeur hebben voor lokale en nagroeibare materialen. 8) Recyclage & milieu Vele producenten noemen hun product ecologisch omdat het recycleerbaar is of (deels) bestaat uit recycleerbare materialen. Dit is een modieuze en uitgekiende, maar zeer beperkte visie. Het ecologische aspect van een materiaal wordt bestudeerd aan de hand van verscheidene criteria in een levenscyclusanalyse (zie boven), niet aan de hand van dat ene criterium recycleerbaarheid. Bovendien zorgt de recyclage van producten voor een industrie op zich, die steeds opnieuw nood blijft hebben aan het oorspronkelijke afvalproduct. Zo onstaat bij recyclage van niethernieuwbare materialen een perverse spiraal van blijvend uitputtende grondstoffenwinning en productie. Dit is met name het geval voor plastics en andere aardoliederivaten. Recyclage is volgens VIBE vzw in veel gevallen geen definitieve oplossing voor een milieuprobleem. Integendeel: door recyclage van niet-hernieuwbare producten zal het oorspronkelijke product blijvend geproduceerd moeten worden. 9) Recyclage, gezondheid & eco-toxiciteit Milieu- en/of gezondheidsbezwarende afvalstoffen verwerken in bouwproducten is in eerste instantie te verwerpen. Inzake (potentieel) toxische stoffen en afvalstoffen is er geen vermoeden van onschuld, maar hanteert VIBE net het voorzichtigheidsprincipe. We raden het gebruik van zulke afvalstoffen in principe af, als er een vermoeden van humane of ecotoxiciteit is. Het mengen van afvalstoffen in voedermengsels voor dieren en de maatschappelijke gevolgen daarvan hebben het standpunt van VIBE vzw hieromtrent versterkt. Ook voor de bio-ecologische bouwsector was de zogenaamde dioxinecrisis (tweede helft van 1999) een bevestiging van een aantal van haar grondbeginselen. Niet alleen de ingrediënten van onze voeding moeten immers eerlijk zijn, maar ook die van de bouwstoffen waartussen we ons dagelijks bevinden. En in de bouwsector wordt momenteel nog veel meer afval gedumpt dan in de voedingssector. Recyclage van risico-afvalstoffen in bouwmaterialen blijft een stuiptrekking van een maatschappij die zo veel afval geproduceerd heeft dat ze er geen blijf meer mee weet. Potentieel toxische en/of milieubelastende afvalstoffen mengen in bouwproducten en -materialen getuigt van een verkeerd begrepen en achterhaald ecologisch bewustzijn en is een niet te promoten richting in het duurzaam bouwen. VIBE maakt er een strijdpunt van om deze richting niet de overhand te laten nemen in het bio-ecologisch bouwen. 20 Wat is bio-ecologisch bouwen?

23 VIBE-MANIFEST & MATERIALENNOTA 10) Besluit Duurzaam bouwen is in. Nochtans wordt er steeds vaker een afgezwakte versie van gepromoot. Voor VIBE vzw blijft de integrale visie op duurzaam bouwen die de bouwbio-ecologie geeft de enig mogelijke om het woord duurzaam, in de oorsprokelijke zin van het Brundtland-rapport (sustainable), op een eerlijke manier in te vullen. Dit wil zeggen dat de bio-ecologisch bouwen en wonen rekening houdt met een aangepaste ruimtelijke ordening en stedenbouw en rationeel beheerde energie-, water-, materialen- en grondstoffenstromen in de bouwsector. Bij 100 % inzet van hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen zijn de stof- en energiekringlopen volledig gesloten. Het ketenbeheer is dan als vanzelf integraal. Dit is echter een theoretische situatie. Waar afgeweken wordt van dit ideale theoretische model, wordt ernaar gestreefd maximaal aan integraal ketenbeheer te doen en de stof- en energiekringlopen te sluiten waar mogelijk. Inzake materialen en technieken hecht VIBE vzw bovendien belang aan het gezondheidsaspect én het milieu-aspect van bouwmaterialen. Daarbij is het gebruik van zo veel mogelijk nagroeibare of hernieuwbare grondstoffen en energiebronnen een belangrijk beginsel. Zowel vanuit milieu- als vanuit gezondheidsstandpunt. Volgens de bio-ecologische principes fungeert een gebouw als derde huid. De fysische menselijke huid is de eerste huid, de kleding is de tweede huid. Voor deze derde huid gelden dezelfde principes als voor de eerste en de tweede: de constructies moeten een optimale vochttransport- en huishouding verzekeren. Als best hanteerbare milieuclassificatie van bouwmaterialen geldt voor VIBE vzw de NIBE-classificatie. Die houdt echter minder dan voorheen rekening met gezondheidsaspecten en een aantal technische materiaaleigenschappen die in bouwbio-ecologische constructiedelen belangrijk geacht worden, zoals dampopenheid en hygroscopiciteit. NIBE-milieuklasse (bijvoorbeeld: hout, houtvezelplaten, materialen en producten uit de vlasteelt...). Hierbij is duurzame ontginning van de betrokken grondstof ook van belang in de bio-ecologische beoordeling (bijvoorbeeld FSC-gelabeld hout). Indien het gaat om ongezonde natuurlijke grondstoffen, kan in een aantal gevallen een synthetisch product een beter alternatief zijn (bijvoorbeeld een aantal verfverdunners). De materialen die het dichtst bij hun natuurlijke vorm staan en die de minste bewerkingen ondergaan hebben, hebben een bio-ecologische voorkeur boven andere in dezelfde NIBE-milieuklasse (bijvoorbeeld: kalkverven, stroleem, dakbedekking en brikken uit gebakken klei...). In een aantal gevallen moeten toeslagstoffen of producten aan een materiaal toegevoegd worden (brandwerendheid, waterwerendheid, schimmelwerendheid, insectenwerendheid, lijmen, oplosmiddelen...). Materialen en producten die behandeld zijn met stoffen die niet in de natuur voorkomen of waar synthetische chemische stoffen aan toegevoegd werden, scoren bioecologisch gezien minder goed dan materialen en producten die niet met kunstmatige chemische stoffen behandeld zijn. Afvalstoffen kunnen een gezondheids- of milieurisico vormen. Veel afvalstoffen zijn afkomstig uit niet-hernieuwbare grondstoffen. Materialen die bestaan uit dit soort afvalstoffen of waaraan zulke afvalstoffen toegevoegd zijn, zullen slechts zelden kunnen rekenen op een bio-ecologische voorkeur. Materialen die nagenoeg volledig of voor een groot deel samengesteld zijn uit aardoliederivaten zijn meestal af te raden. Goedgekeurd door de Algemene Vergadering van VIBE vzw 6 oktober 1999 Dit betekent dat VIBE vzw de NIBE-classificatie in de eerste plaats als milieu-classificatie zal hanteren en in een aantal gevallen zal aanvullen op basis van de volgende motivatieprincipes: Materialen en producten die (nagenoeg) uitsluitend samengesteld zijn uit nagroeibare grondstoffen hebben een bio-ecologische voorkeur boven andere in dezelfde Visie en basisprincipes 21

24 HOOFDSTUK 9 Wat doet VIBE vzw? VIBE is ook jaarlijks aanwezig op Batibouw. VIBE vzw is een onafhankelijke vzw op het kruispunt van de milieubeweging en de bouwsector. Onze opdracht omvat vorming, advies en bewustmaking over gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen en wonen. De beleidsmissie van VIBE vzw als wegwijzer in gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen en wonen is: Zo veel mogelijk (ver)bouwers, bouwprofessionelen en overheidsinstellingen wegwijs maken in bio-ecologisch (ver)bouwen en wonen. VIBE wil een antwoord bieden op de vragen: wat zijn bio-ecologische materialen en technieken? hoe moeten ze toegepast worden? waar zijn ze verkrijgbaar en wie in de bouwsector werkt ermee? Daarbij ligt de nadruk op informatie over de toepassing van natuurlijke bouwmaterialen, maar VIBE wil ook een goed informatie-aanbod hebben over ecologische stedenbouw en ruimtelijke ordening, energiebesparende toepassingen en waterbesparende toepassingen. Daarnaast wil VIBE signaleren waar er moge- 22 Wat is bio-ecologisch bouwen?

25 WAT DOET VIBE VZW? lijke problemen zijn inzake gezondheid en/of milieu in de klassieke bouwsector en daarvoor valabele alternatieven bieden. VIBE is ook jaarlijks aanwezig op Batibouw. Onze instrumenten om een breed publiek te bereiken zijn: Ons vormingsaanbod (cursussen, studiedagen, lezingen...). Als VIBE-lid heeft u korting en twee gratis infosessies bij de algemene vergaderingen. Ons tijdschrift Wonen met de Natuur (WmdN), dat als kwartaalbijlage bij Beter Bouwen en Verbouwen (BBV) verschijnt. Als VIBE-lid ontvangt u dus ook alle nummers van WmdN én BBV. Onze publicaties. Daarvan verschijnen er minstens vier per jaar. Als VIBE-lid heeft u korting op onze publicaties. Sommige zijn ook gratis voor VIBEleden. Onze intensieve netwerking in de milieubeweging en de bouwsector. Op Vlaams, nationaal en internationaal niveau. VIBE geeft het tijdschrift Wonen met de Natuur uit, dat als bijlage verschijnt bij Beter bouwen en verbouwen. Ons erkenningssysteem met VIBE-keurmerk voor de labeling van professionelen uit de bouwsector die voldoen aan onze strenge criteria voor bio-ecologisch bouwen. Onze beleidsadviserende en beleidsondersteunende werking voor lokale, Vlaamse en federale overheden. Onze website. Als VIBE-lid heeft u gratis toegang tot het ledengedeelte. LID WORDEN? 35,- euro storten op rekeningnummer met vermelding lid. Uw lidmaatschap geldt twaalf maanden vanaf de maand van de storting. Welkom bij onze club! Visie en basisprincipes 23

26 HOOFDSTUK 10 De VIBE-erkenningsprocedure en het keurmerk VIBE vzw is geen beroepsorganisatie en vertegenwoordigt geen particuliere belangen (zie VIBE-manifest). Wél reikt VIBE vzw een label uit aan professionelen uit de bouwsector die voldoen aan onze criteria voor duurzaam bouwen. Daarvoor is een procedure met duidelijke criteria en controles uitgewerkt (zie VIBE-label). De adressen die u vindt in onze lijst van erkende professionelen hebben deze erkennings- en controleprocedure doorlopen. De criteria en de procedures vindt u op onze website onder wat doet vibe/labels en beoordelingen. Hierover is er ook een aparte folder ( Op zoek naar uw ster in duurzaam bouwen? ) voor bouwprofessionelen beschikbaar. (Architect Dirk Wauters) 24 Wat is bio-ecologisch bouwen?

VIBE-manifest. Een boodschap voor de 21ste eeuw. & materialennota. Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en wonen

VIBE-manifest. Een boodschap voor de 21ste eeuw. & materialennota. Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en wonen VIBE-manifest & materialennota Een boodschap voor de 21ste eeuw Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en wonen 1 Motivatie In een tijd dat zowel bij de beleidsinstanties, in de milieubeweging als

Nadere informatie

Wat is bio-ecologisch bouwen?

Wat is bio-ecologisch bouwen? Wat is bio-ecologisch bouwen? BIO-ECOLOGISCH BOUWEN: WAT IS HET? WAAR KOMT HET VANDAAN? HOE KUNT U HET TOEPASSEN? DOSSIER Wat is bio-ecologisch bouwen? Dossier bij Wonen met de Natuur 43-2007 Inhoud 1.

Nadere informatie

Op zoek naar uw ster in duur z a a m b o u w e n? Verdien uw sterren in duurzaam bouwen en vraag het VIBE-label aan!

Op zoek naar uw ster in duur z a a m b o u w e n? Verdien uw sterren in duurzaam bouwen en vraag het VIBE-label aan! ARCHITECT Dirk Wauters, foto: Studio Verne Op zoek naar uw ster in duur z a a m b o u w e n? De markt van het duurzaam bouwen zit in de lift: de overheid besteedt er steeds meer aandacht aan, de bedrijfswereld

Nadere informatie

Wat is bioecologisch. bouwen? dossier. duurzaam bouwen is goed, bio-ecologisch bouwen is beter

Wat is bioecologisch. bouwen? dossier. duurzaam bouwen is goed, bio-ecologisch bouwen is beter duurzaam bouwen is goed, bio-ecologisch bouwen is beter dossier Wat is bioecologisch bouwen? bio-ecologisch bouwen: visie en basisprincipes wat is het? waar Komt het vandaan? hoe Kan je het toepassen?

Nadere informatie

Wat is bioecologisch. bouwen? Dossier. Duurzaam bouwen is goed, Bio-ecologisch bouwen is beter

Wat is bioecologisch. bouwen? Dossier. Duurzaam bouwen is goed, Bio-ecologisch bouwen is beter Duurzaam bouwen is goed, Bio-ecologisch bouwen is beter Dossier Wat is bioecologisch bouwen? Bio-ecologisch bouwen: visie en basisprincipes Wat is het? Waar komt het vandaan? Hoe kan je het toepassen?

Nadere informatie

Bouwmaterialen door de eeuwen heen

Bouwmaterialen door de eeuwen heen Bouwmaterialen door de eeuwen heen 1. Kies bouwmaterialen voor jouw huis Stel dat jij op een dag de kans krijgt om zelf een huis te verbouwen of te bouwen. Welke materialen zou jij kiezen voor de constructie

Nadere informatie

1.0.b Erkenningscriteria voor architectuur- en interieurbureaus Goedgekeurd op 19 september 2007

1.0.b Erkenningscriteria voor architectuur- en interieurbureaus Goedgekeurd op 19 september 2007 1.0.b Erkenningscriteria voor architectuur- en interieurbureaus Goedgekeurd op 19 september 2007 Het VIBE-label onderscheidt verschillende niveaus (aangeduid met sterren) van erkenning: ook als u niet

Nadere informatie

Bio-ecologische dakisolatie Thermische en bouwfysische eigenschappen. Samenaankoop dakisolatie, 19 januari 2009 Katrien Biesbroeck, VIBE - Tandem

Bio-ecologische dakisolatie Thermische en bouwfysische eigenschappen. Samenaankoop dakisolatie, 19 januari 2009 Katrien Biesbroeck, VIBE - Tandem Bio-ecologische dakisolatie Thermische en bouwfysische eigenschappen Samenaankoop dakisolatie, 19 januari 2009 Katrien Biesbroeck, VIBE - Tandem 1. De juiste dakopbouw 2. Inleiding 3. Isolatiematerialen

Nadere informatie

Voorstelling VIBE vzw

Voorstelling VIBE vzw Voorstelling VIBE vzw WAT? Thema s: Water Energie Materialen Ruimtegebruik - milieu - gezondheid Meer dan 25 jaar ervaring Duurzame ontwikkeling!!! C2C!!! Voorstelling VIBE vzw HOE? Website: www.vibe.be

Nadere informatie

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw. Bio-ecologische isolatiematerialen. Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw Waarop moet u letten?

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw. Bio-ecologische isolatiematerialen. Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw Waarop moet u letten? Bio-ecologische dakisolatie Thermische en bouwfysische eigenschappen Samenaankoop dakisolatie, 20 januari 2010 Katrien Biesbroeck, VIBE - Tandem 1. De juiste dakopbouw 3. Isolatiematerialen op basis van

Nadere informatie

Provinciaal centrum voor duurzaam bouwen en wonen

Provinciaal centrum voor duurzaam bouwen en wonen Provinciaal centrum voor duurzaam bouwen en wonen VRG 1 LGMN Wat was Kamp vroeger? Kamp was vroeger een bedevaartsoord. Kamp was vroeger een ritse legerbasis. Kamp was vroeger een stortplaats. VRG 2 Wat

Nadere informatie

VORMING VOOR VERENIGINGEN. VIBE Dialoog Steunpunt Lokale Agenda 21 (SLA 21)

VORMING VOOR VERENIGINGEN. VIBE Dialoog Steunpunt Lokale Agenda 21 (SLA 21) VORMING VOOR VERENIGINGEN VIBE Dialoog Steunpunt Lokale Agenda 21 (SLA 21) VIBE VIBE biedt 18 vormingen aan die een vereniging kan inrichten voor zijn leden. In het kader van tandem zijn een aantal van

Nadere informatie

DUURZAAM RENOVEREN CASE STUDY: - PROJECT IN MELDERT - PROJECT IN LUMMEN. www.liesbethliefsoons.be

DUURZAAM RENOVEREN CASE STUDY: - PROJECT IN MELDERT - PROJECT IN LUMMEN. www.liesbethliefsoons.be CASE STUDY: - PROJECT IN MELDERT - PROJECT IN LUMMEN gespecialiseerd in lage energiewoningen en passiefhuizen bij nieuwbouw : ecologisch houtskeletbouw-concept laatste jaren meer en meer vraag naar verbouwingen

Nadere informatie

Bio-ecologisch bouwen

Bio-ecologisch bouwen Bio-ecologisch bouwen VIBE vzw - gewestelijke thematische milieuvereniging - 8 medewerkers - eigen criteria & label bouwsector - geen federatie / belangenvertegenwoordiging Bio-ecologische bouwsector in

Nadere informatie

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Dakopbouw Bio-ecologische dakisolatie Thermische en bouwfysische eigenschappen dakisolatie, 5 januari2009 Katrien Biesbroeck, VIBE - Tandem 1. Dakopbouw 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. De juiste dakopbouw Inleiding Isolatiematerialen

Nadere informatie

INFOSESSIES VOOR INWONERS Limburg Isoleert Dubolimburg VIBE Dialoog

INFOSESSIES VOOR INWONERS Limburg Isoleert Dubolimburg VIBE Dialoog INFOSESSIES VOOR INWONERS Limburg Isoleert Dubolimburg VIBE Dialoog Limburg Isoleert In het kader van de Campagne Limburg Isoleert kan u als gemeente 2 infosessies aanvragen om ook uw inwoners correct

Nadere informatie

De cursuslijst van Tandem. Cursussen over milieu en duurzaamheid

De cursuslijst van Tandem. Cursussen over milieu en duurzaamheid De cursuslijst van Tandem Cursussen over milieu en duurzaamheid Samengesteld op 1 augustus 2010 door Tandem, Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel Tel: 02 282 19 40 info@tandemweb.be www.tandemweb.be De cursuslijst

Nadere informatie

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen?

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Ecolabels Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Voordelen/nadelen labels Voorwaarden voor een label Bruikbare labels Labels en overheidsaankopen Praktische hulpmiddelen

Nadere informatie

Hoe bouwmaterialen beoordelen

Hoe bouwmaterialen beoordelen Hoe bouwmaterialen beoordelen op vlak van milieu gezondheid duurzame ontwikkeling? 1 Overzicht 1 Inleiding: duurzaam / bio-ecologisch bouwen 2 Bouwmaterialen & overzicht keuzebasis 3 EPD 4 LCA 5 Labels

Nadere informatie

LAGE ENERGIE RENOVATIE: YES WE CAN! Christophe Marrecau. Woensdag 21 april 2010 Eco-Bouwpools Ecohuis Antwerpen. Context

LAGE ENERGIE RENOVATIE: YES WE CAN! Christophe Marrecau. Woensdag 21 april 2010 Eco-Bouwpools Ecohuis Antwerpen. Context LAGE ENERGIE RENOVATIE: YES WE CAN! Christophe Marrecau 7 & 8 november Passiefhuis-Platform 2009 vzw Woensdag 21 april 2010 Eco-Bouwpools Ecohuis Antwerpen Context 128 m2 woonopp. over 2 bouwlagen garage

Nadere informatie

Energiezuinig (ver)bouwen: niet enkel voor handige Harry s

Energiezuinig (ver)bouwen: niet enkel voor handige Harry s Energiezuinig (ver)bouwen: niet enkel voor handige Harry s EcoHuis Antwerpen Aanbod infosessies maart - juni 2012 Energiezuinig (ver)bouwen? Het EcoHuis zet u op weg Het EcoHuis is de plaats voor alles

Nadere informatie

2.1 WONING. Paper Speerpunt Duurzaam bouwen in de Westhoek 1

2.1 WONING. Paper Speerpunt Duurzaam bouwen in de Westhoek 1 2.1 WONING Paper Speerpunt Duurzaam bouwen in de Westhoek 1 MET DE BOOT terug naar mijn roots Zo blijkt al snel bij mijn bezoek aan de lage-energiewoning van Bart Castelein. De kleine woning is gelegen

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen?

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a vzw Doelstelling(en) van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

1. D U U R Z A A M B O U W E N. Charline Boyer 02 545 58 35 charline.boyer@confederatiebouw.be

1. D U U R Z A A M B O U W E N. Charline Boyer 02 545 58 35 charline.boyer@confederatiebouw.be 1. D U U R Z A A M B O U W E N Charline Boyer 02 545 58 35 charline.boyer@confederatiebouw.be E CO- C O N S T R U C T I E We leven in een wereld waarin natuurlijke hulpbronnen niet onuitputtelijk blijken,

Nadere informatie

renovatie woning Gent

renovatie woning Gent renovatie woning Gent atelier tom vanhee Verboeckhavenstraat 99, 1030 Brussel t/f 02 245 16 18 m 0496 12 74 38 www@ateliertomvanhee.be RENOVATIE WONING GENT WOONVOLUME MET RAMEN ALS SCHILDERIJEN PROJECT

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Zilvervos 4 bus *1/1 2610 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 711 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

Info-avond. Samenaankoop dakisolatie Neerpelt

Info-avond. Samenaankoop dakisolatie Neerpelt Info-avond Samenaankoop dakisolatie Neerpelt INHOUD 1. Inleiding 2. Renoveren voor de toekomst - BEN 3. Dakisolatie 4. Inschrijvingsformulier 5. Groepsaankoop dakisolatie INLEIDING Limburg Klimaatneutraal

Nadere informatie

RENOVATIE WONING GENTBRUGGE ATELIER TOM VANHEE DEELNEMINGSDOSSIER ARC AWARDS 2013 - ARCHITECTUUR

RENOVATIE WONING GENTBRUGGE ATELIER TOM VANHEE DEELNEMINGSDOSSIER ARC AWARDS 2013 - ARCHITECTUUR RENOVATIE WONING GENTBRUGGE ATELIER TOM VANHEE DEELNEMINGSDOSSIER ARC AWARDS 2013 - ARCHITECTUUR p2 atelier tom vanhee Verboeckhavenstraat 99, 1030 Brussel t/f 02 245 16 18 m 0496 12 74 38 tom@ateliertomvanhee.be

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Ooievaar 8 bus 1 2060 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1965 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 379 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

www.wyckaert.eu DUURZAAM BOUWEN STANDPUNT VAN DE AANNEMER

www.wyckaert.eu DUURZAAM BOUWEN STANDPUNT VAN DE AANNEMER www.wyckaert.eu DUURZAAM BOUWEN STANDPUNT VAN DE AANNEMER www.wyckaert.eu Standpunt van de aannemer waarom duurzaam bouwen duurzaam bouwen en de rol van de aannemer 2 case studies nieuwe afdeling kleuterschool

Nadere informatie

Welkom. Duurzaamheidsbeleid stad Peer. Historiek

Welkom. Duurzaamheidsbeleid stad Peer. Historiek Welkom Historiek Milieuconvenant 2000-2001 Optie 7 (duurzaam gemeentelijk beleid) in 2001 Aanwerving duurzaamheidambtenaar in 2001 Ondertekening samenwerkingsovereenkomst 2002-2004 Niveau 1 van de cluster

Nadere informatie

Voorstelling VIBE vzw

Voorstelling VIBE vzw 1 Voorstelling VIBE vzw 1 > VIJFENTWINTIG JAAR ERVARING 2 VORMING & SENSIBILISERING 3 ONDERSTEUNING, BEGELEIDING & ADVIES 4 BOUWADVIES 5 WONEN MET DE NATUUR 6 ERKENNING & LABEL BOUWSECTOR 7 NATUREPLUS

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Eugeen Leenlaan 3 bus 12 3500 gemeente Hasselt bestemming appartement type - bouwjaar 1978 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 406 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

Ecologisch aankopen. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen?

Ecologisch aankopen. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Ecologisch aankopen Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Inleiding Voorwaarden voor een label Bruikbare labels Problemen Inleiding Keuze leveranciers: Leveranciers met

Nadere informatie

466 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

466 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Mechelse 15 bus 1 1840 gemeente Londerzeel bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 466 De energiescore laat toe om de heid van

Nadere informatie

Milieutrefdag 4 juni 2009. Het gebruik van bio-ecologische bouwmaterialen aanmoedigen

Milieutrefdag 4 juni 2009. Het gebruik van bio-ecologische bouwmaterialen aanmoedigen Milieutrefdag 4 juni 2009 Het gebruik van bio-ecologische bouwmaterialen aanmoedigen Bio-ecologische bouwmaterialen Algemeen GEÏNTEGREERDE VISIE! - ruimtegebruik - materialen - energie - milieu - gezondheid

Nadere informatie

Rapportage Energiebus. BC Kleine Jan, Huizen

Rapportage Energiebus. BC Kleine Jan, Huizen Rapportage Energiebus BC Kleine Jan, Huizen Type woningen: 54 eengezinswoningen met een oppervlak van 100 m2. Bouwjaar: 1957 Op verzoek van: Bewonerscommissie Verhuurder: De Alliantie Datum bezoek: 21-6-2013

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : MATERIALEN

Opleiding Duurzaam Gebouw : MATERIALEN Opleiding Duurzaam Gebouw : MATERIALEN Leefmilieu Brussel Instrumenten voor materiaalkeuze - Workshop Els Van de Moortel info@vibe.be www.vibe.be DOELSTELLING VAN DE WORKSHOP INSTRUMENTEN VOOR MATERIAALKEUZE

Nadere informatie

BELGISCHE ISOLATIE VOOR MORGEN

BELGISCHE ISOLATIE VOOR MORGEN BELGISCHE ISOLATIE VOOR MORGEN KIERLOOS - BRANDVEILIG - VEELZIJDIG - BETROUWBAAR MEERWAARDE Wat is voor u belangrijk wanneer u isolatiemateriaal kiest? Goede isolatiewaarden? Een goede brandweerstand?

Nadere informatie

3.2.f Erkenningscriteria voor meubelmakers Goedgekeurd op de AV van 16 december 2005

3.2.f Erkenningscriteria voor meubelmakers Goedgekeurd op de AV van 16 december 2005 3.2.f Erkenningscriteria voor meubelmakers Goedgekeurd op de AV van 16 december 2005 Het VIBE-label onderscheidt verschillende niveaus (aangeduid met sterren) van erkenning: ook als u niet 100 % in de

Nadere informatie

525 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.

525 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken. nummer postnummer Dorps 23 2830 gemeente Willebroek bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar 1918 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 525 De energiescore laat toe

Nadere informatie

Al 90 jaar uw bouwpartner... Duurzaam bouwen volgens de passiefbouwwijze. www.linden.be www.pamaflex.eu

Al 90 jaar uw bouwpartner... Duurzaam bouwen volgens de passiefbouwwijze. www.linden.be www.pamaflex.eu Al 90 jaar uw bouwpartner... Duurzaam bouwen volgens de passiefbouwwijze www.linden.be www.pamaflex.eu Warmte-/energiebalans bij conventionele bouwwijze 1. Verliezen door muren en vensters 2. Verliezen

Nadere informatie

Duurzame materialen voor de binnenafwerking kiezen

Duurzame materialen voor de binnenafwerking kiezen Seminarie Duurzaam Bouwen : Duurzame materialen voor de binnenafwerking kiezen 5 juni 2015 Leefmilieu Brussel Case study: passieve kleuterschool Etterbeek Marieke De Ridder, project-architect evr-architecten

Nadere informatie

664 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.

664 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken. nummer postnummer Krekel 24 9052 gemeente Gent bestemming eengezinswoning type halfopen bebouwing bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 664 De energiescore laat toe om de

Nadere informatie

HOUTSKELET BOUW ENERGIEZUINIG BOUWEN

HOUTSKELET BOUW ENERGIEZUINIG BOUWEN HOUTSKELET BOUW ENERGIEZUINIG BOUWEN 2 4 3 1 5 6 EEN PASSIEVE WOONTOREN IN HOUTSKELETBOUW Voor de opwaardering van een verwaarloosde wijk aan de rand van een spoorwegterrein realiseerde de Brusselse gemeente

Nadere informatie

351 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

351 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Gentse steenweg 10 bus 5 9300 gemeente Aalst bestemming appartement type - bouwjaar 1971 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 351 De energiescore laat toe om de heid

Nadere informatie

In het huisje gemeentehuis kan informatie vinden die je kunnen helpen bij deze keuze.

In het huisje gemeentehuis kan informatie vinden die je kunnen helpen bij deze keuze. Voor de leerkracht Als wij willen dat generaties na ons nog op dezelfde manier kunnen leven als wij nu, dan moeten we nu actie ondernemen. Grondstoffen en energiebronnen worden steeds schaarser en door

Nadere informatie

Bewust Duurzaam Bouwen

Bewust Duurzaam Bouwen Bewust Duurzaam Bouwen inleiding Inleiding 2 3 Energie Energieverbruik België 2005 4 Energieverbruik woning Totaal: ca. 28.000 kwh 5 Energieverbruik woning Totaal: ca. 3.000 kwh 6 Energieverbruik woning

Nadere informatie

DOSSIER. Wat is milieuverantwoord en gezond bouwen?

DOSSIER. Wat is milieuverantwoord en gezond bouwen? DOSSIER Wat is milieuverantwoord en gezond bouwen? Over VIBE vzw VIBE vzw is een ona ankelijk kennisinstituut dat zich op het kruispunt tussen de bouwsector en de milieubeweging bevindt. VIBE vzw genereert,

Nadere informatie

DUURZAAM BOUW & WOONCONCEPT FAB5+ BOUWEN MET FAB5+

DUURZAAM BOUW & WOONCONCEPT FAB5+ BOUWEN MET FAB5+ DUURZAAM BOUW & WOONCONCEPT FAB5+ BOUWEN MET FAB5+ BOUWEN MET FAB5+ FAB5+ DUURZAAM BOUW & WOONCONCEPT 02 Inhoud Introductie 3 Het 5S-bouwsysteem? 5 Waarom 5S gebruiken? 7 Isolatiewaarde 11 De praktijk

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Elzen 1 bus 1 3500 gemeente Hasselt bestemming appartement type - bouwjaar 1967 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 229 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

Bij deze isolatietechniek wordt de isolatie aan de buitenzijde van de gevelmuren geplaatst. Op deze isolatie wordt een nieuwe afwerking geplaatst.

Bij deze isolatietechniek wordt de isolatie aan de buitenzijde van de gevelmuren geplaatst. Op deze isolatie wordt een nieuwe afwerking geplaatst. Wat is buitenmuurisolatie? De meeste woningen, gebouwd voor 1960, hebben geen spouwmuren, maar volle muren. In deze gevallen is een spouwmuurisolatie geen optie en moet u kiezen voor de isolatie van buitenmuren

Nadere informatie

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren, Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,

Nadere informatie

1216 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.

1216 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken. nummer postnummer Lammekensknok 94 8770 gemeente Ingelmunster bestemming eengezinswoning type halfopen bebouwing bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 1216 De energiescore

Nadere informatie

460 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.

460 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken. nummer postnummer Berg 6 9170 gemeente Sint-Gillis-Waas bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar 1945 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 460 De energiescore laat

Nadere informatie

Subsidiereglement duurzaam bouwen

Subsidiereglement duurzaam bouwen Subsidiereglement duurzaam bouwen Wat is duurzaam bouwen? Duurzaam bouwen steunt op drie principes: Ga zo efficiënt mogelijk om met energie, water, ruimte en materialen. Gebruik zoveel mogelijk duurzame

Nadere informatie

DE JUISTE KEUZE VAN MATERIALEN: WAAROP MOET U LETTEN?

DE JUISTE KEUZE VAN MATERIALEN: WAAROP MOET U LETTEN? DE JUISTE KEUZE VAN MATERIALEN: WAAROP MOET U LETTEN? - Materialen kiezen rekening houdend met milieu- en gezondheidsaspecten MAT13-1. INLEIDING Materialen worden vaak gekozen om esthetische redenen, omwille

Nadere informatie

Bio-based grondstof als isolatiemateriaal / STOWA Bio based grondstof als isolatiemateriaal

Bio-based grondstof als isolatiemateriaal / STOWA Bio based grondstof als isolatiemateriaal Bio based grondstof als isolatiemateriaal 1. Korte historie Warmteplan 2. Huidige natuurlijke isolatiematerialen 3. Toepassingen natuurlijke isolatiematerialen 4. Markt natuurlijke isolatiematerialen 5.

Nadere informatie

575 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van collectieve woongebouwen te vergelijken.

575 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van collectieve woongebouwen te vergelijken. nummer postnummer Smeyskens 64 bus 2 9200 gemeente Dendermonde bestemming collectief woongebouw type gesloten bebouwing bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 575 De energiescore

Nadere informatie

rergiepresteuecertificaat

rergiepresteuecertificaat rergiepresteuecertificaat straat Bloemenveldstraat nummer 4 bus bestemming eengezinswoning type open bebouwing bouwjaar 1900 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (klalh/m 2jaar 588 De energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Erwten 16 bus 2 2060 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1959 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 367 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Herentalsebaan nummer 596 bus 1VRe bestemming appartement type - bouwar 1990 softwareversie 9.9.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 279

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat nummer postnummer Ooievaar 8 bus 2 2060 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1965 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 353 PROEFCERTIFICAAT

Nadere informatie

Subsidiereglement duurzaam bouwen

Subsidiereglement duurzaam bouwen Subsidiereglement duurzaam bouwen Wat is duurzaam bouwen? Duurzaam bouwen steunt op drie principes: Ga zo efficiënt mogelijk om met energie, water, ruimte en materialen. Gebruik zoveel mogelijk duurzame

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Everselkiezel nummer 75 bus 1 bestemming appartement type - bouwar 1987 softwareversie 9.7.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 376 De energiescore laat toe om de heid

Nadere informatie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling door een scholier 1337 woorden 2 juni 2004 5,8 76 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AFVAL EN ENERGIE Energie Het is heel moeilijk te zeggen wat energie

Nadere informatie

INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1. JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen

INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1. JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1 JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen Inhoud 1. 1 ste constructiedetail... 2 2. 2 de constructiedetail... 3 3. Beschrijving van de opbouw

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

Taak constructies. Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave. 1MAK a 2015-2

Taak constructies. Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave. 1MAK a 2015-2 Taak constructies Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave 1MAK a 2015-2 Bouwknoop 1 Het gaat om een bouwknoop omdat de verticale muur verbonden wordt met een hellend dak. Detailtekening

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. Auteurs: De heer R.J.M. de Boer (Schilderwerken De Boer Obdam B.V.) De heer R.J. van Stralen (Schilderwerken De Boer

Nadere informatie

Passieve sociale woningen. Veerle De Meulenaer, burgerlijk ir. Projecten VMSW

Passieve sociale woningen. Veerle De Meulenaer, burgerlijk ir. Projecten VMSW Passieve sociale woningen Veerle De Meulenaer, burgerlijk ir. Projecten VMSW Passieve sociale woningen Sessie 14 Woonforum 2009 Welkom Demonstratieproject PASW Wat is een Passief Huis? Doelstellingen van

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Lange Leemstraat nummer 60 bus 3 bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 9.7.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 277

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat certificaatnummer 20120515-0001118936-00000005-8 nummer postnummer Voorhavenlaan 33 9000 bus gemeente A 101 Gent bestemming type appartement - softwareversie 1.3.3 berekend

Nadere informatie

Groepsaankoop Spouwmuurisolatie

Groepsaankoop Spouwmuurisolatie Groepsaankoop Spouwmuurisolatie IGEAN-regio Sarah Van der Veken & Marleen Van Dam Expert klimaat & energie Inleiding WAAROM een groepsaankoop? 30 gemeenten engageren om 20% CO2 te besparen op hun grondgebied

Nadere informatie

245 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

245 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Batavia 7 bus 3 2000 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwar 2005 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 245 De energiescore laat toe om de heid van appartementen

Nadere informatie

368 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

368 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Albert I laan 319 bus 0802 8620 gemeente Nieuwpoort bestemming appartement type - bouwjaar 1996 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 368 De energiescore laat toe

Nadere informatie

385 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

385 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Bist 33 bus 7 2610 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1958 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 385 De energiescore laat toe om de heid van

Nadere informatie

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Ecolabels Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Voordelen/nadelen labels Voorwaarden voor een label Bruikbare labels Problemen 1 Voordelen labels Concrete informatie Vergemakkelijken

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Voldersstraat nummer 17 bus bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar - softwareversie 9.7.0 berekende energiescore

Nadere informatie

Vloerafwerking (soepele vloerbekledingen, hout, tegels,...). Opleiding voor een ecologische keuze van bouwmaterialen 02 juni 2009

Vloerafwerking (soepele vloerbekledingen, hout, tegels,...). Opleiding voor een ecologische keuze van bouwmaterialen 02 juni 2009 Vloerafwerking (soepele vloerbekledingen, hout, tegels,...). Opleiding voor een ecologische keuze van bouwmaterialen 02 juni 2009 Vloerbekleding 1. Harde vloerbekleding 2. Halfzachte vloerbekleding 3.

Nadere informatie

Recticel Insulation bouwt duurzaam mee aan een positief energieklimaat

Recticel Insulation bouwt duurzaam mee aan een positief energieklimaat p. 1 Recticel Insulation bouwt duurzaam mee aan een positief energieklimaat Het stijgend energieverbruik in gebouwen en de opwarming van de aarde stellen ons voor een grote uitdaging. De gemiddelde burger

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie Uilkens bus bestemming type bouwjaar eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.8.0 berekende energiescore (kwh/m2jaar): 659 De energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Stationsstraat nummer 8 bus 10 bestemming eengezinswoning type halfopen bebouwing bouwjaar - softwareversie 9.7.2 berekende energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Brugsevaart nummer 48 bus P122 bestemming eengezinswoning type open bebouwing bouwar 2015 softwareversie 9.9.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 188 De energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Paalstraat nummer 35 bus bestemming type eengezinswoning open bebouwing softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 1021

Nadere informatie

ISOLEER UW HUIS BINNEN 1 DAG EN BESPAAR TOT 30% ENERGIE!

ISOLEER UW HUIS BINNEN 1 DAG EN BESPAAR TOT 30% ENERGIE! ISOLEER UW HUIS BINNEN 1 DAG EN BESPAAR TOT 30% ENERGIE! GECERTIFICEERD KOMO NA-ISOLATIE BEDRIJF 10 JAAR GARANTIE SPOUWMUURISOLATIE VLOERISOLATIE DAKISOLATIE GELUIDSISOLATIE ISOLATIEHERSTEL SPOUWMUURISOLATIE

Nadere informatie

168 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

168 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Albert I Laan 123 bus 301 8670 gemeente Koksijde bestemming appartement type - bouwjaar 1963 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 168 De energiescore laat toe om

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Jozef Dhoorelaan nummer 4 bus 32 bestemming appartement type - bouwjaar 1969 softwareversie 9.8.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Eendrachtstraat nummer 27 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.15.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Doornikserijksweg nummer 381 bus bestemming appartement type - bouwjaar 2004 softwareversie 9.10.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Marktstraat nummer 62 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.15.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 1146 De energiescore laat toe om de heid van appartementen

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Ginderbroek nummer 56 bus 1 bestemming appartement type - softwareversie 9.15.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 897 De energiescore laat toe om de heid van appartementen

Nadere informatie

Infosessies voor energiedeskundigen type A. januari/februari 2011

Infosessies voor energiedeskundigen type A. januari/februari 2011 Infosessies voor energiedeskundigen type A januari/februari 0 Deel IV Verduidelijkingen en aanpassingen in de werkwijze voor het bepalen van de U-waarden van de gebouwschil U-waarde bepaling Invoerveld

Nadere informatie

Gevelisolatie in vijf stappen

Gevelisolatie in vijf stappen Gevelisolatie in vijf stappen Gevelisolatie in vijf stappen Het isoleren van de muren of gevel van uw huis is een slimme investering. Gevelisolatie levert u namelijk een energiezuinig én comfortabel huis

Nadere informatie

321 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

321 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Jozef Van Elewijck 107A bus 5 1853 gemeente Grimbergen bestemming appartement type - bouwjaar 1988 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 321 De energiescore laat toe

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat straat Groenstraat_ANBO nummer 15 bus bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar - softwareversie 9.7.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 640 De energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Jan van Nassaustraat nummer 56 bus bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar - softwareversie 9.9.0 berekende energiescore

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Kipdorp nummer 61 bus 206 bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 9.8.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 281 De energiescore

Nadere informatie

285 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.

285 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken. nummer postnummer Franslaan 123 bus 3 8620 gemeente Nieuwpoort bestemming appartement type - bouwar 1994 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 285 De energiescore laat toe om de heid

Nadere informatie