Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO

Transcriptie

1 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO Analyse van de positie van gediplomeerden van het mbo van opleidingen binnen ECABO op basis van de gegevens van de MBO-Kaart

2 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO Analyse van de positie van gediplomeerden van het mbo van opleidingen binnen ECABO op basis van de gegevens van de MBO-Kaart Toppen Onderzoek & Beleid BV Juli 2006

3 Voorwoord Voor u ligt een rapportage over de analyse van de positie van deelnemers met een ECABO-opleiding op de arbeidsmarkt en in het vervolgonderwijs. De informatie is verkregen uit het onderzoek met de MBO-Kaart dat jaarlijks door Toppen Onderzoek & Beleid BV te Utrecht wordt uitgevoerd in opdracht van roc s in Nederland. Bij het onderzoek met de MBO-Kaart wordt onderzocht wat de uitstroompositie is van gediplomeerden van het roc ongeveer een half jaar na afstuderen. Dit onderzoek wordt al gedurende een groot aantal jaren uitgevoerd. Het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven ECABO heeft Toppen Onderzoek & Beleid BV verzocht om nader in te zoomen op de opleidingen die vallen binnen het domein van ECABO. Hierbij heeft ECABO eveneens verzocht om speciaal aandacht te schenken aan verwante opleidingsdomeinen in het technisch onderwijs (ICT-opleidingen) en het Economisch onderwijs (opleidingen binnen KCH en LOB HTV). De voorliggende rapportage is een vervolg op het rapport Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO van maart 2005 over de uitkomsten van gediplomeerden van (met name) het schooljaar ECABO is het landelijk Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven voor de economischadministratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. Ongeveer een kwart van alle deelnemers op het mbo volgt op de verschillende niveaus en in de verschillende leerwegen een ECABO-opleiding. Een centrale doelstelling van ECABO is een zo goed mogelijke aansluiting te bewerkstellingen van opleidingen op de arbeidsmarkt. Daarvoor is onder meer kennis nodig over de positie van afgestudeerden op de arbeidsmarkt. Het onderzoek is binnen ons bureau uitgevoerd door Sonja van der Neut. Mochten er vragen of opmerkingen zijn bij dit rapport, dan kunt u contact met haar opnemen. We hopen dat ECABO de in dit rapport gepresenteerde gegevens (wederom) goed kan gebruiken bij haar activiteiten als landelijk Kenniscentrum. Utrecht, Juli 2006 Toppen Onderzoek & Beleid BV Drs. J.C. Toppen Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

4 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Inhoudsopgave 3 Inleiding 6 Het onderzoek met de MBO-Kaart 6. Beschrijving onderzoeksbestand 6.2 Representativiteit uitkomsten en wegingprocedure 8 2 Eerste bestemming 9 2. De keuze voor werken of doorleren 2.2 Werkloosheid onder gediplomeerden 3 3 Werken 3 3. Baanperspectief voor gediplomeerden Diplomarendement Objectieve benadering Subjectieve benadering Allocatie werkenden naar bedrijfstakken Beroepspraktijkvorming 2 4 Opname van mbo-verlaters door de arbeidsmarkt 2 4. Opname vanuit optiek beroepen Opname vanuit optiek bedrijfstakken 24 5 Doorleren Doorstroom en kwalificatiewinst Aansluiting vervolgstudie en mbo-opleiding Objectieve benadering Subjectieve benadering 29 6 Doorstroom van MBO-verlaters naar het HBO Doorstroom naar hbo-opleidingen verwant aan ECABO Doorstroom naar economische hbo-opleidingen 32 7 Tevredenheid over opleidingen Tevredenheid over de opleiding Tevredenheid over de begeleiding door (leer)bedrijf 35 8 Afsluiting 38 Bijlagen B Wegingsfactoren ECABO (2004) B2 Eerste bestemming naar opleidingsrichting en leerweg B3 Voorbeelden classificatie diplomarendement B4 Voorbeelden classificatie aansluiting vervolgopleiding B5 Overzicht verwante hbo-opleidingen Tabellen en vragenlijsten (deze zijn in een afzonderlijke band opgenomen) Tabellen per hoofdstuk Vragenlijst MBO-Kaart 2004 (BOL en BBL) 2 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

5 Inleiding In deze inleiding willen we graag een korte toelichting geven bij het onderzoek MBO-Kaart waarvan de informatie over gediplomeerden van van opleidingen binnen ECABO, die in deze rapportage gepresenteerd wordt, afkomstig is. Daarnaast geven we aan hoe de uitkomsten gepresenteerd worden en hoe het rapport is opgebouwd. Het onderzoek MBO-Kaart Het schoolverlatersonderzoek MBO-Kaart wordt al een groot aantal jaren uitgevoerd in opdracht van individuele roc s (en ook aoc s) in Nederland. Bij het onderzoek ontvangen gediplomeerde schoolverlaters ruim een half jaar na het verlaten van de school een enquête met vragen over hun positie op dat moment. Daarbij komen onder meer de volgende thema s aan de orde: de eerste bestemming (werk, vervolgopleiding, werkloos, anders), informatie over werken (beroep, bedrijf, salaris, aanstelling, rol beroepspraktijkvorming), informatie over doorleren (vervolgopleiding, naam school), tevredenheid over een aantal kwaliteitsaspecten met betrekking tot de opleiding en de school (aansluiting, begeleiding etc.). In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten zijn exemplaren van de vragenlijsten MBO-Kaart 2004 (BOL en BBL) opgenomen. In het onderstaande Overzicht geven we een beeld van de totale landelijke deelname aan het onderzoek met de MBO-Kaart in de afgelopen drie jaren. De respons op het onderzoek ligt ieder jaar rond de 55%. Overzicht Deelname MBO-Kaart 2002, 2003 en 2004 jaar aantal deelnemende roc s aantal aangeschreven schoolverlaters respons 57% 59% 54% Bron:Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart In 2004 zijn er in totaal gediplomeerden van opleidingen binnen ECABO aangeschreven, met een respons van 53%. In 2003 zijn gediplomeerden aangeschreven en in gediplomeerden. De respons voor deze jaren was respectievelijk 59% in 2003 en 55% in De respons voor ECABO is dus vergelijkbaar met de landelijke respons (van alle opleidingen bij elkaar). In Overzicht 2 is voor de groep aangeschreven schoolverlaters onderscheid gemaakt naar leerweg en niveau. De verdeling naar niveau is onder aangeschreven schoolverlaters van ECABO ongeveer gelijk aan de verdeling binnen de landelijke groep aangeschreven schoolverlaters. Naar leerweg zien we echter een aanzienlijk groter verschil: gediplomeerden van ECABO hebben vaker een opleiding in de beroepsopleidende leerweg (BOL) gedaan. Overzicht 2 Verdeling deelname MBO-Kaart naar leerweg en niveau 2002, 2003 en 2004 Landelijk (alle opleidingen) ECABO jaar aantal aangeschreven niveau leerweg schoolverlaters niv. en 2 niv. 3 en 4 BOL BBL % 73% 65% 35% % 69% 65% 35% % 78% 6% 39% % 72% 92% 8% % 70% 95% 5% % 77% 92% 8% Bron:Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Wat de MBO-Kaart 2005 betreft zijn rond de gediplomeerden aangeschreven. 3 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

6 Afbakening schoolverlaters In landelijke rapportages gaan we doorgaans uit van een iets andere afbakening van de groep schoolverlaters dan in het onderzoek (en in de rapportages voor de deelnemende instellingen), namelijk de groep mbo-verlaters; gediplomeerden die het bve-veld hebben verlaten. Hier komen we in het eerste hoofdstuk op terug. In totaal is op basis van deze afbakening informatie beschikbaar over bijna gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO van de laatste drie jaar. In onderstaand Overzicht 3 ziet u hoeveel gediplomeerden dit per jaar afzonderlijk zijn. Daarnaast ziet u hoe de onderverdeling van deze groep is naar niveau, leerweg en geslacht. Overzicht 3 Aantal mbo-verlaters met een opleiding ECABO 2002, 2003 en 2004 jaar aantal niveau leerweg geslacht mbo-verlaters niv. en 2 niv. 3 en 4 BOL BBL man vrouw % 83% 94% 6% 44% 56% % 84% 94% 6% 42% 58% % 83% 92% 8% 49% 5% Bron:Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Presentatie gegevens voor ECABO Binnen ECABO worden de gegevens gepresenteerd op het niveau van de opleidingsrichtingen. In dit rapport onderscheiden we de volgende opleidingsrichtingen: Secretarieel Bedrijfsadministratie Commercieel Bank- en verzekeringswezen Logistiek Juridisch Orde en veiligheid ICT Administratief Over de opleidingsrichting Informatiedienstverlening zijn geen gegevens beschikbaar. De uitkomsten voor de opleidingsrichting ICT Administratief worden, waar mogelijk, vergeleken met de uitkomsten van de opleidingsrichting ICT Elektrotechnisch binnen het KBB Kenteq. Vergelijking met landelijke uitkomsten De uitkomsten voor ECABO als geheel worden, waar mogelijk, vergeleken met landelijke uitkomsten. De landelijke uitkomsten zijn de uitkomsten van de gediplomeerden (mbo-verlaters) van alle mbo-opleidingen, leerwegen en niveaus die hebben meegedaan aan het onderzoek. In het rapport worden de landelijke uitkomsten onder andere aangeduid als: landelijk en landelijk niveau. Gewogen uitkomsten De uitkomsten voor ECABO als geheel (alle opleidingen binnen ECABO bij elkaar) en de landelijke uitkomsten die gepresenteerd worden zijn zogenaamde gewogen uitkomsten. Hier komen we in paragraaf.2 op terug. Opbouw rapport Voorafgaand aan de werkelijke analyse zullen we in het eerste Hoofdstuk meer in detail stilstaan bij het onderzoek MBO-Kaart en de representativiteit van de uitkomsten. Dit is noodzakelijk om tot een goede interpretatie van de uitkomsten te komen. Vervolgens bekijken we in Hoofdstuk 2 de bestemming van de schoolverlaters. In Hoofdstuk 3 gaan we dieper in op de gediplomeerden die zijn gaan werken. In Hoofdstuk 4 komt de opname van gediplomeerden door de arbeidsmarkt aan de orde. In Hoofdstuk 5 gaan we dieper in op de gediplomeerden die hebben gekozen voor een vervolgopleiding. In Hoofdstuk 6 bekijken we de doorstroom naar vervolgonderwijs vanuit het oogpunt van de economische hbo-opleidingen. In Hoofdstuk 7 gaan we in op de tevredenheid van gediplomeerden met betrekking tot de door hen gevolgde opleiding. In het laatste hoofdstuk sluiten we af met een korte samenvatting van de belangrijkste uitkomsten. 4 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

7 Niet alle uitkomsten die in deze rapportage geanalyseerd worden, worden in de vorm van grafieken of tabellen gepresenteerd. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten vindt u daarom een uitgebreide tabellenbijlage met daarin alle uitkomsten die voor de analyse gebruikt zijn. Zij zijn op eenzelfde wijze geordend als de rapportage. Hierin vindt u ook de uitkomsten uitgesplitst naar opleiding (alle crebo s) binnen ECABO. 5 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

8 Het onderzoek met de MBO-Kaart Om de uitkomsten over de positie van gediplomeerden van opleidingen van ECABO op een juiste wijze te interpreteren is het belangrijk dat men weet hoe de gegevens tot stand gekomen zijn. Daarom willen we voorafgaand aan de werkelijke analyse van de positie van gediplomeerden van opleidingen ECABO eerst het een en ander kwijt over het onderzoeksbestand dat uit het onderzoek MBO-Kaart ontstaat en de gevolgen daarvan voor de representativiteit van de gegevens.. Beschrijving onderzoeksbestand Het landelijke onderzoeksbestand MBO-Kaart vloeit voort uit de opgave door deelnemende scholen van het aantal gediplomeerde schoolverlaters. Dit bestand is op voorhand niet direct een representatieve afspiegeling van de totale groep mbo-gediplomeerden in Nederland. Hierbij spelen twee aspecten een rol. Hoewel de MBO-Kaart een landelijk onderzoek is, doen niet alle scholen in Nederland (elk jaar en met al hun opleidingen) mee. Daarnaast zijn de opleidingen (en de deelname hieraan) niet gelijk verspreid over de scholen. Er is op voorhand dus geen sprake van een onderzoek onder de gehele (landelijke) populatie gediplomeerde schoolverlaters. Tevens is geen sprake van een vooraf beredeneerde steekproef. Het kan dus voorkomen dat, naast het feit dat niet alle schoolverlaters van alle opleidingen in gelijke mate responderen, bepaalde opleidingen oververtegenwoordigd of ondervertegenwoordigd zijn in het onderzoeksbestand. Hier komen we in de volgende paragraaf op terug. Ten tweede speelt de afbakening van de doelgroep van het onderzoek MBO-Kaart een rol. De doelgroep bestaat uit alle gediplomeerden van een roc die de school ook hebben verlaten. Degenen die na het behalen van de diploma verder leren op het roc worden hierbij veelal niet meegenomen. Dit betekent dat er in het onderzoeksbestand een zekere scheefheid ontstaat naar niveau; de opleidingen op niveau en 2 zijn ondervertegenwoordigd in het bestand aangezien deze gediplomeerden relatief vaker intern doorstromen. Om deze scheefheid naar niveau te ondervangen bakenen we de groep gediplomeerden in landelijke rapporten af als degenen die een diploma hebben gehaald en niet verder zijn gaan leren op het mbo (dus bijvoorbeeld zijn gaan werken of zijn gaan doorleren op het hbo). We hebben het dan over mbo-verlaters oftewel bve-verlaters. Schoolverlaters die verder leren op een ander roc dan waar zij een diploma hebben behaald worden hierbij dus eveneens buiten beschouwing gelaten. De uitkomsten die in dit rapport worden gepresenteerd hebben dus betrekking op gediplomeerde mbo-verlaters en niet op alle gediplomeerden van mbo-opleidingen..2 Representativiteit uitkomsten en wegingprocedure Zoals eerder aangegeven kan het voorkomen dat bepaalde opleidingen onder- of oververtegenwoordigd zijn in het onderzoeksbestand aangezien er geen sprake is van een populatieonderzoek of een vooraf beredeneerde steekproef. Hierdoor kunnen we niet garanderen dat de uitkomsten representatief zijn voor de gehele groep gediplomeerden van mbo-opleidingen en daarmee ook niet voor de gehele groep gediplomeerden van opleidingen binnen ECABO. Doorgaans zijn bijvoorbeeld de opleidingen OVDB en in iets mindere mate de opleidingen ECABO in het landelijke bestand oververtegenwoordigd. Dit kunnen we ook vaststellen in het onderzoeksbestand MBO-Kaart Daarnaast hebben we in het onderzoeksbestand vastgesteld dat binnen ECABO onder de responderende gediplomeerden er een oververtegenwoordiging is van onder andere de opleidingen binnen Bedrijfsadministratie en Secretarieel, terwijl de opleidingen binnen Orde en veiligheid en ICT Administratief ondervertegenwoordigd zijn. Om deze onder- of oververtegenwoordiging van opleidingen in het onderzoeksbestand te ondervangen kunnen we de uitkomsten van het onderzoek wegen. Het wegen van het onderzoeksbestand houdt in dat we de verdeling in opleidingen in de landelijke populatie doorvoeren in het onderzoeksbestand. 6 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

9 Voor de analyse van de uitkomsten in deze rapportage hebben we op het bestand een tweetal wegingen toegepast. We zijn hierbij uitgaan van de landelijke populatie op basis van het aantal diploma s per opleiding en jaar in het bve-veld 2. De eerste weging heeft betrekking op de uitkomsten op het landelijke niveau (alle opleidingen bij elkaar). Deze weging geschiedt op basis van de verdeling van het aantal gediplomeerden naar KBB. Een eventuele onder- of oververtegenwoordiging van een KBB in de totaaluitkomsten van het onderzoek op landelijk niveau wordt hiermee tegengegaan. De tweede weging heeft betrekking op de uitkomsten op het niveau van ECABO (de uitkomsten van de verschillende opleidingen bij elkaar). Deze weging geschiedt op basis van de verdeling van het aantal gediplomeerden naar opleidingsrichting binnen ECABO. Een eventuele onder- of oververtegenwoordiging van een opleidingsrichting in de totaaluitkomsten voor ECABO wordt hiermee tegengegaan. Resultaat van de weging is dat: in het onderzoeksbestand de verdeling naar KBB s gelijk is aan de verdeling naar KBB s in de landelijke populatie (totaal aantal diploma s in de betreffende jaren). in het onderzoeksbestand de verdeling naar opleiding binnen ECABO gelijk is aan de verdeling binnen ECABO in de landelijke populatie (totaal aantal diploma s in de betreffende jaren). Beide wegingen zijn voor alle jaren (2002, 2003 en 2004) afzonderlijk gedaan. Dit wil zeggen dat de uitkomsten van 2004 zijn gewogen op basis van gegevens over het aantal diploma s in 2004, de uitkomsten voor 2003 gewogen zijn op basis van gegevens over het aantal diploma s in 2003 en die van 2002 op basis van gegevens over het aantal diploma s in Hieronder ziet u een voorbeeld van hoe een weging in zijn werk gaat. De aantallen die in dit voorbeeld zijn gebruikt zijn fictief. In Bijlage vindt u de werkelijke wegingsfactoren voor opleidingsrichtingen binnen ECABO in Voorbeeld weging op niveau ECABO: De landelijke verhouding in aantal diploma s (of gediplomeerden) voor opleidingsrichtingen binnen ECABO is als volgt: - Secretarieel Bedrijfsadministratie Juridisch 500 De onderlinge verhouding is hierbij 45%, 40% en 5%. De verdeling in het onderzoeksbestand is als volgt: - Secretarieel Bedrijfsadministratie Juridisch 80 De onderlinge verhouding is hierbij 40%, 42% en 8%. In dit geval zijn de opleidingen Juridisch en Bedrijfsadministratie licht oververtegenwoordigd in het onderzoeksbestand en de opleidingen Secretarieel ondervertegenwoordigd. Om de uitkomsten representatief te maken worden de uitkomsten van Secretarieel vermenigvuldigd met een (wegings)factor,25 (45/40), de uitkomsten van Bedrijfsadministratie met een (wegings)factor 0,95 (40/42) en de uitkomsten van Juridisch met een (wegings)factor 0,83 (5/8). 2 Meest ideale uitgangspunt is een landelijke populatie met eenzelfde afbakening als de onderzoekspopulatie, namelijk de mboverlaters of bve-verlaters. Een dergelijk bestand is echter niet voorhanden. 7 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

10 2 Eerste bestemming Wat gaan de gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO na hun studie doen? Gaan zij werken, kiezen zij voor een vervolgopleiding op het HBO, zijn zij werkloos of gaan zij iets anders doen? Van de mbo-verlaters van 2004 van opleidingen binnen ECABO is bijna de helft (46%) gaan werken (zie Figuur a). Bijna een kwart (23%) heeft gekozen voor een (voltijds)opleiding en daarnaast heeft nog eens bijna een kwart (24%) gekozen voor de combinatie van leren en werken. 6% van de gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO is op het moment van onderzoek (ongeveer een half jaar na diplomering) (nog) werkloos. In paragraaf 2.2 werken we dit verder uit naar opleidingsrichting. Landelijk 3 gaat ruim de helft van de mbo-verlaters werken (57%) (zie Figuur b). Gediplomeerden van opleidingen binnen ECABO gaan dus relatief minder vaak werken dan mbo-verlaters in het algemeen. Zij kiezen daarentegen vaker voor een opleiding, al dan niet in combinatie met werk. Het werkloosheidspercentage onder gediplomeerden van ECABO is % hoger dan landelijk het geval is. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. Figuur Eerste bestemming van mbo-verlaters na het behalen van het mbo-diploma voor ECABO en landelijk, 2004 (gewogen). a. ECABO b. landelijk 23% 6% % 46% 6% 5% % 2% 57% 24% werken combinatie w erken / leren doorleren w erkloos anders werken combinatie w erken / leren doorleren w erkloos anders Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Typering gediplomeerden die zowel werken als doorleren De meerderheid van de gediplomeerden die aangeven dat zij zowel doorleren als werken zijn studenten die naast hun hbo-opleiding een (bij)baan hebben. Ongeveer een derde van hen heeft een bijbaan die min of meer aansluit bij de opleiding die zij op het mbo gevolgd hebben, dus banen binnen het domein van ECABO. Hieronder bevinden zich onder andere studenten die als administrateur, boekhoudkundig medewerker of sociaal juridisch medewerker aan het werk zijn. Daarnaast zien we dat een ruime meerderheid van degenen met een bijbaan een gangbaar bijbaantje heeft, zoals verkoopmedewerker, winkelassistent en baantjes in de horeca. Naast hbo-studenten met een bijbaan bestaat de groep doorleren en werken uit gediplomeerden die naast een baan een cursus of een deeltijd hbo-opleiding volgen. Cursussen / opleidingen die hierbij het meest genoemd worden zijn: cursus MBA (moderne bedrijfsadministratie), cursus Praktijkdiploma boekhouden, cursus Assurantie B, opleiding Personeel en Arbeid, opleiding SPD Bedrijfsadministratie. De gediplomeerden die zowel werken als doorleren worden in de hoofdstukken Werken en Doorleren toegedeeld tot de werkende dan wel doorlerende gediplomeerden (zie de inleiding bij de hoofdstukken 3 en 5). 3 Het gaat hier om landelijke uitkomsten; uitkomsten van gediplomeerde mbo-verlaters van alle mbo-opleidingen, leerwegen en niveaus die hebben meegedaan aan het onderzoek. 8 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

11 Bekijken we de bestemming van gediplomeerden ECABO door de jaren heen, dan zien we dat de bestemming van gediplomeerden 2004 redelijk vergelijkbaar is met de bestemming van gediplomeerden van 2002 (zie Figuur 2). In vergelijking met de gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO van 2003, zijn de gediplomeerden van 2004 vaker gaan werken. Daarnaast hebben de gediplomeerden van 2004 vaker gekozen voor een combinatie van werken en leren dan de gediplomeerden van Daarentegen hebben de gediplomeerden van 2004 minder vaak gekozen voor een (voltijds) opleiding. De werkloosheid onder gediplomeerden 2004 is ten opzichte van de gediplomeerden 2003 met 2% gedaald. Figuur 2 Eerste bestemming van mbo-verlaters ECABO door de jaren heen, (gewogen) % 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% werken combinatie w erken / leren doorleren w erkloos anders Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart De keuze voor werken of doorleren Wie kiezen er vaker voor de arbeidsmarkt en wie kiezen er vaker voor een vervolgopleiding? We bekijken dit naar opleidingsrichting 4, naar niveau, naar leerweg, naar geslacht, naar etniciteit en regio 5. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. Opleidingsrichting Binnen ECABO (zie Figuur 3 op de volgende pagina) zien we dat mbo-verlaters van de opleidingsrichting Orde en veiligheid na diplomering beduidend vaker gaan werken (80% ten opzichte van 46% voor ECABO als geheel). Het aandeel van deze gediplomeerden dat kiest voor een vervolgopleiding (al dan niet in combinatie met een baan) is dan ook gering (3%). Ook onder gediplomeerden van de opleidingen Secretarieel zien we relatief weinig gediplomeerden die doorleren (3% ten opzichte van 47% voor ECABO als geheel). De meerderheid van de gediplomeerden van deze opleidingen kiest voor de arbeidsmarkt al gaat dit niet altijd even vlekkeloos; gediplomeerden van de opleidingen binnen Secretarieel zijn beduidend vaker werkloos (2% ten opzichte van 6% voor ECABO als geheel). Gediplomeerden van Juridische opleidingen kiezen er relatief het minst vaak voor om te gaan werken ( slechts 20% werkt); zij kiezen beduidend vaker voor een (voltijds) opleiding (42% ten opzichte van 23% voor ECABO als geheel). In Bijlage 2 is voor deze uitkomsten onderscheid gemaakt naar opleidingsrichting en leerweg. Onder de gediplomeerden van 2002 en 2003 zien we een redelijk vergelijkbaar beeld als voor de gediplomeerden van Ook voor deze jaren zien we een relatief groot aandeel werkenden onder gediplomeerden van de opleidingsrichtingen Orde en veiligheid en Secretarieel en relatief weinig werkenden onder gediplomeerden van de opleidingen Juridisch. Opvallend is dat in 2003 de gediplomeerden van Orde en veiligheid, hoewel zij voor de arbeidsmarkt kozen, beduidend vaker met werkloosheid te maken hadden (2%) dan de gediplomeerden in 2004 (4%). Voor gediplomeerden Secretarieel is het beeld wat dit betreft weinig veranderd; in 2003 had 0% van de gediplomeerden te maken met werkloosheid, in 2004 is dit 2%. 4 Uitkomsten van opleidingen met minder dan 20 gediplomeerden (absoluut) worden wel in de figuren gepresenteerd, maar worden niet bij de analyse betrokken. In de figuur wordt per opleiding aangegeven om hoeveel gediplomeerden het gaat (n=..). 5 De regio s zijn op basis van de postcodes van de schoolverlaters ingedeeld conform de CWI-districtsindeling bestaande uit 6 districten: Noord, Oost, Middenwest, Noordwest, Zuidwest en Zuidoost. 9 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

12 Figuur 3 Eerste bestemming van mbo-verlaters ECABO naar opleidingsrichting, 2004 (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel (n=569) Bedrijfsadministratie (n=580) Commercieel (n=388) Bank- en verzekeringsw ezen (n=55) Logistiek (n=52) Juridisch (n=246) Orde en veiligheid (n=63) ICT Administratief (n=397) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% werken combinatie w erken / leren doorleren werkloos anders Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Vergelijking ICT-opleidingen Als we de bestemming van gediplomeerden van de opleidingen ICT Administratief (binnen ECABO) vergelijken met de bestemming van gediplomeerden ICT Elektrotechnisch (binnen Kenteq) zien we dat de gediplomeerden ICT Administratief na diplomering vaker gaan werken en minder vaak voor een vervolgopleiding kiezen (al dan niet in combinatie met een baan). Daarnaast zien we dat gediplomeerden van opleidingen ICT Administratief relatief vaker werkloos zijn (7% in 2004 ten opzichte van 3% onder gediplomeerden ICT Elektrotechnisch). Dit beeld zien we voor alle drie de jaren (2002, 2003 en 2004). Niveau Mbo-verlaters (2004) die een ECABO-opleiding hebben gedaan op niveau, 2 of 3 gaan merendeels werken (respectievelijk 52%, 72% en 63%). Dit is op zich niet verwonderlijk aangezien de gediplomeerden op deze niveaus (en zeker van de niveaus en 2) die gaan doorleren veelal in het mbo verder gaan en in deze rapportage buiten beschouwing worden gelaten. Het aandeel werkenden is voor schoolverlaters met een opleiding op niveau 4 beduidend lager (29%); zij kiezen veel vaker voor een (voltijds) vervolgopleiding of een combinatie van werken en leren. Dit beeld zien we ook onder gediplomeerden ECABO in de voorgaande jaren. Ook landelijk, onder alle mbo-verlaters die aan het onderzoek hebben meegedaan, zien we eenzelfde beeld als onder de gediplomeerden van ECABO. Leerweg Verreweg de meerderheid van de gediplomeerden van 2004 van opleidingen ECABO heeft een BOL-opleiding gedaan. Een kleine meerderheid van hen heeft na het mbo gekozen voor een vervolgopleiding (al dan niet in combinatie met een baan). Zij kiezen daarmee beduidend vaker voor een vervolgopleiding dan gediplomeerden van BBL-opleidingen (56% ten opzichte van 25% voor de BBL). BBL-ers gaan / blijven veelal werken (67% ten opzichte van 37% voor de BOL). Dit is niet verwonderlijk als men bedenkt dat BBL-ers tijdens de opleiding al een baan hebben. Bovenstaand beeld zien we ook onder gediplomeerden ECABO in de voorgaande jaren en op landelijk niveau in de verschillende jaren. 0 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

13 Geslacht en etniciteit Als we de keuze voor werk of vervolgopleiding voor gediplomeerden van 2004 van ECABO bekijken naar geslacht, dan zien we dat vrouwen iets vaker kiezen voor een baan dan mannen (44% ten opzichte van 35%). Mannen kiezen vaker voor een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk. Dit beeld zien we ook terug in de voorgaande jaren en op landelijk niveau. Allochtonen kiezen er relatief vaker voor om zich verder te kwalificeren door middel van onderwijs: 34% kiest voor een (voltijds)opleiding. Bij autochtonen is dit aandeel 25%. Autochtonen gaan beduidend vaker werken (4%) dan allochtonen (27%). Dit beeld is door de jaren heen niet veranderd en zien we ook op het landelijke niveau terug. Regio Van alle gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO in 2004 gaan de gediplomeerden in de regio Noord na diplomering relatief vaak werken (57% werkt ). In de regio Noordwest wordt het minst vaak gekozen voor de arbeidsmarkt; slechts 30% werkt. Zij kiezen daarentegen vaker voor een vervolgopleiding (62%), al dan niet in combinatie met een baan. 2.2 Werkloosheid onder gediplomeerden Zoals eerder vermeld is de werkloosheid onder mbo-gediplomeerden ECABO de afgelopen twee jaar relatief hoog (hoewel deze in 2004 ten opzichte van 2003 wel gedaald is). Het is daarom zinvol om te bekijken wie er met name geconfronteerd worden met werkloosheid. Ook dit bekijken we naar opleidingsrichting, naar niveau, naar leerweg, naar geslacht, naar etniciteit en regio. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. Opleidingsrichting Binnen ECABO zijn, zoals reeds vermeld, gediplomeerden van de opleidingsrichting Secretarieel relatief vaker werkloos dan gediplomeerden van de overige opleidingsrichtingen (zie Figuur 3 op de vorige pagina). Met name gediplomeerden van de opleidingen Administratief medewerker en Secretarieel medewerker zijn relatief vaak werkloos (respectievelijk 48% en 22%). Dit zagen we ook in voorgaande jaren. Ten opzichte van 2003 zien we een duidelijke daling van de werkloosheid onder gediplomeerden van de opleiding Orde en veiligheid. Was het werkloosheidspercentage in 2003 voor de gediplomeerden van Orde en veiligheid nog 2%, is dit onder gediplomeerden van 2004 slechts 4%. Een duidelijke oorzaak voor deze daling is op basis van het onderzoek niet te geven; wellicht dat het algemene economische herstel met name in deze bedrijfstak geleid heeft tot een toenemende vraag naar werknemers. Niveau en leerweg De werkloosheid is het hoogst onder gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO op niveau (29%) en niveau 2 (20%). Vergeleken met 2003 ligt het werkloosheidspercentage voor gediplomeerden van opleidingen op niveau in % hoger, terwijl de werkloosheid onder gediplomeerden van opleidingen op niveau 2 in 2004 juist 6% lager is dan in De gediplomeerden van de lagere niveaus die niet verder leren (op het mbo) blijven dus een grotere kans hebben om werkloos te worden dan gediplomeerden van de hogere niveaus. Hoewel we dit beeld ook landelijk terugzien is de werkloosheid onder gediplomeerden ECABO op deze niveaus beduidend hoger, met name voor niveau. Landelijk is slechts 20% van niveau werkloos en 0% van de gediplomeerden op niveau 2. Tussen gediplomeerden BOL en BBL van 2004 zien we nagenoeg geen verschil in werkloosheid; 6% van de BOL-ers is op het moment van onderzoek (nog) werkloos tegen 7% van de BBL-ers. De BBL-ers van 2004 doen het daarmee beter op de arbeidsmarkt dan de BBL-ers van 2003 en 2002; toen was respectievelijk % en 0% op het moment van onderzoek (nog) werkloos. Daarnaast was het verschil met de werkloosheid onder gediplomeerden BOL in deze jaren groter. Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

14 Geslacht en etniciteit Vrouwelijke gediplomeerden ECABO van 2004 hebben relatief vaker met werkloosheid te maken dan mannelijke gediplomeerden (respectievelijk 8% en 5%). Hoewel we dit ook landelijk onder alle gediplomeerden zien, is het verschil tussen mannen en vrouwen op landelijk niveau kleiner ( slechts %). In 2003 zagen we onder gediplomeerden van ECABO geen verschil in werkloosheid naar geslacht. In 2002 zagen we juist dat de werkloosheid onder vrouwen iets kleiner was dan onder mannen (een verschil van %). Allochtonen zijn een half jaar na diplomering vaker (nog) werkloos dan autochtone gediplomeerden van opleidingen ECABO (respectievelijk % en 5% in 2004). Dit zagen we ook in 2003 en Landelijk zien we in de drie jaren (2004, 2003 en 2002) een vergelijkbaar beeld. Regio Tussen de verschillende regio s zien we niet heel veel onderscheid in werkloosheidspercentages; gemiddeld is 6% à 8% van de gediplomeerden ECABO in de regio werkloos. Alleen onder gediplomeerden in de regio Oost is het werkloosheidspercentage lager; slechts 3% van de gediplomeerden (van 2004) in deze regio is op het moment van onderzoek (nog) werkloos. De grootste werkloosheid onder gediplomeerden ECABO is dus te vinden onder gediplomeerden Secretarieel (en dan met name voor de opleidingen Algemeen beveiligingsmedewerker en Secretarieel medewerker), onder gediplomeerden op de lagere niveaus, onder vrouwelijke gediplomeerden en onder allochtonen. 2 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

15 3 Werken In dit hoofdstuk komen de uitkomsten naar voren voor de groep mbo-verlaters die na diplomering zijn gaan werken. Dit zijn in eerste instantie de mbo-verlaters die aangeven dat zij werken (en dat meer dan 2 uur per week doen 6 ). Tevens worden onder de groep werkenden ook degenen meegenomen die aangeven naast hun werk een cursus te volgen. We kijken in dit hoofdstuk naar het baanperspectief voor de gediplomeerden, de aansluiting van het beroep op de opleiding, de allocatie van werkende gediplomeerden naar bedrijfstakken en de invloed van de beroepspraktijkvorming. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. 3. Baanperspectief voor gediplomeerden Het baanperspectief voor gediplomeerden beoordelen we aan de hand van de onderstaande vragen: Hoe snel (na hoeveel maanden) komen gediplomeerden aan een baan? Hebben gediplomeerden bpv gehad (BOL) of gewerkt (BBL) bij het bedrijf waar zij nu werken? Wat voor aanstelling hebben zij? Wat verdienen zij? Hoe groot is de mobiliteit van gediplomeerden? Werken zij, een half jaar na diplomering, nog bij de eerste werkgever? In het algemeen vinden gediplomeerde mbo-verlaters van opleidingen ECABO die kiezen voor de arbeidsmarkt redelijk snel een baan. Ruim driekwart (78%) heeft binnen drie maanden een baan gevonden en 35% zelfs binnen één maand. Wel hebben de gediplomeerden van 2004 gemiddeld iets langer moeten zoeken naar een baan dan de gediplomeerden in voorgaande jaren. Met name het aandeel gediplomeerden dat binnen één maand een baan heeft gevonden is onder gediplomeerden van 2004 lager dan in 2003 en 2002 (toen had 46% binnen één maand een baan gevonden). Dit kan echter verklaard worden doordat in 2004 deze vraag alleen aan BOL-ers is gesteld en in 2003 en 2002 ook aan BBL-ers. BBL-ers blijven in het algemeen vaak werken bij het bedrijf waar zij tijdens hun opleiding ook gewerkt hebben; zij hebben in dat geval dan ook binnen een maand een baan. Bij het vinden van werk spelen de contacten die tijdens de beroepspraktijkvorming (bpv) worden opgedaan een niet onbelangrijke rol. Bijna de helft (46%) van de gediplomeerden ECABO van 2004 werkt bij een bedrijf waar zij tijdens hun opleiding bpv hebben gehad (BOL-ers) of hebben gewerkt (BBL-ers). Voor BBL-ers is dit vaker het geval dan voor BOL-ers; respectievelijk 67% en 38% van de werkende gediplomeerden in 2004 werkt momenteel bij het bedrijf waar zij tijdens de opleiding hebben gewerkt of bpv hebben gehad. We zien verder dat onder gediplomeerden van 2004 de contacten via de bpv een iets belangrijkere rol hebben gespeeld bij het vinden van werk dan onder gediplomeerden van Ruim de helft (52%) van de werkende gediplomeerden van opleidingen ECABO heeft op het moment van onderzoek een vaste aanstelling. Dit is iets minder vaak dan we terugzagen in 2003 en Gediplomeerden van 2004 hebben ook minder vaak dan gediplomeerden van 2003 en 2002 een tijdelijke aanstelling; zij werken daarentegen vaker als oproepkracht. Gediplomeerden BBL hebben vaker een vaste aanstelling dan gediplomeerden BOL. Dit is niet raar aangezien BBLers vaker blijven werken bij het bedrijf waar zij tijdens hun opleiding hebben gewerkt; zij zijn daarmee vaak langer in dienst dan BOL-ers wat de kans op een vaste aanstelling groter maakt. In het algemeen is het baanperspectief voor BBL-ers dus gunstiger dan voor BOL-ers; iets dat we eveneens in de voorgaande jaren zagen. Dit uit zich ook in het salaris van de gediplomeerden. Het salaris (gemiddeld per maand op basis van een 38-urige werkweek) van BBL-ers ligt op een hoger niveau dan het salaris van BOL-ers; BBL-ers verdienen gemiddeld ongeveer 300,-- (bruto) per maand meer dan BOL-ers 7. In het algemeen is het salarisniveau van gediplomeerden ECABO ten opzichte van 2003 gestegen met ongeveer 200,-- (bruto) per maand. 6 Dit is conform de definitie van werkenden van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). 7 Hierbij moet vermeld worden dat het gemiddelde salaris van de BBL-ers is berekend over een kleinere groep dan het salaris van BOL-ers, wat tot enige vertekening van het gemiddelde salaris kan leiden. 3 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

16 Hoewel de BBL-ers veelal blijven werken bij het bedrijf waar zij tijdens hun opleiding werkten, vormt het afsluiten van de opleiding ook vaak een opstapje naar ander werk. Bijna tweederde van de gediplomeerde BBL-ers van ECABO werkt op het moment van onderzoek (zo n half jaar na diplomering) niet meer in hun eerste baan; zij zijn dus van baan veranderd. Onder BOL-ers is dit aandeel iets kleiner; 24% is van baan veranderd. Gemiddeld werkt 26% van de gediplomeerden niet meer in hun eerste baan. De mobiliteit onder gediplomeerden ECABO van 2004 is daarmee iets lager dan in de voorgaande jaren; toen was 29% (in 2003) en 3% (in 2002) van de werkende gediplomeerden binnen een half jaar na diplomering reeds van baan veranderd. Landelijk (gediplomeerden van alle opleidingen bij elkaar) hebben werkende gediplomeerden sneller een baan dan werkende gediplomeerden ECABO. Daarnaast gaan zij beduidend vaker aan de slag bij het bedrijf waar zij de bpv hebben gevolgd (BOL-ers) of hebben gewerkt (BBL-ers). Hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat onder de landelijk gediplomeerden relatief meer gediplomeerden van BBL-opleidingen te vinden zijn dan onder de gediplomeerden van ECABO (zie Overzicht 2 op pagina 3). BBL-ers blijven in het algemeen vaak werken bij het bedrijf waar zij ook tijdens de opleiding hebben gewerkt. Dit kan eveneens verklaren waarom landelijk gezien werkende gediplomeerden vaker een vaste aanstelling hebben dan werkende gediplomeerden ECABO. Gediplomeerden ECABO hebben daarentegen vaker een tijdelijke aanstelling dan we landelijk zien. Ook qua salaris is het baanperspectief landelijk gezien beter dan voor gediplomeerden ECABO. Gemiddeld verdienen gediplomeerden ECABO minder (ongeveer 200,-- per maand minder) dan we landelijk zien. De mobiliteit onder gediplomeerden ECABO is wel te vergelijken met de mobiliteit van gediplomeerden van alle opleidingen bij elkaar (landelijk). Opleidingsrichting Binnen ECABO valt met name de positie van gediplomeerden van opleidingen Orde en veiligheid op. Gediplomeerden van deze opleiding doen gemiddeld het langst over het vinden van een baan; slechts 4% vindt binnen één maand een baan en slechts 68% heeft binnen drie maanden een baan gevonden. Wel komen zij opvallend vaker terecht bij het bedrijf waar zij tijdens de opleiding bpv hebben gehad of hebben gewerkt (62%) dan gediplomeerden van andere opleidingen binnen ECABO. Daarentegen hebben zij vaker een tijdelijke aanstelling in plaats van een vaste aanstelling en verdienen zij het minst van alle gediplomeerden ECABO. Dit beeld voor gediplomeerden Orde en veiligheid van 2004 verschilt hiermee niet veel in vergelijking met het beeld van de gediplomeerden van deze opleiding van Ook voor gediplomeerden van opleidingen Juridisch zien we een aantal opvallende zaken. Zij zijn in het half jaar na het afronden van hun opleiding bijvoorbeeld opvallend vaker van baan veranderd (42%). Wellicht dat dit de oorzaak is van het feit dat zij relatief het minst vaak een vaste aanstelling hebben. Wel hebben zij het hoogste salaris van alle gediplomeerden ECABO. Vergelijking ICT-opleidingen Als we het baanperspectief van gediplomeerden van de opleidingen ICT (binnen ECABO en Kenteq) vergelijken kunnen we constateren dat het perspectief van gediplomeerden ICT Elektrotechnisch iets gunstiger is dan voor gediplomeerden ICT Administratief. Gediplomeerden van opleidingen ICT Elektrotechnisch vinden gemiddeld sneller een baan, gaan vaker aan de slag bij het bedrijf waar zij bpv hebben gehad (of hebben gewerkt) en hebben beduidend vaker een vaste aanstelling. Daarentegen verdienen zij gemiddeld iets minder dan gediplomeerden van opleidingen ICT Administratief (al is het verschil niet groot). Verder zien we dat de mobiliteit onder gediplomeerden ICT Elektrotechnisch iets lager ligt dan voor gediplomeerden ICT Administratief. Geslacht en etniciteit Tussen mannen en vrouwen zien we geen groot verschil in baanperspectief. Vrouwen hebben in het algemeen iets sneller een baan gevonden dan mannen, werken iets vaker bij het bedrijf waar zij bpv hebben gehad (of hebben gewerkt) en hebben iets vaker een vaste aanstelling. Verder zien we dat de mobiliteit onder vrouwen iets hoger is dan onder mannen (zij zijn al vaker niet meer werkzaam bij hun eerste werkgever). Dit beeld zagen we ook onder de gediplomeerden ECABO van Hoewel vrouwen vaker een vaste aanstelling hebben dan mannen, hebben zij ook relatief vaker een tijdelijke aanstelling. Mannen beginnen daarentegen (iets) vaker een eigen onderneming of werken als oproepkracht. 4 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

17 Als we het baanperspectief van allochtonen vergelijken met dat van autochtone gediplomeerden ECABO, zien we dat de positie voor allochtonen minder goed is dan dat van autochtonen. Allochtonen doen in het algemeen langer over het vinden van een baan, gaan minder vaak aan de slag bij het bpv-bedrijf en hebben minder vaak een vaste aanstelling (zij gaan vaker aan de slag als oproepkracht). Wel zien we dat het gemiddelde salaris van allochtonen iets hoger is dan dat van autochtonen. Daarnaast zien we dat de mobiliteit onder allochtonen iets hoger is; zij zijn al iets vaker van baan veranderd. Vergeleken met gediplomeerden van 2003 is het beeld niet veel veranderd. Wel is het verschil in mobiliteit tussen allochtonen en autochtonen in 2004 duidelijk minder groot; in 2003 was de mobiliteit van allochtonen hoger dan in Regio In het algemeen zijn er tussen de regio s geen grote verschillen te zien in het baanperspectief van gediplomeerden ECABO. De regio s die er het meest uitspringen zijn de regio s Zuidoost en Zuidwest. Gediplomeerden in de regio Zuidoost doen relatief het langst over het vinden van een baan (74% heeft binnen drie maanden een baan gevonden), maar we zien ook dat de mobiliteit onder de groep gediplomeerden uit deze regio relatief het hoogst is ten opzichte van de gediplomeerden uit de overige regio s. Gediplomeerden uit de regio Zuidwest hebben in het algemeen het snelst een baan gevonden (87% heeft binnen drie maanden een baan gevonden), gaan relatief vaker aan de slag bij het bedrijf waar zij bpv hebben gehad of hebben gewerkt (54% ten opzichte van 34% tot 46% voor de overige regio s). Daarnaast hebben zij ook vaker dan gediplomeerden uit de overige regio s een vaste aanstelling, maar wellicht dat dit verklaard kan worden door het feit dat zij sneller een baan hebben gevonden. 3.2 Diplomarendement Het begrip diplomarendement wordt wel gebruikt om aan te geven in hoeverre mboverlaters in een functie terechtkomen die past bij de gevolgde opleiding op het mbo. Vinden zij werk direct in het verlengde van hun opleiding, of in ieder geval in een beroep dat ligt binnen het domein van het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (KBB) of komen zij wellicht in een andere sector terecht 8? Om tot deze classificatie te komen leggen we de gevolgde opleiding op het mbo naast het beroep dat zij uitoefenen. In Bijlage 3 vindt u hiervan een aantal voorbeelden. Naast deze objectieve benadering van het diplomarendement hebben we de gediplomeerden zelf gevraagd hoe zij de aansluiting ervaren; hebben zij gezien hun huidige bezigheden veel aan de opleiding gehad? We noemen dit de meer subjectieve benadering Objectieve benadering Bijna de helft (47%) van de werkende gediplomeerden (2004) van opleidingen ECABO werkt direct in het verlengde van hun opleiding, dus in beroepen waar zij ook daadwerkelijk voor geleerd hebben (zie Figuur 4 op de volgende pagina). Dit is echter beduidend minder vaak dan in 2003; toen werkte 60% van de werkende gediplomeerden direct in het verlengde van de opleiding. Ook de gediplomeerden van 2002 gingen iets vaker aan de slag in beroepen waar zij voor geleerd hadden (54%) dan de gediplomeerden van Landelijk komen de gediplomeerde mbo-verlaters die zijn gaan werken ook iets vaker terecht in beroepen die direct in het verlengde van de opleiding liggen (5%). BBL-ers komen vaker in beroepen terecht die direct aansluiten bij de opleiding die zij gevolgd hebben (54% tegenover 49% onder BOL-ers). Werkende gediplomeerden die een opleiding op niveau hebben gevolgd komen het minst vaak terecht in een beroep dat aansluit bij de gevolgde opleiding (29%). Gediplomeerden op niveau 3 en 4 komen daarentegen vaker terecht in een beroep dat aansluit; respectievelijk 55% en 54%. Voor gediplomeerden op niveau 3 is dit 4%. Dat er gediplomeerden zijn die terecht zijn gekomen in beroepen die niet direct in het verlengde van de opleiding liggen, wil niet direct zeggen dat de opleiding onvoldoende was. Men kan ook zeggen dat de opleiding juist breed opleidt en dit de gediplomeerden de mogelijkheid biedt om ook werk te vinden buiten bijvoorbeeld de eigen opleiding of beroepssector. Zij zijn in dit geval dus breed inzetbaar. In ieder geval kunnen we stellen dat zij erin geslaagd zijn om in tijden van economische teruggang, alternatieven te vinden. Het aandeel werkende gediplomeerden ECABO dat buiten de sector terechtkomt is gering; slechts 9% van alle werkende gediplomeerden van 2004 heeft een baan die niet binnen de sector 8 We onderscheiden hierbij de opleidingssectoren Techniek, Economie en Zorg & Welzijn. 5 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

18 Economie valt. Dit is iets vaker dan onder gediplomeerden van 2003 en 2002 (in beide jaren werkten 6% buiten de sector). Beroepen als Verkoper bij een tankstation, Warehousemedewerker, Verkoper personenauto s, Medewerker orderverzamelen en goederenuitlevering (alleen in de sector Techniek) zijn hierbij tot de sector Economie gerekend 9. Als we deze beroepen tot de sector Techniek rekenen (waar zij eigenlijk in thuis horen), dan is het aandeel gediplomeerden van 2004 van ECABO dat buiten de sector gaat werken iets groter, namelijk 2%. Landelijk gaat 9% buiten de sector werken waarvoor zij zijn opgeleid. We zien daarnaast dat gediplomeerden van ECABO, minder dan landelijk het geval is, in beroepen terechtkomen die binnen het domein van het KBB liggen. Hoewel BBL-ers vaker een beroep hebben dat aansluit bij de opleiding, zien we dat zij ook vaker dan BOL-ers buiten de sector gaan werken (2% tegenover 7% onder BOL-ers). Daarnaast zien we dat met name gediplomeerden ECABO van opleidingen op niveau en 2 relatief vaker terecht komen in beroepen die buiten de sector van de opleiding ligt. Van de gediplomeerden op niveau werkt 2% buiten de sector Economie. Onder gediplomeerden van opleidingen op niveau 2 is dit aandeel 5%. We zien dan ook dat BBL-ers op niveau en 2 het meest vaak buiten de sector gaan werken. Figuur 4 Ligt het beroep in het verlengde van de opleiding (direct in het verlengde, binnen het KBB dan wel binnen de sector), ? (voor ECABO en landelijk, gewogen) BOL niveau en 2 BOL niveau 3 en 4 BBL niveau en 2 BBL niveau 3 en 4 ECABO 2004 ECABO 2003 ECABO 2002 Landelijk % 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% direct in verlengde binnen domein KBB binnen domein sector Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Beroepen buiten ECABO, maar binnen sector Gediplomeerden die buiten het domein van ECABO gaan werken (maar binnen de sector Economie) komen met name terecht in beroepen die tot de domeinen van de KBB s KC Handel en LOB HTV behoren. Zij komen met name in de volgende beroepen terecht: Verkoopmedewerker (KC Handel), Gastheer / gastvrouw (LOB HTV), Horeca-assistent (LOB HTV). Daarnaast werkt een deel van hen in de Transport en Logistiek o.a. als Medewerker orderverzamelen en goederenuitlevering en Warehousemedewerker. 9 Deze indeling is in overleg met ECABO vastgesteld. 6 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

19 Beroepen buiten de sector Gediplomeerden die buiten het domein van de sector zijn gaan werken komen met name in de volgende beroepen terecht: Onderwijsassistent, Koerier, Facilitair medewerker, Medewerker bloemen- en tuincentrumbranche. Opleidingsrichting Binnen ECABO zijn het met name de gediplomeerden van opleidingen binnen Bedrijfsadministratie die relatief vaker in beroepen terechtkomen die direct aansluiten bij de gevolgde opleiding (63%) (zie Figuur 5). Dit komt met name vaker voor onder gediplomeerden van de opleiding Boekhoudkundig medewerker (70%) en de opleiding Administrateur (66%). Gediplomeerden van de opleiding Bedrijfsadministratief medewerker komen in vergelijking beduidend minder vaak terecht in en beroep dat direct aansluit. Het aandeel werkende gediplomeerden dat direct in het verlengde van de opleiding aan de slag is gegaan is laag onder gediplomeerden van de opleidingsrichtingen ICT Administratief (30%) en Commercieel (33%). Binnen de opleidingsrichting ICT Administratief zien we dat met name gediplomeerden van de opleiding Service medewerker ICT beduidend minder vaak in een aansluitend beroep terechtkomen (0% werkt in het verlengde van de opleiding). In het aandeel gediplomeerden dat buiten de sector Economie een baan heeft gevonden zit tussen de verschillende opleidingsrichtingen niet bijzonder veel verschil. Gediplomeerden van de opleidingen ICT Administratie hebben relatief het vaakst een baan buiten de sector Economie (4%). Gediplomeerden van de opleidingsrichting Commercieel kiezen het minst vaak voor een beroep buiten het domein van de sector (4%). Figuur 5 Ligt het beroep in het verlengde van de opleiding, naar opleidingsrichting (direct in het verlengde, binnen het KBB dan wel binnen de sector), 2004? (voor ECABO (totaal) gewogen) Secretarieel (n=344) Bedrijfsadministratie (n=268) Commercieel (n=0) Bank- en verzekeringsw ezen (n=63) Logistiek (n=25) Juridisch (n=6) Orde en veiligheid (n=25) ICT Administratief (n=82) ECABO (totaal) 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% direct in verlengde binnen domein KBB binnen domein sector Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

20 Vergelijking ICT-opleidingen Een vergelijking van het diplomarendement tussen gediplomeerden ICT Administratief en gediplomeerden ICT Elektrotechnisch is niet goed mogelijk. Bij het coderen van de beroepen worden de ICT-beroepen doorgaans tot de Administratieve beroepen gerekend. Gediplomeerden van ICT Elektrotechnisch die in ICT-beroepen werken komen hierdoor dus veelal buiten de sector van hun opleiding (de sector Techniek) terecht, namelijk in de sector Economie. Regio Als we de verschillen bekijken naar regio zien we een aantal opvallende uitkomsten. Zo komen gediplomeerden in de regio Noord opvallend vaker in banen terecht die direct op de opleiding aansluiten (66%). Voor gediplomeerden in de regio Noordwest is dit het minst vaak het geval (42%); zij gaan ook het minst vaak werken in beroepen binnen het domein van ECABO (69% in tegenstelling tot 74% tot 78% in bijna alle andere regio s). In vier van de zes regio s is het aandeel dat terechtkomt buiten het domein van de sector Economie 0%. In de regio s Zuidwest en Oost is dit minder vaak het geval: daar gaan respectievelijk 5% en 7% van de werkende gediplomeerden ECABO (in 2004) werken in beroepen die buiten het domein van de sector liggen Subjectieve benadering Ruim een meerderheid (6% in 2004) van de werkende gediplomeerden van ECABO geeft aan dat zij, als zij kijken naar wat zij op dit moment doen, veel aan de opleiding hebben gehad (zie Figuur 6). Dit is echter minder vaak dan we landelijk (voor alle opleidingen bij elkaar) terugzien; landelijk geeft 7% (in 2004) aan dat zij veel aan de opleiding hebben gehad. Niet alle gediplomeerden binnen ECABO zijn even positief. Gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief geven beduidend minder vaak aan dat zij veel aan hun opleiding hebben gehad (43%). We hebben in de vorige paragraaf al geconstateerd dat zij ook relatief vaker terecht komen in beroepen die niet aansluiten bij de gevolgde opleiding. BBL-ers zijn in het algemeen vaker tevreden over de opleiding dan BOL-ers; 75% van de BBL-ers geeft aan veel aan de opleiding te hebben gehad tegenover 58% van de BOL-ers. Daarnaast zien we dat vrouwen iets vaker positief zijn over het nut van de opleiding dan mannen (respectievelijk 63% en 59%) en allochtonen iets vaker dan autochtonen (respectievelijk 66% en 60%). Opvallend is dat gediplomeerden in de regio Noord, hoewel zij vaker in banen terecht komen die aansluiten bij de gevolgde opleiding (zie paragraaf 3.2.), aangeven het minst aan hun opleiding te hebben in hun huidige werk. Slechts 5% van de werkende gediplomeerden ECABO in de regio Noord geeft aan dat zij, gezien hun huidige bezigheden, veel aan de opleiding hebben gehad. Figuur 6 Hebben de werkende gediplomeerden veel aan hun opleiding gehad, naar opleidingsrichting 2004? (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen) Secretarieel (n=330) Bedrijfsadministratie (n=259) Commercieel (n=08) Bank- en verzekeringsw ezen (n=63) Logistiek (n=23) Juridisch (n=58) Orde en veiligheid (n=29) ICT Administratief (n=75) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% veel aan opleiding gehad Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

21 3.3 Allocatie werkenden naar bedrijfstakken In voorgaande paragraaf bleek dat gediplomeerden van opleidingen ECABO met name terechtkomen in beroepen die binnen het domein van ECABO liggen. De vraag is nu in welke bedrijven zij zijn gaan werken. Beroepen die binnen het domein van ECABO liggen komt men namelijk in een grote diversiteit aan bedrijven tegen. Zo hebben zorginstellingen of taxibedrijven bijvoorbeeld ook administratief medewerkers nodig. Om enige ordening aan te brengen in de diversiteit van bedrijven waar gediplomeerden van ECABO werken, hebben we de bedrijven ingedeeld in bedrijfstakken op basis van de Standaard Bedrijfsindeling van het CBS (op het niveau van digit). In Overzicht 4 worden de bedrijfstakken weergegeven waar de gediplomeerden van ECABO van 2004 werken. Uit bovenstaand overzicht blijkt dat gediplomeerden van ECABO met name werken in de volgende bedrijfstakken: Onroerend goed, roerende goed en zakelijke dienstverlening, Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen, Handel (en reparatie van consumentenartikelen). Ook in 2003 en in 2002 was dit de top drie van bedrijfstakken waar gediplomeerden ECABO werkten. Wel zijn gediplomeerden van 2004 relatief vaker gaan werken in de bedrijfstak Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen (5%) dan gediplomeerden van 2003 (0%) en 2002 (%). Overzicht 4 In welke bedrijven werken gediplomeerden van ECABO, 2004 (gewogen)? bedrijfstakken aantal werkenden abs. % landbouw, jacht en bosbouw 8 % winning van delfstoffen 3 0% industrie 64 5% productie en distributie van elektriciteit, aardgas en water 2 0% bouwnijverheid 35 3% handel (en reparatie van consumentenartikelen) 9 4% horeca 38 3% vervoer, opslag en communicatie 6 5% financiële instellingen 68 5% onroerend goed, roerend goed en zakelijke dienstverlening 33 25% openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen 97 5% onderwijs 67 5% gezondheids- en welzijnszorg 87 6% milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening 30 2% onbekend 68 2% totaal % Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Opleidingsrichting Niet voor alle opleidingsrichtingen binnen ECABO zien we dezelfde top drie van bedrijfstakken. Zo werken gediplomeerden 2004 van Secretarieel relatief vaker in de Gezondheids- en welzijnszorg en werken de gediplomeerden ICT Administratief relatief vaak in het Onderwijs. Overigens is hierin door de jaren heen geen vast patroon waar te nemen. Van de gediplomeerden 2004 van opleidingen binnen Bank- en verzekeringen werkt de meerderheid bij Financiële instellingen. Dit zagen we ook in voorgaande jaren. Regio Ook in de verschillende regio s zien we dat de gediplomeerden voornamelijk in de drie hierboven genoemde bedrijfstakken werken. Uitzondering hierop zijn de gediplomeerden in de regio Noord; gediplomeerden in deze regio komen relatief vaker terecht in de bedrijfstak Gezondheids- en Welzijnszorg en het Onderwijs. In de regio Noordwest komen gediplomeerden iets vaker terecht bij Financiële instellingen. 9 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

22 3.4 Beroepspraktijkvorming In paragraaf 3. hebben we reeds gezien dat van de werkende gediplomeerden bijna de helft (46%) bij een bedrijf werkt waar zij tijdens de opleiding beroepspraktijkvorming (bpv) hebben gevolgd of hebben gewerkt. De contacten die worden opgedaan tijdens de bpv lijken dus belangrijk voor het arbeidsperspectief van mbo-verlaters. In deze paragraaf gaan we hier iets dieper op in. Gediplomeerden van opleidingen ECABO die aan de slag zijn gegaan bij het bedrijf waar zij tijdens de opleiding bpv hebben gehad, gaan gemiddeld sneller aan de slag dan gediplomeerden die niet zijn gaan werken bij het bpv-bedrijf. Van de BOL-ers die werken bij hun bpv-bedrijf is ruim de helft (53%) binnen een maand aan de slag gegaan bij dit bedrijf. Degenen die niet werken bij hun bpvbedrijf hebben langer moeten zoeken naar werk; slechts 3% heeft een baan binnen één maand en 7% heeft langer dan 6 maanden moeten zoeken (ten opzichte van 2% van degenen die werken bij het bpv-bedrijf). Niet alleen hebben gediplomeerden die bij hun bpv-bedrijf werken sneller een baan, hun positie is ook beter. Van degenen die aan de slag zijn gegaan bij het bpv-bedrijf heeft bijna tweederde (63%) een vaste aanstelling. Bij gediplomeerden die niet werken bij hun bpv-bedrijf heeft slechts 46% een vaste aanstelling. Dit verschil is met name zichtbaar onder de BBL-ers. BBL-ers die blijven werken bij het bedrijf waar zij tijdens de opleiding hebben gewerkt, hebben in 75% van de gevallen een vaste aanstelling, terwijl slechts 47% van de BBL-ers die van werkgever zijn veranderd een vaste aanstelling heeft. Daarnaast zien we dat het gemiddelde salarisniveau voor de groep die bij het bpv-bedrijf werkt ongeveer 50,-- bruto per maand (op basis van een 38-urige werkweek) hoger ligt dan voor degenen die niet bij het bpv-bedrijf werken. Ook het diplomarendement onder de groep gediplomeerden ECABO dat bij het bpv-bedrijf werkt is groter: 60% van deze groep heeft een baan die direct in het verlengde van de opleiding ligt. Bij degenen die niet werken bij het bpv-bedrijf is dit aandeel 42%. Dit verschil is met name zichtbaar onder de BOL-ers. Gediplomeerden die bij het bpv-bedrijf aan de slag zijn gegaan zijn daarnaast duidelijk vaker tevreden over de aansluiting tussen de opleiding en het werk: 72% van hen geeft aan dat zij, gezien hun huidige werk, veel aan de opleiding hebben gehad. Voor gediplomeerden die niet bij het bpv-bedrijf werken is dit aandeel 5%. Dit beeld zien we zowel bij de BOL-ers als bij de gediplomeerden BBL. 20 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

23 4 Opname van mbo-verlaters door de arbeidsmarkt De inzetbaarheid van schoolverlaters is niet alleen vanuit de opleiding te bekijken (sluit het beroep aan op de opleiding), maar ook vanuit de optiek van de arbeidsmarkt. We kunnen dit doen zowel vanuit de optiek van de beroepen als vanuit de optiek van de bedrijfstakken (bedrijfssecties). De vraag waar het hierbij om gaat is: welke opleidingsachtergrond hebben de gediplomeerden die in bepaalde beroepen of bedrijfstakken zijn gaan werken? We kijken hierbij alleen naar de beroepen en bedrijven waarin de mbo-verlaters van 2004 (die aan het onderzoek hebben meegedaan) zijn gaan werken. Het gaat dus niet om de totale arbeidsmarkt of om een steekproef hierbinnen, maar puur om de beroepen en bedrijven waar de mbo-verlaters zijn gaan werken. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. 4. Opname vanuit optiek beroepen Bij de opname door de arbeidsmarkt vanuit de optiek van de beroepen van gediplomeerden is uitgegaan van het aantal werkende mbo-verlaters in beroepen vallend onder het domein van een bepaald KBB. Gekeken is of de gediplomeerden die in deze beroepen werkzaam zijn wel of niet een opleiding hebben gevolgd binnen het KBB waarbinnen de beroepen vallen (hieronder vindt u ter verduidelijking een voorbeeld). Voorbeeld opname van mbo-verlaters door arbeidsmarkt: Van alle mbo-verlaters van 2004 werken er ruim 000, een half jaar na het behalen van hun diploma, in beroepen waar ECABO voor opleidt 0. Vervolgens bekijken we welke opleiding de ruim 000 mbo-verlaters van 2004 hebben gedaan. Hieruit blijkt dat: 83% een opleiding heeft gedaan binnen ECABO (bijv. administratief medewerker, beveiliger etc etc.), 7% een opleiding heeft gedaan binnen een ander KBB (bijv. SPW of verkoopmedewerker, etc.). Van de 000 mbo-verlaters werken er ruim 300 in beroepen binnen de beroepsgroep Secretarieel. Als we kijken naar de opleidingen die deze ruim 300 mbo-verlaters hebben gedaan, dan zien we dat: 76% een opleiding heeft gedaan in de opleidingsrichting Secretarieel (bijv. directiesecretaresse, administratief medewerker), 0% een andere opleiding heeft gedaan binnen ECABO (bijv. boekhoudkundig medewerker, commercieel medewerker banken etc.), 4% een opleiding heeft gedaan in een opleidingsrichting binnen een ander KBB (bijv. verkoopmedewerker, etc.). In Figuur 7 op de volgende pagina is voor ECABO en een aantal andere grotere KBB s de opname van mbo-verlaters met een bepaalde opleiding weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de overgrote meerderheid van de mbo-verlaters die momenteel werken in beroepen vallend binnen ECABO, gediplomeerden zijn die ook daadwerkelijk een opleiding binnen ECABO hebben gedaan (83%; optelling van de onderste twee categorieën). Dit geldt echter niet voor alle KBB s. Met name in beroepen binnen het domein van het KBB s Kenniscentrum Handel en LOB HTV komen relatief veel gediplomeerden voor met een opleiding uit een ander KBB voor (optelling van de bovenste twee categorieën). Gediplomeerden met andere opleidingen MBO-verlaters die werken in een beroep dat binnen het domein van ECABO valt, maar die geen opleiding binnen ECABO hebben gevolgd zijn met name gediplomeerden met een opleiding Kenteq, OVDB of KC Handel, onder andere: mkf kantoor automatiseringstechniek, sociaal dienstverlener, ondernemer groothandel. 0 Aan beroepen die respondenten invullen wordt een opleiding gekoppeld (zie Bijlage 3). Op basis hiervan worden de beroepen ingedeeld in KBB s. 2 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

24 Figuur 7 Van welke opleidingen komen de gediplomeerden 2004 die werkzaam zijn in het domein van een KBB, per KBB? 00% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% Ecabo KC Handel Kenteq Bouw radius OVDB LOB HTV afkomstig van opleiding buiten KBB niv. 3 en 4 afkomstig van opleiding buiten KBB niv. en 2 afkomstig van opleiding binnen KBB niv. 3 en 4 afkomstig van opleiding binnen KBB niv. en 2 Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Natuurlijk kunnen we deze gegevens ook uitsplitsen naar opleidingsrichting / beroepsgroep binnen ECABO (zie Figuur 8). We zien dat van de gediplomeerden die zijn gaan werken in Juridische beroepen er relatief veel zijn die een opleiding binnen ECABO hebben gevolgd (96%; optelling van de eerste twee categorieën). Dit geldt ook, maar in iets mindere mate, voor beroepen met betrekking tot Bedrijfsadministratie (92%). Hoewel veel werkenden in Juridische beroepen een ECABO-opleiding hebben gedaan, zijn er relatief weinig die ook daadwerkelijk een Juridische opleiding hebben gedaan (eerste categorie). Werkenden in beroepen in de beroepsgroep Bedrijfsadministratie hebben wel relatief vaak daadwerkelijk een opleiding binnen de opleidingsrichting Bedrijfsadministratie gedaan. In beroepen Logistiek werken de minste schoolverlaters van ECABO-opleidingen; schoolverlaters die in deze beroepen gaan werken komen voor bijna een kwart (23%) van opleidingen buiten het domein van ECABO. Het gaat hier echter maar om een absoluut aantal van 5 gediplomeerden. Figuur 8 Van welke opleidingen komen de gediplomeerden die werken in beroepen vallend binnen ECABO, Secretarieel (n=34) Bedrijfsadministratie (n=223) Commercieel (n=77) Bank- en verzekeringsw ezen (n=50) Logistiek (n=22) Juridisch (n=5) Informatiedienstverlening (n=4) Orde en veiligheid (n=58) ICT Administratief (n=64) ECABO (totaal) 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% afkomstig van opleiding binnen beroepsgroep afkomstig van opleiding binnen KBB (overige beroepsgroepen) afkomstig van opleiding buiten KBB ECABO Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

25 4.2 Opname vanuit optiek bedrijfstakken Bij de opname door de arbeidsmarkt vanuit de optiek van de bedrijfstakken is uitgegaan van het aantal werkende mbo-verlaters in bedrijven vallend binnen een bepaalde bedrijfstak. Gekeken is of de gediplomeerden die in bedrijven werken binnen een bepaalde bedrijfstak een opleiding hebben gevolgd binnen ECABO of binnen een ander KBB. Hieruit kunnen we afleiden voor welke bedrijfstakken de gediplomeerden ECABO meer of minder belangrijk zijn. Uit Figuur 9 kunnen we afleiden dat gediplomeerden ECABO met name belangrijk zijn voor de volgende drie bedrijfstakken: Financiële instellingen (79% van de gediplomeerden die in bedrijven / instellingen in deze bedrijfstak zijn gaan werken heeft een opleiding ECABO gedaan), Openbaar bestuur overheidsdiensten en sociale verzekeringen (62% heeft een opleiding ECABO gedaan), Onroerend goed, roerend goed en zakelijke dienstverlening (57% heeft een opleiding ECABO gedaan). Voor bedrijven in de overige bedrijfstakken zijn gediplomeerden met een opleiding ECABO minder belangrijk. Figuur 9 Van welke opleidingen (ECABO of een ander KBB) komen de gediplomeerden die werken in de verschillende bedrijfstakken, industrie bouw nijverheid handel (en reparatie van consumentenartikelen) horeca vervoer, opslag en communicatie financiële instellingen onroerend goed, roerend goed en zakelijke dienstverlening openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen onderw ijs gezondheids- en w elzijnszorg milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% ECABO overige KBB's Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Alleen de bedrijfstakken waarin meer dan 00 gediplomeerden van 2004 werken worden hier gepresenteerd. 23 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

26 5 Doorleren In dit hoofdstuk komen de uitkomsten naar voren voor de groep mbo-verlaters van opleidingen ECABO die na diplomering verder zijn gaan studeren. Dit zijn in eerste instantie de mbo-verlaters die aangeven dat zij een voltijdsopleiding doen. Daarnaast zijn ook mbo-verlaters die aangeven dat zij werken en daarnaast een duale opleiding op het hbo doen of een deeltijdopleiding op het hbo (waarvan het studeren de hoofdactiviteit is 2 ) tot de groep doorlerende mbo-verlaters gerekend. We kijken naar de doorstroom richting het hbo en naar de aansluiting van de vervolgstudie op de opleiding. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. 5. Doorstroom en kwalificatiewinst In Hoofdstuk 2 zagen we reeds dat 23% van de gediplomeerden ECABO (2004) heeft gekozen voor een (voltijds)vervolgopleiding (buiten het mbo) en dat er bij 24% sprake is van een combinatie van werken en leren. De vraag is wie deze doorlerende gediplomeerden zijn. Omdat het in deze rapportage gaat om gediplomeerde schoolverlaters die het bve-veld hebben verlaten richten we ons alleen op de doorstroom richting het hbo. Van alle gediplomeerde mbo-verlaters (van alle niveaus, ongeacht of zij verder leren of niet) van opleidingen ECABO (2004) kiest 36% voor een vervolgopleiding op het hbo (voltijds, duaal of deeltijd) (zie Figuur 0). In 2003 was het percentage dat doorstroomde naar het hbo 39%. Het aandeel is dus iets afgenomen. Landelijk is de doorstroom richting het hbo (in 2004) beduidend lager (28%). Figuur 0 Doorstroom naar het hbo per opleidingsrichting, (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel Bedrijfsadministratie Commercieel Bank- en verzekeringsw ezen Logistiek Juridisch Orde en veiligheid ICT Administratief ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Dit wordt bepaald aan de hand van de verdeling van het aantal uren per week dat de respondent aangeeft te werken dan wel te leren. 24 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

27 Het aandeel dat doorstroomt naar het hbo is afhankelijk van het aandeel gediplomeerden op niveau 4 in de totale groep gediplomeerden, aangezien alleen deze gediplomeerden in principe toegelaten worden tot het hbo. Bekijken we de doorstroom naar het hbo alleen voor de gediplomeerden op niveau 4, dan zien we dat 60% van de gediplomeerden ECABO doorstroomt naar het hbo. Dit zijn met name gediplomeerden van BOL-opleidingen. Van de gediplomeerden van BBL-opleidingen op niveau 4 gaat slechts 20% door naar het hbo. Opleidingsrichting Het aandeel dat doorleert op het hbo is het hoogst onder gediplomeerden van de opleidingsrichtingen Commercieel en Juridisch (respectievelijk 67% en 66% gaat naar het hbo). Daarnaast zien we dat van de gediplomeerde mbo-verlaters van de opleidingsrichtingen Bank- en verzekeringswezen en Logistiek ook de helft gaat doorleren op het hbo. Binnen de opleidingsrichting Commercieel zijn het met name de gediplomeerden van de opleiding Commercieel medewerker marketing en communicatie die kiezen voor een vervolgopleiding op het hbo (72%). Binnen de opleidingsrichting Juridisch zien we dat met name gediplomeerden van de opleiding Administratief juridisch medewerker openbaar bestuur vaker naar het hbo gaan (77%). Gediplomeerden met een opleiding binnen Orde en veiligheid gaan het minst vaak naar het hbo ( slechts %). Zij kiezen er, zoals we al eerder gezien hebben, met name voor om na het behalen van de mbo-diploma te gaan werken. Ook onder de groep gediplomeerden van de opleidingsrichting Secretarieel is het aandeel dat doorstroomt naar het hbo relatief gering (23%). Wel is het aandeel dat doorstroomt naar het hbo onder deze gediplomeerden het afgelopen jaar het meest toegenomen (onder gediplomeerden van 2003 ging 7% door naar het hbo). Vergelijking ICT-opleidingen Als we de doorstroom naar het hbo vergelijken tussen gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief (binnen ECABO) en gediplomeerden ICT Elektrotechnisch (binnen Kenteq) zien we dat gediplomeerden van ICT opleidingen binnen ECABO (ICT Administratief) beduidend minder vaak naar het hbo gaan dan gediplomeerden van opleidingen ICT Elektrotechnisch (respectievelijk 42% voor ICT Administratief en 62% voor ICT Kenteq). Ditzelfde beeld zien we onder gediplomeerden van 2003 en Geslacht, leeftijd en etniciteit De doorstroom richting het hbo is voor mannen hoger dan voor vrouwen (respectievelijk 49% en 36% van alle gediplomeerde mannen of vrouwen). Kijken we naar de leeftijd van de mboschoolverlaters, dan zijn het met name de 20- en 2-jarigen die vaker kiezen voor een vervolgopleiding op het hbo (respectievelijk 54% en 52% van alle gediplomeerden in de betreffende leeftijdscategorie). Daarnaast gaan allochtonen vaker door naar het hbo dan autochtonen (5% van alle gediplomeerde allochtonen gaat door naar het hbo en 42% van alle gediplomeerde autochtonen). Regio Tussen de verschillende regio s zien we geen hele grote verschillen in de mate van doorstroom naar het hbo. In de regio Noordwest gaan gediplomeerden van ECABO relatief het meest vaak door op het hbo (55%). In de regio s Zuidwest en Noord zien we dat gediplomeerden ECABO minder vaak kiezen voor een vervolgopleiding op het hbo; in deze regio s gaat 33% door naar het hbo. In de overige regio s ligt dit aandeel rond de 44%. KBB In Figuur op de volgende pagina is een beeld gegeven van de doorstroom naar het hbo voor een zestal grotere KBB s. We hebben hier alleen de mbo-verlaters van BOL-opleidingen op niveau 4 meegenomen. Het is immers vooral deze groep die doorstroomt naar het hbo. Met uitzondering van het KBB OVDB gaat ruim de helft van de BOL-ers op niveau 4 van de verschillende KBB s doorleren. Vergeleken met de gediplomeerden BOL op niveau 4 van de overige KBB s gaan gediplomeerden van ECABO minder vaak naar het hbo dan gediplomeerden van KC Handel en Bouwradius, maar vaker dan gediplomeerden BOL op niveau 4 van LOB HTV en Kenteq. Ten opzichte van 2002 en 2003 is het aandeel dat heeft gekozen voor een vervolgopleiding op het hbo in het algemeen gestegen (met name onder gediplomeerden van LOB HTV). We zien dus een duidelijke trend dat gediplomeerden BOL op niveau 4 vaker kiezen voor het hbo. 25 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

28 Figuur Doorstroom naar het hbo (mbo-verlaters met een BOL-opleiding op niveau 4) per KBB, ECA BO KC Handel Kenteq LOB HTV Bouw radius OVDB 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Aansluiting vervolgstudie en mbo-opleiding Niet alleen de omvang van de doorstroom richting het hbo is van belang, maar ook de vraag of de afgestudeerden van opleidingen ECABO in het verlengde van hun mbo-opleiding gaan doorleren. Om dit te analyseren leggen we de gevolgde opleiding op het mbo naast de vervolgopleiding op het hbo waarna we de vervolgopleidingen classificeren (in Bijlage 4 vindt u hiervan een aantal voorbeelden). Naast deze objectieve benadering van de aansluiting van de vervolgopleiding hebben we de gediplomeerden zelf gevraagd hoe zij de aansluiting ervaren; hebben zij gezien hun huidige bezigheden veel aan de opleiding gehad? We noemen dit de meer subjectieve benadering Objectieve benadering In Figuur 2 op de volgende pagina is een beeld geven van de mate van doorstroom in de eigen sector (Economie) 3. Ook hierbij beperken we ons tot gediplomeerden van BOL-opleidingen op niveau 4. NB In overleg met ECABO is vastgesteld welke vervolgopleidingen op het hbo verwant zijn aan de mbo-opleidingen binnen het domein van ECABO en welke overige hbo-opleidingen binnen de sector Economie vallen 4. Zo zijn bijvoorbeeld de Juridische opleidingen op het hbo, die vallen in de sector Zorg & Welzijn, toch meegenomen als zijnde opleidingen in de sector Economie. Een overzicht van de indeling van hbo-opleidingen vindt u in Bijlage 5. Bij de landelijke standaardindeling hanteren we een indeling van opleidingen in sectoren op basis van de indeling volgens de Informatie Beheer Groep. Hierbij vallen dus bijvoorbeeld Juridische opleidingen in de sector Zorg & Welzijn (zie ook Bijlage 4). Van alle gediplomeerde BOL-ers op niveau 4 van ECABO die kiezen voor een vervolgopleiding kiest iedereen (00%) voor een vervolgopleiding in de eigen sector (sector Economie 5 ). Dit is iets vaker dan in 2003 (92%) en in 2002 (95%). 3 Omdat het voor hbo-opleidingen in sommige gevallen moeilijk is om een goede koppeling te maken met een bepaald KBB, beperken we ons hier tot de mate van doorstroom binnen de eigen sector. 4 In het rapport over de uitkomsten van de MBO-Kaart van gediplomeerden van ECABO-opleidingen in 2003 dat is uitgebracht in 2005 is deze bewerking niet gedaan. De uitkomsten voor de jaren 2003 en 2002 in dat rapport zijn dan ook niet te vergelijken met de uitkomsten voor deze jaren in dit rapport. 5 Op basis van de indeling in overleg met ECABO. 26 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

29 Als we de doorstroom binnen de eigen sector echter bekijken aan de hand van de landelijke standaardindeling (op basis van de indeling volgens de Informatie Beheer Groep) dan zien we dat van de gediplomeerden ECABO van 2004 die zijn gaan doorleren slechts 6% voor een vervolgopleiding binnen de eigen sector (Economie) heeft gekozen. Landelijk (voor alle opleidingen bij elkaar) is het aandeel dat doorleert binnen de eigen sector 74%. Figuur 2 Aandeel mbo-verlaters met een BOL-opleiding op niveau 4 dat doorleert op het hbo binnen de eigen sector, (voor ECABO (totaal) gewogen). Secretarieel Bedrijfsadministratie Commercieel Bank- en verzekeringsw ezen Logistiek Juridisch Orde en veiligheid ICT Administratief ECABO (totaal) 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Opleidingsrichting Aangezien alle gediplomeerden ECABO die doorleren een vervolgopleiding kiezen binnen de eigen sector, is er geen onderscheid in doorstroom naar hbo-opleidingen tussen de gediplomeerden van de verschillende opleidingsrichtingen binnen ECABO. In 2003 en 2002 zagen we echter dat de gediplomeerden van de opleidingsrichting Logistiek relatief vaker kiezen voor een vervolgopleiding buiten de sector Economie. Meest gekozen vervolgopleidingen binnen de sector Economie De gediplomeerden van ECABO die kiezen voor een vervolgopleiding binnen de eigen sector (Economie) kiezen met name voor: Commerciële Economie (87 gediplomeerden), Bedrijfseconomie (77 gediplomeerden), Management, Economie en Recht (68 gediplomeerden), Accountancy (66 gediplomeerden), Rechten (56 gediplomeerden), Sociaal Juridische Dienstverlening (50 gediplomeerden). 27 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

30 5.2.2 Subjectieve benadering Hoewel alle doorlerende gediplomeerden een vervolgopleiding zijn gaan doen binnen de eigen sector en wat dat betreft dus een opleiding die aansluit bij de opleiding die zij op het mbo hebben gevolgd, is de vraag hoe zij zelf de aansluiting ervaren. Met ander woorden; vinden zij dat zij veel aan hun opleiding op het mbo hebben gehad, als ze kijken naar wat ze nu doen? De meerderheid (63%) van de doorlerende BOL-gediplomeerden ECABO op niveau 4 geeft aan dat zij, bij wat zij nu doen, veel aan de opleiding hebben gehad (zie Figuur 3). Landelijk zijn de doorlerende gediplomeerden BOL op niveau 4 echter iets vaker tevreden over het nut van de gevolgde opleiding (70% geeft aan veel aan de opleiding te hebben gehad). Binnen ECABO zijn het met name de doorlerende gediplomeerden (BOL op niveau 4) van de opleidingsrichting ICT Administratief die vaker niet tevreden zijn over hun opleiding; zij geven minder vaak aan dat zij veel aan de opleiding hebben gehad. Meest positief zijn de doorlerende gediplomeerde BOL-ers van de opleidingsrichting Bedrijfsadministratie; 78% geeft aan bij hun huidige opleiding veel aan de mbo-opleiding te hebben. Figuur 3 Hebben de doorlerende gediplomeerden (BOL op niveau 4) veel aan hun opleiding gehad, naar opleidingsrichting 2004? (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen) Secretarieel (n=07) Bedrijfsadministratie (n=245) Commercieel (n=236) Bank- en verzekeringsw ezen (n=82) Logistiek (n=24) Juridisch (n=60) Orde en veiligheid (n=0) ICT Administratief (n=4) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% veel aan opleiding gehad Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Kader: Doorstroom binnen het mbo Voor een drietal roc s die hebben deelgenomen aan het onderzoek MBO-Kaart 2004 hebben we naast informatie over bve-verlaters ook informatie over gediplomeerden die intern zijn doorgestroomd of een vervolgopleiding hebben gekozen op een ander roc. Van de gediplomeerden van deze roc s kunnen we dus vaststellen in welke mate er, naast de doorstroom naar de arbeidsmarkt en het hbo, sprake is van doorstroom binnen het mbo. In totaal gaat het bij deze analyse om een groep van 493 gediplomeerden van opleidingen ECABO. We kunnen vaststellen dat 30% van deze 493 gediplomeerden van ECABO gaat werken en dat bijna tweederde (64%) kiest voor een vervolgopleiding (al dan niet in combinatie met werk). Van degenen die doorleren (in totaal 268 gediplomeerden) gaat bijna tweederde (65%) verder op het mbo (tegen 3% op het hbo). Doorstroom binnen het mbo komt niet onlogisch met name voor op de niveaus, 2 en 3: 86% tot 97% van alle doorlerende gediplomeerden op deze niveaus gaat door op het mbo. Gediplomeerden op niveau 4 gaan doorgaans naar het hbo. Verreweg de meerderheid van de doorstromers binnen het mbo kiest voor een opleiding in dezelfde sector als de gevolgde opleiding, de sector Economie (96%). In 82% van de gevallen, kiezen de doorstromers van ECABO niet alleen voor een opleiding in dezelfde sector, maar ook binnen de eigen beroepsgroep (vaak op een niveau hoger). De meerderheid van de gediplomeerden ECABO die doorleert op het mbo kiest dus voor een opleiding die direct aansluit op de gevolgde opleiding. 28 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

31 6 Doorstroom van MBO-verlaters naar het HBO Behalve dat we kunnen onderzoeken in welke mate gediplomeerden van opleidingen ECABO doorstromen naar verwante (dan wel andere) opleidingen op het hbo (zie Hoofdstuk 5), kunnen we ook analyseren welke gediplomeerden (van andere opleidingen) doorstromen naar het hoger economisch (beroeps)onderwijs (HEO). Op deze wijze ontstaat een completer beeld van de doorstroom tussen middelbaar economisch onderwijs (MEO) en hoger economisch onderwijs (HEO). We kijken hierbij alleen naar de hbo-opleidingen waarvoor de mbo-verlaters van 2004 (die aan het onderzoek hebben meegedaan) hebben gekozen. Het gaat dus niet om de totale instroom van alle mbo-ers (en andere opleidingen) naar hbo-opleidingen, maar puur om de opleidingen waar de mbo-verlaters die aan het onderzoek hebben meegedaan voor gekozen hebben. NB In overleg met ECABO is vastgesteld welke vervolgopleidingen op het hbo verwant zijn aan de mbo-opleidingen binnen het domein van ECABO en welke overige hbo-opleidingen binnen de sector Economie vallen. Een overzicht van de indeling van hbo-opleidingen vindt u in Bijlage 5. De analyse doen we zowel vanuit de optiek van hbo-opleidingen verwant aan ECABO als vanuit de optiek van alle economisch hbo-opleidingen. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. 6. Doorstroom naar hbo-opleidingen verwant aan ECABO Bij de analyse van de doorstroom naar hbo-opleidingen verwant aan ECABO is uitgegaan van het aantal doorlerende mbo-verlaters dat voor een vervolgopleiding heeft gekozen die verwant is aan de mbo-opleidingen binnen het domein van ECABO. Gekeken is of de gediplomeerden die voor deze vervolgopleidingen gekozen hebben wel of niet een opleiding hebben gevolgd binnen ECABO. In Figuur 4 op de volgende pagina ziet u van welke opleidingen in het mbo (gepresenteerd naar KBB) de doorlerende gediplomeerden van 2004 komen die hebben gekozen voor vervolgopleidingen op het hbo die verwant zijn aan opleidingen binnen het domein van ECABO. In totaal hebben 968 mbo-ers van 2004 gekozen voor een hbo-opleiding verwant aan ECABO. We zien dat tweederde (67%) van deze gediplomeerde mbo-ers een opleiding binnen het domein van ECABO hebben gedaan. Zij met name afkomstig van de opleidingen binnen de richtingen Commercieel en Bedrijfsadministratie. 4% van de gediplomeerden die gekozen hebben voor een aan ECABO verwante opleiding hebben op het mbo een handelsopleiding gedaan (KBB KC Handel). Zij zijn afkomstig van de opleidingen Detailhandel en Groothandel en internationale handel. 8% van de gediplomeerden in verwante hbo-opleidingen heeft een opleiding gedaan binnen het KBB Kenteq. Het gaat hier met name om gediplomeerden van de opleidingen ICT Elektrotechnisch. Kader: Commerciële Economie Landelijk zien we dat afgelopen jaar in totaal 65 gediplomeerden (2004) hebben gekozen voor de opleiding Commerciële Economie op het hbo. Van deze 65 gediplomeerden heeft 55% een opleiding binnen het domein van ECABO gedaan, namelijk opleidingen binnen de opleidingsrichtingen: - Commercieel: 74 gediplomeerden, - Bedrijfsadministratie: 2 gediplomeerden, - Juridisch: 2 gediplomeerden, - ICT Administratief: 2 gediplomeerden, - Secretarieel: gediplomeerde. Niet alleen gediplomeerden van opleidingen ECABO kiezen voor een vervolgopleiding Commerciële Economie. 54 van de 65 gediplomeerden (33%) die hebben gekozen voor deze hbo-opleiding hebben een opleiding gedaan binnen het domein van KC Handel. De overige mbo-gediplomeerden die de opleiding Commerciële Economie op het hbo zijn gaan doen komen onder andere van opleidingen LOB HTV (4%) en Kenteq (3%). 29 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

32 Figuur 4 Doorstroom van mbo-ers naar hbo-opleidingen verwant aan ECABO, ECABO KC Handel Kenteq LOB HTV OVDB VTL Overige KBB's 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% hbo-opleiding verw ant aan ECABO Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Kader: Management, Economie en Recht (MER) Landelijk zien we dat afgelopen jaar in totaal 08 gediplomeerden (2004) hebben gekozen voor de opleiding MER op het hbo. Van deze 08 gediplomeerden heeft 65% een opleiding binnen het domein van ECABO gedaan, namelijk opleidingen binnen de opleidingsrichtingen: - Commercieel: 33 gediplomeerden, - Bedrijfsadministratie: 2 gediplomeerden, - Secretarieel: gediplomeerden, - Juridisch: 7 gediplomeerden, - ICT Administratief: 5 gediplomeerden, - Logistiek: 2 gediplomeerden. Niet alleen gediplomeerden van opleidingen ECABO kiezen voor een vervolgopleiding MER. 20 van de 08 gediplomeerden (9%) die hebben gekozen voor deze hbo-opleiding hebben een opleiding gedaan binnen het domein van KC Handel. De overige mbo-gediplomeerden die de opleiding MER op het hbo zijn gaan doen komen van opleidingen LOB HTV (6%), Kenteq (5%), Innovam/Vocar (5%) en Bouwradius (%). 6.2 Doorstroom naar economische hbo-opleidingen Dezelfde analyse als in de vorige paragraaf kunnen we doen voor alle economische hboopleidingen (dus inclusief de hbo-opleidingen verwant aan mbo-opleidingen ECABO). In Figuur 5 op de volgende pagina ziet u van welke opleidingen in het mbo (gepresenteerd naar KBB) de doorlerende gediplomeerden van 2004 komen die hebben gekozen voor economische vervolgopleidingen op het hbo. In totaal hebben 296 mbo-ers van 2004 die hebben meegedaan aan het onderzoek en die verder zijn gaan leren gekozen voor een economische hbo-opleiding. Van deze mbo-ers heeft 57% een opleiding op het mbo gedaan binnen het domein van ECABO. De meerderheid van hen heeft een opleiding gedaan binnen de opleidingsrichtingen Commercieel en Bedrijfsadministratie. Naast gediplomeerden van opleidingen ECABO, komen de gediplomeerden die hebben gekozen voor een economische hbo-opleiding met name van opleidingen binnen KC Handel (7%), LOB HTV (2%) en Kenteq (6%). 30 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

33 Figuur 5 Doorstroom van mbo-ers naar alle economische hbo-opleidingen, ECABO KC Handel Kenteq LOB HTV OVDB VTL Overige KBB's 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% economische hbo-opleiding Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Kader: Personeel en arbeid Landelijk zien we dat afgelopen jaar in totaal 63 gediplomeerden (2004) hebben gekozen voor de opleiding Personeel en arbeid op het hbo. Van deze 63 gediplomeerden heeft 68% een opleiding binnen het domein van ECABO gedaan, namelijk opleidingen binnen de opleidingsrichtingen: - Secretarieel: 20 gediplomeerden, - Juridisch: 4 gediplomeerden, - Commercieel: 8 gediplomeerden, - Bedrijfsadministratie: gediplomeerde. Niet alleen gediplomeerden van opleidingen ECABO kiezen voor een vervolgopleiding Personeel en arbeid. 7 van de 63 gediplomeerden (%) die hebben gekozen voor deze hbo-opleiding hebben een opleiding gedaan binnen het domein van OVDB. De overige mbo-gediplomeerden die de opleiding Personeel en arbeid op het hbo zijn gaan doen komen van opleidingen LOB HTV (8%), KC Handel (8%), Kenteq (2%), LIFT Group (2%) en Bouwradius (2%). 3 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

34 7 Tevredenheid over opleidingen De mbo-verlaters hebben zich in het onderzoek onder andere kunnen uitlaten over een aantal kwaliteitsaspecten. Zo hebben zij met betrekking tot de opleiding aangegeven of zij wel of niet tevreden zijn op het punt van () de aansluiting van de theorie op het praktijkgedeelte van de opleiding (BOL) of de bruikbaarheid van de theorie in het werk (BBL) en (2) de zinvolheid van de opleiding (hebben zij, gelet hun huidige bezigheden, veel aan de opleiding gehad?). Daarnaast is aan de BBL-ers gevraagd of zij tevreden zijn met de begeleiding die zij van hun (leer)bedrijf hebben gekregen tijdens het werk. In de afzonderlijke rapportage Tabellen en vragenlijsten kunt u de gebruikte gegevens in tabelvorm terugvinden. 7. Tevredenheid over de opleiding Gediplomeerden van opleidingen ECABO zijn in het algemeen tevreden over hun opleiding (zie Figuur 6). Bijna tweederde (64%) van hen is tevreden over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie en 60% geeft aan dat zij, gezien hun huidige bezigheden, veel aan de opleiding hebben gehad. Landelijk zijn de gediplomeerden echter vaker tevreden over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie (72%) en over het nut van de opleiding (70% geeft aan dat zij veel aan de opleiding hebben gehad). Opleidingsrichting Binnen ECABO zien we dat de gediplomeerden van de opleidingsrichting Orde en veiligheid opvallend vaker tevreden zijn over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie (82% is hier tevreden over). Gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief zijn daarentegen minder tevreden, zowel over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie als over het nut van de opleiding; nog niet de helft van de gediplomeerden is over beide aspecten tevreden. Binnen ICT Administratief zijn het met name de gediplomeerden van de opleiding Medewerker beheer ICT die vaker ontevreden zijn; slechts 32% is positief over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie en slechts 30% is tevreden over het nut van de opleiding. Niet alle gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief zijn echter ontevreden. Gediplomeerden van de opleiding Netwerkbeheerder zijn vaker wel tevreden; 7% is positief over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie en 76% geeft aan dat ze nut hebben van de opleiding bij wat ze op dit moment doen. Figuur 6 Beoordeling van de opleiding (het percentage dat tevreden is), 2004 (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel (n=539) Bedrijfsadministratie (n=546) Commercieel (n=367) Bank- en verzekeringsw ezen (n=50) Logistiek (n=49) Juridisch (n=238) Orde en veiligheid (n=55) ICT Administratief (n=382) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% tevreden over aansluiting / bruikbaarheid theorie veel aan opleiding gehad Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

35 Vergelijking ICT-opleidingen Hoewel de gediplomeerden van de opleidingen ICT Administratief (binnen ECABO) het minst tevreden zijn van alle ECABO-gediplomeerden, zien we dat gediplomeerden van de opleidingen ICT Elektrotechnisch (binnen Kenteq) nog iets minder vaak tevreden zijn over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie; 44% is tevreden ten opzichte van 46% onder de gediplomeerden van ICT Administratief. Over de zinvolheid van de opleiding zijn gediplomeerden ICT Elektrotechnisch echter beduidend vaker positief dan gediplomeerden ICT Administratief. Is van deze laatste groep (gediplomeerden ICT Administratief) 43% tevreden over het nut van de opleiding, bij gediplomeerden van ICT Elektrotechnisch is 6% tevreden. Niveau, leerweg en geslacht Gediplomeerden van opleidingen op niveau 3 zijn in het algemeen het minst tevreden; slechts 54% is tevreden op beide aspecten. Verder valt op dat het aandeel dat tevreden is over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie met name hoog is onder gediplomeerden op niveau (85%) en niveau 2 (83%). Bekijken we de uitkomsten naar leerweg dan zien we duidelijk onderscheid. BBL-ers zijn beduidend vaker tevreden over de bruikbaarheid van de theorie bij het werk (72%) dan dat BOL-ers zijn over de aansluiting van de theorie op het praktijkgedeelte (63%). Ook geven BBL-ers duidelijk vaker aan dat zij veel aan hun opleiding hebben gehad (75% ten opzichte van 5% onder BOL-ers). Over de zinvolheid van hun opleiding zijn vrouwen ongeveer even tevreden als mannen; respectievelijk 64% en 62%. Over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie zijn vrouwen echter beduidend vaker positief; 70% ten opzichte van 59% van de mannen is hier tevreden over. Bestemming We kunnen de tevredenheid over de opleiding ook bekijken naar bestemming van de gediplomeerden. We zien dat werkende en doorlerende gediplomeerden ongeveer even vaak tevreden zijn over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie. Over het nut van de opleiding zijn gediplomeerde mbo-verlaters die hebben gekozen voor een vervolgopleiding echter vaker positief (66%) dan de gediplomeerden die zijn gaan werken (6%). Hoewel werklozen minder vaak aangeven dat zij veel aan de opleiding hebben gehad (49%), zijn zij van alle gediplomeerden wel het meest tevreden over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie op het praktijkgedeelte van de opleiding of werk (70%). Regio Tussen gediplomeerden van de verschillende regio s zien we geen opvallende verschillen. In alle regio s zijn de gediplomeerden vaker tevreden over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie dan over het nut van de opleiding. Uitzondering hierop zijn de gediplomeerden in de regio Middenwest; zij zijn vaker tevreden over het nut van de opleiding dan dat zij tevreden zijn over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie. 7.2 Tevredenheid over de begeleiding door (leer)bedrijf Een belangrijk aspect van de opleiding voor BBL-ers is de begeleiding die zij krijgen van het bedrijf waar zij tijdens de opleiding werken. Aan de gediplomeerde BBL-ers is gevraagd of zij tevreden zijn over de begeleiding die zij hebben gekregen. De meerderheid (87%) van de gediplomeerde BBL-ers van opleidingen ECABO is tevreden over de begeleiding door het (leer)bedrijf (zie Figuur 7 op de volgende pagina). Landelijk zien we dat BBL-gediplomeerden iets minder positief zijn over de begeleiding (82%). Opleidingsrichting NB Binnen ECABO zien we dat het absolute aantal BBL-ers per opleidingsrichting nogal verschilt. Voor vier van de acht opleidingsrichtingen hebben we amper informatie over de tevredenheid van BBL-ers; deze worden in de analyse dan ook niet meegenomen. Bekijken we de opleidingsrichtingen met meerdere (meer dan 20) BBL-gediplomeerden dan zien we dat met name de BBL-ers van de opleidingsrichting Bedrijfsadministratie tevreden zijn over de begeleiding die zij tijdens de opleiding hebben gekregen van hun leerbedrijf. 33 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

36 Regio De tevredenheid van de BBL-ers over de begeleiding door het leerbedrijf is niet in alle regio s even groot. Minst tevreden zijn de BBL-ers in de regio Oost (73% is tevreden over de begeleiding). BBLers in de regio Zuidoost beoordelen de begeleiding door het bedrijf duidelijk positiever; 95% van hen is hier tevreden over. Figuur 7 Beoordeling van BBL-ers over de begeleiding door het (leer)bedrijf (het percentage dat tevreden is), 2004 (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel (n=64) Bedrijfsadministratie (n=28) Commercieel (n=6) Bank- en verzekeringsw ezen (n=3) Logistiek (n=0) Juridisch (n=2) Orde en veiligheid (n=28) ICT Administratief (n=6) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% tevreden over begeleiding bedrijf Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

37 8 Afsluiting De gegevens die in deze rapportage zijn gepresenteerd zijn afkomstig van het onderzoek MBO-Kaart onder gediplomeerden van 2002, 2003 en 2004 van opleidingen ECABO. In totaal zijn er in deze drie jaar gediplomeerden van ECABO aangeschreven en hebben gediplomeerden gereageerd: een gemiddelde respons van 55%. Landelijk hebben ruim gediplomeerden in de drie jaar aan het onderzoek meegedaan, met een gemiddelde respons van 56%. Omdat we geen representatief beeld hebben van de doorstroom van gediplomeerden binnen het mbo beperken we ons in deze rapportage tot de uitkomsten van bijna gediplomeerden (over drie jaar) van ECABO die tevens het bve-veld hebben verlaten; zij zijn gaan werken, zijn werkloos, leren door op het hbo of doen een andere niet-mbo-opleiding. We hebben het dan over mboverlaters of bve-verlaters. De uitkomsten van het onderzoek zijn op een tweetal punten gewogen. Ten eerste is het landelijke bestand gewogen naar KBB. Hiermee is de oververtegenwoordiging van onder andere de KBB s OVDB en ECABO en de ondervertegenwoordiging van andere KBB s in het landelijke bestand ondervangen. Ten tweede zijn de uitkomsten voor ECABO als geheel gewogen. Hiermee is de oververtegenwoordiging van onder andere de opleidingsrichtingen Bedrijfsadministratie en Secretarieel en de ondervertegenwoordiging van de opleidingsrichtingen Orde en veiligheid en ICT Administratief binnen ECABO in het onderzoeksbestand ondervangen. Bestemming gediplomeerden Mbo-verlaters van opleidingen ECABO komen na hun studie op het mbo in het algemeen goed terecht. Bijna de helft (46% in 2004) van hen gaat werken en 47% kiest ervoor om door te leren (al dan niet in combinatie met een baan). Het aandeel werkenden is met name hoog onder mboverlaters van de opleidingsrichtingen Orde en veiligheid en Secretarieel, onder mbo-verlaters op niveau, 2 en 3, onder BBL-ers, onder vrouwen en onder mbo-verlaters in de regio Noord. Gediplomeerden die doorleren zijn met name te vinden onder gediplomeerden van Juridische opleidingen, onder gediplomeerden met een opleiding op niveau 4, onder BOL-ers, onder allochtonen en onder mbo-verlaters in de regio Noordwest. Het aandeel werklozen onder gediplomeerden ECABO is vergelijkbaar met het aandeel werklozen dat we landelijk (voor alle gediplomeerde mbo-verlaters bij elkaar) zien. De werkloosheid onder gediplomeerden 2004 van ECABO is ten opzichte van de gediplomeerden 2003 met 2% gedaald. Bepaalde groepen binnen de mbo-verlaters van ECABO worden vaker geconfronteerd met werkloosheid dan andere. Deze groepen zijn: gediplomeerden van de opleidingsrichting Secretarieel, gediplomeerden van opleidingen op de lagere niveaus, vrouwen en allochtonen. Werken BBL-ers (die werken) hebben een gunstiger baanperspectief dan (werkende) gediplomeerden met een BOL-opleiding. BBL-ers vinden gemiddeld sneller een baan (het merendeel blijft bij de werkgever waar zij ook tijdens de studie hebben gewerkt) dan de BOL-ers en hebben een half jaar na diplomering (al) vaker een vaste aanstelling. Ook het salaris van de BBL-ers is gemiddeld hoger dan van werkende BOL-ers. We zien daarnaast dat BBL-ers vaker dan BOL-ers een baan hebben direct in het verlengde van hun opleiding en dat zij ook iets vaker tevreden zijn over het nut van hun opleiding (zij geven vaker aan dat zij, gezien hun huidige bezigheden, veel aan de opleiding hebben gehad). Binnen ECABO valt met name de opleidingsrichting Orde en veiligheid op als we kijken naar het baanperspectief. Gediplomeerden van deze opleiding doen gemiddeld het langst over het vinden van een baan, komen wel opvallend vaker terecht bij het bedrijf waar zij tijdens de opleiding hebben gewerkt of bpv hebben gehad, hebben echter vaker een tijdelijke aanstelling en verdienen gemiddeld het minst. Werkende gediplomeerden van de opleidingsrichting Bedrijfsadministratie komen relatief vaker in beroepen terecht die direct aansluiten op de opleiding. Het aandeel werkende gediplomeerden dat direct in het verlengde van de opleiding aan de slag is gegaan is het laagst onder gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief. Zij geven zelf dan ook beduidend minder vaak aan dat zij veel aan hun opleiding hebben gehad bij het werk dat zij op dit moment doen. 35 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

38 De contacten die worden opgedaan tijdens de bpv lijken een belangrijke rol te spelen bij de kansen op de arbeidsmarkt. Gediplomeerden die zijn gaan werken bij het bpv-bedrijf waar zij tijdens de opleiding hebben gewerkt dan wel de bpv hebben gevolgd hebben een gunstiger baanperspectief. Niet alleen komen zij sneller aan een baan, maar zij hebben ook vaker een vaste aanstelling en hebben een hoger gemiddeld salaris. Daarnaast werken zij vaker in een beroep dat direct aansluit bij de gevolgde opleiding en zijn zij vaker tevreden over de aansluiting van de opleiding op het werk. Gediplomeerden van opleidingen ECABO gaan met name werken in drie bedrijfstakken, te weten: () Onroerend goed, roerend goed en zakelijke dienstverlening, (2) Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen en (3) Handel (en reparatie van consumentenartikelen). Perspectief arbeidsmarkt Vanuit het perspectief van de arbeidsmarkt (de beroepen en bedrijven waar gediplomeerden van 2004 (landelijk) zijn gaan werken), zien we dat de overgrote meerderheid van de gediplomeerden, die werken in een beroep dat binnen het domein van ECABO valt, ook een opleiding binnen ECABO heeft gevolgd. Dit geldt met name voor gediplomeerden die zijn gaan werken in de beroepsgroep Juridisch. Hoewel veel werkenden in Juridische beroepen een ECABO-opleiding hebben gedaan, zijn er relatief weinig die ook daadwerkelijk een Juridische opleiding hebben gedaan; er zijn, met ander woorden, dus veel werkenden in Juridische beroepen met een andere dan juridische, maar wel ECABO-achtergrond. Vanuit de optiek van de bedrijfstakken zien we dat gediplomeerden van ECABO met name belangrijk zijn voor de bedrijfstak Financiële instellingen, de bedrijfstak Openbaar bestuur, overheidsdiensten en sociale verzekeringen en de bedrijfstak Onroerend goed, roerend goed en zakelijke dienstverlening. Voor bedrijven in de overige bedrijfstakken zijn gediplomeerden van opleidingen ECABO minder belangrijk. Doorleren 36% van alle gediplomeerde mbo-verlaters van ECABO in 2004 (dus ongeacht of zij verder leren of niet) kiest voor een vervolgopleiding op het hbo (voltijds, duaal of deeltijd). Het aandeel dat doorleert is het hoogst onder gediplomeerden van de opleidingsrichtingen Commercieel en Juridisch, onder BOL-ers, onder mannen, onder allochtonen, gediplomeerden in de leeftijdscategorie 20- tot 2-jarigen en in de regio Noordwest. Gediplomeerden ECABO (BOL op niveau 4) die doorstromen richting het hbo, kiezen allemaal (00%) voor een opleiding in de sector Economie, waarbij verwante opleidingen als de Juridische opleiding eveneens tot de sector Economie zijn gerekend. Hanteren we echter de standaard landelijke indeling (volgens indeling IBG, waarbij verwante opleidingen als Juridische opleidingen buiten de sector Economie vallen), dan zien we dat 6% van de gediplomeerden van ECABO heeft gekozen voor een opleiding binnen de sector van de gevolgde mbo-opleiding (en dus in de sector Economie). Landelijk (voor alle opleidingen bij elkaar) is het aandeel van de doorlerende gediplomeerden dat een vervolgopleiding heeft gekozen binnen de eigen sector hoger, namelijk 74%. Doorstroom naar het HBO Als we de doorstroom naar het hbo bekijken van alle mbo-ers die aan het onderzoek hebben meegedaan (ongeacht welke opleiding zij hebben gedaan), zien we dat van alle doorlerende mboers die een hbo-opleiding verwant aan ECABO zijn gaan doen tweederde (67%) van opleidingen ECABO afkomstig is. Van alle mbo-ers die voor een economische hbo-opleiding hebben gekozen (dus aan ECABO verwante opleidingen plus niet-verwante opleidingen aan ECABO in de sector Economie) is 57% afkomstig van mbo-opleidingen binnen het domein van ECABO. Gediplomeerden ECABO zijn dus erg belangrijk voor de instroom van mbo-ers bij economische hbo-opleidingen. Tevredenheid over de opleiding In het algemeen zijn de gediplomeerden van ECABO (2004) tevreden over de opleiding die zij gevolgd hebben, zowel wat betreft de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie tijdens het praktijkgedeelte / werk als over de zinvolheid van de opleiding als zij kijken naar wat zij op dit moment doen. Het minst tevreden over beide aspecten zijn de gediplomeerden van de opleidingsrichting ICT Administratief. Gediplomeerden van de opleidingsrichting Orde en veiligheid zijn opvallend vaker tevreden over de aansluiting / bruikbaarheid van de theorie dan 36 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

39 gediplomeerden van de overige opleidingsrichtingen. Daarnaast zien we dat BBL-ers duidelijk vaker tevreden zijn dan BOL-ers (over beide aspecten). BBL-ers zijn niet alleen tevreden over de aspecten als de bruikbaarheid en zinvolheid van de opleiding, maar ook over de begeleiding die zij van het (leer)bedrijf hebben gekregen is de meerderheid van hen, terugkijkend op de BBL-periode, tevreden. 37 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

40 Bijlagen B Wegingsfactoren opleidingsrichtingen binnen ECABO (2004) B2 Eerste bestemming naar opleidingsrichting en leerweg B3 Voorbeelden classificatie diplomarendement B4 Voorbeelden classificatie aansluiting vervolgstudie B5 Overzicht verwante hbo-opleidingen 38 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

41 B Wegingsfactoren ECABO (2004) In onderstaand overzicht is voor de opleidingen binnen ECABO de wegingsfactoren weergegeven voor Overzicht B Wegingsfactoren 2004 opleidingsrichting landelijke populatie (aantal diploma s) onderzoeksbestand (aantal mbo-verlaters) wegingsfactor aantal verhouding aantal verhouding factor berekening Secretarieel % % 0,9 20/22 Bedrijfsadministratie % % 0,78 8/23 Commercieel % 389 5% 0,67 0/5 Bank- en verzekeringswezen 924 4% 55 6% 0,67 4/6 Logistiek 74 % 52 2% 0,5 /2 Juridisch 790 7% 248 0% 0,7 7/0 Orde en veiligheid % 64 6% 2,67 6/6 ICT Administratief 65 25% 40 6%,56 25/6 Informatiedienstverlening 50 0% totaal ECABO % % Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

42 B2 Eerste bestemming naar opleidingsrichting en leerweg Figuur B2a Eerste bestemming van mbo-verlaters ECABO naar opleidingsrichting en leerweg, BOL 2004 (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel (n=474) Bedrijfsadministratie (n=535) Commercieel (n=364) Bank- en verzekeringsw ezen (n=5) Logistiek (n=52) Juridisch (n=244) Orde en veiligheid (n=4) ICT Administratief (n=332) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% w erken combinatie w erken / leren doorleren w erkloos anders Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart 2004 Figuur B2b Eerste bestemming van mbo-verlaters ECABO naar opleidingsrichting en leerweg, BBL 2004 (voor ECABO (totaal) en landelijk gewogen). Secretarieel (n=68) Bedrijfsadministratie (n=28) Commercieel (n=7) Bank- en verzekeringsw ezen (n=3) Logistiek (n=0) Juridisch (n=2) Orde en veiligheid (n=30) ICT Administratief (n=64) ECABO (totaal) Landelijk 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% werken combinatie w erken / leren doorleren werkloos anders Bron: Toppen Onderzoek & Beleid BV - MBO-Kaart Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

43 B3 Voorbeelden classificatie diplomarendement In onderstaand overzicht worden een aantal voorbeelden gegeven van de manier waarop beroepen worden geclassificeerd met betrekking tot het diplomarendement (in hoeverre heeft iemand een beroep dat aansluit bij de gevolgde opleiding?). In de rapportage wordt gesproken over vier classificaties: direct in het verlengde van de opleiding, binnen het domein van het KBB (ECABO) maar niet direct in het verlengde van de opleiding, binnen het domein van de sector (Economie) maar buiten het domein van het KBB, buiten het domein van de sector (Economie). In de standaardclassificatie (dat gebruikt wordt in rapporten voor de deelnemende roc s) specificeren we binnen de classificatie binnen het domein van het KBB een drietal subclassificaties: verwant, hetzelfde of hoger niveau, verwant, lager niveau, andere beroepsgroep binnen KBB. In landelijke rapportages worden deze samengevoegd. Voor de volledigheid zijn deze wel opgenomen in het overzicht. Overzicht B2 Voorbeelden classificatie beroepen ECABO gevolgde opleiding 0039 administrateur ingevuld beroep beginnend assistent accountant ingevuld werk administraties inboeken en jaarrekeningen uitwerken toedeling crebo aan beroep 0039 administrateur classificatie direct in verlengde van opleiding 2 gevolgde opleiding 0046 Secretaresse ingevuld beroep directiesecretaresse ingevuld werk secretarieel toedeling crebo aan beroep 0040 directiesecretaresse / managementassistent classificatie verwant, hetzelfde of hoger niveau (= binnen KBB) 3 gevolgde opleiding 0040 directiesecretaresse / managementassistent ingevuld beroep receptioniste ingevuld werk administratie en klanten ontvangen / telefoon toedeling crebo aan beroep 0053 administratief medewerker classificatie verwant, lager niveau (= binnen KBB) 4 gevolgde opleiding 0050 secretarieel medewerker ingevuld beroep kas / balie medewerkster ingevuld werk kas / balie bij ABN Amro toedeling crebo aan beroep 076 commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen classificatie andere beroepsgroep binnen KBB (= binnen KBB) 5 gevolgde opleiding 0040 directiesecretaresse / managementassistent ingevuld beroep verkoopster ingevuld werk verkopen toedeling crebo aan beroep 0853 verkoopmedewerker classificatie binnen sector 6 gevolgde opleiding 0040 directiesecretaresse / managementassistent ingevuld beroep verzorgende ingevuld werk verplegen toedeling crebo aan beroep 0427 verzorgende classificatie buiten sector 4 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

44 B4 Voorbeelden classificatie aansluiting vervolgstudie In onderstaand overzicht worden een aantal voorbeelden gegeven van de manier waarop vervolgopleidingen worden geclassificeerd met betrekking tot de aansluiting op de mbo-opleiding. In de rapportage wordt gesproken over twee classificaties: binnen het domein van de sector (Economie), buiten het domein van de sector (Economie). Binnen de classificatie binnen het domein van de sector kunnen we een drietal subclassificaties specificeren: zelfde beroepsgroep, zelfde KBB, zelfde sector. In landelijke rapportages worden deze samengevoegd. Voor de volledigheid zijn deze wel opgenomen in het overzicht. Overzicht B3 Voorbeelden classificatie vervolgopleidingen gevolgde opleiding 0039 administrateur ingevulde opleiding accountancy toedeling croho accountancy classificatie zelfde beroepsgroep (= binnen sector) 2 gevolgde opleiding 0039 administrateur ingevulde opleiding management, economie en recht toedeling croho management, economie en recht classificatie zelfde KBB (= binnen sector) 3 gevolgde opleiding 0037 commercieel medewerker banken ingevulde opleiding commerciële economie toedeling croho commerciële economie classificatie zelfde sector (= binnen sector) 4 gevolgde opleiding 0040 directiesecretaresse / managementassistent ingevulde opleiding vrijetijdsmanagement toedeling croho vrijetijdskunde classificatie buiten sector 42 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

45 B5 Overzicht verwante hbo-opleidingen Volgens indeling ECABO hbo-opleidingen verwant aan ECABO bank en verzekeringen office management marketing management management assistent hogere informatica informatica en informatiekunde bedrijfseconomie commerciële economie communicatie accountancy fiscale economie financial services management SPD bedrijfsadministratie management, economie en recht logistiek en economie SPD accountant administratieconsulent marketing management - SPD marketing manager marketing management bestuurskunde - overheidsmanagement financieel management informatica economische bedrijfskunde marketing communicatie personeelsmanagement personeel en arbeid sociaal juridische dienstverlening informatiedienstverlening en management financieel management kunst en economie leraar algemene economie 2e gr. v.o. leraar algemene economie 2e gr. v.o. leraar bedrijfseconomie 2e gr. v.o. communicatie rechten 43 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

46 overige hbo-opleidingen in de sector Economie leisure management trade management gericht op Azië opleiding voor bedrijfskader international business and languages hoger toeristisch en recreatief onderwijs hoger hotelonderwijs toerisme small business en retail management kort HBO - toeristisch en recreatief onderwijs communicatiesystemen food and business vrijetijdsmanagement management sport, management en ondernemen modemanagement international business and management studies 44 Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO MBO-Kaart

47