De Nederlandsche Bank Jaarverslag 1999

Transcriptie

1 De Nederlandsche Bank Jaarverslag 1999 Uitgebracht in de Algemene vergadering van aandeelhouders op 17 mei 2000

2 2000 De Nederlandsche Bank nv Oplage: Iedere openbaarmaking en verveelvoudiging voor educatieve en niet-commerciële doeleinden is toegestaan, mits met bronvermelding. Westeinde 1, 1017 zn Amsterdam Postbus 98, 1000 ab Amsterdam Telefoon (020) Telex dnbam nl Telefax (020) Internet: ISSN:

3 Inhoud Inhoud Samenstelling van de organen van de Bank 13 Verslag van de president Algemeen overzicht 19 1 Mondiale ontwikkelingen 1.1 Leiding De Verenigde Staten Japan Europa Opkomende markten Internationale economische interactie 52 2 Ontwikkelingen in het eurogebied 2.1 Inleiding Conjunctuur eurogebied Inflatie en arbeidskosten in het eurogebied Monetaire ontwikkelingen en beleid Financiële ontwikkelingen en financiële markten Geldmarkt Kapitaalmarkt Goudmarkt erm-ii Overheidsfinanciën in het eurogebied Budgettaire ontwikkelingen in het eurogebied Divergenties binnen het eurogebied 77 3 De Nederlandse economie 3.1 Inleiding Conjunctuur Arbeidsmarkt en sociale zekerheid Inflatie en arbeidskosten Financiële ontwikkeling Overheidsfinanciën Begrotingsontwikkelingen in Overheidsfinanciën op langere termijn 102 dnb / Jaarverslag

4 Inhoud 4 Financiële stabiliteit 4.1 Inleiding Instituties Internationaal Monetair Fonds Groep van Tien Financial Stability Forum Groep van Twintig Rol van het Eurosysteem Ontwikkelingen in de financiële sector Consolidatie, internationalisatie en branchevervaging Hybride bankkapitaal Crisispreventie en -management Transparantie Transparantie particuliere sector Publieke sector Herziening Kapitaalakkoord Hedge Funds Betrokkenheid van de particuliere sector Standaarden voor betaalsystemen Overige vormen van internationale financiële samenwerking Schuldverlichting en armoedebestrijding Financiële positie van het imf De rol van het imf nu en in de toekomst Het bedrijfseconomische toezicht 5.1 Inleiding Actuele ontwikkelingen in het Nederlandse bankwezen Rentabiliteit Solvabiliteit Balansstructuur Structurele ontwikkelingen in het Nederlandse bankwezen Capaciteit en efficiëntie Intermediairs Internet Actuele ontwikkelingen in de uitvoering van het toezicht Mutaties in het register Actuele ontwikkelingen bij individuele banken Millenniumovergang Onderzoek naar de groei van de kredietverlening Nieuwe instrumenten: risico-analyse en integriteitsaudit Handhaving Internationaal overleg: herziening van het Kapitaalakkoord Nationale regelgeving Raad van Financiële Toezichthouders Dwangsom en bestuurlijke boete Integriteitstoezicht Overig Toezicht op beleggingsinstellingen Algemene ontwikkelingen Beleid Toezicht op wisselkantoren Consumentenzaken dnb / Jaarverslag 1999

5 Inhoud 6 Het betalings- en effectenverkeer 6.1 Inleiding Ontwikkelingen in het girale betalingsverkeer Ontwikkelingen binnen de Europese Unie target Onderpandbeheer en ontwikkelingen van het ccbm Elektronisch geld Retailbetalingsverkeer Ontwikkelingen in g10-verband Ontwikkelingen in het binnenlands betalings- en effectenverkeer Wetgevingsaspecten Het hoogwaardige betalingsverkeer Het massale betalingsverkeer Oversight op effectenafwikkelingssystemen Dienstverlening voor de aex Vernieuwing betalingsverkeer van het Rijk Millenniumovergang van het betalings- en effectenverkeer Nationaal Forum en monitoring girale euro Nieuwe opzet uitvoering wettelijke taak betalings- en effectenverkeer Ontwikkelingen in het chartale betalingsverkeer Bankbiljettencirculatie Distributie Artikel 52 ecb/escb-statuten Muntencirculatie Productie eurobiljetten en munten Voorbereidingen chartale omwisseling Corporate governance en organisatie 7.1 Inleiding Corporate governance Wettelijk kader, doelstellingen en taken De positie van de Nederlandsche Bank in het escb Informatieverschaffing en transparantie Het vennootschappelijk toezicht en vennootschappelijke organen Ontwikkelingen in de organisatie Strategie Ontwikkeling van de formatie van de Bank Arbeidsvoorwaardenoverleg Ondernemingsraad Integere en zorgvuldige bedrijfsvoering Klachten onder de Awb Organisatieschema per 1 mei Verslag van de Raad van Commissarissen over dnb / Jaarverslag

6 Inhoud Jaarrekening Balans per 31 december Winst- en verliesrekening over Toelichting op de balans per 31 december 1999 en de winst- en verliesrekening over Balans per 31 december Overige gegevens 218 Statistische bijlage 8 dnb / Jaarverslag 1999

7 Inhoud Overzicht relevante website-adressen Weblinks naar centrale banken De Nederlandsche Bank Europese Centrale Bank Nationale Bank van België Danmarks Nationalbank Deutsche Bundesbank Bank of England Bank of Finland Banque de France Bank of Greece Central Bank of Ireland Banca D'Italia Norges Bank Oesterreichische National Bank Banco de España Sveriges Riksbank Centrale Bank van Aruba Bank van de Nederlandse Antillen Board of Governors of the Federal Reserve System Bank of Canada Nippon Ginko Weblinks naar emu- en euro-organisaties Europese Commissie Nationaal Forum voor de introductie van de euro Weblinks naar nationale organisaties Ministerie van Financiën Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Planbureau Sociaal Economische Raad Amsterdam Exchanges Nederlandse Vereniging van Banken Bond van Verzekeraars Nederlandse Munt Stichting Toezicht Effectenverkeer Verzekeringskamer (Apeldoorn) Statistieken Nederland conform sdds-standaard Weblinks naar internationale organisaties Bank voor Internationale betalingen (bib/bis) Internationale Monetaire Fonds (imf) Wereldbank Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (oeso/oecd) Eurostat dnb / Jaarverslag

8 Inhoud Tabellen Hoofdstuk Economische kerngegevens Economische kerngegevens Europese Unie Hoofdstuk Volume bruto binnenlands product Officiële rentetarieven eurogebied naar aankondigingsdatum Budgettaire kerngegevens eurogebied Divergentie in het eurogebied in Feitelijk overheidssaldo Structureel primair overheidssaldo emu-schuld 80 Hoofdstuk Nederland: effectieve vraag Nederland: netto groeibijdragen bruto binnenlands product Productie van de marktsector Werkgelegenheid en arbeidsaanbod Uitkeringsvolume exclusief aow Loonkosten in de marktsector Budgettaire kerngegevens Budgettaire omvang herziening belastingstelsel 103 Hoofdstuk Samenhang g10-comités De belangrijkste imf faciliteiten 126 Hoofdstuk Stand der inschrijvingen in het register Wtk 138 Hoofdstuk Betalingen via betaalsystemen in Europa in Bankbiljettencirculatie Ontwikkeling van het elektronisch betalen met de pin-pas Index ontwikkeling bankbiljettencirculatie en ontvangsten Mutatie muntencirculatie ten opzichte van ultimo s voorgaande jaren dnb / Jaarverslag 1999

9 Inhoud Grafieken Hoofdstuk Arbeidsproductiviteit vs gedurende de conjunctuurcyclus Particuliere investeringen vs Lange rente vs Japan: bijdragen aan de reële bbp-groei Japan: overheidsschuld en -tekort Kapitaalstromen Ontwikkelingen op de oliemarkt Saldi lopende rekening Wisselkoers van de euro en de yen ten opzichte van de dollar Beurskoersen eurogebied, Verenigde Staten en Japan 56 Hoofdstuk Inflatie en werkloosheid in historisch perspectief Eurogebied: bijdragen aan de reële bbp-groei Eurogebied: export Producenten- en consumentenvertrouwen in het eurogebied Opbouw inflatie eurogebied Nominale effectieve koers van de euro en prijzen eurogebied Opbouw loonkosten per eenheid product eurogebied Eurogebied: inflatie versus groei bbp in Inflatie eurogebied Trendmatige geldgroei in het eurogebied Geldmarkttarieven eurogebied Staatsobligaties eurogebied: ecarts tienjaarsrente ten opzichte van Duitsland Decompositie tekortreductie Hoofdstuk Werkloosheid en vacatures Het onbenutte arbeidspotentieel Inflatie in Nederland en het eurogebied Inflatie in Nederland Goederen- en diensteninflatie Nederland Opbouw mutatie consumptieprijs Krediet aan de particuliere sector Nederland Nederland: koers/winst verhoudingen Collectieve uitgavenquote Ontwikkeling grijze druk 104 dnb / Jaarverslag

10 Inhoud Hoofdstuk Balanstotalen van een aantal grote banken, waaronder de grootste vijf wereldwijd alsmede de Nederlandse grootbanken Kapitaalstromen uit industriële landen naar de rest van de wereld Financiering uitbreiding hipc initiatief Aantal imf-leden en totale quota 124 Hoofdstuk Rentabiliteit van grote banken in een aantal landen Solvabiliteit van grote banken in een aantal landen Uitzettingen Nederlandse banken op een aantal regio s Rentemarge van grote banken in een aantal landen Baten/lasten ratio Nieuwe en oude technologie Het risico-analyse proces 142 Hoofdstuk Omzetten topgiraal betalingsverkeer De ontwikkeling van de waarde van de bankbiljettencirculatie in Nederland en in het eurogebied in Dit verslag werd afgesloten op 15 april Toelichting: Het binnenlandse product, waarin grootheden van een aantal tabellen en grafieken zijn uitgedrukt, is het bruto binnenlandse product tegen marktprijzen, tenzij anders vermeld. Verklaring der tekens 0 (0,0) = het getal is minder dan de helft van de gekozen afronding of nihil niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen c.q. het gegeven wordt niet (aan de Bank) gerapporteerd = gegevens ontbreken Afronding Soms kloppen tellingen niet geheel (door geautomatiseerde afronding per reeks); anderzijds is de aansluiting van de ene tabel op de andere niet steeds geheel verwezenlijkt (door afronding per tabel). 12 dnb / Jaarverslag 1999

11

12 Samenstelling van de organen van de Bank Bij Koninklijk besluit van 9 april 1999, nr is met ingang van 1 april 1999 drs. J. Koning herbenoemd tot directeur van De Nederlandsche Bank n.v. Raad van Commissarissen Bij het afsluiten van het verslagjaar, was de Raad van Commissarissen als volgt samengesteld: Voorzitter: mr. C.J.A. van Lede (lid sinds 1993). Voorzitter van de Raad van Bestuur van Akzo Nobel nv. Tweede voorzitter: prof.dr. J.A. van Kemenade (lid sinds 1990). Commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Holland. Secretaris: mw. mr. E.H. Swaab (lid sinds 1998). Advocaat te Amsterdam. Overige leden Drs. M.A. van den Bergh (lid sinds 1998). President-directeur van de nv Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij. Prof.drs. P. Bouw (lid sinds 1994). Voormalig president-directeur van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij nv. Mr. P.A.F.W. Elverding (lid sinds 1999). Voorzitter van de Raad van Bestuur van dsm n.v. Mr. E.M. d Hondt (lid sinds 1993). Burgemeester van de Gemeente Nijmegen. Dr. J.C.M. Hovers (lid sinds 1994). Voormalig voorzitter van de Raad van Bestuur van Océ nv. z.k.h. de Prins van Oranje (lid sinds 1998). Prof.mr. P. van Schilfgaarde (lid sinds 1998). Advocaat te s-gravenhage. Prof. L.C. van Zuthpen ra (lid sinds 1992). Oud-voorzitter van de Raad van Bestuur van Coopers & Lybrand. Commissaris van overheidswege benoemd Drs. T. van de Graaf (lid sinds 1999). Voormalig Secretaris-Generaal van het Ministerie van Algemene Zaken. 14 dnb / Jaarverslag 1999

13 Samenstelling van de organen van de Bank In verband met het aflopen van de benoemingstermijn traden per 1 juli 1999 dr. M. Albrecht en prof.dr. J.A. van Kemenade af als lid van de Raad van Commissarissen. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 26 mei 1999 werden per 1 juli 1999 prof.dr. J.A. van Kemenade herbenoemd en mr. P.A.F.W. Elverding benoemd als lid van de Raad van Commissarissen. Mw. mr. E.H. Swaab is per die datum door de Raad benoemd tot secretaris. Bij ministeriële beschikking werd met ingang van 1 juli 1999 op eigen verzoek aan prof.dr. D.J. Wolfson ontslag verleend als commissaris van overheidswege, terwijl met ingang van diezelfde datum bij ministeriële beschikking drs. T. van de Graaf als commissaris van overheidswege werd benoemd. Honorerings- en benoemingscommissie Mr. C.J.A. van Lede Prof.dr. J.A. van Kemenade Mr. P.A.F.W. Elverding Financiële commissie Prof.drs. P. Bouw Mr. E.M. d Hondt Prof. L.C. van Zutphen ra Bankraad Bij het afsluiten van het verslagjaar was de Bankraad als volgt samengesteld: Voorzitter: prof.drs. P. Bouw (lid van de Raad van Commissarissen). Leden: drs. J. de Boer (voorzitter mkb-nederland), G.J. Doornbos (voorzitter lto-nederland), drs. T. van de Graaf (commissaris van overheidswege), prof.dr. A. Knoester (lid op persoonlijke titel), drs. G.A. Möller (president-directeur Amsterdam Exchanges nv), drs. C.J. van Rees (voorzitter Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen), mr. J.H. Schraven (voorzitter vno/ncw), ir.drs. H.N.J. Smits (voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken), D. Terpstra (voorzitter cnv), drs. F.J. Tummers (vno/ncw), A.H. Verhoeven (voorzitter mhp), L.J. de Waal (voorzitter fnv). Vertegenwoordiger namens het Ministerie van Financiën: Drs. J.W. Oosterwijk, Thesaurier-Generaal. In 1999 zijn op eigen verzoek de volgende leden van de Bankraad afgetreden: drs. J.C. Blankert, drs. J. Post, A.A. Westerlaken en dr. H.H.F. Wijffels. In 1999 benoemde de Bankraad de volgende personen als nieuw lid: mr. J.H. Schraven, D. Terpstra, drs. F.J. Tummers en ir.drs. H.N.J. Smits. Prof.dr. D.J. Wolfson (voorzitter) trad af in verband met zijn aftreden als commissaris van overheidswege en dr. M. Albrecht vanwege zijn terugtreden uit de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen wees uit dnb / Jaarverslag

14 Samenstelling van de organen van de Bank zijn midden per 1 juli 1999 prof.drs. P. Bouw aan als lid van de Bankraad. De Bankraad benoemde per 1 juli 1999 prof.drs. P. Bouw tot voorzitter. Als commissaris van overheidswege is drs. T. van de Graaf lid geworden van de Bankraad. Ondernemingsraad In het verslagjaar was de Ondernemingsraad als volgt samengesteld: G.M. Dik M.W. van Donselaar (plv. secretaris) J.J. Elling drs. W. de Graaf (voorzitter) mw. T.B. Gubbels-Stienstra J.P.N. Hoek E.J. Hölscher G.C. van Kaldekerken N.C. Kloosterman mw. M. Muiderman J.W.Th. van Opzeeland A.J.M. Schmidt mw. drs. A.H.A. Schreuder (secretaris en plv. voorzitter) H. Veldhuizen mw. G.H. van Zaanen 16 dnb / Jaarverslag 1999

15 Verslag van de President dnb / Jaarverslag

16 Verslag van de President 18 dnb / Jaarverslag 1999

17 Verslag van de President Algemeen overzicht De beslagen bol De kristallen bol was wat beslagen in Werd in mei vorig jaar voor de wereld als geheel nog een bbp-groei voor 1999 voorspeld van ruim 2%, de realisatie blijkt rond 1 procentpunt hoger uitgekomen te zijn, waarbij opmerkelijkerwijs de inflatieramingen in de industrielanden niet opwaarts behoefden te worden bijgesteld. Voor ramingen die bijna halverwege het schattingsjaar werden gepresenteerd, is dit een ongebruikelijk grote foutenmarge. Omvangrijk was met name de ramingsfout voor de Verenigde Staten (1 procentpunt meer groei dan in mei 1999 verwacht) en voor de Aziatische landen, waaronder de zogenoemde tijgereconomieën uit die regio (6 procentpunten meer groei dan voorzien). Betrekkelijk gering bleef het verschil tussen realisatie en raming voor de Europese Unie (0,5 procentpunt), al week het groeipatroon binnen het jaar wel duidelijk af van eerdere inzichten: een dieper dan voorziene teruggang werd gevolgd door een feller en omvangrijker herstel. Ook in het verleden waren de groeiramingen niet altijd even trefzeker. In de eu en Japan bleef in de jaren negentig als geheel de bbpgroei duidelijk achter bij de aanvankelijke inzichten, terwijl voor de Verenigde Staten het verschil verwaarloosbaar was. Concentreren wij ons op de tweede helft van het afgelopen decennium dan wordt het beeld wat anders en pregnanter: de Verenigde Staten groeiden in die periode systematisch substantieel sneller dan verwacht, het Japanse herstel werd continu te rooskleurig ingeboekt, en de Europese ontwikkeling viel wel wat tegen maar sloot in het algemeen toch niet al te slecht aan bij de aanvankelijke ramingen. Een belangrijke vraag is hoe de autoriteiten onder zulke omstandigheden moeten opereren, omdat onzekerheden de mate beperken waarin het beleid op ramingen gestuurd kan worden. Deze vraag is relevant voor zowel budgettaire als monetaire autoriteiten. Ook voor sociale partners die een bredere verantwoordelijkheid voelen dan directe belangenbehartiging, is deze vraag van betekenis. Behoedzaam ramen is een onderdeel van het antwoord dat het Nederlandse kabinet heeft gegeven op de vraag hoe budgettair moet worden omgegaan met de onzekere economische buitenwereld. Vaste uitgavenkaders en een strikte scheiding tussen uitgaven en inkomsten zijn een ander deel van het antwoord. De meevallende ontwikkelingen gedurende de afgelopen jaren in Nederland bergen het gevaar in zich dat wordt geconcludeerd dat ramingsfouten asymmetrisch zijn ( het kan alleen nog maar meevallen ) en behoedzame kaders te vroegtijdig worden losgelaten. De huidige aanpak is zeer succesvol geweest en zou gecontinueerd moeten worden. Ook de monetaire autoriteiten moeten een adequaat antwoord proberen te vinden op de onzekerheden die hen omringen, onzekerheden die overigens verschillende oorzaken kunnen hebben. Zo kunnen aard en omvang van de schokken waarmee de economie wordt dnb / Jaarverslag

18 Verslag van de President geconfronteerd onduidelijk zijn, getuige bijvoorbeeld de discussies over de new economy die in de Verenigde Staten het levenslicht zou hebben gezien en op de geboorte waarvan in Europa met smart wordt gewacht. Ook de gedragsreacties in een economie kunnen veranderen, zonder dat precies duidelijk is in welke mate dit is geschied. In de Verenigde Staten lijkt, mogelijk als gevolg van wijzigingen in het functioneren van de arbeidsmarkt, de werkloosheidsvoet waarbij de inflatie gaat versnellen enigszins gedaald, maar nauwelijks anders dan proefondervindelijk valt vast te stellen in welke mate. Deze ontwikkelingen maken het voor het Federal Reserve System uitermate moeilijk de potentiële, niet-inflatoire groei in te schatten. Daarmee is het ook veel ingewikkelder dan in het verleden geworden om de omvang en het tempo van een noodzakelijke monetaire verkrapping te bepalen. Een niet onbegrijpelijke reactie onder de geschetste omstandigheden is dat monetaire autoriteiten in mindere mate dan voorheen een pre-emptief beleid voeren. Dat wil zeggen dat ze voorzichtiger worden met wijzigingen in de monetaire beleidskoers en in samenhang daarmee ook geneigd zijn kleinere rentestappen te zetten dan in het verleden. Het Amerikaanse monetaire beleid is niet in tegenspraak met deze analyse. Zoals eerder opgemerkt, verschilt de situatie in Europa in meerdere opzichten nog van die in de Verenigde Staten, zodat dit betoog niet zonder meer voor het eurogebied opgaat. Vanaf januari 1999 tot de afsluiting van dit jaarverslag heeft de Fed vijf maal het officiële tarief met 25 basispunten verhoogd, terwijl de ecb de tarieven één maal met 50 basispunten heeft verlaagd, en één maal met 50 respectievelijk drie maal met 25 basispunten heeft verhoogd. Het Amerikaanse mirakel De opmerkingen over het Amerikaanse monetaire beleid leiden meer in concreto tot de gang van zaken in de economie van de vs. De ontwikkeling van deze grootste economie van de wereld blijft ronduit fascinerend. Goudlokje lijkt een bijna ontembare tijgerin te zijn, met een sprintvermogen waaraan geen einde schijnt te komen. De Amerikaanse economie zit thans in haar langste expansiefase ooit (ruim negen jaar). Bij alle onduidelijkheden die over de precieze oorzaken van dit fenomeen nog steeds bestaan, is inmiddels helder geworden dat de vs-economie een positieve aanbodschok ondergaat, die wordt gedreven door investeringen in nieuwe technologieën, waarbij of waardoor deze economie voorshands minder inflatoire tendenties dan in het verleden lijkt te kennen. Daaraan heeft uiteraard de productiviteitsstijging bijgedragen, die vanaf het vierde kwartaal van 1995 is opgetreden, tot zeer recent zelfs in versnellende mate: een ongebruikelijk fenomeen in deze vergevorderde fase van de economische opgang. Hoe positief de ontwikkelingen in de Verenigde Staten ook mogen zijn, niet verheeld mag worden dat er aanzienlijke onzekerheden en risico s aan dit beeld kleven, waarop in het vorig jaarverslag ook reeds werd gewezen. Het feit dat deze risico s zich tot nu toe nog niet gematerialiseerd hebben, doet aan het bestaan ervan niet af. De Amerikaanse economie draait thans op volle toeren, waarbij een deel van de brandstof wordt geleverd door de uitbundige ontwikkeling op de aandelenmarkt. Naar schatting gemiddeld 3 á 4% van de waardestijging op deze markt komt met enige vertraging in de consumptieve bestedingen tot uitdrukking. Waar deze waardestijging de naar het 20 dnb / Jaarverslag 1999

19 Verslag van de President heden geprojecteerde stroom van rooskleurige winstverwachtingen voor de komende jaren is, moeten wij hopen dat de toekomst niet zal vergeten ook werkelijkheid te worden. Het is buitengewoon moeilijk, zo niet onmogelijk om daar een oordeel anders dan in de vorm van een subjectief gevoel over te geven. Centrale banken hebben bij hun beleid dan ook geen concrete doelstelling voor het niveau van de beurskoersen. Nog daargelaten dat hen ter realisering daarvan ook niet een adequaat instrumentarium ter beschikking staat. Dat wil overigens niet zeggen dat rentestappen van een centrale bank geen invloed op de koersontwikkeling kunnen hebben, doch slechts dat die invloed qua timing en omvang niet met voldoende precisie te sturen valt. Heel duidelijk werd dit in het verslagjaar toen de Amerikaanse kapitaalmarktrente met 180 basispunten steeg, hetgeen de New Yorkse beurs niet verhinderde met ruim 20% omhoog te gaan. Als beleggers gebiologeerd zijn door fantastische winstperspectieven, zo zeer zelfs dat zij accepteren dat de bedrijven waarin zij beleggen nog nooit winst hebben gemaakt en dat de eerstkomende jaren ook niet zullen doen, laten zij zich op zo n moment niet meer beïnvloeden door rentebewegingen op korte termijn. Door de uitbundige ontwikkelingen op de beurs voelt de consument zich rijker en rijker worden. Dit gevoel van toenemende welvaart vertaalt zich in extra consumptieve bestedingen. Het moeilijke probleem waarvoor de Amerikaanse monetaire autoriteiten derhalve staan, is hoe de groei van de vraag, die dus sterk vanuit de vermogenssfeer wordt gedreven, geleidelijk meer in overeenstemming kan worden gebracht met de groei van het aanbod. En dat uiteraard voordat daadwerkelijk wordt gestoten op de grenzen van de oude economie, of beter op economische wetmatigheden die hun relevantie niet hebben verloren en ook niet zullen verliezen: een overspannen arbeidsmarkt, waardoor loon- en prijsstijgingen een ongewenste dynamiek krijgen en/of tekorten op de lopende rekening van de betalingsbalans die steeds moeilijker gefinancierd kunnen worden en uiteindelijk tot een scherpe depreciatie van de dollar zouden kunnen leiden. Stapsgewijs zijn in de afgelopen 10 maanden de monetaire teugels in Amerika aangetrokken, waardoor de Federal Funds Rate op 21 maart 2000 op 6% kwam. Deze verkrapping vond plaats in een periode van sterk stijgende olieprijzen, voorafgegaan door een terugval van de olieprijzen in begin 1999 tot usd 10 per vat, dat wil zeggen tot het laagste niveau (in reële termen) in de afgelopen 25 jaar. Het beloop van de olieprijzen in de afgelopen twee jaar is uitermate grillig geweest en roept reminiscenties op aan een rit in een achtbaan. In essentie is, zoals keer op keer wordt bewezen, de ontwikkeling van de olieprijzen niet of nauwelijks voorspelbaar. Wel lijkt veilig te kunnen worden gesteld, dat de olieprijs inherent instabiel is, zolang deze zich te ver beweegt van de productiekosten, die onder omstandigheden en afhankelijk van de oliemaatschappij tot onder usd 10 per vat kunnen liggen. Overigens is het opmerkelijk hoe veel minder gevoelig de wereldeconomie is voor fluctuaties in de olieprijs dan in de jaren zeventig, gevolg van de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen en een efficiënter energiegebruik. Of de geschetste verkrapping van het beleid van de Amerikaanse centrale bank voldoende is om het gewenste evenwicht op macroniveau tussen vraag en aanbod te realiseren, zal nog moeten blijken. Veel ruimte lijkt de arbeidsmarkt niet meer te bieden, nu het werkdnb / Jaarverslag

20 Verslag van de President loosheidsniveau (4,1%) ruim onder het percentage is gekomen dat voor kort nog als de natuurlijke werkloosheidsvoet werd gezien (5 á 6,5%). Dat manifeste spanningen op de Amerikaanse arbeidsmarkt zolang achterwege zijn gebleven, of beter dat de loonstijging zo beperkt kon blijven, valt aan een scala van factoren toe te schrijven, waaronder immigratie, veel vrijkomende arbeidskrachten door het hoge economische herstructureringstempo en, meer in het algemeen, de goedwerkende arbeidsmarkt, waarbij de inzet van uitzendkrachten overigens reeds bestaand sinds de jaren twintig in de afgelopen jaren sterk aan gewicht heeft gewonnen. De beschikbaarheid van arbeidskrachten begint geleidelijk echter haar grenzen te bereiken, reden waarom op straffe van opleving van de inflatie, die onderliggend nu iets meer dan 2% bedraagt, de consumptieve vraag moet worden afgeremd. Betalingsbalansonevenwichtigheden In de groei van de Amerikaanse vraag moest in de afgelopen jaren in toenemende mate door het buitenland worden voorzien. Dat leidde tot een verder uiteenlopen in 1999 van de saldi op de lopende rekeningen van de betalingsbalans van de drie grote mondiale handelsblokken (Verenigde Staten 3,7% bbp, Europa +0,9% bbp, Japan +2,7% bbp). Het lopende-rekeningtekort van de Verenigde Staten voor 1999 lijkt zonder precedent, maar is dit niet, al moet ongeveer 15 jaar worden teruggegaan om percentages in dezelfde orde van grootte te vinden. Alleen voltrokken de tekorten zich destijds in een volstrekt andere economische omgeving, met een dollar op extreme hoogte (1985: 1 dollar = 1,51 euro; 1999: 1 dollar = 0,94 euro), en een zeer omvangrijk gat in de begroting (1985: 5% bbp; 1999: + 1% bbp). Toen was sprake van de onzalige combinatie van een tweelingtekort. Aan de scherpe dollardepreciatie in , uitgelokt door een relatief ruim monetair beleid en een groeiende zorg over de permanentie van dit tweelingtekort, kan dan ook geen precedent worden ontleend om thans eenzelfde ontwikkeling te verwachten. Hoe omvangrijk ook, het huidige lopende-rekeningtekort van de Verenigde Staten wordt kennelijk voorshands met graagte gefinancierd door het buitenland, aangezien de kapitaaltoevoer dit tekort ruimschoots heeft overtroffen. Daarbij is het aandeel van de directe investeringen in de kapitaalinvoer de afgelopen jaren fors gestegen (tot bijna 40% in ), hetgeen het grote vertrouwen van buitenlandse investeerders in de vs-economie weerspiegelt. Op de lange termijn vormt de relatieve vergrijzing van de bevolking en daarmee de relatieve spaargeneigdheid een belangrijke verklarende factor voor de structurele verschillen in de externe posities van de drie grote economische blokken in de wereld. Op de korte termijn spelen met name cyclische verschillen en, in samenhang daarmee, de verwachtingen rond de wisselkoersen een rol. Zouden de thans bestaande groeiverschillen met de rest van de wereld niet aan pregnantie verliezen, dan moet met een nog verder oplopend extern tekort voor de vs worden gerekend en zou wellicht abrupt een einde kunnen komen aan de spontane geneigdheid tot financiering van dit tekort. Gezien de ontwikkelingen bij de twee andere economische grootmachten, Europa en Japan, lijkt dit voorshands een minder waarschijnlijk maar nog steeds niet uit te sluiten scenario. Met de 22 dnb / Jaarverslag 1999

21 Verslag van de President Japanse economie voorbij haar diepste punt en de Europese duidelijk versnellend naar een groeipad in 2000 en 2001 van 3% à 3,5%, en mogelijk enige vertraging van het expansietempo in de Verenigde Staten, kan het lopende-rekeningtekort van de Verenigde Staten wat teruglopen. Daarmee zouden de risico s van een scherpe valutaire wending afnemen en zou worden bijgedragen aan een zachte landing van de Amerikaanse economie. Maar geheel verdwenen zullen ook dan die risico s nog niet zijn, gezien de onzekerheden rond de effectenbeurzen. Ontwikkelingen in Europa Tegenover de uitbundige en dynamische Amerikaanse economie steekt de Europese wat bleekjes af. Toch was 1999 per saldo, met een bbp-groeivoet voor de eu van 2,3% (eurogebied 2,3%), niet eens zo n slecht jaar, zeker niet als naar het zich versnellende en verbredende beloop van de groei in de loop van het jaar wordt gekeken (ten opzichte van de overeenkomstige periode een jaar eerder lieten de opeenvolgende kwartalen de volgende groeicijfers zien: 1,7%, 1,8%, 2,3%, 3,1%). Er is een reëel perspectief dat in de groei op 3% à 3,5% uitkomt. Deze positieve ontwikkeling voltrekt zich in een omgeving waarin de perspectieven voor voortgezette prijsstabiliteit in het eurogebied goed zijn. Bijna alle deelnemers aan de muntunie hebben voorts in 1999 hun (niet overmatig ambitieuze) kwantitatieve doelstellingen op budgettair terrein gerealiseerd en in de komende periode mag, gezien de gunstige economische vooruitzichten, verdere vooruitgang worden verwacht. Dat wil niet zeggen dat er niet nog veel te wensen zou zijn. Vanuit het Europees Stelsel van Centrale Banken (escb) klinkt met bijna voorspelbare maar daarom niet minder terechte regelmaat de mantra, dat de begrotingsconsolidatie in Europa te traag gaat en dat verdere structurele hervormingen op arbeidsmarkt en productmarkten dringend geboden zijn. Weliswaar is in Europa enige voortgang geboekt met verruiming van de mogelijkheden voor deeltijdwerk en met de bestrijding van jeugdwerkloosheid, alsmede met betrekking tot de liberalisering van de telecommunicatieen elektriciteitssector, maar breder bekeken kan nauwelijks nog een voldoende worden gegeven. Daarbij verschilt overigens de situatie van land tot land. Onaanvaardbaar hoog blijft in elk geval in het eurogebied de werkloosheid, ook na de verwachte, niet onaanzienlijke terugloop dit jaar tot 8,5 % van de beroepsbevolking. Als het vernieuwingsproces dat thans in de Amerikaanse economie gaande is naar Europa zou overslaan en moeilijk valt in te zien waarom dat niet op een gegeven moment zal geschieden, beleidsmatig bevorderd door overheden die de noodzaak daartoe zien zoals ook uit de recente top in Lissabon bleek kunnen alleen ten volle daarvan de vruchten worden geplukt bij goed functionerende arbeids- en productmarkten. Anders sterft de new-economy-zwaan in eigen schoonheid. Voor Europa was het verslagjaar het jaar van de invoering van de euro. Technisch verliep die invoering nagenoeg vlekkeloos, maar ook in bredere zin kan met voldoening op het eerste emu-jaar worden teruggekeken. Eerste prioriteit van het escb is het nastreven en vervolgens handhaven van prijsstabiliteit. Mede overigens als gevolg van meewerkende externe omstandigheden (waaronder de aanvankelijk lage olieprijs, felle internationale concurrentie en deregulering op belangrijke prodnb / Jaarverslag

22 Verslag van de President ductmarkten) kon, zoals eerder opgemerkt, de interne waarde van de euro binnen de stabiliteitsgrenzen blijven (een prijsstijging van 0-2%), waarbij met voldoening kan worden geconstateerd dat de Raad van Bestuur van de ecb als een homogeen en besluitvaardig college heeft gefunctioneerd. De rentemaatregelen waartoe moest worden besloten sinds de start van de emu werden in grote harmonie genomen, op basis van een twee-pijler-strategie die met grote consistentie is uitgedragen. Geconstateerd kan voorts worden, dat de euro zich in hoog tempo een belangrijke plaats verworven heeft in de mondiale valutaire wereld. Meer dan 50 landen gebruiken op dit moment de nieuwe valuta op enigerlei wijze in hun monetaire en wisselkoersbeleid. Daarnaast rukt de euro op in de internationale obligatiemarkt. Met een aandeel van 40 à 45% van het totaal aan nieuwe emissies in de wereld ongeveer gelijk aan het dollaraandeel is een sprong voorwaarts gemaakt ten opzichte van het vroegere, gecumuleerde aandeel van de valuta s die in de euro zijn opgegaan. Europa is de grootste kapitaalverschaffer in de wereld, en nu ook in eigen munt. Tot tevredenheid mag ook strekken dat meteen na de start van de monetaire unie één geldmarkt in Europa is ontstaan, in hoge mate mogelijk gemaakt door target, het betalingsverkeersysteem van het eurogebied, dat inmiddels het grootste betalingsverkeersysteem ter wereld is geworden. De komst van de muntunie heeft ook gevolgen gehad voor de financiële sector, die Europeser is gaan denken en handelen, en bijvoorbeeld voor de effectenbeurzen, waarbij gewezen kan worden op de voorgenomen fusie tussen de Amsterdamse, Brusselse en Parijse beurzen. Die voornemens zullen overigens met voortvarendheid tot uitvoering moeten worden gebracht, omdat het hele Europese beurzenveld in beweging is. Kortom, op vele terreinen is een proces van Europeanisering in gang gezet, dat nog lang niet tot een einde is gekomen. De belangrijkste verdienste van de emu in 1999 is tegelijkertijd de minst direct bewijsbare. Los van het feit dat de komst van de muntunie in Europa tot een evenwichtiger beleidsmix en een veel sterkere oriëntatie op de middellange termijn heeft geleid, is de kwetsbaarheid voor negatieve externe impulsen duidelijk verminderd. Uiteindelijk was een belangrijke drijfveer voor de creatie van het Europese Monetaire Stelsel in 1979 de verbreding van het Duitse draagvlak voor wisselkoersstabiliteit tot een Europees draagvlak. Zonder de muntunie zouden de wisselkoersen in 1999 in Europa mogelijk uit elkaar zijn gespeeld, met negatieve gevolgen voor groei en werkgelegenheid. Toch denken sommigen minder opgewekt over het succes van de emu in het eerste bestaansjaar. Dat komt door het beloop van de externe waarde van de euro vanaf de start van de muntunie. Hoog gespannen verwachtingen stuwden de euro fors omhoog tot een niveau van usd 1,17, geholpen door een versoepeling van het beleid van de Fed. Bij de Amerikaanse autoriteiten heerste immers nog grote onzekerheid over de groeivooruitzichten doordat Latijns-Amerika ernstig besmet leek te raken door het Azië-virus. Vanaf eind januari 1999 ging het echter voortdurend bergafwaarts met de euro, tot op 27 januari van dit jaar de pariteit met de dollar werd doorbroken. Ten tijde van het afsluiten van dit jaarverslag bewoog de euro zich al geruime tijd tussen usd 0,95 en usd 1,0, met overigens perioden waarin de 0,95- grens in neerwaartse richting werd doorbroken. Kijkt men door alle tijdelijke en incidentele factoren heen de euforie ten aanzien van de euro vóór de start van de emu; de Kosovocrisis; minder gelukkige, maar meer nog ongelukkig geïnterpreteerde 24 dnb / Jaarverslag 1999

23 Verslag van de President uitlatingen over de euro van de kant van politici en leden van de ecb- Raad; en de soms opflakkerende twijfel over de soliditeit van het economisch beleid in enkele landen dan kan toch worden geconstateerd dat het in essentie het prestatieverschil tussen de Europese en de Amerikaanse economie is geweest dat het onderliggend beloop van de euro heeft bepaald. In het niet al te verre verleden kunnen meerdere perioden met groeiverschillen tussen de twee grote economische blokken worden gevonden die niet hebben nagelaten de onderlinge wisselkoersverhouding substantieel te beïnvloeden. Ditmaal bestaat overigens het gevoel dat marktpartijen het prestatieverschil wat overdrijven. In de eerste plaats lijkt de performance van de Europese economie en deze is maatgevend voor de beoordeling van de euro nog te zeer te worden afgemeten aan die van de Duitse, die in 1999 moeizamer op gang kwam dan de meeste andere Europese economieën. In de tweede plaats heeft in Europa daadwerkelijk in 1999 een krachtig herstel plaatsgevonden en zijn de vooruitzichten dat dit herstel zich breed zal voortzetten en dat in de Verenigde Staten de groei geleidelijk zal gaan vertragen. Intussen hebben de perikelen rond de euro er wel toe geleid dat in juli van het verslagjaar ministers en centrale bankiers tot een nuttige spraakregeling kwamen ter zake van de euro. Alleen nog in uitzonderlijke gevallen zullen de bewindslieden commentaar geven op de ontwikkeling van de wisselkoers, volgens een korte en van tevoren opgestelde tekst. De ecb-raad zal voor discipline in eigen huis zorgen. Deze Raad had al eerder, in februari van het verslagjaar, haar positie ten aanzien van het wisselkoersbeleid geformuleerd: de wisselkoers is een belangrijke indicator in de monetaire-beleidsstrategie (hoort thuis in de tweede pijler van deze strategie), maar er is geen wisselkoersdoelstelling. Alleen bij excessieve grilligheid van het beloop van de euro, dan wel in een situatie waarin de koers zeer duidelijk niet in overeenstemming is met de fundamentals, kan gezamenlijke internationale actie opportuun zijn. Benadrukt moet in dit verband worden dat vooraf geen nadere precisering van de genoemde omstandigheden kan en zal worden gegeven. Overigens mag niet worden uitgesloten dat de negatieve perceptie die bij sommigen als gevolg van het koersbeloop van de euro bestaat mede komt doordat de zichtbaarheid van de muntunie nog steeds betrekkelijk gering is, nu er nog geen gemeenschappelijke bankbiljetten en munten zijn. Uit de laatste euro-enquête van de Bank kon de opmerkelijke conclusie worden getrokken dat sinds de start van de emu de bekendheid van het publiek met de muntunie en de euro duidelijk is teruggelopen. Met de komst van de emu is ook de systematiek van de waardering van de winst van de Bank veranderd. Belangrijke verschillen met het verleden zijn dat nu wordt gewaardeerd tegen marktwaarde en dat koerswinsten en -verliezen (zowel voor valutakoersen als rentevoetveranderingen) onmiddellijk in de winst tot uitdrukking komen. Dit heeft tot gevolg dat de volatiliteit van de winst van de Bank is toegenomen. Hoezeer van een succesvol eerste jaar voor de ecb kan worden gesproken, de situatie rond de ecb is nog niet volledig uitgekristalliseerd. Eerder werd reeds gewezen op de verbeterde coördinatie met de ministers van financiën inzake het wisselkoersbeleid, waaraan kan worden toegevoegd dat de ministers ook onderling in Euro-x1-verband hun afstemming van beleid en beleidsinzichten hebben versterkt. dnb / Jaarverslag

24 Verslag van de President Ook zijn stappen voorwaarts gemaakt als het gaat om de externe vertegenwoordiging van het escb. De ecb-president neemt inmiddels deel aan allerlei internationale fora overigens in wisselende hoedanigheid, soms als waarnemer, soms als deelnemer en krijgt in die fora ook steeds meer de gelegenheid om als spreekbuis van het Stelsel op te treden. Daartoe is dan vooraf in de ecb-raad een goede coördinatie noodzakelijk. De ecb kan overigens in de verschillende fora niet zonder meer de nationale centrale banken vervangen, gelet op het beperkte mandaat van de ecb (in essentie zorgdragen voor prijsstabiliteit in het eurogebied) en het feit dat een aantal taken van nationale centrale banken in nauwe samenspraak met respectievelijk onder uiteindelijke verantwoordelijkheid van nationale regeringen plaatsvindt. Waar echter raakvlakken met de eigen verantwoordelijkheid van de ecb kunnen bestaan bijvoorbeeld bij imf-discussies over het internationale monetaire stelsel ligt coördinatie met en betrokkenheid van de ecb voor de hand. Hoe dit alles zich op lange termijn zal uitkristalliseren, hangt in zeer belangrijke mate af van de vraag welke verantwoordelijkheden, die thans nog bij nationale overheden thuishoren, naar een supranationaal niveau zullen worden getild. De Aziatische en Latijns-Amerikaanse regio s Richten wij ons thans kort op Japan. Naar de economie van dat land kan nog steeds slechts met zorg worden gekeken. Zoals reeds eerder bleek, heeft Japan een langjarig proces achter de rug, waarbij de realisaties op economisch gebied systematisch achterbleven bij de verwachting, al gold dat voor het eerst niet voor Werd in het voorjaar van dat jaar nog een groeiterugval verwacht van ongeveer 1%, uiteindelijk werd voor het jaar als geheel een licht positief cijfer gerealiseerd, met als kanttekening dat dit cijfer verhult dat tegen het einde van het jaar de Japanse economie weer volledig in het slop leek te zitten. Toch is, mede door enig herstel van de bedrijfsinvesteringen, een positieve groeivoet in het jaar 2000 niet onwaarschijnlijk. De uitkomsten voor het eerste kwartaal zijn wat dit betreft bemoedigend. Te hopen valt dat de sterke yen geen roet in het eten gaat gooien. Van groot belang voor een verdere versterking van de groei is het moment waarop de zich verbeterende winstpositie van het bedrijfsleven via hogere bonussen gaat doorspoelen naar de werknemers en daarmee naar de consumptieve vraag. Aan de zwakke financiële sector, gevolg van de eerdere zeepbel-economie, is inmiddels het een en ander gedaan en via een zeer expansief budgettair beleid hebben de Japanse autoriteiten een echt inklappen van de vraag weten te voorkomen. En vroeg of laat, zo schijnt de gedachte bij de beleidsmakers te zijn, zal het vertrouwen bij de consument terugkeren; maar experimenten zoals een expliciete inflatiedoelstelling van de Bank of Japan die de uitruil tussen huidige en toekomstige consumptie zou kunnen beïnvloeden kunnen aan zo n proces van vertrouwensherstel in de Japanse context geen bijdrage leveren. De Japanse economie heeft geen behoefte aan probeersels die de onzekerheid alleen maar verder aanwakkeren. Een problematische consequentie van het in het verleden gevoerde beleid is de huidige omvang van het begrotingstekort (7,6% bbp) en de dramatisch opgelopen staatsschuld (105% bbp). Een budgettair consolidatieproces is onvermijdelijk. Uiteraard is de vraag of dit dempend zal uitwerken op de economie en dus het groeiherstel zal vertragen dan wel juist vertrouwen zal wekken en het herstel 26 dnb / Jaarverslag 1999

25 Verslag van de President zal ondersteunen. Wat hier ook van moge zijn, politiek leeft in Japan op dit moment breed het besef dat urgent aan het fiscale consolidatieproces moet worden begonnen, zeker gezien de vergrijzingsgolf die op het land afkomt. Verrassend snel voltrok zich het herstel in Azië. Boekten Zuid- Korea, Maleisië en Thailand afgezien van Indonesië de meest getroffen landen in 1998 nog een negatieve bbp-groei van 6 à 10%, in 1999 en 2000 ligt het groeipercentage van de economie van deze drie landen weer ruim boven 4%. Dit zeer vlotte herstel kan uiteraard slechts verwelkomd worden, maar heeft als negatieve kant dat daarmee ook de druk op structurele hervormingen aanzienlijk is verminderd en dat deze hervormingen in trager vaarwater terecht zijn gekomen. De oorzaken van het herstel in Azië zijn relatief eenvoudig te duiden. In het algemeen was de uitgangspositie met betrekking tot het budgettaire beleid ten tijde van het ontstaan van de crises goed, zodat de recessie voor een deel bestreden kon worden met een verruimend budgettair beleid. Daarnaast werden de crises in deze landen niet zozeer uitgelokt door de hoogte van de buitenlandse schuld, maar door de samenstelling ervan. Een zeer groot deel was kortlopend van aard en gedenomineerd in buitenlandse valuta, hetgeen mede leidde tot krampachtig en te lang vasthouden aan de bestaande koersen. Nadat de koersen waren losgelaten en de schulden geherstructureerd, kon het herstel ras een aanvang nemen, geholpen door de relatieve openheid van de regio, waardoor de export sterk kon aantrekken na de afwaardering van de valuta s. Voorts was de druk van de financiële markten, gevolg van het geliberaliseerde kapitaalverkeer, enorm groot. Politieke omstandigheden zorgden voor enige vertraging, maar zodra deze hobbels waren genomen ging het beleid, onder meer in Zuid- Korea, onmiddellijk in de goede richting. Door dit alles herstelde zich het vertrouwen van de internationale investeerders en kon de dramatisch teruggelopen kapitaalinvoer weer omslaan in een forse import van kapitaal. Het meest moeizaam verloopt thans nog het herstel in Indonesië, maar in dat land is de politieke situatie nog steeds uitermate gecompliceerd. In het door de Azië-crisis besmette Latijns-Amerika is de gang van zaken in 1999 eveneens wat anders verlopen dan aanvankelijk werd gedacht. De groei van het bbp in Brazilië bedroeg in 1999 bijna 1%, een veel gunstiger uitkomst dus dan de aanvankelijk verwachte inkrimping van 3 à 4%, en zal in 2000 gevolgd worden door een toeneming van naar schatting rond 4%. De relatief gunstige ontwikkeling in Brazilië, mede tot stand gebracht door het loslaten van de koppeling met de dollar, is ten dele ten koste gegaan van de omringende landen. Een aantal daarvan was reeds geconfronteerd met hoge lopende-rekeningtekorten en een slechte financiële positie, zowel wat betreft de overheid als wat betreft de economie als geheel. In combinatie met het feit dat de Latijns-Amerikaanse regio, als gevolg van een geringere openheid, minder van het herstel van de wereldeconomie heeft kunnen profiteren dan de Aziatische, zal het herstel in Latijns- Amerika zich vermoedelijk dan ook wat langzamer voltrekken dan in Azië. De lama s zijn dan ook geen tijgers. dnb / Jaarverslag

26 Verslag van de President Het Internationaal Monetair Fonds Zowel bij de oplossing van de problematiek in Azië als die in Latijns- Amerika heeft het imf een belangrijke rol gespeeld. Die intense betrokkenheid van het Fonds, waarvoor dit terzijde veel waardering bestaat, is niet kritiek- en spanningsloos verlopen, zodat de brede discussie over de positie van het imf die na de oplossing van de crisis is gestart bepaald niet uit de lucht kwam vallen. Toenemende kritiek was er met name op de omvang van de hulppakketten en de te geringe en/of te late inschakeling van de private sector, gevolg ook van het hanteren door grote aandeelhouders van het imf van politieke overwegingen. Mede hierdoor leek het imf zich steeds meer te ontwikkelen tot een internationale lender of last resort, met als risico dat uiteindelijk toch belastinggeld zou moeten worden ingezet en waardoor voor dit soort reddingsacties de grenzen van de internationale solidariteit zouden worden overschreden. De ondertoon in de kritiek, ook van Nederlandse zijde, is steeds geweest dat geleidelijk meer en meer is afgeweken van basisuitgangspunten voor deze instelling. Het imf is in beginsel een monetaire instelling en dient dat te blijven. Alleen dan ook kan een heldere afbakening met het takenpakket van de Wereldbank tot stand worden gebracht. Voorts moet het Fonds niet alle financieringsproblemen van landen in moeilijkheden zelf proberen op te lossen, maar een katalyserende rol vervullen bij het tot stand brengen van private financiering door een evenwichtige combinatie van beperkte geldelijke hulp en adequate conditionaliteit. Niet voor niets hebben de meeste Fondsfaciliteiten duidelijke toegangslimieten; maar deze werden in toenemende mate buiten werking gesteld. Voor een imf dat zich op deze wijze ontwikkelt, zal op den duur het internationale draagvlak gaan verdwijnen. Zonder hier in de details van een houdbaar imf te treden, kunnen enkele voorwaarden worden aangestipt waaraan zal moeten worden voldaan. In de eerste plaats zal de transparantie bij alle betrokken partijen debiteuren, crediteuren, maar ook het imf zelf verbeterd moeten worden. Alleen dan kan immers de markt tot een betere risicobeoordeling komen en optimaal disciplinerend werken. In de tweede plaats is een scala van maatregelen, over de gehele breedte, nodig om de debiteurlanden minder gevoelig voor externe schokken te maken. Deze maatregelen lopen van het gezond maken van het financiële systeem tot een goed schuldmanagement en een voor het land in kwestie geschikt wisselkoerssysteem. In de derde plaats moet de private sector, ter voorkoming van moral hazard, een rol spelen bij het te hulp schieten van in problemen gekomen landen. Het vooraf vastleggen van de modaliteiten ter zake zal drempelverhogend voor het ontstaan van crises werken. In de vierde plaats zal nog eens vastgenageld moeten worden vanuit welke filosofie het Fonds moet opereren, met als leidende gedachte dat de surveillance tot de kern van de Fondsactiviteiten behoort en het imf er voor alle leden dient te zijn. In deze filosofie passen dan ook niet de voorstellen zoals neergelegd in het zogenaamde Meltzer-rapport, die onder meer neerkomen op afschaffing van de programmaconditionaliteit en liquiditeitssteunverlening aan slechts een zeer beperkte groep van landen. Zou worden teruggekeerd naar de hiervoor reeds kort beschreven basisfilosofie, dan impliceert dit dat nog eens zorgvuldig naar het bestaande instrumentarium van het imf moet worden gekeken, in het besef overigens dat een volledige zwart-witbenadering, leidend tot afschaffing van alle niet in deze filosofie passende faciliteiten, weinig realistisch is. 28 dnb / Jaarverslag 1999